Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Edam və ya ölüm hökmü, ya da ölüm cəzası — cəza növü kimi insanı həyatdan məhrum etmək. Həm hüquqi, həm cinayət aktı kimi ola bilər. Bir sıra ölkələrdə ölüm hökmü ən ağır cinayətlərə görə cəza növü kimi təyin olunmuş və hələ də qalmaqdadır. Bir sıra ölkələrdə isə o qanunla ləğv edilib. Ölüm hökmünün ən yayılmış növü güllələnmədir. Digər növləri zəhərli iynə vurulması, elektrik stulu, dar ağacı, baş kəsilməsi və daşqalaqdır.
Tarixi
Dünyada hazırda edam cəzaları öncədən planlaşdırılmış cinayətlər, casusluq, vətənə xəyanət, əxlaqsızlıq və s. cinayətlərə görə tətbiq edilir. İslam ölkələrində isə zina, uşaqbazlıq kimi cinayətlərə, həmçinin dinini dəyişənlərə ölüm hökmü kəsilir. İranda parlamentin 2007-ci ildə çıxardığı son qərarla pornoqrafik çəkilişlərlə məşğul olan şəxslər, internetdə erotik və pornoqrafik çəkilişlər yayımlayan şəxslər də edam edilir.
Səudiyyə Ərəbistanında dini inanclara qarşı çıxan, Allaha şəkk gətirən, narkotik maddə satan, Çində adam oğurluğu ilə məşğul olanlar, adam öldürənlər və b. ölümə məhkum olunurlar.
Kommunist Çin Xalq Respublikasında ölüm hökmü verilən məhkumların çoxluğunu uyğur türkləri tutur. Beynəlxalq təşkilatların məlumatlarına görə, müxtəlif ittihamlarla öldürülən uyğurların sayı yüzlərlədir. Urumçidəki Liudavan həbsxanasında hər ay 30-dək insan işgəncəylə ölümə məhkum edilir.
ABŞ-nin həbsxanalarında bu gün ölüm hökmünün icrasını gözləyən 973 məhkumun olduğu bildirilir. Bunların böyük əksəriyyəti Afrika və Latın Amerikası əsilli şəxslərdir.
Azərbaycanda edam tarixi
Azərbaycanda ölüm hökmü 1998-ci il fevralın 10-da ləğv edilib. O vaxta qədər ölüm hökmünə məhkum edilmiş, lakin cəzaları icra olunmamış 128 nəfərə həyatları bağışlanıb. Buna qədər Azərbaycanda yalnız ağır, xüsusilə ağır cinayətlərdə məhkum olunan şəxslərə ölüm hökmü elan edilib. Sabiq müdafiə naziri Rəhim Qazıyev, baş naziri Surət Hüseynov, sabiq kənd təsərrüfatı naziri Müzamil Abdullayev, keçmiş Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin Qazax bölməsinin komandiri Elçin Əmiraslanov, özünü qondarma "Talış-Muğan Respublikası"nın rəhbəri elan etmiş Ələkrəm Hümbətov barəsində məhkəmənin qərarı ilə ölüm hökmü çıxarılsa da, sonradan onların cəzaları dəyişdirilib.
Azərbaycanda ölüm hökmü Bayıl həbsxanasında, indi "ölüm kamerası" adlanan otaqda yerinə yetirilib. Cəza yalnız bir üsulla – güllələnmə ilə icra olunub. Vaxtı ilə həbsxanada çalışmış insanların sözlərinə görə, ölüm cəzası almış məhkumlar "ölüm kamerası"na gözübağlı gətirilirmiş. Burada məhkumun əziyyətsiz ölməsi üçün ürəyinə bir atəş açılırmış.
Ötən əsrin 30–50-ci illərində Bayıl həbsxanasında başqa bir edam növü – suda boğma da tətbiq edilib.
