Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gilanlılar və ya Giləklər (gil. گیلک, fars. گیلک, rus. Гилянцы) — İranda yaşayan irandilli xalq. Gilan dilinə ən yaxın dil mazandaran və talış dilidir. qalışların tərkibinə daxil olduğu gilək xalqı əsasən Gilan ostanında, az sayda Tehran ostanında və Mazandaran ostanında da yaşayırlar.
  | |||
| · | |||
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 2,211,400 (1995) - 2,453,300 (2000) | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Qohum xalqlar | |||
İqtisadiyyat
Gilaklar həm Alborz dağlarında, həm də bitişik düzənliklərdə yaşayırlar. Nəticə olaraq Alborz dağlarının şimal tərəfində yaşayanlar heyvandarlığa meylli olurlar, düzənlik təsərrüfatlarında yaşayanlar. Gilaklar vilayət və milli iqtisadiyyatda mühüm rol oynayaraq bölgənin əsas düyü, taxıl, tütün və çay kimi kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas hissəsini təmin edir. Digər əsas sənaye sahələrinə balıqçılıq və kürü ixracatı və ipək istehsalı daxildir. Gilaklar əkinçilik fəaliyyətinə əlavə olaraq Gilan vilayətinin ticarətinin turizm kimi digər əsas sahələrinə də nəzarət edir və İranın digər bölgələrindəki hökumət nümayəndələri ilə inzibati və dövlət vəzifələrini bölüşürlər.
Xalq
Gilak əhalisinin 3-4 milyon arasında olduğu təxmin edilir (2006-cı il təxmini). Əsasən Xəzər dənizinin cənub-qərb sahillərində yaşayırlar və İranın şimal hissələrində yaşayan əsas etnik qruplardan biridir. Gilaqlar qonşu Mazandarani və gürcülər, ermənilər və azərbaycanlılar kimi digər Qafqaz mənşəli qruplarla sıx əlaqələndirilir.
Dil
Gilaki dili İran dillərinin şimal-qərb qolunun üzvüdür. Gilaki dilinin müxtəlif regional və yerli ləhcələri ümumi olmasına baxmayaraq, Gilaki xalqının danışdığı ana dildir. Gilakilər həm Gilaki, həm də Standart Fars dilində səlis danışırlar. İran dilində fars dili rəsmi tədris dilidir və müəllimlərə sinifdə regional ləhcələrdən və vurğulardan istifadə etmələri tövsiyə edilmədiyi üçün, uşaqlara evdə gilaki dili öyrədilir.
Gilaki və Mazandarani dillərinin (lakin digər İran dillərinin deyil) Qafqaz dilləri ilə müəyyən tipoloji xüsusiyyətləri vardır. Bununla birlikdə, təhsil və mətbuatın böyüməsi ilə Gilaki ilə digər İran dilləri arasındakı fərq aradan qalxacaq. Gilaki Mazandarani ilə yaxından əlaqəlidir və iki dildə oxşar söz ehtiyatları var. Bu iki dildə, Fars dilindən çox, qədim İran dilləri üçün xarakterik olan isim azalma sistemi qorunur.
Genetika
Onlara yaxın Gilaklar və Mazandarani İranın Cənubi Xəzər bölgəsində yaşayırlar və İran dillərinin şimal-qərb qoluna aid dillərdə danışırlar. Onların atalarının Qafqaz bölgəsindən gəldikləri, ehtimal ki, Cənubi Xəzərdəki daha əvvəlki bir qrupu köçürdükləri irəli sürüldü. Gilaki və Mazandarani dilləri (digər İran dilləri deyil) Qafqaz dilləri ilə bəzi tipoloji xüsusiyyətləri paylaşdığından dil sübutları bu ssenarini dəstəkləyir. Gilaki və Mazandarani’də mtDNA və Y-xromosom dəyişikliklərinin qanunauyğunluqları analiz edilmişdir.
HV1 mtDNA ardıcıllığına əsaslanan Gilaklar və Mazandarani coğrafi və linqvistik qonşularına, yəni digər İran qruplarına daha çox bənzəyirlər. Lakin onların Y xromosom növləri Cənubi Qafqazdan gələn qruplarda ən çox oxşardır. Bu fərqləri izah edən ssenari, Gilaki və Mazandaraninin əcdadlarının Cənubi Qafqaz mənşəli olmasıdır, ardından yerli İran qruplarından olan qadınların (ancaq kişilərin deyil), vətənpərvərlik səbəbiylə müdaxiləsidir. Həm mtDNA, həm də dilin ana yolu ilə ötürüldüyünü nəzərə alsaq, yerli İran qadınlarının daxil edilməsi yerli Qafqaz dilinin və Gilaki və Mazandarani mtDNA növlərinin mövcud İran dili və mtDNA tipləri ilə eyni vaxtda əvəz olunmasına səbəb olardı. Dil və mtDNA-nın eyni vaxtda əvəzlənməsi əvvəllər düşünüləndən daha çox ola bilər.
Mazandarani və Gilaki qrupları, Qafqaz və Qərbi Asiya əhalisindən ibarət olan böyük bir qrupa düşür və xüsusilə Cənubi Qafqaz qruplarına - gürcülərə, ermənilərə və azərbaycanlılara yaxındır. Tehran və İsfahandan olan iranlılar bu qruplardan daha uzaqda yerləşirlər.
İstinadlar
- . 2008-09-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-04.
- Ethnologue:Languages of the World 14th Edition : Languages of Iran 2009-06-24 at the Wayback Machine:...Gilan region, coastal plain, south of Talish.
- Colbert C. Held; John Cummings; Mildred McDonald Held. Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics. 2005. səh. 119.
- "Georgian communities in Persia". 2013-05-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 aprel 2014.
Xarici keçidlər
- Encyclopædia Iranica :ALĪ KĀY
Həmçinin bax
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gilanlilar ve ya Gilekler gil گیلک fars گیلک rus Gilyancy Iranda yasayan irandilli xalq Gilan diline en yaxin dil mazandaran ve talis dilidir qalislarin terkibine daxil oldugu gilek xalqi esasen Gilan ostaninda az sayda Tehran ostaninda ve Mazandaran ostaninda da yasayirlar Gilekler gil گیلک fars گیلک Umumi sayi2 211 400 1995 2 453 300 2000 Yasadigi erazilerIran Gilan Tehran ve Mazandaran ostanlari DiliGilan dili ve fars diliDiniIslam sie Qohum xalqlarTalislar mazandaranlilar farslarIqtisadiyyatGilaklar hem Alborz daglarinda hem de bitisik duzenliklerde yasayirlar Netice olaraq Alborz daglarinin simal terefinde yasayanlar heyvandarliga meylli olurlar duzenlik teserrufatlarinda yasayanlar Gilaklar vilayet ve milli iqtisadiyyatda muhum rol oynayaraq bolgenin esas duyu taxil tutun ve cay kimi kend teserrufati mehsullarinin esas hissesini temin edir Diger esas senaye sahelerine baliqciliq ve kuru ixracati ve ipek istehsali daxildir Gilaklar ekincilik fealiyyetine elave olaraq Gilan vilayetinin ticaretinin turizm kimi diger esas sahelerine de nezaret edir ve Iranin diger bolgelerindeki hokumet numayendeleri ile inzibati ve dovlet vezifelerini bolusurler XalqGilak ehalisinin 3 4 milyon arasinda oldugu texmin edilir 2006 ci il texmini Esasen Xezer denizinin cenub qerb sahillerinde yasayirlar ve Iranin simal hisselerinde yasayan esas etnik qruplardan biridir Gilaqlar qonsu Mazandarani ve gurculer ermeniler ve azerbaycanlilar kimi diger Qafqaz menseli qruplarla six elaqelendirilir DilEsas meqale Gilan dili Gilaki dili Iran dillerinin simal qerb qolunun uzvudur Gilaki dilinin muxtelif regional ve yerli lehceleri umumi olmasina baxmayaraq Gilaki xalqinin danisdigi ana dildir Gilakiler hem Gilaki hem de Standart Fars dilinde selis danisirlar Iran dilinde fars dili resmi tedris dilidir ve muellimlere sinifde regional lehcelerden ve vurgulardan istifade etmeleri tovsiye edilmediyi ucun usaqlara evde gilaki dili oyredilir Gilaki ve Mazandarani dillerinin lakin diger Iran dillerinin deyil Qafqaz dilleri ile mueyyen tipoloji xususiyyetleri vardir Bununla birlikde tehsil ve metbuatin boyumesi ile Gilaki ile diger Iran dilleri arasindaki ferq aradan qalxacaq Gilaki Mazandarani ile yaxindan elaqelidir ve iki dilde oxsar soz ehtiyatlari var Bu iki dilde Fars dilinden cox qedim Iran dilleri ucun xarakterik olan isim azalma sistemi qorunur GenetikaOnlara yaxin Gilaklar ve Mazandarani Iranin Cenubi Xezer bolgesinde yasayirlar ve Iran dillerinin simal qerb qoluna aid dillerde danisirlar Onlarin atalarinin Qafqaz bolgesinden geldikleri ehtimal ki Cenubi Xezerdeki daha evvelki bir qrupu kocurdukleri ireli suruldu Gilaki ve Mazandarani dilleri diger Iran dilleri deyil Qafqaz dilleri ile bezi tipoloji xususiyyetleri paylasdigindan dil subutlari bu ssenarini destekleyir Gilaki ve Mazandarani de mtDNA ve Y xromosom deyisikliklerinin qanunauygunluqlari analiz edilmisdir HV1 mtDNA ardicilligina esaslanan Gilaklar ve Mazandarani cografi ve linqvistik qonsularina yeni diger Iran qruplarina daha cox benzeyirler Lakin onlarin Y xromosom novleri Cenubi Qafqazdan gelen qruplarda en cox oxsardir Bu ferqleri izah eden ssenari Gilaki ve Mazandaraninin ecdadlarinin Cenubi Qafqaz menseli olmasidir ardindan yerli Iran qruplarindan olan qadinlarin ancaq kisilerin deyil vetenperverlik sebebiyle mudaxilesidir Hem mtDNA hem de dilin ana yolu ile oturulduyunu nezere alsaq yerli Iran qadinlarinin daxil edilmesi yerli Qafqaz dilinin ve Gilaki ve Mazandarani mtDNA novlerinin movcud Iran dili ve mtDNA tipleri ile eyni vaxtda evez olunmasina sebeb olardi Dil ve mtDNA nin eyni vaxtda evezlenmesi evveller dusunulenden daha cox ola biler Mazandarani ve Gilaki qruplari Qafqaz ve Qerbi Asiya ehalisinden ibaret olan boyuk bir qrupa dusur ve xususile Cenubi Qafqaz qruplarina gurculere ermenilere ve azerbaycanlilara yaxindir Tehran ve Isfahandan olan iranlilar bu qruplardan daha uzaqda yerlesirler Istinadlar 2008 09 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 07 04 Ethnologue Languages of the World 14th Edition Languages of Iran 2009 06 24 at the Wayback Machine Gilan region coastal plain south of Talish Colbert C Held John Cummings Mildred McDonald Held Middle East Patterns Places Peoples and Politics 2005 seh 119 Georgian communities in Persia 2013 05 17 tarixinde Istifade tarixi 17 aprel 2014 Xarici kecidlerEncyclopaedia Iranica ALi KAYHemcinin bax Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin