Rəqəmsal marketinq

Rəqəmsal marketinq (ing. digital marketing) — marketinq fəaliyyətini rəqəmsal texnologiyaların köməyi ilə həyata keçirmə prosesinə deyilir. Rəqəmsal marketinqin əsas məqsədi markanı, məhsul və ya xidməti internet vasitəsilə tanıtmaqdır. Bununla yanaşı müxtəlif üsullarla satışların artırılması da əsas məqsədlərdən biridir. Burada potensial müştəriləri cəlb etmək, istehlakçı kimi saxlamaq məqsədilə rəqəmsal texnologiyalardan istifadə edilir. Hansı ki, sosial şəbəkələri, veb saytları, e-mail xidmətlərini, mobil telefonları, rəqəmsal televizorları, bir sözlə internetə çıxışı olan bütün rəqəmsal texnolagiyaları və alətləri buraya daxil etmək olar. Lakin internetə birbaşa qoşulmayan kanallardan da istifadə oluna bilər. Buna isə əsasən mobil telefonların SMS, MMS xidmətləri, zəng melodiyaları aid edilir.

Rəqəmsal marketinq kanalları məhsul dəyərini yarada, sürətləndirə və istehsalçıdan istehlakçıya ötürə bilən, internətə əsaslanan sistemlərdir.

Rəqəmsal marketinqin 1990–2000-ci illərdən bəri inkişafı marka və müəssisələrin marketinq üçün texnologiyadan istifadə üsulunu dəyişdirdi. Rəqəmsal platformalar zamanla marketinq plan və strategiyalarına, gündəlik həyata qoşulduqca və insanlar fiziki dükanlara baş çəkmək əvəzinə rəqəmsal cihazlardan istifadə etdikcə rəqəmsal marketinq kampaniyaları daha çox yayılır və səmərəli olur.

Axtarış motoru optimallaşdırması (SEO), axtarış motoru marketinqi (), , təsir etmə marketinqi (Influencer marketing ), məzmun avtomatlaşdırılması, kampaniya marketinqi, məlumatlara əsaslanan marketinq,e-ticarət marketinqi, sosial media marketinqi, optimallaşdırma, e-poçt marketinq, Ekran reklamı, elektron kitablar və optik disklər kimi rəqəmsal marketinq üsulları inkişaf edən texnologiyamızda daha çox yayılmaqdadır. Faktiki olaraq, hal-hazırda rəqəmsal marketinq mobil telefonlar (SMS və MMS), geri zəng və mobil zəng melodiyaları kimi rəqəmsal medianı təmin edən internet olmayan kanallara da yayılmışdır. Əslində İnternet olmayan kanallara bu genişləndirmə rəqəmsal marketinqin onlayn marketinqdən fərqlənməsinə kömək edir.

Tarixi

Rəqəmsal marketinqin inkişafı texnologiyanın inkişafı ilə birbaşa əlaqəlidir. Başlanğıcdakı əsas məqamlardan biri 1971-ci ildə idi, hansı ki, Rey Tomlinson ilk e-poçtu göndərdi və onun texnologiyası insanların müxtəlif maşınlar vasitəsilə fayl göndərməsinə və qəbul edilməsinə imkan verən platforma qurdu. Bununla birlikdə, rəqəmsal marketinqin başlanğıcı kimi tanınan dövr, "Archie" axtarış motorunun FTP saytları üçün indeks kimi yaradıldığı 1990-cı ildir. 1980-ci illərdə kompüterin məlumat saxlama qabiliyyəti çox böyük həcmdə müştəri məlumatlarını saxlaya biləcək dərəcədə böyük idi. Şirkətlər məhdud siyahı vasitəçiliyi əvəzinə, verilənlər bazası marketinqi kimi onlayn texnikaları seçməyə başladılar. Bu cür məlumatlar bazası şirkətlərə müştərilərin məlumatlarını daha effektiv izləməyə imkan verir və bununla da alıcı və satıcı arasındakı əlaqəni dəyişdirir. Amma, normal proses o qədər də səmərəli deyildi.

1990-cı illərdə Rəqəmsal marketinq termini ilk dəfə işlənmişdir. Server / müştəri əlaqələrinin debütü və fərdi kompüterlərin populyarlığı ilə Müştəri Əlaqələrinin İdarəedilməsi (CRM) tətbiqetmələri marketinq texnologiyasının əhəmiyyətli bir hissəsinə çevrildi. Şiddətli rəqabət satıcıları marketinq, satış və xidmət tətbiqlərinə daha çox xidmət daxil etməyə məcbur etdi.İnternet yaranandan sonra marketoloqlar onlayn müştəri məlumatlarına eCRM proqramı ilə sahib ola bildilər. Şirkətlər müştəri ehtiyacları haqqında məlumatları yeniləyə və təcrübələrinin prioritetlərini əldə edə bilər. Bu ilk kliklənə bilən banner reklamının 1994-cü ildə canlı yayımlanmasına səbəb oldu. Bu, tərəfindən "Sən olacaqsan" kampaniyası idi və ilk dörd ay ərzində canlı yayımlanan reklamı görən insanların 44% -i reklamı kliklədi.

2000-ci illərdə daha çox internet istifadəçisi və iPhone-un doğuşu ilə müştərilər bir satıcıya müraciət etmək əvəzinə əvvəlcə onlayn olaraq məhsul axtarmağa və ehtiyacları barədə qərar qəbul etməyə başladılar və bu da öz növbəsində şirkətlərin marketinq şöbəsi üçün yeni bir problem yaratdı. Bundan əlavə, 2000-ci ildə Birləşmiş Krallıqda aparılan bir araşdırma əksər pərakəndə satış şirkətlərinin öz domen ünvanlarını qeyd etmədiklərini müəyyən etdi. Bu problem marketoloqları bazarın inkişafının rəqəmsal yollarını tapmağa məcbur etdi.

2007-ci ildə qeyd olunan problemləri həll etmək üçün marketinqin avtomatlaşdırılması məsələsi aktuallaşdırıldı. Marketinqin avtomatlaşdırılması şirkətlərin müştəriləri seqmentləşdirməsinə, çox kanallı marketinq kampaniyalarına başlamasına və müştərilər üçün fərdi məlumatların verilməsinə kömək etdi. Ancaq istehlakçı alətlərinə uyğunlaşma sürəti kifayət qədər sürətli deyildi.

