Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Talışlar (tal. Tolışon) — Azərbaycan Republikasının cənub-şərqində, əsasən Lənkəran, Astara, Lerik, Masallı rayonlarında və Bakı, Sumqayıt şəhərləri (sonradan köçmüşlər), eləcə də İranın şimalında, əsasən Gilan ostanının Astara şəhristanı, Fumən şəhristanı, Şəft şəhristanı, Rudbar şəhristanı və az sayda Ərdəbil ostanının Nəmin şəhristanının Ənbəran bəxşində yaşayan xalq.. Talışların əksəriyyəti özlərini "Tolış" adlandırırlar, lakin, onların müəyyən bir qismi özlərinə "Taleş" deyir. Ana dilləri Hind-Avropa dil ailəsinin İran qrupuna aid edilən talış dilidir.
 | ||||||||||||||||||||||||
| Talış xalqı rəqs edir, XX əsrin əvvəlləri, İran | ||||||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 504 000 | ||||||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
| Dili | ||||||||||||||||||||||||
| Dini | ||||||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | ||||||||||||||||||||||||
Antropologiya baxımından böyük avropoid irqinin Balkan-Qafqaz irqinin Ön Asiya variantına daxildir.
Azərbaycan və İrandan sonra ən çox Rusiyada yaşayırlar.
2009-cu ildə keçirilmiş ümumimilli siyahıalmanın nəticələrinə görə Azərbaycanda talışların sayı 112 min nəfər təşkil edir. Lakin, bəzi tədqiqatçılar və yerli əhali hesab edirlər ki, talış dilinin və etnik mədəniyyətinin daşıyıcılarının sayı bu rəqəmdən müəyyən dərəcədə çoxdur.
Məskunlaşma
Azərbaycanın Xəzəryanı cənub şərqində, Lənkəran iqtisadi rayonuna daxil olan bölgələrdə, əsasən Astara, Lənkəran, Masallı, Lerik rayonlarında kompakt şəkildə yaşayırlar. Xəzər sahillərinin həm ovalıq hissəsində, həm də onu qərb tərəfdən əhatə edən dağlıq hissəsində məskunlaşıblar. Azərbaycanda olduğu kimi İranda da əsasən kompakt şəkildə yaşayırlar və müəyyən qədər farslardan fərqlənirlər. İran ərazisində Xəzərin ovalıq hissəsində yaşadıqları ərazi qədər uzanır və burada talış dili müəyyən qədər gilək dili ilə qarışır. Eləcə də İranın şimalında Gilan ostanında əsasən Talış şəhristanında, Rizvanşəhr şəhristanında,Masal şəhristanında Astara şəhristanında, Fumən şəhristanında və Ərdəbil ostanının Nəmin şəhristanının , yaşayırlar. Ərdəbil şəhərinin yaxınlığında ana dilləri talış dili olan bir neçə talış kəndi var. Onlar Güleş (və ya özlərinin dediyi kimi: Quleş), Ceid, Gül-təpə, Sarıxanlıdır.
Azərbaycan və İrandan sonra ən çox Rusiyada, bir qismi isə Qazaxıstanda yaşayırlar.
Tarixi
Talışların ulu əcdadları iran dilliKadusilər hesab edilir. Bu mülahizəni irəli sürməyə əsas verən yeganə fakt isə Kadusi tayfasının yaşadığı ərazinin bir hissəsində hazırda talışların yaşamasıdır.
Herodot, Strabon, Plutarx, kimi tarixçilərin qeydlərində Kadusilərin adlarına rast gəlmək mümkündür. İlk dəfə kadusilər barədə məlumata Herodotun əsərlərində rast gəlinir. Herodot Əhəmənilərin 11-ci satraplığında kadusların yaşadığını qeyd edirdi və köçəri irandilli tayfalar olan kadusların yaşadıqları areal Atropatenaya aid idi. Kadusilərin talışlarla bağlılığını Strabonun əsərində onların yaşam areallarına baxaraq müəyyənləşdirmək mümkündür. Strabon kadusların Xəzər dənizi sahilində ovalıqlarda və onun ətrafında olan dağlıq ərazilərdə yaşadığını bildirir. İsgəndəriyyəli qədim yunan coğrafiyaşünası Dionisiy Perieqet də kadusilərin Xəzər sahilindəki dağlıq ərazidə yaşadığını qeyd edir. Bu və digər müəlliflərə istinadən Kadusiya şərq və cənub-şərqdən Xəzər dənizinə və Amardların diyarına, cənub və qərbdən Midiya Atropatenasına və şimaldan Arran və Albaniya torpaqlarına qovuşurdu.
Səfəvilərin Talışda şiə dini təbliğat kampaniyası bölgənin dağlıq və uzaq yerləşməsi səbəbindən yarımçıq qalmışdı. Bu səbəbdən də İranda və Azərbaycan Respublikasında Talış xalqının əhəmiyyətli bir hissəsi sünni İslam dininə mənsubdur. Talışın İran hissəsindəki talışların əksəriyyəti sünnidir və nəqşibəndi təriqətinə mənsubdur. Digər tərəfdən, təxminən iyirmi dörd dağ kəndi istisna olmaqla, Talışın Azərbaycan hissəsindəki talışların əksəriyyəti şiələrdir.
İstər İranda, istərsə də Azərbaycanda talış xalqı özünəməxsus İran kimliyinə malik olsa da, onların Azərbaycanda əhəmiyyəti kifayət qədər böyükdür. Onların Azərbaycanda kimliyi iranlılar və türklər arasındakı münaqişəyə əsaslanır.
1747 də Nadir şahın ölümündən sonra Azərbaycanda xanlıqlar meydana gəlir o xanlıqlardan biri də Talış xanlığı olmuştur.
Talış xanlığının tarixi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik təkcə mənbələrin azlığı ilə bağlı deyil, daha bir problem onun haqqında tədqiqatların nadir olmasıdır. Rus, azərbaycan, türk və fars dillərində bir sıra tədqiqatlar və qısa sorğular dərc olunub. Təəssüf ki, bu tədqiqatların bəziləri zəifdir və səhv və qərəzli şərhlər ehtiva edir.
İranın keçmiş ərazi-inzibati bölgüsünə görə, talışlar Xəmsəyi-Təvaliş adlanan beş rayonda əhalinin böyük əksəriyyətini təşkil edir. Bunlar, , , , və Masaldır.
Sayları
2009-cu il ümumölkə əhali siyahıyaalınmasının rəsmi yekunlarına əsasən talışlar Azərbaycanda yaşayan de-fakto üçüncü, de-yuri isə dördüncü azsaylı xalqdır.
Talışların sayının tarixi dinamikası müəyyən qədər dolaşıq və mübahisəli məsələ hesab edilir. Belə ki, tarixdə ilk dəfə XIX əsrin 60-cı illərində müasir Azərbaycan ərazisinin Talış bölgəsində, talış dilinin 142 kənddə üstünlük təşkil edildiyi qeyd olunur. Lakin bu əsas say göstəricisi hesab edilmir. Talışların sayına dair ilk yazılı mənbəyə Nikolay Karloviç Zeydlisin 1870-ci ildə Tiflisdə çap olunan "Списки населенных мест Российской империи" əsərində rast gəlinir. Bu məlumatda qeyd olunur ki, Lənkəran qəzasında yaşayan talışların sayı 34,4 min nəfərdir. Sonrakı illərdə dövrün siyahıyaalmalarının nəticələrinə əsasən talışların sayı artmağa doğru dəyişir. Belə ki, 1880-ci il siyahıyaalmaya görə onların sayı 39,2 min, 1886-cı ilin siyahıyaalma məlumatına görə isə 47,3 min nəfər təşkil etmişdir. Lakin XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində siyahıyaalma materiallarında talışların sayının kütləvi azalması müşahidə olunur. 1897-ci il siyahıyaalmasına əsasən Lənkəran qəzasında ana dili talışca olan 34.991 nəfər əhali yaşayır. Sonrakı siyahıyaalmada say bir daha artmağa doğru dəyişir və 1926-cı ildə etnik kökənə görə aparılmış siyahıyaalınma məlumatına əsasən Azərbaycan ərazisində 77.323 nəfər talışın yaşadığı göstərilir. Talışların sayının bu dövrdə kəskin şəkildə artması diqqəti çəkən cəhətlərdən biri olsa da talışdilli əhalinin sayı heç də milliyyətcə talış kimi qeydə alınanların sayından az deyildi. Bütün SSRİ-də 80.624 nəfər, Azərbaycan SSR-də isə 80.600 nəfərin ana dili talış dili olaraq göstərilirdi. Hətta, ana dili talış dili olan 3 min nəfər "türk" kimi qeydə alınmışdı. 30 illik dövrdə (1897–1926 cı illər) talışdilli əhalinin sayı 2,3 dəfə artmış və Azərbaycanın etnik tərkibində onların xüsusi çəkisi 2 dəfəyə yaxın yüksəlmişdi. Nəticədə talışlar, ruslardan və ermənilərdən sonra 3-cü etnik azlığa çevrildilər. Siyahıyaalma nəticəsinə əsasən Lənkəran qəzasında bu 30 illik dövrdə azərbaycanlıların sayı 31,1%, bütövlükdə isə bu qəzanın müsəlman əhalisinin sayı 57,3% artmışdı. Yəni, azərbaycanlıların sayının artım tempi talışlardan 7 dəfə geri qalırdı.
Azərbaycan əhalisinin 1931-ci il siyahıaalmasına əsasən talışların sayı təxminən 90 min nəfər təşkil edir. 1937-ci il Ümumi ittifaq siyahıalınmasının nəticələrində qeyd olunan məlumata əsasən talışların sayı 100 minə çatır. Lakin sonrakı siyahıyaalınmalarda artıq talışlar etnos kimi qeydə alınmamağa başlayır və 1939-cu ildə aparılmış siyahıyaalınmada ciddi azalma müşahidə olunur. 1939-cu il siyahıyaalması Azərbaycanda 87.510 nəfər talışın yaşadığını göstərir və onlar Azərbaycan ərazisində yaşayan ümumi əhalinin 2,7%-ni təşkil edir. 1959-cu ildə aparılmış rəsmi siyahıyaalınmada Azərbaycan ərazisində yaşan talışların sayı kütləvi sürətdə azaldılır və respublika üzrə cəmi 85 nəfər talış qeydə alınır. Buna səbəb, 1959-cu ilin əhali sayımında bütün talışlar azərbaycanlı kimi qeydə alınmışdılar. Artıq onlar bir etnos kimi rəsmi sənədlərdə göstərilmirdi. Bununla yanaşı bütün tatlar da azərbaycanlı kimi qeydə alınmışdılar. Yalnız tatdilli dağ yəhudiləri (5,9 min nəfər) tat kimi qeydə alınmışdılar.
1970 və 1979-cu illərdə aparılmış siyahıyaalmalarda talışlar azərbaycanlı olaraq siyahıya alınırlar. Eyni zamanda bu tatlara da aid idi. Lakin hər iki xalq bütovlükdə assimilyasiya edilsə də, daha çox kompakt yaşadıqları və daha çox yaxın qohumlarla evliliklərə görə ana dillərini və etnik kimliklərini qoruyub saxlayırdılar. Bu əsas amilə görə SSRİ 1970-ci ildə ittifaq üzrə talış dilində danışanların sayını təqribən 110.000 nəfər olaraq qeyd edir. Dünya dilləri haqqında ən zəngin məlumat bazalarından biri olan Ethnologue 1978-ci ildə gerçəkləşdirdiyi IX nəşrində, talış dilində danışanların sayını təqribən 20–50 min nəfəri İranda, 89 min nəfəri isə Azərbaycan SSR–də olmaqla cəmi 109 minlə 139 min arası dəyişdiyini təxmin etmişdir.
Yalnız 1989-cu il Ümumi ittifaq siyahıalınmasından sonra talışlar yenidən bir etnos kimi qeyd olunmağa başlanır. Bu əhali sayımında SSRİ milliyyətləri siyahısına talışlar və daha dörd milliyət əlavə edildi. Bu dörd milliyyət, Latviyada yaşayan və həmişə latış kimi qeydə alınan livlərdən (226 nəfər), Sibirdə yaşayan çuvanlardan (1511 nəfər), en (209 nəfər) və orok (190 nəfər) adlı azsaylı etnik qruplardan ibarət idi. Siyahıyaalınmaya əsasən Azərbaycanda 21.169 nəfər özünü talış adlandırdı.
Rəsmi statistika
- 1897-ci il siyahıyaalmasına əsasən Lənkəran qəzasında ana dili talışca olan 34.991 nəfər əhali yaşayırdı.
- 1926-cı ildə etnik kökənə görə aparılmış siyahıyaalınmaya əsasən Azərbaycanda 77.323 nəfər (Bütün keçmiş SSRİ-də ana dilinə görə 80.624 nəfər, Azərbaycan SSR-də 80.600 nəfər) talış yaşamışdır. (Bu zaman SSRİ vətəndaşı olan və onun ərazisində yaşayan talışlarıın mütləq əksəriyyəti Azərbaycanda yaşayırdı).
- 1939-cu ildə aparılmış siyahıyaalınma isə Azərbaycanda 87.510 nəfər talışın yaşadığını göstərmişdi. (Bu zaman bütün keçmiş SSRİ-da qeydə alınmış etnik talışların sayı 88.026 nəfər, talış dilində danışanların sayı isə 95.825 nəfər olmuşdur.)
- 1959-cu ildə aparılmış rəsmi siyahıyaalınmada Azərbaycanda 85 nəfər talış qeydə alındı. (Bütün keçmiş SSRİ-də 162 nəfər talış qeydə alınmışdı; 10.5 min nəfər ana dilini talış dili olaraq göstərmişdi)
- 1970 və 1979-cu illərdə aparılmış siyahıya almalarda talışlar azərbaycanlı olaraq siyahıya alınmışdılar.
