Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanın torpaq örtüyü çox müxtəlif və rəngarəngdir. Torpaq növlərinin müxtəlifliyinə görə bura dünyanın ən zəngin güşələrindən biridir. Bütün əsas torpaq tipləri coğrafi yayılmasına görə şaquli zonallığa tabedir. Respublikanın torpaq xəritəsində 90-a qədər torpaq tipi və yarımtipi göstərilmişdir. Yüksək dağlıqdan Kür-Araz ovalığına və Xəzər dənizinə kimi olan ərazidə aşağıdakı torpaqlar yayılmışdır: , dağ-çəmən, qonur-dağ meşə, , dağ-qara torpaqlar, boz-qəhvəyi (şabalıdı), sarı, boz və boz-qonur çəmən torpaqları, şoranlar, şorakət və s. torpaqlar.
Azərbaycanın ümumi torpaq fondunun sahəsi 8,641 mln. ha-dan artıqdır. Bunun 4,47 mln. ha-ı kənd təsərrüfatına yararlı, o cümlədən 1,43 mln. ha-ı suvarılan torpaqlardır. Respublika ərazisinin 3,240 mln. ha-ı və ya 37,4 %-i istifadə olunmayan (şoranlaşmış, bataqlıqlaşmış, güclü eroziyaya uğramış, daşlı , qayalıqlar və s.) torpaqlardır. Ərazinin geoloji quruluşundan, relyefindən, iqlim şəraitindən, torpağın rütubətlənmə şəraiti və mexaniki tərkibindən, sukeçirmə qabiliyyətindən, strukturundan və s. asılı olaraq yaranan ekocoğrafi problemlər də müxtəlif olur.
Torpaqların eroziyası
Respublikada torpaqların 36,4%-i müxtəlif dərəcədə eroziya prosesinə məruz qalmışdır. Onun 14,1%-i zəif, 10,7%-i orta, 11,6%-i şiddətli dərəcədə yuyulmuş torpaqlardır. Azərbaycanın ayrı-ayrı regionlarının təbii şəraitindən və antropogen təsirlərdən asılı olaraq eroziya proseslərinin intensivliyi və forması müxtəlif dərəcədə inkişaf etmişdir. Odur ki, Mil və Qarabağ düzlərində torpaqların 30,8%-i, Quba-Xaçmaz zonasında 48,2%-i, Abşeron yarımadasında 40,3%-i, Şirvan düzündə 27,7%-i, Şəki-Zaqatala zonasında 55,7%-i eroziya proseslərinə məruz qalmışdır. Bura su, külək və irriqasiya eroziyasına məruz qalan bütün torpaqlar aiddir.
Su eroziyası
Su eroziyası dağlıq ərazilərdə, xüsusilə Böyük Qafqazın cənub və qismən şimal-şərq yamacında geniş yayılmışdır. Meşə örtüyü zəif olan yamaclarda, xüsusilə Şinçay, Kişçay, Girdimançay, Pirsaat və Qozluçayda dağıdıcı sellər daha tez-tez müşahidə olunur. Qeyd olunan çaylar qədər daşqınlara məruz qalan Katex, Mazımçay və Balakən çaylarının hövzələri Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğunun ərazisində yerləşir və ona görə də buradakı meşələr, subalp və alp çəmənlikləri çox yaxşı mühafizə olunduğundan eroziya prosesi zəif gedir və adı çəkilən çaylarda sel hadisələrinə təsadüf edilmir. Meşə zonasından yuxarı subalp və alp çəmənliklərdə eroziya prosesinin inkişafına təkan verən əsas amil mal-qara və qoyun sürülərinin göstərdiyi antropogen təzyiqin getdikcə güclənməsidir. Bu səbəbdən yaranan eroziya proseslərinə məruz qalan torpaqlar Quba, Xızı, Şamaxı, İsmayıllı, Qəbələ, Gədəbəy, Daşkəsən, Kəlbəcər və Laçın rayonlarının dağ çəmənliklərində daha çox sahə tutur.
Külək eroziyası
Su eroziyası ilə yanaşı külək eroziyası da torpaqlara ziyan vurur. Onun ən çox yayıldığı yerlər Abşeron yarımadası, Qobustan, Samurçaydan başlamış Qızılağac körfəzinə qədər Xəzər dənizinin sahil zonası, Mil və Muğan düzləri, Ceyrançöl, Acınohur düzü və Bozdağ sistemidir. Buradakı təsərrüfat sahələrinə külək eroziyasının vurduğu ziyan çox böyükdür. Misal üçün küləklərin hakim olduğu ərazilərdə torpaq örtüyü sovrularaq öz münbitliyini itirir, məhsuldarlıq dəfələrlə azalır və bəzi hallarda tamamilə sıradan çıxır. Respublikada külək eroziyasına məruz qalan torpaqların ümumi sahəsi 200 min ha-dır. Külək eroziyası ilə yanaşı küləyin gətirdiyi sovrulmuş qum və s. materialların əkin sahələrini, bağları, arxları, şose və dəmir yollarını, tikintiləri və s. örtməsi nəticəsində yaranan problemlərin qarşısını almaq o qədər də asan olmur.
İrriqasiya eroziyası
Suvarılan torpaq sahələrində gedən eroziya proseslərindən biri də irriqasiya eroziyasıdır. Suvarma mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması, torpağa normadan artıq su verilməsi və suvarmanın selləmə yolu ilə aparılması nəticəsində əkin sahələrindəki narın hissəciklər yuyulub aparılır və torpağın münbitliyi aşağı düşür. Bu hal meylli yamaclarda daha intensiv gedir və ona bütün suvarılan sahələrdə rast gəlinir.
Torpaqların şoranlaşması
Torpaqların şoranlaşması Azərbaycanda ən böyük ekocoğrafi problemlərdən biri hesab edilməlidir. Ölkədə şoran torpaqların ümumi sahəsi 2 mln. ha-dan artıqdır və bunun 1,32 mln. ha-ı Kür-Araz ovalığındadır. Müəyyən edilmişdir ki, respublikanın suvarılan torpaqlarının (1,43 mln. ha) 600 min ha-dan çoxu şoranlaşmışdır və bunun 224 min ha-ı daha şiddətli şorlaşmış torpaqlardır. Beləliklə, ən çox şorlaşmaya məruz qalan torpaqlar Kür-Araz ovalığındadır. Bundan əlavə Siyəzən, Xızı rayonlarında, qismən Abşeron yarımadasında, Naxçıvan MR-da, Ceyrançöldə, düzündə və s. yerlərdə də şoran torpaqlar mövcuddur. Məhsuldarlığı xeyli aşağı salan şorlaşmaya qarşı vaxtında tədbirlər görülmədikdə onun sahəsi genişlənərək daha böyük ərazidə torpaq və həm də bitki örtüyünün deqradasiyasına gətirib çıxarır.
Suvarma qaydalarına düzgün əməl olunmadıqda əvvəlcədən şor olmayan, yaxud əsaslı yumadan sonra düzgün istifadə olunmayan sahələr şorlaşır. Bu prosesə təkrar şoranlaşma deyilir. Şoranlaşmış torpaqların meliorativ vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün əsas vasitə onların su ilə yuyularaq duzlardan təmizlənməsidir. Yuma aparmaq və yuyulacaq sahələrdən duzları çıxarmaq üçün yeni kollektor-drenaj şəbəkəsinin yaradılması və köhnə şəbəkənin tam bərpa edilməsi əsas məsələdir. Kür-Araz ovalığında hələ XX əsrin ortalarında yaradılmış kollektor-drenaj şəbəkəsi demək olar ki, sıradan çıxdığından toplanan şor suları suvarılan sahələrdən uzaqlaşdıra bilmir. Nəticədə qrunt sularının səviyyəsi qalxaraq torpaqları şoranlaşdırır və bəzi sahələrdə səthə çıxaraq göl-bataqlıq landşaftı yaradır.
Kür-Araz ovalığında meliorativ vəziyyəti daha da ağırlaşdıran təsərrüfat amilləri bunlardır: suvarma şəbəkəsinin tələbata cavab verməməsi, magistral kanalların həddindən artıq uzun olması və süni örtüyə alınmaması, suvarılan torpaqların hamarlanmaması, sudan planlı istifadənin pozulması, səmərəli aqrotexnikanın tətbiq edilməməsi, suvarmalar zamanı torpaqlara həddən artıq su buraxılıb onların narın hissəciklərinin irriqasiya eroziyası nəticəsində yuyulub aparılması və s.
