Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səlcuqlular və ya Səlcuqilər — 1038-ci ildən 1157-ci ilədək mövcud olmuş, Böyük Səlcuq imperiyasını və digər kiçik dövlətləri idarə etmiş sülalə.
Başlanğıc
Səlcuq türkləri Oğuz türklərinin Qınıq boyuna mənsub olmuşlar. Bu tayfa adını türk sərkərdəsi olan Səlcuğun adından götürmüşdür. X əsrin ikinci yarısında Türküstanda Qınıq boyunun başçısı Səlcuq bəy tərəfindən oğuz tayfalarının ittifaqı yarandı. İslam dinini qəbul etmələri Türküstanda onların nüfuzunu daha da artırıdı.
Səlcuq bəyin vəfatından sonra Qəznəvi hökmdarları səlcuqları sıxışdırmağa başladılar. Səlcuqlar Qaraxanlılar və Qəznəvilər tərəfindən sıxışdırıldıqdan sonra qərbə doğru axışdılar. Azərbaycan və İran torpaqların keçib Bizans torpaqlarına hücum etdilər. Daha sonra Van gölü hövzəsi, Naxçıvan və onun ətrafındakı Azərbaycan torpaqlarını nəzarət altına aldılar.
Səlcuqlar əvvəlcə, Xorasanda məskunlaşdılar. 1038-ci ildə paytaxtı Nişapur şəhəri olan ilk Səlcuq türk dövləti yarandı. Səlcuğun nəvəsi Toğrul bəy (1040–1063) sultan elan olundu. Səlcuqlar Toğrulun dövründə daha da qüvvətləndilər və 1040-cı ilin mayında Dəndənəkan döyüşündə Qəznəvilər dövlətini məğlub etdilər. Səlcuqlar İran, Bizans, Cənubi Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan ərazilərini işğal etmək məqsədilə paytaxtı 1043-cü ildə Nişapurdan Reyə köçürdülər. 1048-ci ilin 18 sentyabrında isə Səlcuqlar birləşmiş Bizans, erməni və gürcü feodallarını darmadağın etdilər. Toğrulun dövründə bütün Xorasan, Xarəzm, Qərbi İran Səlcuq türklərinin hakimiyyəti altına keçdi. Toğrul bəy 1055-ci ildə Bağdad da daxil olmaqla İraqı özünə tabe etdi və Abbasilər xilafəti Səlcuqlardan asılı vəziyyətə düşdü.
1-ci Toğruldan sonra hakimiyyətə Alp Arslan (1063–1072) gəldi. Onun əsas məqsədi Anadolunu türk torpaqlarına qatmaq idi. 1071-ci ilin avqustunda Malazgird döyüşündə Səlcuqlar və Bizans ordusu üz-üzə gəldi və bu döyüşdə Səlcuqlar qalib gəldi, Səlcuqlarla Bizans arasında 50 illik müqavilə imzalandı, Şərqi Anadolu torpaqları türklərə verildi. Bu münasibətlə Bağdad xəlifəsi Alp Arslanı təbrik edərək onu "İslamın nuru" adlandırdı.
I Məlikşah-ın dövründə (1072–1092) səlcuqların yeni ərazilər ələ keçirməsi prosesi başa çatdı. Məlikşahın dövründə paytaxt Reydən İsfahana köçürüldü. Ticarətin canlanması üçün vahid çəki, ölçü və pul sistemi tətbiq olunmuş, tacirlər bəzi rüsumlardan azad edilmişdir.
Səlcuq dövləti I Məlikşahın və Nizamülmülkün ölümündən sonra zəiflədi. Feodalların mərkəzi hakimiyyətə tabe olmamaq cəhdləri gücləndi. Uzun sürən ara müharibələri və İsmaililərin qiyamları dövlətin zəifləməsini daha da gücləndirdi. Sonuncu Səlcuq sultanı Səncərin (1118–1157) hakimiyyəti zamanı dövlətin ərazi bütövlüyü yenidən pozuldu və Səncərdən sonra Böyük Səlcuq imperiyası 1157-ci ildə dağıldı. Onun ərazisində Konya, Kirman, Suriya, İraq Səlcuq sultanlıqları, Kiçik Asiya da bir sıra əmirliklər yarandı.