- 1970-ci ildə SSRİ-də talış dilində danışanların sayı ola bilsin ki, təqribən 110.000 nəfər idi.
- Ethnologue 1978-ci ildə gerçəkləşmiş IX nəşrində talış dilində danışanların sayını 20–50 min nəfəri İranda, 89 min nəfəri isə Azərbaycan SSR–də olmaqla cəmi 109 minlə 139 min arası təxmin etmişdir.
- 1989-cu ildə aparılan siyahıyaalınmada Azərbaycanda 21.169 nəfər özünü talış adlandırdı.
- 27 yanvar — 3 fevral 1999-cu ildə aparılmış siyahıyaalınma zamanı Azərbaycan Respublikasında 76.841 nəfər etnik talış qeydə alınmışdır.
- 13 – 22 aprel 2009-cu il siyahıyaalınmasına əsasən Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları olan etnik talışların sayı 111.996 nəfər, ana dili talış dili olanların sayı isə 68.689 nəfərdir.
| İnzibati-ərazi vahidi | 1939 sa. | 1959 sa. | 1999 sa. | 2009 sa. |
|---|---|---|---|---|
| cəmi | 87 510 | 85 | 76 841 | 111 996 |
| Lənkəran rayonu | 31 487 | … | 25 740 | 51 125 |
| Astara rayonu | 23 047 | 2 | 5 691 | 38 207 |
| Masallı rayonu | 10 423 | … | 36 767 | 15 675 |
| Lerik rayonu | 20 984 | … | 7 076 | 2 281 |
| Cəlilabad rayonu | 39 | … | … | 24 |
| Şirvan şəhəri | 13 | … | 2 | … |
| digər | 1 370 | 83 | 1 565 | 4 684 |
Dilləri
Talışlar talış dilində danışırlar. Talış dili Hind-Avropa dillərinin Hind-İran qoluna daxildir. Talış dili fars, tat, kürd, tacik, osetin, puştu, dəri, beluc və s. dillərinə daha yaxındır. Slavyan (rus, belorus, Ukrayna, çex, polyak və s.), baltik (Litva, latış), alman, ingilis, isveç və s.) dilləri ilə uzaq qohumdur.
Talış dili haqqında rusca ilk məlumata Straçevskinin 1848-ci ildə Peterburqda nəşr edilmiş "Ensiklopedik məlumat lüğəti"("Справочный энциклопедический словарь") əsərinin X cildində rast gəlinir. Əsərdə deyilir:
Talış ləhcəsi fars dilinin altı əsas ləhcəsindən biridir, Talış xanlığında işlədilir və ola bilsin ki, buralar həmin dilin vətənidir. Özünün istər qrammatik, istərsə leksikoqrafık formalarına görə bu dil hissediləcək şəkildə başqa ləhcələrdən uzaqlaşır. Onun qrammatik formaları, fars dilinə məxsus "u" yaxud "un" cəm şəkilçisinin artırılması istisna edilərsə, özünəməxsusdur və nə pəhləvi, nə də hər hansı digər dildən törəməmişdir. Bu dil bütün nisbi əvəzlikləri isimdən əvvəl qoyur və əvəzliklərin özləri də onda orijinaldır
Talışlarla çox yaxın dildə danışan və etnik olaraq müəyyən mütəxəssislər tərəfindən gah talışlara, gah da tatlara aid edilən kiçik etnik qruplar:
- Qozarxani – Qəzvin ostanında Qəzvin şəhərinin şimal-qərbində Qozarxan bölgəsində, Tehran ostanının Şimiranat şəhristanının Təcriş şəhərində məskunlaşıblar .
- İştehardi – Tehran ostanının Kərəc şəhristanının İştehard bəxşində məskunlaşıblar.
- Alviri və Vidari – Mərkəzi ostanın Savə şəhristanında Savə şəhəri yaxınlığında Alvir və Vidar kəndlərində yaşayırlar .
- Xuruş Rüstəmi – Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanının Xuruş Rüstəm bəxşində bəzi kəndlərdə məskunlaşıblar .
- Razacerdi – Qəzvin ostanında Razacerd kəndində məskunlaşıblar .
- Rudbari – Gilan ostanının Rudbar şəhristanında bir neçə kənddə məskunlaşıblar .
- Şahrudi – Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanının Şahrud bəxşinin Kulur , Şal və Lard kəndlərində yaşayırlar .
- Tarımi – Zəncan ostanının Tarım şəhristanının Hazarrud və Siavarud kəndlərində yaşayırlar .
- Takistani – Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanında , Zəncan ostanının Tarım şəhristanında , Qəzvin ostanının Takistan şəhristanında (Xaraqan və Ramand kəndlərində) , Mərkəzi ostanın Savə şəhristanında bəzi kəndlərdə məskunlaşıblar .
- Kerengani – Şərqi Azərbaycan ostanının Culfa şəhristanının Dizmar bəxşinin Kerengan kəndində və Hasanlu bəxşində bir neçə kənddə qarışıq ailələrdə yaşayırlar .
- Kacali – Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanın Kağız Künan bəxşinin Kacal kəndində yaşayırlar .
Dinləri
Zərdüştilik
İslamdan əvvəl Zərdüştilik dininə sitayiş ediblər.
İslam
XI əsrin sonlarına yaxın İran əhalisi ilə birlikdə demək olar ki, talışların da əksəriyyəti müsəlmanlığı qəbul etmişdi. İslamın yayılmasından sonra İran əhalisi Səfəvilərə qədər əsasən sünniliyin şafii və hənəfi məzhəbinə mənsub idi. IX–XIV əsrlərdə İranın şimal bölgələri olan Təbəristan və Gilan, Xəzər dənizi ilə Elburs silsiləsi arasında bir sıra ərazilərdə şiəlik yayılmağa başladı. Talış ərazilərində əsasən zeydilik təriqəti geniş yayılmışdı. İranda ilk və ən güclü zeydi əmirliyi Təbəristanda 864–928-ci illərdə mövcud olmuşdur.
Hazırda talışların əksəriyyəti şiə müsəlmanıdır. İranda yaşayan talışların bir qismi sünnidir.
İstinadlar
- "Talysh". The Unrepresented Nations and Peoples Organization. 2019-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-03.
- . Archived from the original on 13 July 2015. İstifadə tarixi: 13 march 2018..
- "Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census — Population statistics of Eastern Europe". 2012-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 20 mart 2015.
- Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Национальный состав населения Российской Федерации 2013-12-04 at the Wayback Machine
- "26.02.1999 census of Kazakhstan". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-21.
- . 2010-09-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-28.
- "24.03.1999 census of Kyrgyzstan". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-21.
- Национальный статистический комитет Республики Беларусь. "Ethnic composition: 2009 census" (rus). pop-stat.mashke.org. 2016-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-14.
- "PC225: POPULATION, 31 March 2000 by Ethnic nationality, Talyshs". 25 March 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 29 July 2020.
- Clifton/Deckinga/Lucht/Tiessen (2005), "Sociolinguistic Situation of the Talysh in Azerbaijan 2008-09-20 at the Wayback Machine". SIL Electronic Survey Reports 2005. p. 5
- "Jamie Stokes,"Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1", Infobase Publishing, 2009. pp 682: "The Talysh are an Iranian people, most of whom now live in the Republic of Azerbaijan, on the southwestern shore of the Caspian Sea, "
- Azərbaycanın demoqrafik göstəriciləri. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı, 2013. stat.gov.az 2018-11-15 at the Wayback Machine
- Мамедли А. "Современные этнокультурные процессы в Азербайджане: основные тенденции и перспективы." Баку, издательство Университет Хазар, 2008, 246 стр
- . 2009-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-16.
- Qəmərşah Cavadov. "Azərbaycanın azsaylı xalqları və milli azlıqları". Bakı, Elm, 2000.
- Congress, Library of (2006). Library of Congress Subject Headings. Library of Congress.
- G. Asatrian, H. Borjian. Talish//Talish and the Talishis. Iran and the Caucasus, 2005, vol.9.1
- Ahmad Kasravi, Kārvand-e Kasravi, ed. Yahyā Dokā, Téhéran, 1973. с. 283–288
- Алиев И., Гошгарлы Г. Юго-Запад Прикаспия в древности и эпоху средневековья Толыши сядо, 1993. с. 4
- "Tofiq Əzizov. Talışların əcdadı kimdir ?". avrasiya.info. Archived from the original on 2015-10-04. İstifadə tarixi: 4 oktyabr 2015..
- Tofiq Əzizov. Kadusilər kimin əcdadıdır? 2014-08-31 at the Wayback Machine
- Əli Əbdoli. "Kadusların tarixi" Tehran 2002 s. 7
- Asatrian, Garnik; Borjian, Habib (2005). "Talish and the Talishis (The State of Research)". Iran and the Caucasus. Brill. 9 (1): 43–72.
- Arakelova, Victoria. "The Talishis on Opposite Banks of the Araxes River: Identity Issues". Iran and the Caucasus. 26 (4). 30 noyabr 2022: 407–417. doi:10.1163/1573384X-20220406. ISSN 1609-8498. 7 Aralık 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 30 Eylül 2023.
- P. Zablotskiy. Obozreniye Talışinskogo xanstva za 1836 god — 1836. — 61 s.
- Shahvar, Soli [in Persian]; Abramoff, Emil (2018). "The Khan, the Shah and the Tsar: The Khanate of Talesh between Iran and Russia". In Matthee, Rudi; Andreeva, Elena (eds.). Russians in Iran: Diplomacy and Power in the Qajar Era and Beyond. London: I.B. Tauris. pp. 24–48.
- Рисс П.Ф. "О талышинцах, ихобразежизни и языке." Записки КОИРГО, III, Тифлис, 1855
- Списки населенных мест Российской империи. Бакинская губерния. Т.65. Тифлис, 1870
- Статистические таблицы о народонаселении Кавказского края // Сборник сведений о Кавказе, т. VIII
- Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлеченных из посемейных списков 1886 года. Тифлис, 1898
- Şahbaz Muradov, Çingiz Baxış. "AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA ETNO-DEMOQRAFİK PROSESLƏR: tarixi dəyişikliklər və reallıqlar". Bakı, 2013
- Перепись населения Азербайджанской ССР 1931 года. Вып. II. Баку: Азернешр, 1932, 280 с.
- Всесоюзная перепись населения 1937 г. Краткие итоги. М: Наука, 1991, 90 с.
- "Всесоюзная перепись населения 1959 года". 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-04.
- Талыши 2022-03-31 at the Wayback Machine — Большая Советская Энциклопедия, БСЭOrijinal mətn (rus.)
Талыши (самоназвание — талуш, множественное число — талышон), народность. Живут на крайнем Ю.-В. Азербайджанской ССР и на С. Ирана. Говорят на талышском языке; в СССР почти все Талыши знают также и азербайджанский язык, служащий литературным языкомТалыши Верующие — мусульмане-шииты. В СССР Талышипочти слились с азербайджанцами, которым очень близки по материальной и духовной культуре, поэтому не выделены в переписи 1970. По происхождению Талыши — потомки местных аборигенных племён. Основа хозяйства —земледелие (рис, цитрусовые, овощеводство, садоводство); развито и скотоводство, особенно в горах. Много Талыши занято в промышленности. Среди Талыши, живущих в СССР, имеется значительная прослойка интеллигенции. В Иране Талыши(около 70 тыс. чел.; 1972, оценка) занимаются земледелием, садоводством и скотоводством.
- I. Introduction. — 3. Langues dans le Caucasie, de l'Asie centrale soviétique et de la Sibérie. — 3.1. Liste des langues, page 47. // Composition linguistique des nations du monde. 5. L'Europe et l'URSS. Directeurs de l'edition: Heinz Kloss et Grant D. McConnell. Centre international de recherches sur le bilinguisme. Québec: Les Presses de l'Université Laval, 1984, 862 pages.
- III. Tableaux de statistiques. — Données multinationales, p. 820. // Composition linguistique des nations du monde. 5. L'Europe et l'URSS 2022-03-25 at the Wayback Machine. Directeurs de l'edition: Heinz Kloss et Grant D. McConnell. Centre international de recherches sur le bilinguisme. Québec: Les Presses de l'Université Laval, 1984, 862 pages.
- "Всесоюзная перепись населения 1989 года". 2011-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-04.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-26.
- "перепись населения 1926 года". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-25.
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года". 2012-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-04.
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР". 2011-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-04.
- Российская академия наук, Научный совет по исторической демографии и исторической географии, Институт Российской истории, Управление статистики населения госкомстата. Всесоюзная перепись населения 1939 года: Основные итоги, под редакцией Ю́рия Алекса́ндровича Полякова. Москва, издательство Наука, стр. 82
- "Всесоюзная перепись населения 1959 года". 2010-03-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-04.
- "The Talysh (or the Talishi)" (ingilis). www.eki.ee. 2016-04-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-17.
- The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. (ingilis). United Nations Statistics Division. Archived from the original on 2022-09-22. İstifadə tarixi: 2015-12-26.
- The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. (ingilis). United Nations Statistics Division. Archived from the original on 2022-09-21. İstifadə tarixi: 2015-12-26.
- Этно Кавказ — Население кавказа: Население Азербайджана 2012-03-28 at the Wayback Machine
- Population statistics of Eastern Europe :Azerbaijan Republic population and housing census of 1999 Arxivləşdirilib 2015-06-27 at Archive.today
- "27.01.1999 census of Azerbaijan". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-21.
- Большая Советская Энциклопедия. Талыши. — "Говорят на талышском языке; в СССР почти все талыши знают также и азербайджанский язык."
- ""Talış dilinin leksikası", Ə.Əliyev, E.Mirzəyev". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-01-11.
- "Gozarkhani". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-27.
- "Eshtehardi". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-27.
- "Alviri-Vidari". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-21.
- "Koresh-e Rostam". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.
- "Razajerdi". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.
- "Rudbari". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.
- "Shahrudi". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.
- "Taromi, Upper". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.
- "Takestani". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-20.
- "Karingani". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-21.
- "Kajali". 2012-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-08-21.
- Rahnema, 2011:139
- Fisher ve Frye, 1975:206
Xarici keçidlər
- Unrepresented Nations and Peoples Organization : Background and Present Situation of the Talysh
- Sociolinguistic Situation of the Talysh in Azerbaijan 2008-09-20 at the Wayback Machine
- LERIK RAYONU, Culttural, Forest, Talish Mountain (eng) 2010-09-05 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Talislar deqiqlesdirme Talis bura istiqametlendirir Diger istifade formalari ucun Talis deqiqlesdirme sehifesine baxin Talislar tal Tolison Azerbaycan Republikasinin cenub serqinde esasen Lenkeran Astara Lerik Masalli rayonlarinda ve Baki Sumqayit seherleri sonradan kocmusler elece de Iranin simalinda esasen Gilan ostaninin Astara sehristani Fumen sehristani Seft sehristani Rudbar sehristani ve az sayda Erdebil ostaninin Nemin sehristaninin Enberan bexsinde yasayan xalq Talislarin ekseriyyeti ozlerini Tolis adlandirirlar lakin onlarin mueyyen bir qismi ozlerine Tales deyir Ana dilleri Hind Avropa dil ailesinin Iran qrupuna aid edilen talis dilidir Talislar tal Tolison fars مردم تالش Talis xalqi reqs edir XX esrin evvelleri IranUmumi sayi504 000Yasadigi erazilerIran 152 000 2018 Azerbaycan 112 000 2009 Rusiya 2529 2010 Qazaxistan 691 1999 Ukrayna 133 2001 Qirgizistan 32 1999 Belarus 11 2009 Estoniya 7 2011 DiliTalis dili Azerbaycan dili Fars dili Rus diliDiniIslam Zerdustilik XristianliqQohum xalqlartatlar gilekler mazandaranlilar farslar osetinler Antropologiya baximindan boyuk avropoid irqinin Balkan Qafqaz irqinin On Asiya variantina daxildir Azerbaycan ve Irandan sonra en cox Rusiyada yasayirlar 2009 cu ilde kecirilmis umumimilli siyahialmanin neticelerine gore Azerbaycanda talislarin sayi 112 min nefer teskil edir Lakin bezi tedqiqatcilar ve yerli ehali hesab edirler ki talis dilinin ve etnik medeniyyetinin dasiyicilarinin sayi bu reqemden mueyyen derecede coxdur MeskunlasmaAzerbaycanin Xezeryani cenub serqinde Lenkeran iqtisadi rayonuna daxil olan bolgelerde esasen Astara Lenkeran Masalli Lerik rayonlarinda kompakt sekilde yasayirlar Xezer sahillerinin hem ovaliq hissesinde hem de onu qerb terefden ehate eden dagliq hissesinde meskunlasiblar Azerbaycanda oldugu kimi Iranda da esasen kompakt sekilde yasayirlar ve mueyyen qeder farslardan ferqlenirler Iran erazisinde Xezerin ovaliq hissesinde yasadiqlari erazi qeder uzanir ve burada talis dili mueyyen qeder gilek dili ile qarisir Elece de Iranin simalinda Gilan ostaninda esasen Talis sehristaninda Rizvansehr sehristaninda Masal sehristaninda Astara sehristaninda Fumen sehristaninda ve Erdebil ostaninin Nemin sehristaninin yasayirlar Erdebil seherinin yaxinliginda ana dilleri talis dili olan bir nece talis kendi var Onlar Gules ve ya ozlerinin dediyi kimi Qules Ceid Gul tepe Sarixanlidir Azerbaycan ve Irandan sonra en cox Rusiyada bir qismi ise Qazaxistanda yasayirlar TarixiMidiya dovletinin ilkin yaranma erazisi ellinizm dovrunde Kicik Midiya ve ya Atropatena adlanirdi muellif fransiz kartoqraf Adrien Hubert Brue 1839 Esas meqale Talis tarixi Talislarin ulu ecdadlari iran dilliKadusiler hesab edilir Bu mulahizeni ireli surmeye esas veren yegane fakt ise Kadusi tayfasinin yasadigi erazinin bir hissesinde hazirda talislarin yasamasidir Herodot Strabon Plutarx kimi tarixcilerin qeydlerinde Kadusilerin adlarina rast gelmek mumkundur Ilk defe kadusiler barede melumata Herodotun eserlerinde rast gelinir Herodot Ehemenilerin 11 ci satrapliginda kaduslarin yasadigini qeyd edirdi ve koceri irandilli tayfalar olan kaduslarin yasadiqlari areal Atropatenaya aid idi Kadusilerin talislarla bagliligini Strabonun eserinde onlarin yasam areallarina baxaraq mueyyenlesdirmek mumkundur Strabon kaduslarin Xezer denizi sahilinde ovaliqlarda ve onun etrafinda olan dagliq erazilerde yasadigini bildirir Isgenderiyyeli qedim yunan cografiyasunasi Dionisiy Perieqet de kadusilerin Xezer sahilindeki dagliq erazide yasadigini qeyd edir Bu ve diger muelliflere istinaden Kadusiya serq ve cenub serqden Xezer denizine ve Amardlarin diyarina cenub ve qerbden Midiya Atropatenasina ve simaldan Arran ve Albaniya torpaqlarina qovusurdu Sefevilerin Talisda sie dini tebligat kampaniyasi bolgenin dagliq ve uzaq yerlesmesi sebebinden yarimciq qalmisdi Bu sebebden de Iranda ve Azerbaycan Respublikasinda Talis xalqinin ehemiyyetli bir hissesi sunni Islam dinine mensubdur Talisin Iran hissesindeki talislarin ekseriyyeti sunnidir ve neqsibendi teriqetine mensubdur Diger terefden texminen iyirmi dord dag kendi istisna olmaqla Talisin Azerbaycan hissesindeki talislarin ekseriyyeti sielerdir Ister Iranda isterse de Azerbaycanda talis xalqi ozunemexsus Iran kimliyine malik olsa da onlarin Azerbaycanda ehemiyyeti kifayet qeder boyukdur Onlarin Azerbaycanda kimliyi iranlilar ve turkler arasindaki munaqiseye esaslanir 1747 de Nadir sahin olumunden sonra Azerbaycanda xanliqlar meydana gelir o xanliqlardan biri de Talis xanligi olmustur Talis xanliginin tarixi ile bagli qeyri mueyyenlik tekce menbelerin azligi ile bagli deyil daha bir problem onun haqqinda tedqiqatlarin nadir olmasidir Rus azerbaycan turk ve fars dillerinde bir sira tedqiqatlar ve qisa sorgular derc olunub Teessuf ki bu tedqiqatlarin bezileri zeifdir ve sehv ve qerezli serhler ehtiva edir Iranin kecmis erazi inzibati bolgusune gore talislar Xemseyi Tevalis adlanan bes rayonda ehalinin boyuk ekseriyyetini teskil edir Bunlar ve Masaldir Saylari2009 cu il umumolke ehali siyahiyaalinmasinin resmi yekunlarina esasen talislar Azerbaycanda yasayan de fakto ucuncu de yuri ise dorduncu azsayli xalqdir Talislarin sayinin