Müasir antropogen gərginlik şəraitində Azərbaycan Respublikasının torpaq ehtiyatları ciddi təsirlərə məruz qalır. İnsanın çoxillik intensiv təsərrüfat (sənaye, kənd təsərrüfatı, məişət və s.) fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanın torpaq ehtiyatları azalır, münbitliyi zəifləyir. Bu əslində qlobal problem olub, bütün dünya ölkələrində baş verir. Son 60 ildə torpaq problemi olduqca kəskinləşmişdir. Belə ki, yararlı münbit torpaqların ehtiyatları xeyli azalmış və məhsuldarlıq aşağı düşmüşdür. Dünyanın torpaq ehtiyatı sürətlə artmaqda olan əhalinin ərzağa olan tələbatını ödəmək qabiliyyətini tədrijən itirir. Qlobal istiləşmə və səhralaşma proseslərinin getdikcə daha aydın təzahür etməsi bu problemin həllini xeyli çətinləşdirir.
Torpaqların deqredasiyası
Çoxillik tədqiqatların nəticələri göstərir ki, respublikada torpaq sərvətlərinin deqradasiyası gedir və bu aşağıdakı amillərdən asılıdır: üzvi maddənin (humus) itkisi, bioloji fəallığın zəifləməsi, fiziki aşınma, torpaq eroziyası (külək, su eroziyası vasitəsilə), torpaqların şorlaşması və şorakətləşməsi, qida çatışmamazlığı, rütubət çatışmamazlığı, texnogen və kimyəvi çirklənmə, torpağın-sənaye, şəhər, yol, kanal, aeroport, oyun meydançaları, kanal, su hövzələri, tikintilər, zibilxanalar, borular, neft mədənləri, bataqlıqlaşma, subasma və s. Azərbaycanda torpaq örtüyünün ekocoğrafi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi tələb olunur: istehsal vasitələri və torpaq ehtiyatları üzərində mülkiyyət formasının dəyişdirilməsi, torpaq və su ehtiyatlarının dəqiq inventarizasiyası, torpaq kadastrı, torpaqların keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi, kompleks meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi, eroziya təhlükəsinə qarşı mübarizə, torpağın münbitliyi və suvarma sularının keyfiyyəti üzərində monitorinq aparılması və s.
Torpaqların neftlə çirklənməsi
Respublikada neftlə çirklənmiş torpaqların sahəsi 30 min hektara çatır. Əlbəttə bu ərazinin böyük hissəsi Abşeron yarımadasının (25 min ha-dan çox) payına düşür. Sonrakı yerləri Şirvanneft və Salyanneft (50 ha-dan artıq), qismən Siyəzən neft və digər daha kiçik yataqların hesabınadır. Neft məhsullarının və çoxlu miqdarda buruq sularının səthə axıdılması, qrunt sularının səviyyəsinin qalxmasına və torpağın təkrar şoranlaşmasına səbəb olur. Abşeronda neft yataqlarının düzgün istismar olunmaması, ətraf mühitin mühafizəsi üzrə istismar tələblərinə riayət etmədən neft çıxarılması, neft-qaz, kimyəvi və radioaktiv maddələrin, güclü minerallaşmış çirkabların yerin səthinə axıdılması torpaq örtüyünün çirklənməsinə və pozulmasına səbəb olmuşdur. Sabunçu, Binəqədi, Suraxanı və Xəzər rayonlarının neft mədənləri ərazilərinin torpaqları daha çox çirklənmişdir. Bu torpaqlarda üzvi maddələr yox dərəcəsindədir. Belə birləşmələrlə çirklənmiş torpaqların rekultivasiyası çox çətindir.
Torpaqların texnogen çirklənməsi
Dağ-mədən tullantıları nəticəsində baş verən çirklənməyə texnogen çirklənmə deyilir. Bu tip çirklənməyə Daşkəsən kombinatı ərazisində rast gəlinir və 1200 hektar sahəni tutur. Bu ərazilərin 500 ha-ı yararsız suxur laylarından ibarətdir. Daşkəsəndə alunit çıxarılan layların ərazisi 300 ha, kobalt mədəni laylarının ərazisi isə 25 ha təşkil edir. Gədəbəy mis mədəni süxur laylarının ərazisi 150 ha-dır. Belə laylarda rekultivasiya işinin aparılması məqsədəuyğundur.
