Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Teymur Bəxtiyari (fars. بختیارتیمور, Teymur Baxtiyâr, 1914, İsfahan – 12 avqust 1970, Bağdad) — SAVAK-ın 1-ci direktoru (oktyabr 1957 — iyun 1961) — İran dövlət xadimi, SAVAK şah xidmətinin aşpazı. İran Silahlı Qüvvələrinin General-leytenantı (Sepahbod)
| Teymur Bəxtiyari | |
|---|---|
| fars. تیمور بختیار | |
 | |
 | |
| oktyabr 1957-ci il – iyun 1961-ci il | |
| Sonrakı | Həsən Pakravan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1914 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 12 avqust 1970 |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | 1)Sen-Sir hərbi akademiyası(Fransa) 2)Samyur süvari məktəbi |
| İxtisası | İran kəşfiyyat agenti |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Sərdar Moazzam Bəxtiyar |
| Dini | İslam, Şiə təriqəti |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1936-1961-ci illər |
| Mənsubiyyəti | Pəhləvilər |
| Qoşun növü | İran gizli xidməti "SAVAK" |
| Rütbəsi |  General-leytenant |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Teymur Bəxtiyari 1914-cü ildə İsfahanda, bəxtiyarilər sülaləsinin liderlərindən Sərdar Moazzam Bəxtiyarinin ailəsində anadan olub. Bəxtiyarilər İrandakı şah rejiminin son onilliklərində xüsusi nüfuz qazanmışdılar (bu ailədən Məhəmmədrza Şah Pəhləvinin ikinci həyat yoldaşı - Soray Esfandiyari Bəxtiyar, həmçinin doktor Şapur Bəxtiyar - Şah hökumətinin son baş naziri cıxmışdır).
Bəxtiyar Beyrutda bir fransız məktəbini bitirib (1928-1933), Fransada Sen-Sir Hərbi Akademiyasında təhsil alır (1936-cı ilə qədər). Sonra təhsilini Samyur süvarilər məktəbində davam etdirir. 1936-cı ildə gənc Teymur Bəxtiyar artıq quru qoşunlarında 2-ci dərəcəli leytenant rütbəsini almışdı. İrana qayıtdıqdan sonra Bəxtiyar Şahın Daxili İşlər Nazirliyinin idarəsində işləməyə başladı; tezliklə bir vəzifə aldı və baş leytenant oldu.
1946-cı ildə Şah hökümətindən müvafiq əmr aldıqdan sonra Xəmsə bölgəsinin sakitləşdirilməsində iştirak etdi. Xəmsədaki köçəri tayfaların silahlı müqavimətini yatıraraq hökumət onu Zahidana (İran şəhəri, Sistan və Bəlucistan bölgəsinin inzibati mərkəzi) göndərdi.
1953-cü il avqust çevrilişi
1953-cü ildə Kermanşah bölgəsinin zirehli briqadasının komandiri olaraq Teymur Bəxtiyar Baş nazir Məhəmməd Müsəddiqə qarşı general Fəzlulla Zahidini dəstəklədi.
1953-cü il hökumət böhranından sonra Bəxtiyar general Fəzlulla Zahidinin yaxın tərəfdaşı oldu. Dekabr ayında Tehranın hərbi qubernatoru təyin edildi. Yeni vəzifədə Teymur Bəxtiyar son dərəcə fəal və qətiyyətli hərəkət etdi. General Bəxtiyar keçmiş Xarici İşlər Nazirini Müsəddiq hökumətində — yeni İran hökumətinə, general Zahidiyə silahlı müqavimət təşkil etməyə çalışan Hüseyni Fatemini, izləməyi və ələ keçirməyi bacardı. Sentyabr-Noyabr aylarında Bəxtiyar İran Tudə Partiyasından olan İran kommunistlərinə qarşı geniş bir repressiya kampaniyası apardı və 24 partiya liderini həbs etdi; eyni zamanda ölkənin keçmiş baş naziri Hacı Əli Razmara-Xəlil Təhmasibinin qatilini tutdu. Peşəsi dülgər olan Xəlil Təhmasib yeraltı İslam terror təşkilatı "Fədayini İslami"nin üzvü idi. 7 mart 1951-ci ildə bir neçə gün əvvəl (3 mart) milliləşmə ideyasını rədd edən neft mövzusunda bir hesabat yayan baş nazir general Hacı Əli Razmarı öldürdü. Doktor Məhəmməd Müsəddiqinin gəlişi ilə Məclis Xəlil Təhmasibiyə "Milli Qəhrəman" və "İslam Döyüşçü" fəxri adlarını verdi və o, sərbəst buraxıldı. 1953-cü ilin avqustundakı monarxist çevrilişdən sonra yenidən həbs edildi və edam edildi.