tarixi dinamikasi mueyyen qeder dolasiq ve mubahiseli mesele hesab edilir Bele ki tarixde ilk defe XIX esrin 60 ci illerinde muasir Azerbaycan erazisinin Talis bolgesinde talis dilinin 142 kendde ustunluk teskil edildiyi qeyd olunur Lakin bu esas say gostericisi hesab edilmir Talislarin sayina dair ilk yazili menbeye Nikolay Karlovic Zeydlisin 1870 ci ilde Tiflisde cap olunan Spiski naselennyh mest Rossijskoj imperii eserinde rast gelinir Bu melumatda qeyd olunur ki Lenkeran qezasinda yasayan talislarin sayi 34 4 min neferdir Sonraki illerde dovrun siyahiyaalmalarinin neticelerine esasen talislarin sayi artmaga dogru deyisir Bele ki 1880 ci il siyahiyaalmaya gore onlarin sayi 39 2 min 1886 ci ilin siyahiyaalma melumatina gore ise 47 3 min nefer teskil etmisdir Lakin XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde siyahiyaalma materiallarinda talislarin sayinin kutlevi azalmasi musahide olunur 1897 ci il siyahiyaalmasina esasen Lenkeran qezasinda ana dili talisca olan 34 991 nefer ehali yasayir Sonraki siyahiyaalmada say bir daha artmaga dogru deyisir ve 1926 ci ilde etnik kokene gore aparilmis siyahiyaalinma melumatina esasen Azerbaycan erazisinde 77 323 nefer talisin yasadigi gosterilir Talislarin sayinin bu dovrde keskin sekilde artmasi diqqeti ceken cehetlerden biri olsa da talisdilli ehalinin sayi hec de milliyyetce talis kimi qeyde alinanlarin sayindan az deyildi Butun SSRI de 80 624 nefer Azerbaycan SSR de ise 80 600 neferin ana dili talis dili olaraq gosterilirdi Hetta ana dili talis dili olan 3 min nefer turk kimi qeyde alinmisdi 30 illik dovrde 1897 1926 ci iller talisdilli ehalinin sayi 2 3 defe artmis ve Azerbaycanin etnik terkibinde onlarin xususi cekisi 2 defeye yaxin yukselmisdi Neticede talislar ruslardan ve ermenilerden sonra 3 cu etnik azliga cevrildiler Siyahiyaalma neticesine esasen Lenkeran qezasinda bu 30 illik dovrde azerbaycanlilarin sayi 31 1 butovlukde ise bu qezanin muselman ehalisinin sayi 57 3 artmisdi Yeni azerbaycanlilarin sayinin artim tempi talislardan 7 defe geri qalirdi Azerbaycan ehalisinin 1931 ci il siyahiaalmasina esasen talislarin sayi texminen 90 min nefer teskil edir 1937 ci il Umumi ittifaq siyahialinmasinin neticelerinde qeyd olunan melumata esasen talislarin sayi 100 mine catir Lakin sonraki siyahiyaalinmalarda artiq talislar etnos kimi qeyde alinmamaga baslayir ve 1939 cu ilde aparilmis siyahiyaalinmada ciddi azalma musahide olunur 1939 cu il siyahiyaalmasi Azerbaycanda 87 510 nefer talisin yasadigini gosterir ve onlar Azerbaycan erazisinde yasayan umumi ehalinin 2 7 ni teskil edir 1959 cu ilde aparilmis resmi siyahiyaalinmada Azerbaycan erazisinde yasan talislarin sayi kutlevi suretde azaldilir ve respublika uzre cemi 85 nefer talis qeyde alinir Buna sebeb 1959 cu ilin ehali sayiminda butun talislar azerbaycanli kimi qeyde alinmisdilar Artiq onlar bir etnos kimi resmi senedlerde gosterilmirdi Bununla yanasi butun tatlar da azerbaycanli kimi qeyde alinmisdilar Yalniz tatdilli dag yehudileri 5 9 min nefer tat kimi qeyde alinmisdilar 1970 ve 1979 cu illerde aparilmis siyahiyaalmalarda talislar azerbaycanli olaraq siyahiya alinirlar Eyni zamanda bu tatlara da aid idi Lakin her iki xalq butovlukde assimilyasiya edilse de daha cox kompakt yasadiqlari ve daha cox yaxin qohumlarla evliliklere gore ana dillerini ve etnik kimliklerini qoruyub saxlayirdilar Bu esas amile gore SSRI 1970 ci ilde ittifaq uzre talis dilinde danisanlarin sayini teqriben 110 000 nefer olaraq qeyd edir Dunya dilleri haqqinda en zengin melumat bazalarindan biri olan Ethnologue 1978 ci ilde gerceklesdirdiyi IX nesrinde talis dilinde danisanlarin sayini teqriben 20 50 min neferi Iranda 89 min neferi ise Azerbaycan SSR de olmaqla cemi 109 minle 139 min arasi deyisdiyini texmin etmisdir Yalniz 1989 cu il Umumi ittifaq siyahialinmasindan sonra talislar yeniden bir etnos kimi qeyd olunmaga baslanir Bu ehali sayiminda SSRI milliyyetleri siyahisina talislar ve daha dord milliyet elave edildi Bu dord milliyyet Latviyada yasayan ve hemise latis kimi qeyde alinan livlerden 226 nefer Sibirde yasayan cuvanlardan 1511 nefer en 209 nefer ve orok 190 nefer adli azsayli etnik qruplardan ibaret idi Siyahiyaalinmaya esasen Azerbaycanda 21 169 nefer ozunu talis adlandirdi Resmi statistika 1897 ci il siyahiyaalmasina esasen Lenkeran qezasinda ana dili talisca olan 34 991 nefer ehali yasayirdi 1926 ci ilde etnik kokene gore aparilmis siyahiyaalinmaya esasen Azerbaycanda 77 323 nefer Butun kecmis SSRI de ana diline gore 80 624 nefer Azerbaycan SSR de 80 600 nefer talis yasamisdir Bu zaman SSRI vetendasi olan ve onun erazisinde yasayan talislariin mutleq ekseriyyeti Azerbaycanda yasayirdi 1939 cu ilde aparilmis siyahiyaalinma ise Azerbaycanda 87 510 nefer talisin yasadigini gostermisdi Bu zaman butun kecmis SSRI da qeyde alinmis etnik talislarin sayi 88 026 nefer talis dilinde danisanlarin sayi ise 95 825 nefer olmusdur 1959 cu ilde aparilmis resmi siyahiyaalinmada Azerbaycanda 85 nefer talis qeyde alindi Butun kecmis SSRI de 162 nefer talis qeyde alinmisdi 10 5 min nefer ana dilini talis dili olaraq gostermisdi 1970 ve 1979 cu illerde aparilmis siyahiya almalarda talislar azerbaycanli olaraq siyahiya alinmisdilar 1970 ci ilde SSRI de talis dilinde danisanlarin sayi ola bilsin ki teqriben 110 000 nefer idi Ethnologue 1978 ci ilde gerceklesmis IX nesrinde talis dilinde danisanlarin sayini 20 50 min neferi Iranda 89 min neferi ise Azerbaycan SSR de olmaqla cemi 109 minle 139 min arasi texmin etmisdir 1989 cu ilde aparilan siyahiyaalinmada Azerbaycanda 21 169 nefer ozunu talis adlandirdi 27 yanvar 3 fevral 1999 cu ilde aparilmis siyahiyaalinma zamani Azerbaycan Respublikasinda 76 841 nefer etnik talis qeyde alinmisdir 13 22 aprel 2009 cu il siyahiyaalinmasina esasen Azerbaycan Respublikasinin vetendaslari olan etnik talislarin sayi 111 996 nefer ana dili talis dili olanlarin sayi ise 68 689 neferdir Azerbaycan Respublikasinda talislarin sayi Inzibati erazi vahidi 1939 sa 1959 sa 1999 sa 2009 sa cemi 87 510 85 76 841 111 996Lenkeran