Torpaqlarımızın münbitliyini qorumaq və onların sahəsinin azalmasının qarşısını almaq əsas ekocoğrafi problemlərdən biridir.
İstinadlar
- Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri. Bakı 2006
Xarici keçidlər
- TORPAQLARIN ÇİRKLƏNMƏSİ VƏ QORUNMASI
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanin torpaq ortuyu cox muxtelif ve rengarengdir Torpaq novlerinin muxtelifliyine gore bura dunyanin en zengin guselerinden biridir Butun esas torpaq tipleri cografi yayilmasina gore saquli zonalliga tabedir Respublikanin torpaq xeritesinde 90 a qeder torpaq tipi ve yarimtipi gosterilmisdir Yuksek dagliqdan Kur Araz ovaligina ve Xezer denizine kimi olan erazide asagidaki torpaqlar yayilmisdir dag cemen qonur dag mese dag qara torpaqlar boz qehveyi sabalidi sari boz ve boz qonur cemen torpaqlari soranlar soraket ve s torpaqlar Azerbaycanin umumi torpaq fondunun sahesi 8 641 mln ha dan artiqdir Bunun 4 47 mln ha i kend teserrufatina yararli o cumleden 1 43 mln ha i suvarilan torpaqlardir Respublika erazisinin 3 240 mln ha i ve ya 37 4 i istifade olunmayan soranlasmis bataqliqlasmis guclu eroziyaya ugramis dasli qayaliqlar ve s torpaqlardir Erazinin geoloji qurulusundan relyefinden iqlim seraitinden torpagin rutubetlenme seraiti ve mexaniki terkibinden sukecirme qabiliyyetinden strukturundan ve s asili olaraq yaranan ekocografi problemler de muxtelif olur Torpaqlarin eroziyasiRespublikada torpaqlarin 36 4 i muxtelif derecede eroziya prosesine meruz qalmisdir Onun 14 1 i zeif 10 7 i orta 11 6 i siddetli derecede yuyulmus torpaqlardir Azerbaycanin ayri ayri regionlarinin tebii seraitinden ve antropogen tesirlerden asili olaraq eroziya proseslerinin intensivliyi ve formasi muxtelif derecede inkisaf etmisdir Odur ki Mil ve Qarabag duzlerinde torpaqlarin 30 8 i Quba Xacmaz zonasinda 48 2 i Abseron yarimadasinda 40 3 i Sirvan duzunde 27 7 i Seki Zaqatala zonasinda 55 7 i eroziya proseslerine meruz qalmisdir Bura su kulek ve irriqasiya eroziyasina meruz qalan butun torpaqlar aiddir Su eroziyasi Su eroziyasi dagliq erazilerde xususile Boyuk Qafqazin cenub ve qismen simal serq yamacinda genis yayilmisdir Mese ortuyu zeif olan yamaclarda xususile Sincay Kiscay Girdimancay Pirsaat ve Qozlucayda dagidici seller daha tez tez musahide olunur Qeyd olunan caylar qeder dasqinlara meruz qalan Katex Mazimcay ve Balaken caylarinin hovzeleri Zaqatala Dovlet Tebiet Qorugunun erazisinde yerlesir ve ona gore de buradaki meseler subalp ve alp cemenlikleri cox yaxsi muhafize olundugundan eroziya prosesi zeif gedir ve adi cekilen caylarda sel hadiselerine tesaduf edilmir Mese zonasindan yuxari subalp ve alp cemenliklerde eroziya prosesinin inkisafina tekan veren esas amil mal qara ve qoyun surulerinin gosterdiyi antropogen tezyiqin getdikce guclenmesidir Bu sebebden yaranan eroziya proseslerine meruz qalan torpaqlar Quba Xizi Samaxi Ismayilli Qebele Gedebey Daskesen Kelbecer ve Lacin rayonlarinin dag cemenliklerinde daha cox sahe tutur Kulek eroziyasi Su eroziyasi ile yanasi kulek eroziyasi da torpaqlara ziyan vurur Onun en cox yayildigi yerler Abseron yarimadasi Qobustan Samurcaydan baslamis Qizilagac korfezine qeder Xezer denizinin sahil zonasi Mil ve Mugan duzleri Ceyrancol Acinohur duzu ve Bozdag sistemidir Buradaki teserrufat sahelerine kulek eroziyasinin vurdugu ziyan cox boyukdur Misal ucun kuleklerin hakim oldugu erazilerde torpaq ortuyu sovrularaq oz munbitliyini itirir mehsuldarliq defelerle azalir ve bezi hallarda tamamile siradan cixir Respublikada kulek eroziyasina meruz qalan torpaqlarin umumi sahesi 200 min ha dir Kulek eroziyasi ile yanasi kuleyin getirdiyi sovrulmus qum ve s materiallarin ekin sahelerini baglari arxlari sose ve demir yollarini tikintileri ve s ortmesi neticesinde yaranan problemlerin qarsisini almaq o qeder de asan olmur Irriqasiya eroziyasi Suvarilan torpaq sahelerinde geden eroziya proseslerinden biri de irriqasiya eroziyasidir Suvarma medeniyyetinin asagi seviyyede olmasi torpaga normadan artiq su verilmesi ve suvarmanin selleme yolu ile aparilmasi neticesinde ekin sahelerindeki narin hissecikler yuyulub aparilir ve torpagin munbitliyi asagi dusur Bu hal meylli yamaclarda daha intensiv gedir ve ona butun suvarilan sahelerde rast gelinir Torpaqlarin soranlasmasiTorpaqlarin soranlasmasi Azerbaycanda en boyuk ekocografi problemlerden biri hesab edilmelidir Olkede soran torpaqlarin umumi sahesi 2 mln ha dan artiqdir ve bunun 1 32 mln ha i Kur Araz ovaligindadir Mueyyen edilmisdir ki respublikanin suvarilan torpaqlarinin 1 43 mln ha 600 min ha dan coxu soranlasmisdir ve bunun 224 min ha i daha siddetli sorlasmis torpaqlardir Belelikle en cox sorlasmaya meruz qalan torpaqlar Kur Araz ovaligindadir Bundan elave Siyezen Xizi rayonlarinda qismen Abseron yarimadasinda Naxcivan MR da Ceyrancolde duzunde ve s yerlerde de soran torpaqlar movcuddur Mehsuldarligi xeyli asagi salan sorlasmaya qarsi vaxtinda tedbirler gorulmedikde onun sahesi genislenerek daha boyuk erazide torpaq ve hem de bitki ortuyunun deqradasiyasina getirib cixarir Suvarma qaydalarina duzgun emel olunmadiqda evvelceden sor olmayan yaxud esasli yumadan sonra duzgun istifade olunmayan saheler sorlasir Bu prosese tekrar soranlasma deyilir Soranlasmis torpaqlarin meliorativ veziyyetini yaxsilasdirmaq ucun esas vasite onlarin su ile yuyularaq duzlardan temizlenmesidir Yuma aparmaq ve yuyulacaq sahelerden duzlari cixarmaq ucun yeni kollektor drenaj sebekesinin yaradilmasi ve kohne sebekenin tam berpa edilmesi esas meseledir Kur Araz ovaliginda hele XX esrin ortalarinda yaradilmis kollektor drenaj sebekesi demek olar ki siradan cixdigindan toplanan sor sulari suvarilan sahelerden uzaqlasdira bilmir Neticede qrunt sularinin seviyyesi qalxaraq torpaqlari soranlasdirir ve bezi sahelerde sethe cixaraq gol bataqliq landsafti yaradir Kur Araz ovaliginda meliorativ veziyyeti daha da agirlasdiran teserrufat amilleri bunlardir suvarma sebekesinin telebata cavab vermemesi magistral kanallarin heddinden artiq uzun olmasi ve suni ortuye alinmamasi suvarilan torpaqlarin hamarlanmamasi sudan planli istifadenin pozulmasi semereli aqrotexnikanin tetbiq edilmemesi suvarmalar zamani torpaqlara hedden artiq su buraxilib onlarin narin hisseciklerinin irriqasiya eroziyasi neticesinde yuyulub aparilmasi ve s Muasir antropogen gerginlik seraitinde Azerbaycan Respublikasinin torpaq ehtiyatlari ciddi tesirlere meruz qalir Insanin coxillik intensiv teserrufat senaye kend teserrufati meiset ve s fealiyyeti neticesinde Azerbaycanin torpaq ehtiyatlari azalir munbitliyi zeifleyir Bu eslinde qlobal problem olub butun dunya olkelerinde bas verir Son 60 ilde torpaq problemi olduqca keskinlesmisdir Bele ki yararli munbit torpaqlarin ehtiyatlari xeyli azalmis ve mehsuldarliq asagi dusmusdur Dunyanin torpaq ehtiyati suretle artmaqda olan ehalinin erzaga olan telebatini odemek qabiliyyetini tedrijen itirir Qlobal istilesme ve sehralasma proseslerinin getdikce daha aydin tezahur etmesi bu problemin hellini xeyli cetinlesdirir Torpaqlarin deqredasiyasiCoxillik tedqiqatlarin neticeleri gosterir ki respublikada torpaq servetlerinin deqradasiyasi gedir ve bu asagidaki amillerden asilidir uzvi maddenin humus itkisi bioloji fealligin zeiflemesi fiziki asinma torpaq eroziyasi kulek su eroziyasi vasitesile torpaqlarin sorlasmasi ve soraketlesmesi qida catismamazligi rutubet catismamazligi texnogen ve kimyevi cirklenme torpagin senaye seher yol kanal aeroport oyun meydancalari kanal su hovzeleri tikintiler zibilxanalar borular neft medenleri bataqliqlasma subasma ve s Azerbaycanda torpaq ortuyunun ekocografi veziyyetini yaxsilasdirmaq ucun bir sira tedbirlerin heyata kecirilmesi teleb olunur istehsal vasiteleri ve torpaq ehtiyatlari uzerinde mulkiyyet formasinin deyisdirilmesi torpaq ve su ehtiyatlarinin deqiq inventarizasiyasi torpaq kadastri torpaqlarin keyfiyyetce qiymetlendirilmesi kompleks meliorativ tedbirlerin heyata kecirilmesi eroziya tehlukesine qarsi mubarize torpagin munbitliyi ve suvarma sularinin keyfiyyeti uzerinde monitorinq aparilmasi ve s Torpaqlarin neftle cirklenmesiRespublikada neftle cirklenmis torpaqlarin sahesi 30 min hektara catir Elbette bu erazinin boyuk hissesi Abseron yarimadasinin 25 min ha dan cox payina dusur Sonraki yerleri Sirvanneft ve Salyanneft 50 ha dan artiq qismen Siyezen neft ve diger daha kicik yataqlarin hesabinadir Neft mehsullarinin ve coxlu miqdarda buruq sularinin sethe axidilmasi qrunt sularinin seviyyesinin qalxmasina ve torpagin tekrar soranlasmasina sebeb olur Abseronda neft yataqlarinin duzgun istismar olunmamasi etraf muhitin muhafizesi uzre istismar teleblerine riayet etmeden neft cixarilmasi neft qaz kimyevi ve radioaktiv maddelerin guclu minerallasmis cirkablarin yerin sethine axidilmasi torpaq ortuyunun cirklenmesine ve pozulmasina sebeb olmusdur Sabuncu Bineqedi Suraxani ve Xezer rayonlarinin neft medenleri erazilerinin torpaqlari daha cox cirklenmisdir Bu torpaqlarda uzvi maddeler yox derecesindedir Bele birlesmelerle cirklenmis torpaqlarin rekultivasiyasi cox cetindir Torpaqlarin texnogen cirklenmesiDag meden tullantilari neticesinde bas veren cirklenmeye texnogen cirklenme deyilir Bu tip cirklenmeye Daskesen kombinati erazisinde rast gelinir ve 1200 hektar saheni tutur Bu erazilerin 500 ha i yararsiz suxur laylarindan ibaretdir Daskesende alunit cixarilan laylarin erazisi 300 ha kobalt medeni laylarinin erazisi ise 25 ha teskil edir Gedebey mis medeni suxur laylarinin erazisi 150 ha dir Bele laylarda rekultivasiya isinin aparilmasi meqsedeuygundur Torpaqlarimizin munbitliyini qorumaq ve onlarin sahesinin azalmasinin qarsisini almaq esas ekocografi problemlerden biridir IstinadlarXelilov S B Azerbaycanin ekocografi problemleri Baki 2006Xarici kecidlerTORPAQLARIN CIRKLENMESI VE QORUNMASIHemcinin baxDag cemen torpaqlari Qonur dag mese torpaqlari Boz qehveyi torpaqlar Sari torpaqlar Etraf muhitin cirklenmesi