Soy ağacı
| Səlcuq bəy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Arslan Yabqu | Mikayıl | Musa Yabqu | Yusif İnal | Yunis | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qutalmış | Çağrı bəy | 1. Toğrul bəy (1037 - 1063) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Süleyman Rum Səlcuqları | 2. Alp Arslan (1063 - 1072) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. Sultan Məlikşah (1072 - 1092) | Suriya Səlcuqları | Təkiş | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5. Börkiyaruq (1094 - 1105) | 8. Əhməd Səncər (1118 - 1157) | 4. I Mahmud (1092 - 1094) | 7. Məhəmməd Təpər (1105 - 1118) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 6. II Məlikşah (1105) | 9. (1118 - 1131) | 12. Məsud (1134 - 1152) | 15. (1160 - 1161) | 11. (1132 - 1134) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 13. (1161 - 1176) | 14. (1153 - 1160) | 10. (1131 - 1132) | 16. Arslan şah (1161 - 1176) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 17.III Toğrul (1176 - 1194) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Səlcuqlar haqda mənbələrdə
Orta əsrlər dövrünün salnamələri olan "Sirat-əl-Məlik Toğrul bəy Səlcuqi", "Məliknamə", "Risala-i Məlikşahiyyə Səncərnamə", "Uyun-at-təvarix" dövrümüzə cəlib çatmasa da, Səlcuqların erkən tarixini əks etdirən ən mühüm mənbələrin bəziləri saxlanılmışdır. Səlcuq tarixinin öyrənilməsində mühüm mənbələrdən biri, tarix, adət və ənənələrin mahir bilicisi olan Əbu-əl Fərəçi Əbdür- Rəhman İbn əl Cəizinin (1114–1200) "Tarixi-əl-mülk-əl-Ülam" əsəridir. Bu əsərdə səlcuqların ilk dövrlərinə aid olan və dövrümüzə gəlib çatmayan bir çox müəlliflərin əsərlərinə istinad edilmişdir. Həmin müəlliflərdən Məhəmməd əl Həmədani Hilal-əs-Sabi, Heybətallah əs-Sabi və b. göstərmək olar.
Suriya mənbələri Səlcuqlular tarixinin önəmli hissəsidir. Bu mənbələrdə Səlcuqların XI–XII əsr tarixi, siyasi, sosial-iqtisadi, etnik problemlər, xalq hərəkatı, ideologiya, Suriya-Qafqaz əlaqələri, məişət və hərbi məsələlər yer almışdır. Səlcuq tarixi haqqında mühüm xəbərlər suriyalı salnaməçi Mixayıl Suriyalının əsərlərində, xüsusilə "Xronika" sında öz əksini tapmışdır. Müəllif özündən əvvəlki müəlliflərə istinad edərək səlcuqlara aid olan bir çox hadisələr haqqında məlumat verir.
Bar Ebreya 1226-cı ildə Melitendə anadan olmuşdur. Yaxşı təhsil almış, bir neçə dil, o cümlədən ərəb, fars və türk dillərini öyrənmişdir. Bar Ebreya ömrünü dini fəaliyyətə həsr etmiş, Şərqin yakoviti rütbəsinə yüksəlmişdir. Ön Asiyanı bir neçə dəfə gəzən Ebreya Qafqazda,Azərbaycan şəhərləri Marağa, Təbriz və Uşnuda olmuş,1286-cı ildə Marağada vəfat etmişdir. Onun əsərləri içərisində Suriya və ərəb dilində tərtib olunmuş "Ümumi tarix" əsəri öz sanbalına, faktların dürüstlüyünə və hadisələrə baxışı ilə seçilir.
Ərəbdilli mənbələrdə XI–XIII əsrin mühüm məlumatları toplanmışdır. Sədrəddin Əli Əbül Həsən Əli ibn Əbül Fəvaris Nasir ibn Əli əl-Hüseyni "Əxbar əd-dövlət əs-Səlcuqiyyə" ("Səlcuq dövləti haqqında xəbərlər") adlı əsərini yazmışdır. Əsərin XIII əsrin birinci rübündə yazıldığı ehtimal olunur. Kitabın birinci yarısı özündən əvvəlki tarixi qaynaqlar üzərində qurulmuş, başlıca olaraq Səlcuq dövlətinin yaranıb genişlənməsi dövrünə həsr edilmişdir. Əsərin ikinci yarısı Özbəyin 1225-ci ildə ölümü ilə başa çatır. Əsərin bu hissəsində toplanmış materiallara digər qaynaqlarda rast gəlinmədiyinə görə daha qiymətlidir. Əl-İsfahani (1125–1201) İsfahanın məşhurları içərisindən yetişmişdir. Bir neçə tarixi əsərin müəllifi olan Əl-İsfahani Abbasilər xəlifələri dövründə xidməti vəzifədə olmuş, sonra Əyyubilər sultanları sarayında görünmüşdür. Onun əsərləri arasında
Səlcuqlar dövlətinin tarixindən bəhs edən "Zubdat əl-nüsrə və Nüxbat əlusra" əsəri xüsusilə qiymətlidir. İbn əl-Tiktan (XIII–XIV əsrin əvvəlləri) 1297-ci ildə Azərbaycanın Marağa şəhərinə gəlmişdir. Onun "Kitab əl-Fəxri" iki hissədən ibarətdir. Birinci hissə siyasi traktaktdan ibarətdir. İkinci hissədə müsəlman sülalərinin tarixi toplanmışdır. Burada Səlcuqlar və Ön Asiya dünyası ilə qarşılıqlı əlaqələr haqqında məlumatlar vardır.