19 oktyabr 1954-cü ildə İran Tudə Partiyasının ilk qrup zabitlərinin ölüm hökmü icra edildi. 30 oktyabrda 6 nəfərdən ibarət Tudə zabitlərinin ikinci qrupunu, 8 noyabrda 5 nəfərlik üçüncü qrupunu güllədilər. Noyabrın 10-da hərbi tribunalın hökmü ilə Hüseyin Fatemi edam edildi. Edamdan qabaq amansız işgəncələrə məruz qaldı.
Şah məhkəməsinin və Qərbin hərtərəfli dəstəyi ilə yeni hökumət, anti-monarxist görüşləri ilə tanınan fədakar və solçu təşkilatların üzvlərinə qarşı qəddar repressiyalara son verdi. 1953-cü il ərzində müxalifət nümayəndələrinin hərbi hökumətə qarşı kiçik səpələnmiş silahlı etirazları davam etdi. 1954-cü ilin yazında Ayətullah Kaşani, publisist Hüseyn Makki və digər sağçı millətçilər liderləri Zahidi hökumətinə qarşı kütləvi etiraz aksiyaları təşkil etməyə cəhd göstərdilər. Ancaq onların çağırışı ilə başlayan nümayişlər mövcud vəziyyətin dəyişməsinə səbəb olmadı. Məhkəmə və hökumət o dövrdə ordu, polis və jandarma üzərində tam nəzarəti quraraq artıq vəziyyətin ustası olmuşdular.
1953-cü ilin avqustundan 1954-cü ilin payızına qədər, devrilmiş baş nazirin ən qızğın tərəfdarlarından təxminən 660 nəfəri həbs olundu. Bunlardan 130-u Abadandakı neft müəssisələrinin keçmiş işçiləri idilər. Həbs olunan məmurların əhəmiyyətli hissəsi İran Tudə Partiyasının üzvləri idi.Edamdan qaçanların hamısı müxtəlif illərdə azadlıqdan məhrum edildi.
1953-cü il Avqust İnqilabı İrandakı ictimai-siyasi vəziyyətin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsinə səbəb oldu: bir növ ikili hakimiyyət dövrü başa çatdı, əsas xüsusiyyətlərindən biri qızğın rəqabət idi və bəzən şah məhkəməsi ilə hökumət arasında qarşıdurma baş verdi; Şahın tam avtoritar hakimiyyətinin bərpası və hakim təbəqənin ənənəvi statusu başladı.
Teymur Bəxtiyari SAVAK başında (1957-1961-ci illər)
Şahın gizli polisinin yaradılması Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi və Mossad təlimatçılarının intensiv köməyi ilə baş verdi. 1954-cü ildə Teymur Bəxtiyari xidmətinə görə növbəti dərəcəyə — şah tərəfindən üç ulduzlu general rütbəsinə layiq görüldü.
1957-ci ilin oktyabrında Məhəmmədrza şah Pəhləvi onu yeni yaradılan İran təhlükəsizlik xidmətinin rəhbəri - SAVAK təyin etdi (Bəxtiyari bu vaxta qədər briqada generalı idi). General Bəxtiyari kommunist təşkilatlardan başlayaraq sol islamçı təşkilatlara və qruplara qədər şah rejiminə qarşı hər cür müxalifətə qarşı amansızcasına vuruşdu. Bütün müxalifət partiyaları və qrupları dağıdıldı ya da qovuldu.
General Bəxtiyarinin komandanlığı ilə SAVAK Pəhləvilər sülaləsinin monarxik rejiminin düşmənləri ilə mübarizə aparmaq üçün effektiv gizli daxili təhlükəsizlik agentliyinə çevrildi.
6 may 1961-ci ildə ABŞ siyasi dairələrinin nümayəndələri ilə və şəxsən prezident Con Kennedi ilə əlaqələr qurmaqda böyük rol oynayan, Bəxtiyari və silahdaşlarına qarşı şahı yönləndirən doktor Əli Amini yeni baş naziri oldu. Şah Bəxtiyariyə inanmamağa başladı (Şah Bəxtiyarinin dövlət çevrilişi hazırladığına dair əsassız şübhələri var idi) və 1961-ci ilin iyununda işdən çıxarıldı. Çox qəribədir, Əli Aminin özü Con Kennedinin “adamı” idi,nəticədə Şahın güclü təzyiqi ilə istefasının əsas səbəblərindən biri bu oldu (19 iyul 1962-ci il). Şah bu düzəlişləri xüsusi xidmət orqanlarında Con Kennediyə artan inamsızlıq səbəbiylə həyata keçirdi. SAVAK-ın yeni lideri general Həsən Pakrəvan oldu.
General Bəxtiyarinin Şah əleyhinə fəaliyyəti
1962-ci ilin yanvarında Bəxtiyari ölkəni tərk etdi və əvvəlcə Fransada yaşadı və tezliklə Cenevrədə (İsveçrəyə, sonra Livana köçdü) yerləşdi, burada Avropa, İraq və Livanda səpələnmiş İran müxalifləri; Ayətullah Xomeynidən Tudə partiyasının rəhbərlərinə (Rza Radmaneş - Tudə partiyasının baş katibi) və Güney Azərbaycandan İrandan ayrılmaq uğrunda mübarizə aparan separatçılara ( separatçı hərəkatın "Müharibə naziri" lideri Mahmud Pənahiyan) ilə əlaqə qurmağa başladı.
Tudə partiyasından qovulan general (Doktor) Mahmud Pənahiyan, 1970-ci ilin may ayında İraq hökumət nümayəndələrinin dəvəti ilə Bağdada gəldi. İraqda doktor Mahmud Pənahiyan bir çox iranlı müxaliflərlə, İran müxalifətinin liderləri ilə, yəni əsas olanlar, doktor Morad Əziz Razməvar və general Teymur Bəxtiyari ilə səmərəli söhbətlər etdi.
Növbəti bir neçə ay ərzində doktor Mahmud Pənahiyan özü yaratdığı (İraq hakimiyyətinin köməyi ilə) İran rejiminə açıq düşmən olan insanları tələsik işə çağırdı. Şah əleyhinə məzmunlu verilişlər təşkil etdi, anti-monarxist materiallar dərc etdi. Elə həmin dövrdə Bakıda başlayan əsas əsərini: "İran Millətinin Coğrafi Lüğəti" nəşr etdi.
Bəxtiyarinin qətlindən bir müddət əvvəl Mahmud Pənahiyan generaldan planlaşdırılan ova yoldaşlıq etməsi və ovçuluq məclisində iştirak etmək üçün şəxsi dəvət aldı, ancaq doktor Pənahiyan işi bəhanə edərək bu təklifi məmnuniyyətlə rədd etdi.
General Bəxtiyari SAVAK-ın 4 illik rəhbərliyi dövründə qurduğu təmaslardan məharətlə istifadə etdi. Şahın əleyhinə olan bütün tədbirlərdə fəal iştirak etdi.
General Bəxtiyarinin öldürülməsi
General Bəxtiyarinin fəaliyyəti Şahın məhkəməsində böyük narahatlıq doğurdu. İran hökuməti Bəxtiyarini beynəlxalq axtarışa vermişdi, bundan sonra o, İraqa köçdü,o,əmin idi ki,İraq hökuməti onu heç bir halda İrana təhvil verməyəcək. İraqda məskunlaşan general Bəxtiyari Səddam Hüseynlə şah əleyhinə ittifaq qurdu. Burada o, anti-Şah mərkəzi yaratdı, fəaliyyətlərində, xüsusən də Tudə partiyasının nümayəndələri iştirak etdi.
Şah SAVAK-ın yeni direktoru general Nassiriyə nəyin bahasına olursa olsun "xain" Bəxtiyarini aradan qaldırmaq üçün sərt tapşırıqlar verdi. Bəxtiyarinin özü tərəfindən yaradılan, General Nassiri tərəfindən modernləşdirilmiş və mükəmməlləşdirilən SAVAK gizli xidməti ona qarşı işləməyə başladı. İraqdakı Bəxtiyarinin axtarışı üçün kompleks və çox istiqamətli bir əməliyyat keçirildi: bir neçə SAVAK xüsusi agenti İran sərnişin təyyarəsini Bağdada enməyə məcbur edərək ələ keçirildi. Beləliklə, onlar İraq hakimiyyətinə İran şah rejiminə qarşı mübarizə aparan tərəf olduqlarını sübut etdilər və bu hiylə sayəsində Bəxtiyari ilə görüşə bildilər.
SAVAK agentləri Bəxtiyarinin və özünün ətrafındakıların tam etibarını qazandıqdan sonra savakivitlər tərəfindən kompleks bir hərəkət mexanizmi qüvvəyə mindi, şübhə kölgəsi tamamilə Bəxtiyarinin silahdaşlarının üzərinə düşəcək şəkildə Bəxtiyarini aradan qaldırmaq idi.
SAVAK agentləri Bəxtiyari tərəfindən belə bir etimad səviyyəsinə çatdılar ki, hətta Bağdaddakı generalın malikanəsində yerləşmələri istənildi. Hər ehtimala qarşı SAVAK-dan olan qatillər general Bəxtiyari, övladları və həyat yoldaşı ilə birlikdə öz evində, daha əvvəl də aradan qaldıra bilərdilər. Ancaq Teymur Bəxtiyari İraq hökuməti üçün çox vacib bir insan olduğundan və İraq məxfi xidmətlərinin daim keşiyində olduğu üçün qaçma imkanları az idi. Bəxtiyari İraq cangüdənləri tərəfindən daim mühafizə olunurdu. Buna görə xüsusi bir əməliyyat ssenarisi seçildi, ona görə SAVAK-dan olan qatil tək hərəkət etməli idi.
12 avqust 1970-ci ildə ortaq ov zamanı SAVAK agenti, əmri yerinə yetirmək üçün əlverişli bir an seçərək general Bəxtiyarini tapança ilə vuraraq çiyninə vurdu. General tüfəngini atıb dizləri üstündə yıxıldı. Bəxtiyarinin İraq cangüdəni dərhal vuruşa cavab verdi və qatili AK-47-dən zərərsizləşdirməyə çalışdı, ancaq alnından güllə alaraq dərhal güllələndi. Dərhal ölüm təhlükəsi içində olduğunu anlayan general Bəxtiyari, sol əli ilə revolveri almağa çalışdı, amma onu çıxartmağa belə vaxt tapmadı, sol əlindən 5 zərbə aldı. Bu qətl əvvəlcədən düşünülmüş bir plana uyğun olaraq peşəkarlıqla həyata keçirildi. Qatil hər şeyi elə bir şəkildə qurdu ki, hadisə bədbəxt hadisə kimi yansıdıldı.
Cinayətdən sonra SAVAK agenti tez bir zamanda İran sərhədinə doğru yola çıxaraq cinayət yerini tərk etdi. Xüsusi silah və sursat çatışmazlığı, habelə belə bir vəziyyətdə yaşamaq təcrübəsi olmayan qatil, İraq çölünün yay yüksək temperaturunu pis qiymətləndirdi, amma yenə də İran sərhədinə qədər uzun bir yolu keçməyə müvəffəq oldu. Nəzərdə tutulan məqsədə çata bilmədi və o, İran sərhədindən bir neçə kilometr aralıda İraq sərhəd xidməti tərəfindən tutuldu. O, Bağdada diri gətirildi və bu adamın taleyi hələ bilinmir.
Qatilin kiçik silahlara sahib olması və harada öldürüldüyü tapançanın bu modelini haradan aldığı da bilinmir. General Bəxtiyari dərhal çox sayda güllə yarası alaraq Bağdadın mərkəzi xəstəxanasına aparıldı, orada əməliyyat edildi, lakin Bəxtiyari daxili qanaxmadan öldü.