rayonu 31 487 25 740 51 125Astara rayonu 23 047 2 5 691 38 207Masalli rayonu 10 423 36 767 15 675Lerik rayonu 20 984 7 076 2 281Celilabad rayonu 39 24Sirvan seheri 13 2 diger 1 370 83 1 565 4 684DilleriTalis lehceleriDag Talisi XIX esrEsas meqale Talis dili Talislar talis dilinde danisirlar Talis dili Hind Avropa dillerinin Hind Iran qoluna daxildir Talis dili fars tat kurd tacik osetin pustu deri beluc ve s dillerine daha yaxindir Slavyan rus belorus Ukrayna cex polyak ve s baltik Litva latis alman ingilis isvec ve s dilleri ile uzaq qohumdur Talis dili haqqinda rusca ilk melumata Stracevskinin 1848 ci ilde Peterburqda nesr edilmis Ensiklopedik melumat lugeti Spravochnyj enciklopedicheskij slovar eserinin X cildinde rast gelinir Eserde deyilir Talis lehcesi fars dilinin alti esas lehcesinden biridir Talis xanliginda isledilir ve ola bilsin ki buralar hemin dilin vetenidir Ozunun ister qrammatik isterse leksikoqrafik formalarina gore bu dil hissedilecek sekilde basqa lehcelerden uzaqlasir Onun qrammatik formalari fars diline mexsus u yaxud un cem sekilcisinin artirilmasi istisna edilerse ozunemexsusdur ve ne pehlevi ne de her hansi diger dilden torememisdir Bu dil butun nisbi evezlikleri isimden evvel qoyur ve evezliklerin ozleri de onda orijinaldir Talislarla cox yaxin dilde danisan ve etnik olaraq mueyyen mutexessisler terefinden gah talislara gah da tatlara aid edilen kicik etnik qruplar Qozarxani Qezvin ostaninda Qezvin seherinin simal qerbinde Qozarxan bolgesinde Tehran ostaninin Simiranat sehristaninin Tecris seherinde meskunlasiblar Istehardi Tehran ostaninin Kerec sehristaninin Istehard bexsinde meskunlasiblar Alviri ve Vidari Merkezi ostanin Save sehristaninda Save seheri yaxinliginda Alvir ve Vidar kendlerinde yasayirlar Xurus Rustemi Erdebil ostaninin Xalxal sehristaninin Xurus Rustem bexsinde bezi kendlerde meskunlasiblar Razacerdi Qezvin ostaninda Razacerd kendinde meskunlasiblar Rudbari Gilan ostaninin Rudbar sehristaninda bir nece kendde meskunlasiblar Sahrudi Erdebil ostaninin Xalxal sehristaninin Sahrud bexsinin Kulur Sal ve Lard kendlerinde yasayirlar Tarimi Zencan ostaninin Tarim sehristaninin Hazarrud ve Siavarud kendlerinde yasayirlar Takistani Erdebil ostaninin Xalxal sehristaninda Zencan ostaninin Tarim sehristaninda Qezvin ostaninin Takistan sehristaninda Xaraqan ve Ramand kendlerinde Merkezi ostanin Save sehristaninda bezi kendlerde meskunlasiblar Kerengani Serqi Azerbaycan ostaninin Culfa sehristaninin Dizmar bexsinin Kerengan kendinde ve Hasanlu bexsinde bir nece kendde qarisiq ailelerde yasayirlar Kacali Erdebil ostaninin Xalxal sehristanin Kagiz Kunan bexsinin Kacal kendinde yasayirlar DinleriZerdustilik Islamdan evvel Zerdustilik dinine sitayis edibler Islam XI esrin sonlarina yaxin Iran ehalisi ile birlikde demek olar ki talislarin da ekseriyyeti muselmanligi qebul etmisdi Islamin yayilmasindan sonra Iran ehalisi Sefevilere qeder esasen sunniliyin safii ve henefi mezhebine mensub idi IX XIV esrlerde Iranin simal bolgeleri olan Teberistan ve Gilan Xezer denizi ile Elburs silsilesi arasinda bir sira erazilerde sielik yayilmaga basladi Talis erazilerinde esasen zeydilik teriqeti genis yayilmisdi Iranda ilk ve en guclu zeydi emirliyi Teberistanda 864 928 ci illerde movcud olmusdur Hazirda talislarin ekseriyyeti sie muselmanidir Iranda yasayan talislarin bir qismi sunnidir Istinadlar Talysh The Unrepresented Nations and Peoples Organization 2019 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 03 Archived from the original on 13 July 2015 Istifade tarixi 13 march 2018 Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census Population statistics of Eastern Europe 2012 02 07 tarixinde Istifade tarixi 20 mart 2015 Portal Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 goda Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii 2013 12 04 at the Wayback Machine 26 02 1999 census of Kazakhstan 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 21 2010 09 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 03 28 24 03 1999 census of Kyrgyzstan 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 21 Nacionalnyj statisticheskij komitet Respubliki Belarus Ethnic composition 2009 census rus pop stat mashke org 2016 01 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 14 PC225 POPULATION 31 March 2000 by Ethnic nationality Talyshs 25 March 2023 tarixinde Istifade tarixi 29 July 2020 Clifton Deckinga Lucht Tiessen 2005 Sociolinguistic Situation of the Talysh in Azerbaijan 2008 09 20 at the Wayback Machine SIL Electronic Survey Reports 2005 p 5 Jamie Stokes Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East Volume 1 Infobase Publishing 2009 pp 682 The Talysh are an Iranian people most of whom now live in the Republic of Azerbaijan on the southwestern shore of the Caspian Sea Azerbaycanin demoqrafik gostericileri Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2013 stat gov az 2018 11 15 at the Wayback Machine Mamedli A Sovremennye etnokulturnye processy v Azerbajdzhane osnovnye tendencii i perspektivy Baku izdatelstvo Universitet Hazar 2008 246 str 2009 06 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 16 Qemersah Cavadov Azerbaycanin azsayli xalqlari ve milli azliqlari Baki Elm 2000 Congress Library of 2006 Library of Congress Subject Headings Library of Congress G Asatrian H Borjian Talish Talish and the Talishis Iran and the Caucasus 2005 vol 9 1 Ahmad Kasravi Karvand e Kasravi ed Yahya Doka Teheran 1973 s 283 288 Aliev I Goshgarly G Yugo Zapad Prikaspiya v drevnosti i epohu srednevekovya Tolyshi syado 1993 s 4 Tofiq Ezizov Talislarin ecdadi kimdir avrasiya info Archived from the original on 2015 10 04 Istifade tarixi 4 oktyabr 2015 Tofiq Ezizov Kadusiler kimin ecdadidir 2014 08 31 at the Wayback Machine Eli Ebdoli Kaduslarin tarixi Tehran 2002 s 7 Asatrian Garnik Borjian Habib 2005 Talish and the Talishis The State of Research Iran and the Caucasus Brill 9 1 43 72 Arakelova Victoria The Talishis on Opposite Banks of the Araxes River Identity Issues Iran and the Caucasus 