Səlcuqlulara münasibətdə farsdilli mənbələr xüsusi seçilir. Belələrindən biri Əbubəkr-Nəcməddin Məhəmməd ibn Əli Ravəndinin "Rahat əs-sudur və ayat əc sudur" ("Səlcuq dövləti haqqında") məlumat əsəridir. Bu salnamə 1199-cu ilə qədər olan hadisələri əhatə edir. Ravəndi ata tərəfdən qohumu olan Səlcuq İrak sultanlarının sarayında qulluq etdiyindən əsərində İrak sultanlığına xüsusi yer ayırmışdır. İbn-Bibi XII əsr müəlliflərindəndir. Xarəzmşah Cəlaləddinin sarayında qulluq etmiş, sonra Kiçik Asiyaya getmiş, Konya sultanlığında dövlət qulluğunda olmuş, əmir titulu daşımışdır. "Səlcuqnamə" ni ("Səlcuqlar haqqında kitab") tərtib etmişdir. Səlcuqlara dair mənbələr içərisində Böyük Səlcuq imperiyasınınbaş vəziri olan Nizamülmülkün "Siyasətnamə" əsəri müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Nizamülmülk Səlcuq saray cəmiyyətini müşahidə etməkdə müstəsna imkanlara malik olduğundan bir növ Məlik şaha nəsihət kimi yazılmış əsərində təcrübədən çıxış edərək məlumatları qısa, lakin canlı təhkiyə şəklində vermişdir. Fransız şərqşünası Ş.Şefer "Siyasətnamə"ni ilk dəfə 1892-ci ildə Nizamülmülkün tərcümeyi halında nəşr etdirmişdir.
Qalereya
-
![image]()
İki başlı səlcuqlu qartalı -
![image]()
Toğrul qalası, xatirəsinə Tehranın cənubunda ucaldıyan abidə, XII əsr. -
![image]()
Bitum daşı ilə gümüş işləmə. 1188-1219-cu illərdə Selcuqlu sənətinə aid bir nümunə, Herat, Əfqanıstan, .
İstinadlar
- Давид ЫВ Ҝеорҝијевич // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. III ҹилд: Гајыбов—Елдаров. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1979. С. 296.
- Eldəniz Məmmədov. Səlcuqlar. Bakı-2015
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Selcuq deqiqlesdirme Selcuqlular ve ya Selcuqiler 1038 ci ilden 1157 ci iledek movcud olmus Boyuk Selcuq imperiyasini ve diger kicik dovletleri idare etmis sulale BaslangicSelcuq turkleri Oguz turklerinin Qiniq boyuna mensub olmuslar Bu tayfa adini turk serkerdesi olan Selcugun adindan goturmusdur X esrin ikinci yarisinda Turkustanda Qiniq boyunun bascisi Selcuq bey terefinden oguz tayfalarinin ittifaqi yarandi Islam dinini qebul etmeleri Turkustanda onlarin nufuzunu daha da artiridi Selcuq beyin vefatindan sonra Qeznevi hokmdarlari selcuqlari sixisdirmaga basladilar Selcuqlar Qaraxanlilar ve Qezneviler terefinden sixisdirildiqdan sonra qerbe dogru axisdilar Azerbaycan ve Iran torpaqlarin kecib Bizans torpaqlarina hucum etdiler Daha sonra Van golu hovzesi Naxcivan ve onun etrafindaki Azerbaycan torpaqlarini nezaret altina aldilar Selcuqlar evvelce Xorasanda meskunlasdilar 1038 ci ilde paytaxti Nisapur seheri olan ilk Selcuq turk dovleti yarandi Selcugun nevesi Togrul bey 1040 1063 sultan elan olundu Selcuqlar Togrulun dovrunde daha da quvvetlendiler ve 1040 ci ilin mayinda Dendenekan doyusunde Qezneviler dovletini meglub etdiler Selcuqlar Iran Bizans Cenubi Qafqaz o cumleden Azerbaycan erazilerini isgal etmek meqsedile paytaxti 1043 cu ilde Nisapurdan Reye kocurduler 1048 ci ilin 18 sentyabrinda ise Selcuqlar birlesmis Bizans ermeni ve gurcu feodallarini darmadagin etdiler Togrulun dovrunde butun Xorasan Xarezm Qerbi Iran Selcuq turklerinin