General Bəxtiyarinin qətlinə ən yüksək səviyyədə baxıldı, ancaq İraqın BƏƏS rəhbərliyi tərəfindən aparılan istintaq şübhəli bir şey aşkar etmədi. Yalnız illər sonra Şah Məhəmmədrza şah Pəhləvi, 1979-cu ildə İslam İnqilabının qələbəsindən sonra, İran üzərində gücünü itirəndə və sürgündə olduqda;fransız biblioqrafı və jurnalisti Jerar de Villier ilə müsahibədə Bəxtiyarini şəxsi sifarişi ilə məhv edildiyini etiraf etdi.
Mənbə
- Gerard de Villiers, «THE IMPERIAL SHAH», Paris, 1974.
- Zabih, S. «Bakhtiar, Teymur.» Ed. Ehsan Yarshater. Encyclopaedia Iranica. Vol. III. New York: Encyclopaedia Iranica Foundation, 1989.
- Issa Pejman, Assar-e Angosht-e Savak vol. 1, Nima Publishing, Paris, février 1994.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #12853219X // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Teymur Bextiyari fars بختیارتیمور Teymur Baxtiyar 1914 Isfahan 12 avqust 1970 Bagdad SAVAK in 1 ci direktoru oktyabr 1957 iyun 1961 Iran dovlet xadimi SAVAK sah xidmetinin aspazi Iran Silahli Quvvelerinin General leytenanti Sepahbod Teymur Bextiyarifars تیمور بختیار SAVAK in 1 ci direktoruoktyabr 1957 ci il iyun 1961 ci ilSonrakiHesen PakravanSexsi melumatlarDogum tarixi 1914Dogum yeri Isfahan Merkezi bexsi d Isfahan sehristani Isfahan ostani IranVefat tarixi 12 avqust 1970 1970 08 12 Vefat yeri Bagdad Bagdad muhafezesi IraqTehsili 1 Sen Sir herbi akademiyasi Fransa 2 Samyur suvari mektebiIxtisasi Iran kesfiyyat agentiFealiyyeti siyasetciAtasi Serdar Moazzam BextiyarDini Islam Sie teriqetiHerbi xidmetXidmet illeri 1936 1961 ci illerMensubiyyeti PehlevilerQosun novu Iran gizli xidmeti SAVAK Rutbesi General leytenant Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiTeymur Bextiyari 1914 cu ilde Isfahanda bextiyariler sulalesinin liderlerinden Serdar Moazzam Bextiyarinin ailesinde anadan olub Bextiyariler Irandaki sah rejiminin son onilliklerinde xususi nufuz qazanmisdilar bu aileden Mehemmedrza Sah Pehlevinin ikinci heyat yoldasi Soray Esfandiyari Bextiyar hemcinin doktor Sapur Bextiyar Sah hokumetinin son bas naziri cixmisdir Bextiyar Beyrutda bir fransiz mektebini bitirib 1928 1933 Fransada Sen Sir Herbi Akademiyasinda tehsil alir 1936 ci ile qeder Sonra tehsilini Samyur suvariler mektebinde davam etdirir 1936 ci ilde genc Teymur Bextiyar artiq quru qosunlarinda 2 ci dereceli leytenant rutbesini almisdi Irana qayitdiqdan sonra Bextiyar Sahin Daxili Isler Nazirliyinin idaresinde islemeye basladi tezlikle bir vezife aldi ve bas leytenant oldu 1946 ci ilde Sah hokumetinden muvafiq emr aldiqdan sonra Xemse bolgesinin sakitlesdirilmesinde istirak etdi Xemsedaki koceri tayfalarin silahli muqavimetini yatiraraq hokumet onu Zahidana Iran seheri Sistan ve Belucistan bolgesinin inzibati merkezi gonderdi 1953 cu il avqust cevrilisi1953 cu ilde Kermansah bolgesinin zirehli briqadasinin komandiri olaraq Teymur Bextiyar Bas nazir Mehemmed Museddiqe qarsi general Fezlulla Zahidini destekledi 1953 cu il hokumet bohranindan sonra Bextiyar general Fezlulla Zahidinin yaxin terefdasi oldu Dekabr ayinda Tehranin herbi qubernatoru teyin edildi Yeni vezifede Teymur Bextiyar son derece feal ve qetiyyetli hereket etdi General Bextiyar kecmis Xarici Isler Nazirini Museddiq hokumetinde yeni Iran hokumetine general Zahidiye silahli muqavimet teskil etmeye calisan Huseyni Fatemini izlemeyi ve ele kecirmeyi bacardi Sentyabr Noyabr aylarinda Bextiyar Iran Tude Partiyasindan olan Iran kommunistlerine qarsi genis bir repressiya kampaniyasi apardi ve 24 partiya liderini hebs etdi eyni zamanda olkenin kecmis bas naziri Haci Eli Razmara Xelil Tehmasibinin qatilini tutdu Pesesi dulger olan Xelil Tehmasib yeralti Islam terror teskilati Fedayini Islami nin uzvu idi 7 mart 1951 ci ilde bir nece gun evvel 3 mart millilesme ideyasini redd eden neft movzusunda bir hesabat yayan bas nazir general Haci Eli Razmari oldurdu Doktor Mehemmed Museddiqinin gelisi ile Meclis Xelil Tehmasibiye Milli Qehreman ve Islam Doyuscu fexri adlarini verdi ve o serbest buraxildi 1953 cu ilin avqustundaki monarxist cevrilisden sonra yeniden hebs edildi ve edam edildi 19 oktyabr 1954 cu ilde Iran Tude Partiyasinin ilk qrup zabitlerinin olum hokmu icra edildi 30 oktyabrda 6 neferden ibaret Tude zabitlerinin ikinci qrupunu 8 noyabrda 5 neferlik ucuncu qrupunu gullediler Noyabrin 10 da herbi tribunalin hokmu ile Huseyin Fatemi edam edildi Edamdan qabaq amansiz isgencelere meruz qaldi Sah mehkemesinin ve Qerbin herterefli desteyi ile yeni hokumet anti monarxist gorusleri ile taninan fedakar ve solcu teskilatlarin uzvlerine qarsi qeddar repressiyalara son verdi 1953 cu il erzinde muxalifet numayendelerinin herbi hokumete qarsi kicik sepelenmis silahli etirazlari davam etdi 1954 cu ilin yazinda Ayetullah Kasani publisist Huseyn Makki ve diger sagci milletciler liderleri Zahidi hokumetine qarsi kutlevi etiraz aksiyalari teskil etmeye cehd gosterdiler Ancaq onlarin cagirisi ile baslayan numayisler movcud veziyyetin deyismesine sebeb olmadi Mehkeme ve hokumet o dovrde ordu polis ve jandarma uzerinde tam nezareti quraraq artiq veziyyetin ustasi olmusdular 1953 cu ilin avqustundan 1954 cu ilin payizina qeder devrilmis bas nazirin en qizgin terefdarlarindan texminen 660 neferi hebs olundu Bunlardan 130 u Abadandaki neft muessiselerinin kecmis iscileri idiler Hebs olunan memurlarin ehemiyyetli hissesi Iran Tude Partiyasinin uzvleri idi Edamdan qacanlarin hamisi muxtelif illerde azadliqdan mehrum edildi 1953 cu il Avqust Inqilabi Irandaki ictimai siyasi veziyyetin ehemiyyetli derecede deyismesine sebeb oldu bir nov ikili hakimiyyet dovru basa catdi esas xususiyyetlerinden biri qizgin reqabet idi ve bezen sah mehkemesi ile hokumet arasinda qarsidurma bas verdi Sahin tam avtoritar hakimiyyetinin berpasi ve hakim tebeqenin enenevi statusu basladi Teymur Bextiyari SAVAK basinda 1957 1961 ci iller Sahin gizli polisinin yaradilmasi Merkezi Kesfiyyat Idaresi ve Mossad telimatcilarinin intensiv komeyi ile bas verdi 1954 cu ilde Teymur Bextiyari xidmetine gore novbeti dereceye sah terefinden uc ulduzlu general rutbesine layiq goruldu 1957 ci ilin oktyabrinda Mehemmedrza sah Pehlevi onu yeni yaradilan Iran tehlukesizlik xidmetinin rehberi SAVAK teyin etdi Bextiyari bu vaxta qeder briqada generali idi General Bextiyari kommunist teskilatlardan baslayaraq sol islamci teskilatlara ve qruplara qeder sah rejimine qarsi her cur muxalifete qarsi amansizcasina vurusdu Butun muxalifet partiyalari ve qruplari dagidildi ya da qovuldu General Bextiyarinin komandanligi ile SAVAK Pehleviler sulalesinin monarxik rejiminin dusmenleri ile mubarize aparmaq ucun effektiv gizli daxili tehlukesizlik agentliyine cevrildi 6 may 1961 ci ilde ABS siyasi dairelerinin numayendeleri ile ve sexsen prezident Con Kennedi ile elaqeler qurmaqda boyuk rol oynayan Bextiyari ve silahdaslarina qarsi sahi yonlendiren doktor Eli Amini yeni bas naziri oldu Sah Bextiyariye inanmamaga basladi Sah Bextiyarinin dovlet cevrilisi hazirladigina dair esassiz subheleri var idi ve 1961 ci ilin iyununda isden cixarildi Cox qeribedir Eli Aminin ozu Con Kennedinin adami idi neticede Sahin guclu tezyiqi ile istefasinin esas sebeblerinden biri bu oldu 19 iyul 1962 ci il Sah bu duzelisleri xususi xidmet orqanlarinda Con Kennediye artan inamsizliq sebebiyle heyata kecirdi SAVAK in yeni lideri general Hesen Pakrevan oldu General Bextiyarinin Sah eleyhine fealiyyeti1962 ci ilin yanvarinda Bextiyari olkeni terk etdi ve evvelce Fransada yasadi ve tezlikle Cenevrede Isvecreye sonra Livana kocdu yerlesdi burada Avropa Iraq ve Livanda sepelenmis Iran muxalifleri Ayetullah Xomeyniden Tude partiyasinin rehberlerine Rza Radmanes Tude partiyasinin bas katibi ve Guney Azerbaycandan Irandan ayrilmaq ugrunda mubarize aparan separatcilara separatci herekatin Muharibe naziri lideri Mahmud Penahiyan ile elaqe qurmaga basladi Tude partiyasindan qovulan general Doktor Mahmud Penahiyan 1970 ci ilin may ayinda Iraq hokumet numayendelerinin deveti ile Bagdada geldi Iraqda doktor Mahmud Penahiyan bir cox iranli muxaliflerle Iran muxalifetinin liderleri ile yeni esas olanlar doktor Morad Eziz Razmevar ve general Teymur Bextiyari ile semereli sohbetler etdi Novbeti bir nece ay erzinde doktor Mahmud Penahiyan ozu yaratdigi Iraq hakimiyyetinin komeyi ile Iran rejimine aciq dusmen olan insanlari telesik ise cagirdi Sah eleyhine mezmunlu verilisler teskil etdi anti monarxist materiallar derc etdi Ele hemin dovrde Bakida baslayan esas eserini Iran Milletinin Cografi Lugeti nesr etdi Bextiyarinin qetlinden bir muddet evvel Mahmud Penahiyan generaldan planlasdirilan ova yoldasliq etmesi ve ovculuq meclisinde istirak etmek ucun sexsi devet aldi ancaq doktor Penahiyan isi behane ederek bu teklifi memnuniyyetle redd etdi General Bextiyari SAVAK in 4 illik rehberliyi dovrunde qurdugu temaslardan meharetle istifade etdi Sahin eleyhine olan butun tedbirlerde feal istirak etdi General Bextiyarinin oldurulmesiGeneral Bextiyarinin fealiyyeti Sahin mehkemesinde boyuk narahatliq dogurdu Iran hokumeti Bextiyarini beynelxalq axtarisa vermisdi bundan sonra o Iraqa kocdu o emin idi ki Iraq hokumeti onu hec bir halda Irana tehvil vermeyecek Iraqda meskunlasan general Bextiyari Seddam Huseynle sah eleyhine ittifaq qurdu Burada o anti Sah merkezi yaratdi fealiyyetlerinde xususen de Tude partiyasinin numayendeleri istirak etdi Sah SAVAK in yeni direktoru general Nassiriye neyin bahasina olursa olsun xain Bextiyarini aradan qaldirmaq ucun sert tapsiriqlar verdi Bextiyarinin ozu terefinden yaradilan General Nassiri terefinden modernlesdirilmis ve mukemmellesdirilen SAVAK gizli xidmeti ona qarsi islemeye basladi Iraqdaki Bextiyarinin axtarisi ucun kompleks ve cox istiqametli bir emeliyyat kecirildi bir nece SAVAK xususi agenti Iran sernisin teyyaresini Bagdada enmeye mecbur ederek ele kecirildi Belelikle onlar Iraq hakimiyyetine