26 4 30 noyabr 2022 407 417 doi 10 1163 1573384X 20220406 ISSN 1609 8498 7 Aralik 2022 tarixinde Istifade tarixi 30 Eylul 2023 P Zablotskiy Obozreniye Talisinskogo xanstva za 1836 god 1836 61 s Shahvar Soli in Persian Abramoff Emil 2018 The Khan the Shah and the Tsar The Khanate of Talesh between Iran and Russia In Matthee Rudi Andreeva Elena eds Russians in Iran Diplomacy and Power in the Qajar Era and Beyond London I B Tauris pp 24 48 Riss P F O talyshincah ihobrazezhizni i yazyke Zapiski KOIRGO III Tiflis 1855 Spiski naselennyh mest Rossijskoj imperii Bakinskaya guberniya T 65 Tiflis 1870 Statisticheskie tablicy o narodonaselenii Kavkazskogo kraya Sbornik svedenij o Kavkaze t VIII Svod statisticheskih dannyh o naselenii Zakavkazskogo kraya izvlechennyh iz posemejnyh spiskov 1886 goda Tiflis 1898 Sahbaz Muradov Cingiz Baxis AZERBAYCAN RESPUBLIKASINDA ETNO DEMOQRAFIK PROSESLER tarixi deyisiklikler ve realliqlar Baki 2013 Perepis naseleniya Azerbajdzhanskoj SSR 1931 goda Vyp II Baku Azerneshr 1932 280 s Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1937 g Kratkie itogi M Nauka 1991 90 s Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda 2012 01 03 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 04 Talyshi 2022 03 31 at the Wayback Machine Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya BSEOrijinal metn rus Talyshi samonazvanie talush mnozhestvennoe chislo talyshon narodnost Zhivut na krajnem Yu V Azerbajdzhanskoj SSR i na S Irana Govoryat na talyshskom yazyke v SSSR pochti vse Talyshi znayut takzhe i azerbajdzhanskij yazyk sluzhashij literaturnym yazykomTalyshi Veruyushie musulmane shiity V SSSR Talyshipochti slilis s azerbajdzhancami kotorym ochen blizki po materialnoj i duhovnoj kulture poetomu ne vydeleny v perepisi 1970 Po proishozhdeniyu Talyshi potomki mestnyh aborigennyh plemyon Osnova hozyajstva zemledelie ris citrusovye ovoshevodstvo sadovodstvo razvito i skotovodstvo osobenno v gorah Mnogo Talyshi zanyato v promyshlennosti Sredi Talyshi zhivushih v SSSR imeetsya znachitelnaya proslojka intelligencii V Irane Talyshi okolo 70 tys chel 1972 ocenka zanimayutsya zemledeliem sadovodstvom i skotovodstvom I Introduction 3 Langues dans le Caucasie de l Asie centrale sovietique et de la Siberie 3 1 Liste des langues page 47 Composition linguistique des nations du monde 5 L Europe et l URSS Directeurs de l edition Heinz Kloss et Grant D McConnell Centre international de recherches sur le bilinguisme Quebec Les Presses de l Universite Laval 1984 862 pages ISBN 9782763770444 III Tableaux de statistiques Donnees multinationales p 820 Composition linguistique des nations du monde 5 L Europe et l URSS 2022 03 25 at the Wayback Machine Directeurs de l edition Heinz Kloss et Grant D McConnell Centre international de recherches sur le bilinguisme Quebec Les Presses de l Universite Laval 1984 862 pages ISBN 9782763770444 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda 2011 07 28 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 04 Arxivlenmis suret 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 26 perepis naseleniya 1926 goda 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 25 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda 2012 01 03 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 04 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR 2011 07 22 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 04 Rossijskaya akademiya nauk Nauchnyj sovet po istoricheskoj demografii i istoricheskoj geografii Institut Rossijskoj istorii Upravlenie statistiki naseleniya goskomstata Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Osnovnye itogi pod redakciej Yu riya Aleksa ndrovicha Polyakova Moskva izdatelstvo Nauka str 82 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda 2010 03 16 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 04 The Talysh or the Talishi ingilis www eki ee 2016 04 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 06 17 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan ingilis United Nations Statistics Division Archived from the original on 2022 09 22 Istifade tarixi 2015 12 26 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan ingilis United Nations Statistics Division Archived from the original on 2022 09 21 Istifade tarixi 2015 12 26 Etno Kavkaz Naselenie kavkaza Naselenie Azerbajdzhana 2012 03 28 at the Wayback Machine Population statistics of Eastern Europe Azerbaijan Republic population and housing census of 1999 Arxivlesdirilib 2015 06 27 at Archive today 27 01 1999 census of Azerbaijan 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 21 Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya Talyshi Govoryat na talyshskom yazyke v SSSR pochti vse talyshi znayut takzhe i azerbajdzhanskij yazyk Talis dilinin leksikasi E Eliyev E Mirzeyev 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2014 01 11 Gozarkhani 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 27 Eshtehardi 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 27 Alviri Vidari 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 21 Koresh e Rostam 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 20 Razajerdi 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 20 Rudbari 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 20 Shahrudi 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 20 Taromi Upper 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 20 Takestani 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 20 Karingani 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 21 Kajali 2012 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2010 08 21 Rahnema 2011 139 Fisher ve Frye 1975 206Xarici kecidlerUnrepresented Nations and Peoples Organization Background and Present Situation of the Talysh Sociolinguistic Situation of the Talysh in Azerbaijan 2008 09 20 at the Wayback Machine LERIK RAYONU Culttural Forest Talish Mountain eng 2010 09 05 at the Wayback MachineHemcinin baxQalislar Talisistan Talis xanligi Cobanli Lenkeran qezasi