Edam növləri
Asaraq öldürmə — bu cəza əsasən Misir, İran, İraq, Yaponiya, İordaniya, Pakistan, Sinqapur, Əfqanıstan, Yəmən və digər ölkələrdə həyata keçirilir. Məhkumlar ictimaiyyətin gözləri önündə qurulmuş dar ağaclarından, xüsusi edam stendlərindən və ya kran maşınlarından asılmaqla edam olunurlar. Asılma cəzasını ən çox nümayiş etdirən ölkə İrandır. Bəzən bu ölkədə insanların gözü önündə bir neçə nəfər şəxs eyni vaxtda asılmaqla öldürülür. 2011-ci ildə İranın Yaponiyanın "Tadano" şirkətindən aldığı kranlardan edamlar zamanı istifadə etməsi iri qaldırıcı kranlar istehsal edən "Tadano" şirkətinin İranla bağladığı bütün müqavilələri ləğv etməsinə səbəb olub. İraqın keçmiş prezidenti Səddam Hüseyn və onun qardaşının asılaraq öldürülməsi isə video kadrlarla yayımlanmışdı. Asılmağa aparılan insanlar əvvəlcə sanitar qovşağa aparılır, daha sonra isə gözləri bağlanılır (və ya başına qara torba keçirilir). Məhkumun başına qara torbanı ona görə keçirirlər ki, edam zamanı təzyiq nəticəsində yerindən çıxan göz gilələri görünməsin. Asma edamlarını həyata keçirən cəlladlar diqqətli olmalıdırlar. Edam zamanı məhkumun boğazına keçirilən kəndirin uzunluğunun asılan bədənin çəkisinə nisbəti mütləq nəzərə alınmalıdır. Əks halda, məhkumun başı, Səddam Hüseynin qardaşında olduğu kimi, bədəndən qopa bilər.
Güllələmə — Bu ölüm cəzası bir sıra Afrika ölkələri, həmçinin Rusiya, Şimali Koreya, Vyetnam, Suriya, Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrində tətbiq edilir. Güllələnməyə gətirilən məhkumun gözləri bağlanılır, bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən onun bədəninin müxtəlif hissələrinə atəş açılmaqla qətl icra olunur. Bəzi ölkələrdə hərbi cinayətlər törədən və ya fərarilik edən hərbçilər əsgərlərin gözü önündə güllələnirlər. Uzun müddət Rumıniyaya rəhbərlik etmiş kommunist Nikolay Çauşesku 1989-cu il dekabrın 25-də güllələnərək edam olunub. Güllələmə edamı adətən səhərə yaxın, günəş doğandan 30 dəqiqə və ya 1 saat sonra icra olunur.
Boğma — bir sıra xalqlar ölüm cəzasının insan qanı tökmədən icra edirlər. Belə olan halda cəza məhkumun boğulması ilə icra olunur. Fiziki cəhətdən sağlam və güclü cəllad məhkumun boynunu qolları arasında sıxmaqla onu boğur.
Tapdalama — bu ölüm cəzası əsasən Hindistanın bir sıra ştatlarında və bəzi Afrika ölkələrində icra olunur. Məhkumlar fillərin ayaqları altına atılmaqla öldürülür.
Elektriklə öldürmə — əsasən ABŞ və bəzi Latın Amerikası ölkələrində bu cəza icra olunur. Məhkum xüsusi hazırlanmış elektrik stuluna oturdulur. Onun əllərinə, ayaqlarına və başına nəm əski qoyulur, üzəri mis qapaqla bağlanır və məhkumun gözlərini bağlayırlar. Yüksək gərginlikli elektrik cərəyanının buraxılması nəticəsində məhkum bir neçə saniyə ərzində dünyasını dəyişir.
Baş kəsilməsi — bu cəza növü əsasən Səudiyyə Ərəbistanında qüvvədədir. Səudiyyə Ərəbistanında baş kəsmə üzrə ixtisaslaşmış cəlladlar və dövlətin nəzdində cəllad hazırlayan xüsusi məktəblər mövcuddur. Bu ölkədə məhkumların başı adətən qılıncla kəsilir. Ölüm cəzası almış məhkumun əlləri və ayaqları arxadan bağlanır. Sifəti maskalı cəllad diz üstə oturdulan məhkumun boynunu bir qılınc zərbəsi ilə üzməlidir. Edam cəzası insanların gözü qarşısında icra olunur və bu zaman tamaşaçılar cəllad üçün pul toplayırlar. Baş kəsmə edamı 10 sentyabr 1977-ci ilədək Fransada gilyotin maşını ilə həyata keçirilib. Fransada 1792-ci ildən tətbiq olunan gilyotin maşınında başı kəsilməklə edam olunan sonuncu məhkum Hamida Candoubi olub.
İnyeksiya — zəhərli iynə vurmaqla icra edilən bu ölüm növü ABŞ, Qvatemala, Tailand və s. ölkələrdə yerinə yetirilir. Məhkum xüsusi kresloya bağlanır. Kreslonun alt hissəsində yerləşən bir neçə iynə avtomatik sistemlə məhkumun onurğa beyninə yeridilir və iflic olan məhkum bir dəqiqə ərzində ölür.
Daşqalaq — bu cəza növü İran və Əfqanıstanda yerinə yetirilir. Əsasən zina işlətmiş insanlar, əxlaqsız qadınlar, dinə şəkk gətirənlər məhkəmənin qərarı ilə insanlar tərəfindən daşqalaq olunmaqla öldürülür. Bu, hazırda dünyada ən ağır və əziyyətli ölüm sayılır.
Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində məhkumların ilan və zəhərli əqrəb dolu otaqlara salınaraq, bəzi xalqlarda isə çarmıxa çəkilməklə öldürülməsi növləri də mövcuddur.
Tarixən dünyanın müxtəlif ölkələrində ac və susuz saxlamaqla öldürmə (Yaponiya), gilyotin maşınında başın kəsilməsi, şaqqalama, doğrama, qaz kameralarında boğma və yandırma (Almaniya, İngiltərə) və s. edam növləri mövcud olub.
Ölkələr üzrə edamlar:
- Çin 1,110+
- İran 177
- Pakistan 82
![image]()
Alman general Anton Dostler edamdan bir necə saniyə əvvəl - İraq 65+
- Sudan 65+
- Amerika Birləşmiş Ştatları 53
- Suudi Arabistan 39+
- Yəmən 30+
- Vietnam 14
- Kuveyt 10+
- Somali 7+
- Sinqapur 5+
- Yaponiya 4
- Malayziya 4
- Misir 4+
- İordaniya 4+
- Bəhreyn 3
- Monqolustan 3
- İndoneziya 3+
- Şimali Koreya 2
- Suriya 2
- Uqanda 2
- Banqladeş 1
- Botsvana 1
- Ekvator Qvianası 1
- Cəmi 1,591+" ifadə edilən ədədin daha yüksək ola biləcəyi ehtimalını ifadə edir.
- 2005-ci ildə 22 ölkədə edam cəzası həyata kecirmişdir , bu ədəd 2006 da 25 yüksəldi
- Dünya daxilində cəmi edam sayı 2005-ci ildə 2,148 olmasına baxmayaraq 2006 da 1,591enmişdir.
- Çin hökuməti edam ədədlərini rəsmi olaraq açıqlamadığı üçün ifadə edilən rəqəmin gerçəkdə 7,000 və 8,000 arasında olduğu təxmin edilir
- İranda evlilik xarici cinsi əlaqəyə girən qadınlara verilən edam cəzası daşlanaraq edam edilməyə davam edir
- 2006-cı ildə edamı gözləyənlərin sayının 19,000 və 24,000 arasında olduğu təxmin edilir
- 2006-cı ildə 5 uşaq edam edildi (4ü İranda, 1i Pakistanda)
- Bu 2006-cı ilə olan edam cəzalarıdı. Hər il bir çox ölkələrdə qansuz hec kimin bilmədiyi yerlərdə edamlar həyata keçirlir.
İstinadlar
- . 2011-12-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-30.
Xarici keçidlər
- lent.az 2009-02-20 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Edam ve ya olum hokmu ya da olum cezasi ceza novu kimi insani heyatdan mehrum etmek Hem huquqi hem cinayet akti kimi ola biler Bir sira olkelerde olum hokmu en agir cinayetlere gore ceza novu kimi teyin olunmus ve hele de qalmaqdadir Bir sira olkelerde ise o qanunla legv edilib Olum hokmunun en yayilmis novu gullelenmedir Diger novleri zeherli iyne vurulmasi elektrik stulu dar agaci bas kesilmesi ve dasqalaqdir Tarixi Dei delitti e delle pene Dunyada hazirda edam cezalari onceden planlasdirilmis cinayetler casusluq vetene xeyanet exlaqsizliq ve s cinayetlere gore tetbiq edilir Islam olkelerinde ise zina usaqbazliq kimi cinayetlere hemcinin dinini deyisenlere olum hokmu kesilir Iranda parlamentin 2007 ci ilde cixardigi son qerarla pornoqrafik cekilislerle mesgul olan sexsler internetde erotik ve pornoqrafik cekilisler yayimlayan sexsler de edam edilir Seudiyye Erebistaninda dini inanclara qarsi cixan Allaha sekk getiren narkotik madde satan Cinde adam ogurlugu ile mesgul olanlar adam oldurenler ve b olume mehkum olunurlar Kommunist Cin Xalq Respublikasinda olum hokmu verilen mehkumlarin coxlugunu uygur turkleri tutur Beynelxalq teskilatlarin melumatlarina gore muxtelif ittihamlarla oldurulen uygurlarin sayi yuzlerledir Urumcideki Liudavan hebsxanasinda her ay 30 dek insan isgenceyle olume mehkum edilir ABS nin hebsxanalarinda bu gun olum hokmunun icrasini gozleyen 973 mehkumun oldugu bildirilir Bunlarin boyuk ekseriyyeti Afrika ve Latin Amerikasi esilli sexslerdir Azerbaycanda edam tarixi Azerbaycanda olum hokmu 1998 ci il fevralin 10 da legv edilib O vaxta qeder olum hokmune mehkum edilmis lakin cezalari icra olunmamis 128 nefere heyatlari bagislanib Buna qeder Azerbaycanda yalniz agir xususile agir cinayetlerde mehkum olunan sexslere olum hokmu elan edilib Sabiq mudafie naziri Rehim Qaziyev bas naziri Suret Huseynov sabiq kend teserrufati naziri Muzamil Abdullayev kecmis Xususi Teyinatli Polis Destesinin Qazax bolmesinin komandiri Elcin Emiraslanov ozunu qondarma Talis Mugan Respublikasi nin rehberi elan etmis Elekrem Humbetov baresinde mehkemenin qerari ile olum hokmu cixarilsa da sonradan onlarin cezalari deyisdirilib Edam masasi Azerbaycanda olum hokmu Bayil hebsxanasinda indi olum kamerasi adlanan otaqda yerine yetirilib Ceza yalniz bir usulla gullelenme ile icra olunub Vaxti ile hebsxanada calismis insanlarin sozlerine gore olum cezasi almis mehkumlar olum kamerasi na gozubagli getirilirmis Burada mehkumun eziyyetsiz olmesi ucun ureyine bir ates acilirmis Oten esrin 30 50 ci illerinde Bayil hebsxanasinda basqa bir edam novu suda bogma da tetbiq edilib Edam novleriAsaraq oldurme bu ceza esasen Misir Iran Iraq Yaponiya Iordaniya Pakistan Sinqapur Efqanistan Yemen ve diger olkelerde heyata kecirilir Mehkumlar ictimaiyyetin gozleri onunde qurulmus dar agaclarindan xususi edam stendlerinden ve ya kran masinlarindan asilmaqla edam olunurlar Asilma cezasini en cox numayis etdiren olke Irandir Bezen bu olkede insanlarin gozu onunde bir nece nefer sexs eyni vaxtda asilmaqla oldurulur 2011 ci ilde Iranin Yaponiyanin Tadano sirketinden aldigi kranlardan edamlar zamani istifade etmesi iri qaldirici kranlar istehsal eden Tadano sirketinin Iranla bagladigi butun muqavileleri legv etmesine sebeb olub Iraqin kecmis prezidenti Seddam Huseyn ve onun qardasinin asilaraq oldurulmesi ise video kadrlarla yayimlanmisdi Asilmaga aparilan insanlar evvelce sanitar qovsaga aparilir daha sonra ise gozleri baglanilir ve ya basina qara torba kecirilir Mehkumun basina qara torbani ona gore kecirirler ki edam zamani tezyiq neticesinde yerinden cixan goz gileleri gorunmesin Asma edamlarini heyata keciren celladlar diqqetli olmalidirlar Edam zamani mehkumun bogazina kecirilen kendirin uzunlugunun asilan bedenin cekisine nisbeti mutleq nezere alinmalidir Eks halda mehkumun basi Seddam Huseynin qardasinda oldugu kimi bedenden qopa biler Iranda qaldirici krandan edam olunmus sexs Gulleleme Bu olum cezasi bir sira Afrika olkeleri hemcinin Rusiya Simali Koreya Vyetnam Suriya Cenubi Serqi Asiya olkelerinde tetbiq edilir Gullelenmeye getirilen mehkumun gozleri baglanilir bir ve ya bir nece sexs terefinden onun bedeninin muxtelif hisselerine ates acilmaqla qetl icra olunur Bezi olkelerde herbi cinayetler toreden ve ya ferarilik eden herbciler esgerlerin gozu onunde gullelenirler Uzun muddet Ruminiyaya rehberlik etmis kommunist Nikolay Causesku 1989 cu il dekabrin 25 de gullelenerek edam olunub Gulleleme edami adeten sehere yaxin gunes dogandan 30 deqiqe ve ya 1 saat sonra icra olunur Bogma bir sira xalqlar olum cezasinin insan qani tokmeden icra edirler Bele olan halda ceza mehkumun bogulmasi ile icra olunur Fiziki cehetden saglam ve guclu cellad mehkumun boynunu qollari arasinda sixmaqla onu bogur Tapdalama bu olum cezasi esasen Hindistanin bir sira statlarinda ve bezi Afrika olkelerinde icra olunur Mehkumlar fillerin ayaqlari altina atilmaqla oldurulur Elektrikle oldurme esasen ABS ve bezi Latin Amerikasi olkelerinde bu ceza icra olunur Mehkum xususi hazirlanmis elektrik stuluna oturdulur Onun ellerine ayaqlarina ve basina nem eski qoyulur uzeri mis qapaqla baglanir ve mehkumun gozlerini baglayirlar Yuksek gerginlikli elektrik cereyaninin buraxilmasi neticesinde mehkum bir nece saniye erzinde dunyasini deyisir Bas kesilmesi bu ceza novu esasen Seudiyye Erebistaninda quvvededir Seudiyye Erebistaninda bas kesme uzre ixtisaslasmis celladlar ve dovletin nezdinde cellad hazirlayan xususi mektebler movcuddur Bu olkede mehkumlarin basi adeten qilincla kesilir Olum cezasi almis mehkumun elleri ve ayaqlari arxadan baglanir Sifeti maskali cellad diz uste oturdulan mehkumun boynunu bir qilinc zerbesi ile uzmelidir Edam cezasi insanlarin gozu qarsisinda icra olunur ve bu zaman tamasacilar cellad ucun pul toplayirlar Bas kesme edami 10 sentyabr 1977 ci iledek Fransada gilyotin masini ile heyata kecirilib Fransada 1792 ci ilden tetbiq olunan gilyotin masininda basi kesilmekle edam olunan sonuncu mehkum Hamida Candoubi olub Inyeksiya zeherli iyne vurmaqla icra edilen bu olum novu ABS Qvatemala Tailand ve s olkelerde yerine yetirilir Mehkum xususi kresloya baglanir Kreslonun alt hissesinde yerlesen bir nece iyne avtomatik sistemle mehkumun onurga beynine yeridilir ve iflic olan mehkum bir deqiqe erzinde olur Dasqalaq bu ceza novu Iran ve Efqanistanda yerine yetirilir Esasen zina isletmis insanlar exlaqsiz qadinlar dine sekk getirenler mehkemenin qerari ile insanlar terefinden dasqalaq olunmaqla oldurulur Bu hazirda dunyada en agir ve eziyyetli olum sayilir Cenub Serqi Asiya olkelerinde mehkumlarin ilan ve zeherli eqreb dolu otaqlara salinaraq bezi xalqlarda ise carmixa cekilmekle oldurulmesi novleri de movcuddur Tarixen dunyanin muxtelif olkelerinde ac ve susuz saxlamaqla oldurme Yaponiya gilyotin masininda basin kesilmesi saqqalama dograma qaz kameralarinda bogma ve yandirma Almaniya Ingiltere ve s edam novleri movcud olub Olkeler uzre edamlar Cin 1 110 Iran 177 Pakistan 82 Alman general Anton Dostler edamdan bir nece saniye evvel Iraq 65 Sudan 65 Amerika Birlesmis Statlari 53 Suudi Arabistan 39 Yemen 30 Vietnam 14 Kuveyt 10 Somali 7 Sinqapur 5 Yaponiya 4 Malayziya 4 Misir 4 Iordaniya 4 Behreyn 3 Monqolustan 3 Indoneziya 3 Simali Koreya 2 Suriya 2 Uqanda 2 Banqlades 1 Botsvana 1 Ekvator Qvianasi 1Cemi 1 591 ifade edilen ededin daha yuksek ola bileceyi ehtimalini ifade edir 2005 ci ilde 22 olkede edam cezasi heyata kecirmisdir bu eded 2006 da 25 yukseldi Dunya daxilinde cemi edam sayi 2005 ci ilde 2 148 olmasina baxmayaraq 2006 da 1 591enmisdir Cin hokumeti edam ededlerini resmi olaraq aciqlamadigi ucun ifade edilen reqemin gercekde 7 000 ve 8 000 arasinda oldugu texmin edilir Iranda evlilik xarici cinsi elaqeye giren qadinlara verilen edam cezasi daslanaraq edam edilmeye davam edir 2006 ci ilde edami gozleyenlerin sayinin 19 000 ve 24 000 arasinda oldugu texmin edilir 2006 ci ilde 5 usaq edam edildi 4u Iranda 1i Pakistanda Bu 2006 ci ile olan edam cezalaridi Her il bir cox olkelerde qansuz hec kimin bilmediyi yerlerde edamlar heyata kecirlir Istinadlar 2011 12 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 30 Xarici kecidlerlent az 2009 02 20 at the Wayback Machine