Iran sah rejimine qarsi mubarize aparan teref olduqlarini subut etdiler ve bu hiyle sayesinde Bextiyari ile goruse bildiler SAVAK agentleri Bextiyarinin ve ozunun etrafindakilarin tam etibarini qazandiqdan sonra savakivitler terefinden kompleks bir hereket mexanizmi quvveye mindi subhe kolgesi tamamile Bextiyarinin silahdaslarinin uzerine dusecek sekilde Bextiyarini aradan qaldirmaq idi SAVAK agentleri Bextiyari terefinden bele bir etimad seviyyesine catdilar ki hetta Bagdaddaki generalin malikanesinde yerlesmeleri istenildi Her ehtimala qarsi SAVAK dan olan qatiller general Bextiyari ovladlari ve heyat yoldasi ile birlikde oz evinde daha evvel de aradan qaldira bilerdiler Ancaq Teymur Bextiyari Iraq hokumeti ucun cox vacib bir insan oldugundan ve Iraq mexfi xidmetlerinin daim kesiyinde oldugu ucun qacma imkanlari az idi Bextiyari Iraq cangudenleri terefinden daim muhafize olunurdu Buna gore xususi bir emeliyyat ssenarisi secildi ona gore SAVAK dan olan qatil tek hereket etmeli idi 12 avqust 1970 ci ilde ortaq ov zamani SAVAK agenti emri yerine yetirmek ucun elverisli bir an secerek general Bextiyarini tapanca ile vuraraq ciynine vurdu General tufengini atib dizleri ustunde yixildi Bextiyarinin Iraq cangudeni derhal vurusa cavab verdi ve qatili AK 47 den zerersizlesdirmeye calisdi ancaq alnindan gulle alaraq derhal gullelendi Derhal olum tehlukesi icinde oldugunu anlayan general Bextiyari sol eli ile revolveri almaga calisdi amma onu cixartmaga bele vaxt tapmadi sol elinden 5 zerbe aldi Bu qetl evvelceden dusunulmus bir plana uygun olaraq pesekarliqla heyata kecirildi Qatil her seyi ele bir sekilde qurdu ki hadise bedbext hadise kimi yansidildi Cinayetden sonra SAVAK agenti tez bir zamanda Iran serhedine dogru yola cixaraq cinayet yerini terk etdi Xususi silah ve sursat catismazligi habele bele bir veziyyetde yasamaq tecrubesi olmayan qatil Iraq colunun yay yuksek temperaturunu pis qiymetlendirdi amma yene de Iran serhedine qeder uzun bir yolu kecmeye muveffeq oldu Nezerde tutulan meqsede cata bilmedi ve o Iran serhedinden bir nece kilometr aralida Iraq serhed xidmeti terefinden tutuldu O Bagdada diri getirildi ve bu adamin taleyi hele bilinmir Qatilin kicik silahlara sahib olmasi ve harada oldurulduyu tapancanin bu modelini haradan aldigi da bilinmir General Bextiyari derhal cox sayda gulle yarasi alaraq Bagdadin merkezi xestexanasina aparildi orada emeliyyat edildi lakin Bextiyari daxili qanaxmadan oldu General Bextiyarinin qetline en yuksek seviyyede baxildi ancaq Iraqin BEES rehberliyi terefinden aparilan istintaq subheli bir sey askar etmedi Yalniz iller sonra Sah Mehemmedrza sah Pehlevi 1979 cu ilde Islam Inqilabinin qelebesinden sonra Iran uzerinde gucunu itirende ve surgunde olduqda fransiz biblioqrafi ve jurnalisti Jerar de Villier ile musahibede Bextiyarini sexsi sifarisi ile mehv edildiyini etiraf etdi MenbeGerard de Villiers THE IMPERIAL SHAH Paris 1974 Zabih S Bakhtiar Teymur Ed Ehsan Yarshater Encyclopaedia Iranica Vol III New York Encyclopaedia Iranica Foundation 1989 Issa Pejman Assar e Angosht e Savak vol 1 Nima Publishing Paris fevrier 1994 Hemcinin baxSAVAK Tude Partiyasi PehlevilerIstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 12853219X Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016