Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azadlıq — əsasən müxtəlif hallar (proseslər/hadisələr) arasında heç bir təzyiq olmadan fərdi seçim imkanıdır. Ümumi şəkildə qərar qəbul edən subyektin vəziyyətini göstərir.
Azadlıq anlayışı
İmmanuel Kant ilk dəfə olaraq azadlığı mənfi və müsbət olaraq iki qrupa bölmüşdür. Ser İsaiah Berlin adlı filosof "Azadlığın iki konsepti"ni belə şərh etmişdir:
Mənfi azadlıq üçün misal kimi onu göstərk olar ki, məsələn hər hansı bir şəxs öz fikrini azad ifadə edən zaman o başqası və ya senzura ilə susdurulmasın. Müsbət azalıq isə o deməkdir ki, bu şəxs öz fikrini ifadə edən zaman kommunikasiya vasitələrindən və medya azadlığından istifadə edərək öz fikrini həqiqətən açıqlaya bilir.
isə azadlığı dərketmə ilə əlaqələndirir: Azadlıq ona məhdudiyyət qoyulmasının hiss olunmamamsı kimi də başa düşülə bilər.
İnsan davranışının müəyyən olunmasında konstitusiya və ya qanunla təmin olunan hüquq azadlıq kimi baxıla bilər. Ancaq bu subyektiv şəkildə mövcuddur. Dövlətin uyğun vəzifələrinə uyğun insan hərəkətlərinin idarəsi üçün hüquq daha çox dəqiq hüquqi mexanizmlərin olmasını tələb edir (məsələn əmək hüququ olanları işlə təmin etmək).
Fəlsəfə
Azadlıq və zərurət
Azadlıq və zərurət insan fəaliyyəti ilə təbiət və cəmiyyət qanunlarıın qarşılıqlı münasibətini ifadə edən fəlsəfi kateqoriyalardır. Fəlsəfədə azadlıq və zərurət məsələsini ilk dəfə Spinoza az-çox dürüst izah edib göstərmişdir ki, insan fəaliyyətinin azadlığı bu fəaliyyətin nə dərəcədə səmələri olması ilə müəyyənləşdirilir. Hegel bu sahədə xeyli qabağa gedib göstərirdi ki, azadlıq dərk edilmiş zərurətdir. Marksist fəlsəfəyə görə azadlıq gerçəkliyin obyektiv qanunlarını, zərurətini dərk etməklə onlardan cəmiyyətin mənafeyinə əməli surətdə istifadə edilməlisidir. Zərurət isə hadisələrin daxili əlaqələri və qarşılıqlı təsirindən doğur. Maddi aləmin obyektiv qanunları hadisələrin zəruri əlaqələrinin təzahürüdür. Volüntaristlər, hesab edirlər ki, insan iradəcə mütləq azaddır, onun hərəkət və davranışları obyektiv gerçəklik və qanunlardan asılı deyil. Din və fatalizm tərəfdarları isə iddia edirlər ki, dünyada hər şey ilahi qüvvə tərəfindən, zərurətlə müəyyən edilir və insan bu zərurət qarşısında acizdir. Azərbaycan-sovet marksist filosoflarına görə, hər iki ideya nəticə etibarilə kütlələri inqilabi mübarizədən çəkindirir, hər cür zülmə, əsarətə, siyasətdə özbaşınalığa, avantürizmə haqq qazandırır.
Marksist fəlsəfə azadllıq və zərurətə qarşılıqlı əlaqədə baxır. Dialektik materializmə görə zərurət, qanunauyğunluq birinci, iradə və şüur isə ikincidir. Nə qədər ki, zərurət dərk edilməmişdir, insan onun əsiridir, elə ki, dərk edildi, insan ona hakim olur. Azad fəaliyyət yalnız zərurəti dərk etmək əsasında mümkündür. Fridrix Engels yazmışdır ki, "deməli iradə azadlığı, işi bilmək əsasıda bir qərara gəlmək qabiliyyətindən başqa bir şey deyillər". Dərk edilmiş zərurət olan azadlıq tarixi inkişafın məhsuludur. İlk ictimai əmək bölgüsündən ictimai inqilabların dərk edilməsinə və sosializmin inkişaf qanunlarının kəşfinə qədər elm, texnika və mədəniyyət sahəsindəki hər bir yenilik azadlığa doğru irəliləyiş olmuşdur. Kommunizmdə, insanların öz ictimai fəaliyyətinin qanunları işə tam bələdliklə tətbiq edəcəyi zaman, Engelsə görə, "onların hərəkətə gətirəcəkləri ictimai səbəblər insanların öz arzu etdikləri nəticələri ən çox dərəcədə və getdikcə daha artıq bir miqyasda təmin edəcəkdir. Bu, bəşəriyyətin zərurət aləmindən azadlıq aləminə sıçarmasıdır".