2000 və 2010-cu illərdə rəqəmsal mediaya çıxışı olan cihazların sayı sürətlə böyüməyə başladıqda rəqəmsal marketinq daha mürəkkəbləşdi. 2012 və 2013-cü illərdə statistikalar rəqəmsal marketinqin hələ də böyüdüyünü göstərdi. 2000-ci illərdə LinkedIn, Facebook, YouTube və Twitter kimi sosial medianın inkişafı ilə istehlakçılar gündəlik həyatlarında rəqəmsal elektronikadan asılı vəziyyətə gəldilər. Müştəri davranışının dəyişməsi ilə marketinq texnologiyasının şaxələndirilməsi inkişaf etdi.

Rəqəmsal marketinqə 'onlayn marketinq', 'internet marketinq' və ya 'veb marketinq' də deyilir. Zamanla rəqəmsal marketinq termini populyarlaşdı. ABŞ-da onlayn marketinq hələ də məşhur bir termindir. İtaliyada isə rəqəmsal marketinq veb marketinq adlanır. Beynəlxalq olaraq isə rəqəmsal marketinq 2013-cü ildən sonra ən çox yayılmış terminə çevrildi.

Rəqəmsal media artımının rəqəmsal media xərclərinin 48% artması ilə 2010-cu ildə hər il orta hesabla 4.5 trilyon onlayn reklam olduğu təxmin edilir. Reklamın artan hissəsi internet istifadəçiləri üçün reklam hazırlamaq üçün Onlayn Davranış Reklamları (OBA) tətbiq edən müəssisələrdən qaynaqlanır, lakin OBA istehlakçı məxfiliyi və məlumatların qorunması ilə bağlı narahatlıq doğurur.

Yeni xətti olmayan marketinq yanaşması

Pərakəndə satıcılar müştəriləri cəlb etmək üçün bir tərəfli əlaqə üstündə qurulmuş xətti marketinq yanaşmasından, təminatçı və istehlakçı arasında qarşılıqlı dialoq və fayda paylaşma prinsipinə əsaslanan dəyər mübadiləsi modelinə keçdilər. Məlumatın yayılması Bloqosfera, YouTube, Facebook, Instagram, Snapchat və Pinterest kimi bir çox başqa platformalar vasitəsilə həyata keçə bilər. Onlayn icmalar və sosial şəbəkələr fərdlərə asanlıqla məzmun yaratmağa və bir çox mövzu və məhsul haqqında fikirlərini, təcrübələrini, düşüncələrini və hisslərini açıq şəkildə paylaşmağa imkan verir.

Nielsen Qlobal Ticarət Əlaqəli Anketi, 26 ölkədə müsahibələr apararaq, istehlakçıların mağazalarda və onlayn olaraq alış-veriş edərkən qərar vermək üçün internetdən necə istifadə etdiyini müşahidə etdi. Araşdırma nəticəsində beynəlxalq miqyasda alış-veriş edən onlayn müştərilərin sayının artdığı müşahidə edildi. Araşdırmada iştirak edən insanların 50%-dən çox hissəsi məhsulları son altı ayda xarici pərakəndə mağazalardan aldıqlarını ifadə edərək onlayn alış-veriş etdilər.

"Çox kanallı" marketinq (omni channel) strategiyasından istifadə, satış müddətində innovativ təkliflər istəyən istehlakçıların dəyişən gözləntilərinə uyğunlaşmalı olan müəssisələr üçün getdikcə daha vacib hala gəlir. Pərakəndə satıcılar getdikcə daha çox onlayn platformalarda mövcud olmağa, o cümlədən mövcud mağazaya əsaslanan mağazalarla yanaşı fəaliyyət göstərən onlayn mağazaların açılmasına fokuslanır. Pərakəndəçilər mağaza daxilində inventar aparmaq məcburiyyətində qalmadan, pərakəndə satış sahəsindəki "sonsuz dəhliz" istehlakçıların ehtiyaclarına uyğun məhsulu onlayn almasına səbəb olur. Yalnız internetə əsaslanan pərakəndə satıcılar da bazara daxil olur; bəziləri öz məhsulları ilə fərdi xidmətlər, peşəkar yardım və konkret təcrübə təmin etmək üçün müvafiq mağaza əsaslı satış nöqtələri yaradırlar.

Çoxkanallı bir yanaşma yalnız istehlakçılar üçün deyil, eyni zamanda biznes mühiti üçün də əlverişlidir: Tədqiqatlar göstərir ki, müştərilər çoxkanallı pərakəndə satış yolu ilə birkanallı pərakəndə satışdan iki qat daha çox pul xərcləyirlər və ümumiyyətlə daha sadiqdirlər. Bu, alış asanlığı ve məhsulların daha əlçatan olması ilə əlaqədar ola bilər.

Müştərilər tez-tez onlayn araşdırmalar aparır, sonra mağazalarda alış-veriş edir, magazalarda ikən təkrar araşdırma aparır və sonra onlayn olaraq digər variantları axtarırlar. Məhsullar üzərində onlayn müştəri araşdırması xüsusilə baha qiymətə məhsullar, qida və makiyaj kimi istehlak materilları üçün populyardır. İstehlakçılar internetdən məhsul məlumatlarını tapmaq, qiymətləri müqayisə etmək, sövdələşmə və promosyonlar axtarmaq üçün getdikcə daha çox istifadə edirlər.

Rəqəmsal dövrdə istifadə

Markaların marketinq səylərindən faydalanmaq üçün rəqəmsal marketinqdən istifadə etmələrinin bir neçə yolu var. Rəqəmsal dövrdə rəqəmsal marketinqin tətbiqi markaların təkcə məhsullarını və xidmətlərini bazara çıxarmağa imkan vermir, eyni zamanda 24/7 onlayn müştəri xidmətləri ilə 24/7 onlayn müştərilərin özlərini dəyərli hiss etməsinə kömək edir. Sosial mediadan qarşılıqlı istifadə markalara müştərilərindən həm müsbət, həm də mənfi rəy almağa, habelə hansı media platformasının onlar üçün yaxşı işlədiyini müəyyən etməyə imkan verir. Buna görə rəqəmsal marketinq markalar və müəssisələr üçün artan bir üstünlük halına gəldi. Sosial media qaynaqları, bloglar və veb saytlar vasitəsilə istehlakçıların bir məhsul və ya marka ilə yaşadıqları təcrübələr haqqında onlayn rəy göndərmələri artıq adi haldır. Müəssisələrin sosial media kanalları vasitəsilə müştərilərlə birbaşa ünsiyyət yaratmaları və buna təşviq etmələri, aldıqları rəyləri lazımi qaydada istifadə etmələri getdikcə populyarlaşmışdır.

Sözlə ünsiyyət və həmyaşıdlararası dialoqlar şirkətdən birbaşa gondərilmədikleri ve planlaşdırılmadığı üçün müştərilərə daha çox təsir göstərir. Müştərilər digər müştərilərin təcrübələrinə daha çox güvənirlər. Nümunələrə, qida məhsulları paylaşan sosial media istifadəçiləri və müəyyən marka və françayzaları(imtiyazları) vurğulayan yemək təcrübələri daxildir. Bu, tedqiqatçılar tərəfindən instaqramda aparılan bir araşdırmada yeniyetmə İnstaqram istifadəçilərinin qida ilə bağlı təcrübə şəkillərini sosial şəbəkələrdə yerləşdirdikləri və məhsullarına pulsuz reklam təqdim etdikləri müşahidə edildi.

Şirkətlərin müştəriləri ilə əlaqə yaratması və bu dialoqlar və müzakirələri qurmaq üçün sosial media platformalarından istifadə etməsi getdikcə daha sərfəli hala gəlir. 2015-ci ildə Facebook tətbiqetməsinin hər ay ortalama 126 milyondan, Youtubeun ise orta hesabla 97 milyondan çox unikal istifadəçiyə sahib olması sosial medianın genişliyi faktını sübut edir.

Brend məşhurluğu

Giriş asanlığı

Burada əsas məqsəd rəqəmsal marketinq müştərilərini cəlb etmək və rəqəmsal media xidməti və çatdırılması vasitəsilə onların marka ilə qarşılıqlı əlaqə qurmasını təmin etməkdir. Rəqəmsal rabitədən istifadə edərək məlumatları qısa vaxt ərzində əldə etmək asandır. İnternetə daxil olan istifadəçilər Facebook, YouTube, Forumlar və E-poçt kimi bir çox rəqəmsal vasitədən istifadə edə bilər. Rəqəmsal rabitə you ilə, kimliyindən asılı olmayaraq hər kəs, məlumatları tez bir zamanda bütün dünya ilə paylaşa biləcəyi çoxünsiyyətli bir kanal yarada bilər. Üz-üzə ünsiyyətin olmaması və məlumatın seçici əvəzinə ümumi yayılması səbəbindən ayrı-seçkilik sosial yerlərdə heç bir rol oynamır. Bu interaktiv təbiət istehlakçılara hədəf auditoriyanın ənənəvi marketinq formalarının təqdim edə bilmədiyi bir marka haqqında sual verə biləcəyi və onunla tanışacağı bir söhbət yaratmağa imkan verir.

Rəqabət üstünlüyü

İnternet platformalarından istifadə edərək müəssisələr müxtəlif yollarla rəqabət üstünlüyü yarada bilərlər. Rəqəmsal marketinqin maksimum potensialına çatmaq üçün şirkətlər sosial mediadan informasiya kanalı yaratmaq üçün əsas vasitə kimi istifadə edirlər. Bu şəkildə bir müəssisə müştərilərin davranış formalarını və ehtiyacları ilə əlaqədar rəylərini təyin edə biləcəyi bir sistem yarada bilər. Bu məzmun vasitələrinin firma ile uzunmüddətli münasibətlər quran ve nisbətən aktiv sosial media istifadəçiləri olan istehlakçılara daha çox təsir etdiyi göstərilmişdir. Müvafiq olaraq, sosial media səhifəsinin yaradılması yeni istehlakçılar və mövcud istehlakçılar arasında əlaqələrin keyfiyyətini, markanın dəstək tutarlılığını və qalıcılığını və eyni zamanda marka məlumatlılığını artıracaq, bu da öz növbəsində Marka Məlumatlandırma Piramidasında istehlakçıların mümkün artımına səbəb olacaqdır. Məhsul görüntüləri ilə uyğunsuzluq olduğu halda, müvəffəqiyyətli bir sosial medianın mövcudluğunu qorumaq üçün, müəssisədən iki istiqamətli məlumat axını yaratmaqla qarşılıqlı əlaqələrdə ardıcıl olmaq tələb olunur; şirkətlər məzmununu internetin qlobal təbiəti sayəsində mühitin dinamikliyi ilə bu kanaldan alınan rəylərə görə qiymətləndirirlər. Rəqəmsal marketinqdən səmərəli istifadə ənənəvi marketinq vasitələri ilə əlaqədar xərclərin nisbətən azalması ilə nəticələnə bilər; xidmət xərcləri, reklam xərcləri, tanıtım xərcləri, əməliyyat xərcləri, interfeys dizayn xərcləri və nəzarət xərcləri.

Effektivliyi

Brend məlumatlılığının yüksək dərəcədə qeyri-müəyyənliyin qarşısını alan, eləcə də qeyri-müəyyənlikdən uzaq duran ölkələrdə daha effektiv işlədiyi sübut edildi. Sosial media marketinqinin səmərəli işləməsinə baxmayaraq, markalar bu cür marketinqdən çox istifadə etməkdən çəkinməlidirlər və yalnız ona etibar etməməlidirlər, çünki onun imicinə zərər verə biləcək nəticələr verə bilər. Özlərini antropomorflaşdırma tərzində təmsil edən markalar, markanın daha çox bu demoqrafiyaya marketinq tətbiq etdiyi şəraitdə uğur qazanırlar: "Sosial mediadan istifadə marka haqda bilikləri artıra və beləliklə qeyri-müəyyənliyi azalda bilər. Fransızlar kimi qeyri-müəyyənlikdən uzaq duran insanlarlar antropomorfik bir marka ilə sosial mediada qarşılıqlı əlaqəni xüsusi qiymətləndirəcəkdir." Üstəlik, rəqəmsal platforma marka və müştərinin birbaşa qarşılıqlı əlaqəsini və motivasiyasını virtual olaraq dəyişdirmək imkanı təmin edir.

İnkişaf və strategiyalar

Ənənəvi marketinqdəki ən böyük dəyişikliklərdən biri rəqəmsal marketinqin ortaya çıxmasıdır. Bu, marketinq strategiyalarının ənənəvi marketinqdəki bu böyük dəyişikliyə uyğunlaşması üçün yenidən araşdırılmasına səbəb olmuşdur.

Rəqəmsal marketinq daim inkişaf edən və sürətlə dəyişən texnologiyadan asılı olduğundan, eyni xüsusiyyətləri rəqəmsal marketinqin inkişafı və strategiyalarından da gözləmək lazımdır. Bu bölmə, bu anda mətbuatda istifadə olunmuş və hazırda istifadə olunan mühüm hadisələri xarakterizə etmək və ya ayırmaq cəhdidir.

• Seqmentasiya: Rəqəmsal marketinqdə seqmentasiya, yəni, bölünmə üzərində diqqət müəssisələrarası və müəssisə-istehlakçı arasında xüsusi bazarları hədəfləmək üçün daha çox 2 istiqamətdə cəmlənmişdir.
• Təsiredici marketinq: Əhəmiyyətli qovşaqlar təsiredici olaraq tanınan əlaqəli cəmiyyətlərdə müəyyən edilir. Bu rəqəmsal hədəflənmədə vacib bir anlayışa çevrilir. Təsiredicilərlə Facebook reklamları və ya Google Adwords kampaniyaları kimi pullu reklamlar vasitəsilə və ya SAP C4C, Microsoft Dynamics, Sage CRM və Salesforce CRM kimi mürəkkəb sCRM (sosial müştəri münasibətləri idarəetmə) proqramı vasitəsilə əlaqə qurmaq olar. İndi bir çox universitet magistr səviyyəsində təsiredicilər üçün öhdəçilik strategiyalarına diqqət yetirir.
• Onlayn davranış reklamı, istifadəçinin maraq və seçimlərinə uyğun reklamlara xidmət göstərmək üçün müəyyən bir cihazda və fərqli, əlaqəsiz saytlarda zaman içərisində istifadəçinin onlayn fəaliyyəti haqqında məlumat toplamaq təcrübəsidir.
• Birgə mühit: Təşkilat, texnologiya xidməti təminatçısı və rəqəmsal agentliklər arasında səy, resurs paylaşımı, təkrar istifadə və rabitə əlaqələrini optimallaşdırmaq üçün əməkdaşlıq mühiti yaradıla bilər. Bundan əlavə, təşkilatlar müştəriləri onlara necə xidmət etmələrini daha yaxşı başa düşmələrinə kömək etməyə dəvət edirlər. Bu məlumat mənbəyi İstifadəçi tərəfindən yaradılan məzmun (User Generated Content) adlanır. Bunun çox hissəsi şirkətin veb saytları vasitəsilə əldə edilir ki, burada təşkilat insanları fikirlərini bölüşməyə dəvət edir, hansi ki, bu fikirlər saytın diger istifadəçiləri tərəfindən qiymətləndirilir. Ən populyar fikirlər dəyərləndirilir və hər hansı bir şəkildə həyata keçirilir. Məlumatların əldə edilməsi və yeni məhsulların hazırlanmasında bu üsuldan istifadə təşkilatların müştərilərlə münasibətlərini yaxşılaşdıra və əks teqdirde göz ardı edilə biləcək fikirləri ortaya çıxara bilər. UGC ucuz reklamdır çünki birbaşa istehlakçılardan gəlir və təşkilat bu sayədə reklam xərclərinə qənaət edə bilir.
• Məlumatlara əsaslanan reklam: İstifadəçilər müştəri səyahətində atdıqları hər addımda çox sayda məlumat meydana gətirirlər və markalar indi bu məlumatları bilinən auditoriyalarını məlumat əsaslı proqram satınalmaları ilə aktivləşdirmək üçün istifadə edə bilərlər. Istifadəçilərin məlumatları müştəri gizliliyini ortaya çıxarmadan, rəqəmsal kanallardan toplana bilər (məsələn: müştəri veb-saytına daxil olduqda, bir e-poçt oxuduqda və ya markanın mobil tətbiqetməsi başladıb onunla əlaqə qurduqda). Markalar həmçinin kərpic və sement mağazaları ziyarətlərilə və ya CRM və Satış motorları məlumat bazaları kimi yerlerde müştərilərlə qarşılıqlı əlaqə yaratmaqla real həyatdan da melumat toplaya bilərler. İnsan əsaslı marketinq və ya ünvanlı media olaraq da bilinən məlumatlara əsaslanan reklam, markalara öz auditoriyalarında sadiq müştərilər tapmağa və real vaxt rejimində hər bir müştərinin vəziyyət və hərəkətlərinə uyğun daha şəxsi ünsiyyət təmin etməyə imkan verir.

Hal-hazırda hər hansı bir strategiya bağlı qərar verərkən vacib məqamlardan biri də rəqəmsal vasitələrin təbliğat mühitini demokratikləşdirməsidir.

• Təkrar satış: Təkrar satış rəqəmsal marketinqdə mühüm rol oynayır. Bu taktika, marketoloqlara məhsul və ya xidmətlər axtarmaq və ya hər hansı bir məqsəd üçün veb saytına baş çəkən müəyyən bir tədqiqatçı auditoriyaya maraq dairəsində hədəf reklamları çatdırmağa imkan verir.
• Oyun reklamı: Oyun reklamları kompüter və ya videooyunlarında mövcud olan reklamlardır. Oyun içindəki reklamların ən çox yayılmış nümunələrindən biri idman oyunlarında görünən reklam lövhələridir. Oyunda reklamlar oyun simvolları kimi mövcud marka məhsulları olan silahlar, avtomobillər və ya geyimlər şəklində de görünə bilər.

Yeni rəqəmsal dövr markalara potensial olaraq öz markaları ilə maraqlanan və ya əvvəlki axtarışlarına əsaslanaraq müştərilərini hədəf almağa şərait yaratdı. Müəssisələr artıq sosial mediadan istifadə edərək hədəf ismarıclarının yaş həddi, yeri, cinsi və maraqlarına əsasən kimlər tərəfindən görüləcəyini seçə bilərlər. Əlavə olaraq, internetdə müştərinin son axtarış tarixçəsi "izlənərək" onlara oxşar markalar, məhsullar və xidmətlərdən reklamlar təqdim edilə bilər. Bu da müəssisələrə rəqəmsal əsrə qədər məhdud gücə sahib olan bir məhsul və ya xidmətdən daha çox faydalacaqlarını bildikleri və ya sezdikləri spesifik müştəriləri hədəf almağa imkan verir.

Rəqəmsal marketinqin qeyri-effektiv formaları

Qlobal marketinq indeksinə görə, bütün dünyada rəqəmsal marketinq fəaliyyəti artmaqdadır. 2018-ci ilin sentyabrında yayımlanan bir araşdırma, rəqəmsal marketinq taktikasına qlobal xərclərin 100 milyard dollara yaxınlaşdığını üzə çıxarmışdır. Rəqəmsal media sürətlə böyüməyə davam edir; Marketinq büdcəsi genişləndikcə ənənəvi media tənəzzül edir (Dünya İqtisadiyyatı, 2015). Rəqəmsal media markalara məhsul və ya xidmətləri ilə müştərilərini fərdi şəkildə cəlb etməyə kömək edir. Əsasən təsirsiz olan, mövcud sənaye tətbiqetmələri kimi ümumiləşdirilən beş sahə: kliklərə üstünlük vermək, axtarış və displeyi tarazlaşdırmaq, mobil telefonları anlamaq, hədəfləmə, görünmə qabiliyyəti, marka təhlükəsizliyi və etibarsız trafik və çarpaz platforma ölçmədir. Bu təcrübələrin nəticəsiz qalmasının səbəbləri və bu aspektləri/cəhətləri təsirli etməyin bəzi yolları aşağıda müzakirə edilmişdir.

Kliklərə üstünlük vermək

Kliklərə öncəlik vermək ekranda reklam klikləri deməkdir, lakin 2016-cı ildə "sadə, sürətli və ucuz" olması ilə avantajlı sayılan nisbətlər ABŞ-də göstərilən reklamlar üçün cəmi 0,10 faiz üstünlük təşkil edir. Bu min klik reklamından birinin aktual olduğunu və çox az təsirli olduğunu göstərir. Bu o deməkdir ki, marketinq şirkətləri ekran reklamlarının effektivliyini qiymətləndirmək üçün yalnız klik reklamlarından istifadə etməməlidirlər (Whiteside, 2016).

Axtarış və ekranı tarazlaşdırma

Rəqəmsal ekran reklamları üçün axtarış və displeyi balanslaşdırmaq vacibdir; marketoloqlar son axtarışa baxmağa və bütün fəaliyyətləri ona bağlamağa meyillidirlər. Bu da qarşılığında, istehlakçıların zehnində marka dəyərini yaradan digər marketinq səylərinə əhəmiyyət vermir. ComScore onlayn məlumatlara əsaslanaraq müəyyən etdi ki, yüzdən artıq çoxkanallı pərakəndəçi tərəfindən yaradılan rəqəmsal görüntü marketinqi pullu axtarışla müqayisədə güclü bir mövqe yaradır. (Whiteside, 2016). Buna görə kimsə ekranda reklamı tıkladıqda şirkətin ana səhifəni deyil, açılış səhifəsini açması tövsiyə olunur. Adətən bu açılış səhifəsində müştərilərə səhifə xaricində axtarmaq üçün şirkətə əlaqə məlumatı verməklə əldə edə biləcəkləri pulsuz təkliflər olur. Bu da, marketoloqlara təkrar hədəfləmə strategiyasından istifadə etmək imkanı verir. Marketoloqlar tez-tez axtarış reklamlarına məruz qalan insanlar arasında satışların artdığını görürlər. Ancaq bir axtarış kampaniyası ilə müqayisədə bir ekran kampaniyası vasitəsilə ne qeder insana çata biləcəyiniz nəzərə alınmalıdır. Ekran reklamının axtarışla sinerqistik olduğunu nəzərə alsaq, çoxkanallı pərakəndəçilər daha çox imkan əldə edirlər. Ümumiyyətlə, həm axtarış, həm də görüntü xüsusiyyətləri qiymətləndirilir, çünki görüntü kampaniyaları marka şüuru yaradır, buna görə axtarış apararkən daha çox insanın bu rəqəmsal reklamları tıklaya biləcəyi ehtimal olunur (Whiteside, 2016).

Mobil cihazları başa düşmə

Mobil cihazları anlamaq rəqəmsal marketinqin vacib bir xüsusiyyətidir. Çünki smartfon və planşetlər ABŞ istehlakçılarının internetdə onlayn olmasının 64% -nə görə cavabdehlik daşıyır. (Whiteside, 2016). Tətbiqetmələr marketoloqlara üçün əla fürsətlər verir və eyni zamanda problem yaradır. Çünki, tətbiqetmənin yüklənməsi ilə yanaşı, ondan həqiqətən istifadəsi edilməsi de mühümdür. Bu, demək olar ki, vaxtının 85%-ni 4 ulduzla qiymətləndirilmiş tətbiqetməyə sərf eden istifadəçilərin 1 tetbiqetməye vaxtının yarısını xərcləməsi qədər çətindir (Whiteside, 2016). Mobil reklamçılıq müxtəlif ticarət məqsədlərinə nail olmağa kömək edə bilər və bütün ekranı ələ keçirdiyi üçün təsirlidir. Bu halda səs və ya status yüksək qiymətləndirilsə də, mesaj müdaxilə kimi qəbul edilməməlidir (Whiteside, 2016). Mobil cihazlarda istifadə olunan rəqəmsal medianın dezavantajlarına kreativ imkanların və əlçatanlığın məhdudluğu da daxildir. Eyni zamanda bunun əksinə, istifadəçilərə məhsul məlumatlarını seçmə hüququ vermək, birbaşa satış potensialına malik çevik mesajlaşma platforması yaratmaq kimi bir çox müsbət tərəfi də mövcuddur (Belch and Belch, 2012).

Çarpaz platforma ölçüsü

Ölçmə tətbiqlərinin mürəkkəbliyi artdıqca marketinq kanallarının da sayı artmaqda davam edir. Kütlə ölçməsi və media planlaşdırılmasını birləşdirmək üçün çarpaz platforma görünüşündən istifadə edilməlidir. Bazar araşdırmaçıları çoxkalanallılığın istehlakçının davranışına necə təsir etdiyini başa düşməlidirlər, lakin reklamlar istehlakçı cihazındadırsa ölçülmür. Çarpaz platforma ölçməsinin vacib tərəfləri, dedublikasiya və eyni insanlara qarşı təzyiqi artırmaq əvəzinə, başqa bir platforma ilə artan səviyyəyə çatdığınızı başa düşməkdir (Whiteside, 2016). ESPN və comScoreun, idman yayımçısının rəqəmsal reklam sayəsində girişə 21% artım təmin etdiyini aşkarladıqdan sonra Blueprint Proyektində ortaq olmasını buna misal göstərmək olar (Whiteside, 2016). Televiziya və radio sənayesi rəqəmsal və digər texnoloji reklamlarla rəqabət aparan elektron mediadır. Bununla birlikdə, televiziya reklamı rəqəmsal texnologiya ilə platformalar arasında keçid edə bildiyi üçün birbaşa onlayn rəqəmsal reklam ilə rəqabət etmir. Radio, həmçinin onlayn axın məzmununda çarpaz platformalardan güc alır. Televiziya və radio bir çox platformanın izləyicilərini inandırmağa və təsir altına salmağa davam edir.

Hədəfləmə, görünmə qabiliyyəti, marka təhlükəsizliyi və etibarsız trafik

Hədəfləmə, görünmə qabiliyyəti, marka təhlükəsizliyi və etibarsız trafik, marketoloqlar tərəfindən rəqəmsal reklamın dəstəklənməsində istifadə edilən cəhətlərdəndir. Çərəzlər masaüstü cihazlarında izləmə vasitələri olan rəqəmsal reklamın bir formasıdır. Hansı ki, veb brauzerlər tərəfindən silinməsi, bir cihazın çoxsaylı istifadəçilərini ayırd edə bilməməsi, unikal ziyarətçilər üçün yanlış qiymətləndirmə, daxilolma zəifliyi, anlama tezliyi, çərəzlər silindikdə və reklamlar müştərilərə çatdırılmadıqda reklam serverləri ilə bağlı problemlərlə çətinliklərin yaranmasına səbəb olurlar. Hədəf bazarındakı demoqrafik xüsusiyyətlər çərəzlərin təsiri altında olan uyğunsuzluqlar səbəbindən aşağı və müxtəlifdir (Whiteside, 2016). Rəqəmsal marketinqin təsiri altında qalan digər bir amil isə "görüntü qabiliyyəti, yəni, reklamın həqiqətən istehlakçı tərəfindən görülüb görülmədiyidir. Əksər reklamlar istehlakçı tərəfindən görülmür və heç vaxt düzgün demoqrafik seqmentə çatmır. Brend təhlükəsizliyi, reklamın etik və ya təhqiredici məzmun kontekstində istehsal olunub-olunmamasına dair məsələdir. Reklam göstərildiyi zaman saxtakarlığı təyin etmək isə marketoloqların üzləşdiyi başqa bir problemdir. Etibarsız trafiklə əlaqədar Premium saytlar saxta trafikin aşkarlanmasında daha təsirlidir, premium olmayan saytlarda isə problem daha da çoxdur (Whiteside, 2016).

Əsas formaları

• Web səhifələr və SEO kontent
• İnternet banner elanları
• Online video kontent
• Pay-per-click (PPC) advertising (Klikə görə Ödə reklam növü)
• Email marketinqi
• Sosial media marketinqi (Facebook, Twitter, LinkedIn, etc.)
• Mobil marketinq (SMS, MMS, etc.)

Rəqəmsal marketinq terminləri (abbreviaturalar)

• SMM – Social Media Marketing

Sosial Media Marketinqi. Sosial şəbəkələrdə marketinq. Məsələn, sosial şəbəkələrdə səhifə, qrup, profilin yaradılması, onların reklamı və s. Rəqəmsal marketinqin ən geniş yayılmış qollarından biridir. Sosial şəbəkə marketinqindən müştərilər ilə əlaqə saxlamaq, dialoq və müzakirə yaratmaq üçün istifadə getdikcə şirkətlər üçün daha da əlverişli olmuşdur. Sosial şəbəkələrin potensial imkanlarının göstəricisi olaraq, təkçə 2015-ci ildə Facebook-da orta hesabla 126 milliondan çox, YouTube-da isə orta hesabla 97 milliondan çox unikal istifadəçi qeydə alınmışdır.

• SMO – Social Media Optimization

Sosial Media üçün saytın optimizasiyası. Məsələn, "Bəyən, Paylaş" düymələrinin sayta qoyulması, sosial şəbəkə akauntu ilə şərh yazmaq üçün modulların quraşdırılması və s.

• SEO – Search Engine Optimization

Saytın axtarış motorları üçün optimizasiya olunması. Google, Yandex, Youtube kimi axtarış saytarında hər hansı açar sözü axtararkən çıxan nəticələrdə ilk sıralarda olmaq üçün sayt üzərində olan optimizasiya işləridir. Geniş sahədir.

• Conversion

Konversiya – Sayta gələn ziyarətçilərin saytda lazım olan aktivliyi etməsinə deyilir. Məsələn, səhifənin paylaşılması, bir ziyarət zamanı 5 səhifəyə baxılması, saytda 20 dəqiqədən çox vaxt keçirmək, məhsul almaq, qeydiyyatdan keçmək, əlaqə formunun doldurulması, filiallar olan cədvəli ziyarətçinin öz komputerinə yükləməsi və s. Yəni konversiya sayt sahibinin əvvəlcədən müəyyən etdiyi və ziyarətçi tərəfindən saytda yerinə yetirilməli olduğu aktivliklərdir. Konversiyanın ölçü vahidi %-dir. Hesablanma qaydası saytda lazım olan aktivliyi edən sayın sayta daxil olan olan ziyarətçilərin sayına olan faizlə nisbətidir. Məsələn, sayta 500 nəfər daxil olub və saytdan 20 məhsul satılıb. Belə olan halda Konversiya 4%-dir. 20/500*100%=4%

• Landing Page

Reklam kampaniyası zamanı bannerə yaxud reklama klikləyən ziyarətçinin kliklədikdən sonra keçid etdiyi səhifəyə deyilir. Rus dilində olacaq Целевая страница. Bizim dildə tərcümə etdikdə bir az qəribə səslənir: Hədəf səhifə.

• CTR — Click Through Rate

Kliklənmə faizini ölçür. Ümumi mənada götürdükdə reklamın (banner, reklam linki və s.) effektivliyini ölçmək üçün istifadə olunan göstəricidir. CTR-ın göstəricisi faizlə olur. Məsələn, 1%, 5% və s. Oxuyanda yaxud tələffüz edəndə "si-ti-ar" olacaq.

• CTR-ın hesablanma düsturu:

CTR = (kliklərin sayı) / (göstərimlərin sayı) * 100%

CTR-ı təyin etmək üçün iki göstəricini bilmək kifayət edir:

1. Reklam ümumi neçə dəfə göstərilib
2. Reklama neçə dəfə klik olunub.

• CPM – Cost Per Millenium (Thousand)

1000 göstərimə görə olan qiymət. Reklam verən şəxs yalnız bannerin (reklamın) 1000 dəfə göstərilməsinə görə məbləğ ödəyəcək. Fərq etmir bu reklama klik olunacaq ya yox. Ödəniş hər 1000 göstərimə görə olunur.

• ROI – Return on Investment

İnvestisiyanın rentabelliyi, qoyulan pulun geri dönməsi

Reklam kampaniyasına çəkilən xərclərin effektivliyini hesablamaq üçün istifadə olunur. Bir neçə hesablanma qaydası olmasına baxmayaraq ən sadə düsturu aşağıdakı kimidir:

ROI = (Gəlir – Maya dəyəri) / Xərclənən büdcə * 100%

Əgər alınan nəticə 100%-dən artıq alınırsa investisiya uğurlu, 100%-dən aşağı rəqəm alınırsa uğursuz hesab olunur və bu reklam kampaniyasını dayandırmağınız tövsiyə olunur.

• CPC

İngilis dilində "Cost per click". Bizim dilə tərcümə edəndə "Klikə görə ödəniş", "Klikin qiyməti" kimi tərcümə olunur. Reklamverən 1 klikə görə ödəniş edir. Yəni yerləşdirilən reklama klik olunub sayta istifadəçi gələn zaman müəyyən məbləğdə borclanma olur. Bu ödəmə üsuluna sosial şəbəkələrdə reklam verən zaman və həmçinin Google reklamlarında rast gəlinir. Yerli saytlarımızdan bu ödəmə üzərindən işləyən sayt demək olar ki, yoxdur.

• CPA — Cost Per Action

Hədəflənmiş aktivliyə görə ödəniş. Məsələn sayta gələn ziyarətçinin saytda arzu olunan aktivliyi olur. Hədəflənmiş aktivlik bir və ya bir neçə ola bilər.

Hədəflənmiş aktivlik reklam kampaniyasına başlamazdan öncə təyin olunmalıdır. Yəni, reklam kampaniyasında məqsəd nədir, şirkətimizin qazancı nə olacaq?

CPA – nı hesablamaq üçün kampaniyaya xərclənən reklam büdcəsini olan aktivliklərin sayına bölmək lazımdır.

CPA = Büdcə / Yerinə yetirilən hədəf sayı

Niyə rəqəmsal marketinq?

Rəqəmsal marketinq vasitələri ənənəvi vasitələrindən hədsiz dərəcədə fərqlənir. Bu səbəbdən də hazırda bir çox şirkətlər büdcəsinin böyük bir qismini rəqəmsal marketinqə ayırır. Nəticədə müştərilərin reaksiyalarını izləmək olur. Beləliklə də düzgün nəticəni tez bir zamanda görüb, reklamın nə qədər uğurlu olduğunu analiz etmək olur. Nəticəyə əsasən bu sahədə yeni strategiyalar həyata keçirib, şirkətin fəaliyyət sahəsində daha da inkişaf etməsinə şərait yaradıla bilər.

Ənənəvi marketinqdə hədəf auditoriyasını təxmini seçmək olur, rəqəmsalda isə dəqiqliklə bunu müəyyən etmək olur.

Rəqəmsal marketinqdə diqqət cəlb edən, insanlarda maraq oyadan işlər görməklə potensial müştərilərin veb-saytı ziyarət etməyə, məhsul və ya xidmətlərlə maraqlanmağa, onları dəyərləndirməyə və s. sövq etmək olar.

İstinadlar

1. Thomas Martin Key. "Paylaşma iqtisadiyyatında Rəqəmsal marketinq kanallarının domenləri/Domains of Digital Marketing Channels in the Sharing Economy" (ing. ). tandfonline.com. 11 avqust 2017. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
2. Heini Maarit Taiminen , Heikki Karjaluoto. "KOM-larda rəqəmsal marketinq kanallarının istifadəsi/The usage of digital marketing channels in SMEs" (ing. ). emerald.com. 16 noyabr 2015. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
3. MEDİA. "Kanadada rəqəmsal reklam artır, uğurun daha incə ölçüsü tələb edilir/DIGITAL ADVERTISING IS RISING IN CANADA, REQUIRING MORE SOPHISTICATED MEASURES OF SUCCESS" (ing. ). nielsen.com. 3 oktyabr 2016. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
4. CPG, FMCG & RETAIL. "Əlaqəli ticarət sərhədsiz alıcılar yaradır/CONNECTED COMMERCE IS CREATING BUYERS WITHOUT BORDERS" (ing. ). nielsen.com. 20 yanvar 2016. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
5. Micael Dahlen, Fredrik Lange, Terry Smith. Marketing Communications: A Brand Narrative Approach. Hoboken, New Jersey: Chichester, West Sussex, United Kingdom : John Wiley Sons Ltd, 2010. 2010. səh. 36. ISBN .
6. Lisa Arthur. "Məlumatlara əsaslanan marketinqin beş addımını necə mənimsəmək olar/How To Embrace The Five Steps Of Data-Driven Marketing" (ing. ). forbes.com. 17 oktyabr 2013. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
7. "Rəqəmsal Marketinq/Digital Marketing" (ing. ). techopedia.com. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
8. "İlk şəbəkə e-poçtu Rey Tomlinson tərəfindən göndərildi" (ing. ). computinghistory.org. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
9. Rachel Swatman. "1971: İlk E-poçt/1971: First Ever Email" (ing. ). guinnessworldrecords.com. 19 avqust 2015. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
10. "Axtarış motorlarının tarixi/The history of search engines" (ing. ). wordstream.com. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
11. United States. Congress. Senate. Committee on the Judiciary. Subcommittee on Administrative Practice and Procedure. Kompüter məxfiliyi: Dinləmələr, Doxsanıncı Konqres./Computer Privacy: Hearings, Ninetieth Congress. 1. U.S. Government Printing Office. 1967. səh. 260.
12. Denise D. Schoenbachler, Geoffrey L. Gordon, Dawn Foley, Linda Spellman. İstehlakçı məlumat bazası marketinqini başa düşmək/Understanding consumer database marketing. 1. MCB UP Ltd. 1997. səh. 5-19.
13. Robert M. Monczka, Robert B. Handfield, Larry C. Giunipero, James L. Patterson. Purchasing and Supply Chain Management. Cengage Learning. 2011. ISBN .
14. STAFF WRITER. "A Brief History of Customer Relationship Management". crmswitch.com (ing. ). CRM Switch. 12 sentyabr 2013. 2019-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 19 dekabr 2019.
15. Joe McCambley. "The first ever banner ad: why did it work so well?" (ing. ). The Guardian. 12 dekabr 2013. 2019-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 19 dekabr 2019.
16. ADRIENNE LAFRANCE. "The First-Ever Banner Ad on the Web" (ing. ). TheAtlantic.com. 21 aprel 2017. 2019-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 19 dekabr 2019.
17. Fiona Ellis-Chadwick; Neil F. Doherty; Cathy Hart. "Retailer adoption of the Internet – Implications for retail marketing". researchgate.net (ing. ). European Journal of Marketing. 1 sentyabr 2000. 2019-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 19 dekabr 2019.
18. "Ad agency joins up with AOL for marketing surveys" (ing. ). news.google.com. 29 iyul 1999. 2019-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 18 noyabr 2019.
19. Matthew Kates. "Making digital and traditional marketing work together" (ing. ). econsultancy.com. 17 aprel 2013. 25 noyabr 2013 tarixində (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
20. "Marketing & advertising" (ing. ). iccwbo.org. 17 oktyabr 2015. 2019-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 20 dekabr 2019.
21. Claire Brinkley. "Digital marketing is growing in Australia, but so is the skills gap" (ing. ). econsultancy.com. 18 oktyabr 2012. 21 oktyabr 2012 tarixində (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
22. "Worldwide Ad Growth Buoyed by Digital, Mobile Adoption" (ing. ). eMarketer. 25 sentyabr 2013. 12 noyabr 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 20 dekabr 2019.
23. "Connected Commerce Is Creating Buyers Without Borders" (ing. ). The Nielsen Company. 2- yanvar 2013. 2019-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 20 dekabr 2019.
24. "Google Trends" (ing. ). Google. İstifadə tarixi: 20 dekabr 2019.
25. International Chamber of Commerce. "Digital Marketing Communication" (ing. ). iccwbo.org. 2019-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 20 dekabr 2019.
26. Nielsen. "WHAT ARE CONNECTED SHOPPERS DOING AND NOT DOING ONLINE?". nielsen.com (ing. ). The Nielsen Company. 2 mart 2016. 2020-01-07 tarixində . İstifadə tarixi: 7 yanvar 2020.
27. Maw-Liann Shyu; Wan-Ju Chiang; Wen-Yuan Chien; Sheng-Liang Wang. "Key Success Factors In Digital Marketing In Service Industry and the Development Strategies: A Case Study On Fleur DE Chine At Sun Moon Lake" (PDF). The International Journal of Organizational Innovation. 1 July 2015. 22 September 2021 tarixində (PDF).
28. Nielsen. "CONNECTED COMMERCE IS CREATING BUYERS WITHOUT BORDERS". nielsen.com (ing. ). The Nielsen Company. 20 yanvar 2016. 2019-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 7 yanvar 2020.
29. Louise Hogan. "Why Retailers Need a Strong Online Presence" (ing. ). Real World Analytics. 6 iyun 2017. 2 yanvar 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 2 yanvar 2020.
30. Maria Teresa Pinheiro Melo Borges Tiago, Jose´ Manuel Cristo´va˜o Verı´ssimo. Digital marketing and social media: Why bother? (PDF). Kelley School of Business,Indiana University. Elsevier Inc. 2014.
31. C.Holmberg, E.Chaplin. Adolescents' presentation of food in social media: An explorative study. Elsevier Ltd. 2016.
32. "TOPS OF 2015: DIGITAL". nielsen.com (ing. ). The Nielsen Company. 17 dekabr 2015. 2019-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 7 yanvar 2020.
33. Damianos P.Sakas Dimitrios, Nasiopoulos K.Dimitrios, Androniki Kavoura. The Development of Facebook's Competitive Advantage for Brand Awareness. Elsevier Ltd. 2016.
34. Mesude Canan Öztürk. Dijital İletişim ve Yeni Medya. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. 2013.
35. Radu Ioan Mogoș. Digital Marketing for Identifying Customers' Preferences -- A Solution for SMEs in Obtaining Competitive Advantages (PDF). International Journal of Economic Practices & Theories. 5. 2015.
36. Ashish Kumar, Ram Bezawada, Rishika Rishika, Ramkumar Janakiraman, P.K. Kannan. From Social to Sale: The Effects of Firm-Generated Content in Social Media on Customer Behavior (PDF). Journal of Marketing. 2015.
37. Albert van Niekerk. Strategic management of media assets for optimizing market communication strategies, obtaining a sustainable competitive advantage and maximizing return on investment: An empirical study. 3. Journal of Digital Asset Management. 2007.
38. Simon Hudson,Li Huang, Martin S.Roth, Thomas J.Maddend. International Journal of Research in Marketing: The influence of social media interactions on consumer–brand relationships: A three-country study of brand perceptions and marketing behaviors. Elsevier Ltd. 2016. səh. 27-41.
39. Loredana PATRUTIU BALTES. Content marketing - the fundamental tool of digital marketing. Economic Sciences Vol. 8 (57) No. 2 (PDF). Bulletin of the Transilvania University of Braşov. 2015.
40. John W.H. . iccwbo.org (ing. ). INTERNATIONAL CHAMBER OF COMMERCE. Archived from the original on 2022-09-01. İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020.
41. Samuel Gibbs. "Facebook's new opt-out for tracking ads is not enough, says privacy expert" (ing. ). Guardian. 18 sentyabr 2015. 2019-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020.
42. Vishwa P. Mahanta. "COLLABORATING WITH DIGITAL AGENCIES USING A SHARED TECHNOLOGY PLATFORM" (PDF). hcltech.com (ing. ). HCL Technologies. Aprel 2014. 2015-01-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020.
43. Liz Morrell. "People-based marketing is the strategy of the future, new report claims". marketingtechnews.net (ing. ). Marketing Tech News. 5 may 2016. 27 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020.
44. Angella J. Kim, K.P. Johnson. Computers in Human Behavior: Power of consumers using social media: Examining the influences of brand-related user-generated content on Facebook. May 2016. səh. 98-108.
45. Editors of Reuters. "Global spending on digital marketing nears $100 billion: study". reuters.com (ing. ). Reuters. 24 sentyabr 2018. 2018-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
46. "Global Marketing Index, June 2015: Digital and Mobile Continues to Dominate Share of Marketing Budgets". warc.com (ing. ). World Economics. İyun 2015. 2018-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020.
47. Stephen Whiteside. "Five digital marketing lessons from comScore". warc.com (ing. ). World Economics. Yanvar 2016. 2018-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 9 yanvar 2020.
48. Maria Johnsen. The Future of Artificial Intelligence in Digital Marketing: The next big technological break. Maria Johnsen. 2017. səh. 99. ISBN .
49. George Edward Belch, Michael Belch. Advertising and Promotion. An Integrated Marketing Communication Perspective. McGraw-Hill Education. 2011. səh. 99. ISBN .
50. Chris Fill, Graham Hughes, Scott De Francesco. Advertising: Strategy, Creativity and Media. London: Pearson Education. 2012. ISBN .
51. Nielsen (17 December 2015). "Tops of 2015: Digital". Nielsen Insights Media and Entertainment. Nielsen. Retrieved 24 March 2016.