hakimiyyeti altina kecdi Togrul bey 1055 ci ilde Bagdad da daxil olmaqla Iraqi ozune tabe etdi ve Abbasiler xilafeti Selcuqlardan asili veziyyete dusdu 1 ci Togruldan sonra hakimiyyete Alp Arslan 1063 1072 geldi Onun esas meqsedi Anadolunu turk torpaqlarina qatmaq idi 1071 ci ilin avqustunda Malazgird doyusunde Selcuqlar ve Bizans ordusu uz uze geldi ve bu doyusde Selcuqlar qalib geldi Selcuqlarla Bizans arasinda 50 illik muqavile imzalandi Serqi Anadolu torpaqlari turklere verildi Bu munasibetle Bagdad xelifesi Alp Arslani tebrik ederek onu Islamin nuru adlandirdi I Meliksah in dovrunde 1072 1092 selcuqlarin yeni eraziler ele kecirmesi prosesi basa catdi Meliksahin dovrunde paytaxt Reyden Isfahana kocuruldu Ticaretin canlanmasi ucun vahid ceki olcu ve pul sistemi tetbiq olunmus tacirler bezi rusumlardan azad edilmisdir Selcuq dovleti I Meliksahin ve Nizamulmulkun olumunden sonra zeifledi Feodallarin merkezi hakimiyyete tabe olmamaq cehdleri guclendi Uzun suren ara muharibeleri ve Ismaililerin qiyamlari dovletin zeiflemesini daha da guclendirdi Sonuncu Selcuq sultani Sencerin 1118 1157 hakimiyyeti zamani dovletin erazi butovluyu yeniden pozuldu ve Sencerden sonra Boyuk Selcuq imperiyasi 1157 ci ilde dagildi Onun erazisinde Konya Kirman Suriya Iraq Selcuq sultanliqlari Kicik Asiya da bir sira emirlikler yarandi Soy agaci Selcuq bey Arslan Yabqu Mikayil Musa Yabqu Yusif Inal Yunis Qutalmis Cagri bey 1 Togrul bey 1037 1063 Suleyman Rum Selcuqlari 2 Alp Arslan 1063 1072 3 Sultan Meliksah 1072 1092 Suriya Selcuqlari Tekis 5 Borkiyaruq 1094 1105 8 Ehmed Sencer 1118 1157 4 I Mahmud 1092 1094 7 Mehemmed Teper 1105 1118 6 II Meliksah 1105 9 1118 1131 12 Mesud 1134 1152 15 1160 1161 11 1132 1134 13 1161 1176 14 1153 1160 10 1131 1132 16 Arslan sah 1161 1176 17 III Togrul 1176 1194 Selcuqlar haqda menbelerdeOrta esrler dovrunun salnameleri olan Sirat el Melik Togrul bey Selcuqi Melikname Risala i Meliksahiyye Sencername Uyun at tevarix dovrumuze celib catmasa da Selcuqlarin erken tarixini eks etdiren en muhum menbelerin bezileri saxlanilmisdir Selcuq tarixinin oyrenilmesinde muhum menbelerden biri tarix adet ve enenelerin mahir bilicisi olan Ebu el Fereci Ebdur Rehman Ibn el Ceizinin 1114 1200 Tarixi el mulk el Ulam eseridir Bu eserde selcuqlarin ilk dovrlerine aid olan ve dovrumuze gelib catmayan bir cox muelliflerin eserlerine istinad edilmisdir Hemin muelliflerden Mehemmed el Hemedani Hilal es Sabi Heybetallah es Sabi ve b gostermek olar Suriya menbeleri Selcuqlular tarixinin onemli hissesidir Bu menbelerde Selcuqlarin XI XII esr tarixi siyasi sosial iqtisadi etnik problemler xalq herekati ideologiya Suriya Qafqaz elaqeleri meiset ve herbi meseleler yer almisdir Selcuq tarixi haqqinda muhum xeberler suriyali salnameci Mixayil Suriyalinin eserlerinde xususile Xronika sinda oz eksini tapmisdir Muellif ozunden evvelki muelliflere istinad ederek selcuqlara aid olan bir cox hadiseler haqqinda melumat verir Bar Ebreya 1226 ci ilde Melitende anadan olmusdur Yaxsi tehsil almis bir nece dil o cumleden ereb fars ve turk dillerini oyrenmisdir Bar Ebreya omrunu dini fealiyyete hesr etmis Serqin