İstinadlar
- Азадлыг вә зәрурәт // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 131.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Azadliq deqiqlesdirme Azadliq esasen muxtelif hallar prosesler hadiseler arasinda hec bir tezyiq olmadan ferdi secim imkanidir Umumi sekilde qerar qebul eden subyektin veziyyetini gosterir Eugene Delacroix Azadliq xalqi idare edir Azadliq anlayisiImmanuel Kant ilk defe olaraq azadligi menfi ve musbet olaraq iki qrupa bolmusdur Ser Isaiah Berlin adli filosof Azadligin iki konsepti ni bele serh etmisdir Menfi azadliq ucun misal kimi onu gosterk olar ki meselen her hansi bir sexs oz fikrini azad ifade eden zaman o basqasi ve ya senzura ile susdurulmasin Musbet azaliq ise o demekdir ki bu sexs oz fikrini ifade eden zaman kommunikasiya vasitelerinden ve medya azadligindan istifade ederek oz fikrini heqiqeten aciqlaya bilir ise azadligi derketme ile elaqelendirir Azadliq ona mehdudiyyet qoyulmasinin hiss olunmamamsi kimi de basa dusule biler Insan davranisinin mueyyen olunmasinda konstitusiya ve ya qanunla temin olunan huquq azadliq kimi baxila biler Ancaq bu subyektiv sekilde movcuddur Dovletin uygun vezifelerine uygun insan hereketlerinin idaresi ucun huquq daha cox deqiq huquqi mexanizmlerin olmasini teleb edir meselen emek huququ olanlari isle temin etmek FelsefeAzadliq ve zeruret Azadliq ve zeruret insan fealiyyeti ile tebiet ve cemiyyet qanunlariin qarsiliqli munasibetini ifade eden felsefi kateqoriyalardir Felsefede azadliq ve zeruret meselesini ilk defe Spinoza az cox durust izah edib gostermisdir ki insan fealiyyetinin azadligi bu fealiyyetin ne derecede semeleri olmasi ile mueyyenlesdirilir Hegel bu sahede xeyli qabaga gedib gosterirdi ki azadliq derk edilmis zeruretdir Marksist felsefeye gore azadliq gercekliyin obyektiv qanunlarini zeruretini derk etmekle onlardan cemiyyetin menafeyine emeli suretde istifade edilmelisidir Zeruret ise hadiselerin daxili elaqeleri ve qarsiliqli tesirinden dogur Maddi alemin obyektiv qanunlari hadiselerin zeruri elaqelerinin tezahurudur Voluntaristler hesab edirler ki insan iradece mutleq azaddir onun hereket ve davranislari obyektiv gerceklik ve qanunlardan asili deyil Din ve fatalizm terefdarlari ise iddia edirler ki dunyada her sey ilahi quvve terefinden zeruretle mueyyen edilir ve insan bu zeruret qarsisinda acizdir Azerbaycan sovet marksist filosoflarina gore her iki ideya netice etibarile kutleleri inqilabi mubarizeden cekindirir her cur zulme esarete siyasetde ozbasinaliga avanturizme haqq qazandirir Marksist felsefe azadlliq ve zerurete qarsiliqli elaqede baxir Dialektik materializme gore zeruret qanunauygunluq birinci irade ve suur ise ikincidir Ne qeder ki zeruret derk edilmemisdir insan onun esiridir ele ki derk edildi insan ona hakim olur Azad fealiyyet yalniz zerureti derk etmek esasinda mumkundur Fridrix Engels yazmisdir ki demeli irade azadligi isi bilmek esasida bir qerara gelmek qabiliyyetinden basqa bir sey deyiller Derk edilmis zeruret olan azadliq tarixi inkisafin mehsuludur Ilk ictimai emek bolgusunden ictimai inqilablarin derk edilmesine ve sosializmin inkisaf qanunlarinin kesfine qeder elm texnika ve medeniyyet sahesindeki her bir yenilik azadliga dogru irelileyis olmusdur Kommunizmde insanlarin oz ictimai fealiyyetinin qanunlari ise tam beledlikle tetbiq edeceyi zaman Engelse gore onlarin herekete getirecekleri ictimai sebebler insanlarin oz arzu etdikleri neticeleri en cox derecede ve getdikce daha artiq bir miqyasda temin edecekdir Bu beseriyyetin zeruret aleminden azadliq alemine sicarmasidir IstinadlarAzadlyg vә zәrurәt Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 131