yakoviti rutbesine yukselmisdir On Asiyani bir nece defe gezen Ebreya Qafqazda Azerbaycan seherleri Maraga Tebriz ve Usnuda olmus 1286 ci ilde Maragada vefat etmisdir Onun eserleri icerisinde Suriya ve ereb dilinde tertib olunmus Umumi tarix eseri oz sanbalina faktlarin durustluyune ve hadiselere baxisi ile secilir Erebdilli menbelerde XI XIII esrin muhum melumatlari toplanmisdir Sedreddin Eli Ebul Hesen Eli ibn Ebul Fevaris Nasir ibn Eli el Huseyni Exbar ed dovlet es Selcuqiyye Selcuq dovleti haqqinda xeberler adli eserini yazmisdir Eserin XIII esrin birinci rubunde yazildigi ehtimal olunur Kitabin birinci yarisi ozunden evvelki tarixi qaynaqlar uzerinde qurulmus baslica olaraq Selcuq dovletinin yaranib genislenmesi dovrune hesr edilmisdir Eserin ikinci yarisi Ozbeyin 1225 ci ilde olumu ile basa catir Eserin bu hissesinde toplanmis materiallara diger qaynaqlarda rast gelinmediyine gore daha qiymetlidir El Isfahani 1125 1201 Isfahanin meshurlari icerisinden yetismisdir Bir nece tarixi eserin muellifi olan El Isfahani Abbasiler xelifeleri dovrunde xidmeti vezifede olmus sonra Eyyubiler sultanlari sarayinda gorunmusdur Onun eserleri arasinda Selcuqlar dovletinin tarixinden behs eden Zubdat el nusre ve Nuxbat elusra eseri xususile qiymetlidir Ibn el Tiktan XIII XIV esrin evvelleri 1297 ci ilde Azerbaycanin Maraga seherine gelmisdir Onun Kitab el Fexri iki hisseden ibaretdir Birinci hisse siyasi traktaktdan ibaretdir Ikinci hissede muselman sulalerinin tarixi toplanmisdir Burada Selcuqlar ve On Asiya dunyasi ile qarsiliqli elaqeler haqqinda melumatlar vardir Selcuqlulara munasibetde farsdilli menbeler xususi secilir Belelerinden biri Ebubekr Necmeddin Mehemmed ibn Eli Ravendinin Rahat es sudur ve ayat ec sudur Selcuq dovleti haqqinda melumat eseridir Bu salname 1199 cu ile qeder olan hadiseleri ehate edir Ravendi ata terefden qohumu olan Selcuq Irak sultanlarinin sarayinda qulluq etdiyinden eserinde Irak sultanligina xususi yer ayirmisdir Ibn Bibi XII esr muelliflerindendir Xarezmsah Celaleddinin sarayinda qulluq etmis sonra Kicik Asiyaya getmis Konya sultanliginda dovlet qullugunda olmus emir titulu dasimisdir Selcuqname ni Selcuqlar haqqinda kitab tertib etmisdir Selcuqlara dair menbeler icerisinde Boyuk Selcuq imperiyasininbas veziri olan Nizamulmulkun Siyasetname eseri mustesna ehemiyyete malikdir Nizamulmulk Selcuq saray cemiyyetini musahide etmekde mustesna imkanlara malik oldugundan bir nov Melik saha nesihet kimi yazilmis eserinde tecrubeden cixis ederek melumatlari qisa lakin canli tehkiye seklinde vermisdir Fransiz serqsunasi S Sefer Siyasetname ni ilk defe 1892 ci ilde Nizamulmulkun tercumeyi halinda nesr etdirmisdir QalereyaIki basli selcuqlu qartali Togrul qalasi xatiresine Tehranin cenubunda ucaldiyan abide XII esr Bitum dasi ile gumus isleme 1188 1219 cu illerde Selcuqlu senetine aid bir numune Herat Efqanistan IstinadlarDavid YV Ҝeorҝiјevich Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә III ҹild Gaјybov Eldarov Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1979 S 296 Eldeniz Memmedov Selcuqlar Baki 2015 Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin