Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rumi təqvim (türk. Rumi takvim) — təqvim, Osmanlı İmperiyasında 1840-cı ildən başlamaqla istifadə edilmiş və Türkiyə Respublikası zamanına — 1926-cı ilə qədər, istifadəsi davam etmiş rəsmi təqvim.
| Təqvim | |||
|---|---|---|---|
| Təqvim haqqında | |||
| Təqvim tipi | |||
| Təqvim dövrü | Uzun illərin daxil edilməsi | ||
| | |||
| Digər təqvimlər | |||
| · Assuriya · Astek · Benqal · Berber · Bəhai · · Babil · Bizans · · · Hind · Holosen · Qafqaz Albaniyası · Qriqori · · · Qədim Misir · · Qibti · Qədim Çin · · · Yəhudi · · · · Hicri-qəməri ·Hicri-şəmsi · · Çin · · · · · Yuli · · Rumi · · · · · · · · Fransız · · · · · · Efiopiya · · | |||
Tarixi
Osmanlı İmperiyasında 1839-cu ilə — dövrünə, qədər bütün islam ölkələrində olduğu kimi rəsmi təqvim Hicri-qəməri təqvimi idi. Hicri-qəməri təqvimin isə 33 ili təxminən 32 tropik ilə bərabərdir. Ay səhifələrinin dəyişməsinə əsaslanan Hicri-qəməri təqvim ili tropik ildən təx. 11 gün qısa olduğuna görə onda fəsillər daima yerlərini dəyişir. Məsələn, Hicri-qəməri təqvimin ayı həm qış fəslinə və həm də yay fəslinə təsəadüf edə bilər; başqa sözlə, haçansa qış fəslinə təsadüf edən Hicri-qəməri təqviminin ayı, 15-16 il sonra yay fəslinə təsadüf etməlidir. Bu hal isə Osmanlı İmperiyasında mövsümü işlərin planlaşdırılmasında və icrasında, o cümlədən, məhsula görə vergilərin toplanmasında və hesalanmasında çətinliklər yaradırdı.
Hələ 1677-ci ildə Sultan IV Mehmedin baş xəzinədarı Həsən paşanın təşəbbüsü ilə Hicri-qəməri təqvimin hər 33 ilində günəş təqviminə nisbətən yaranan 1 artıq ili atmaq yolu ilə maliyyə sənədlərini qaydaya salmağa başlamışdılar.
1740-ci ildə - I Mahmudun hakimiyyəti dövründə isə xəzinədar Atıf əfəndinin təklifi ilə maliyyə ilinin 1-ci ayı kimi Hicri-qəməri təqviminin məhərrəm ayı əvəzinə Yuli təqviminin mart ayı əsas götürüldü və vergilər də bu aydan başlayan dövrülük əsasında toplandı.
1794-cü ildə - I Əbdülhəmidin hakimiyyəti dövründə isə xəzinədar Osman əfəndinin təklifi ilə dövlət mədaxil-məxaricini də maliyyə ili əsasında hesablamağa başladılar.
1677-ci ildən maliyyə işləri üçün istifadə edilən Yuli təqvimi I Əbdülməcidin hakimiyyətə gəlməsindən az sonra - 13 mart 1840-cı ildə, çərçivəsində rəsmi təqvim statısu aldı və "Rumi təqvim" deyə adlandı. Amma Rumi təqvim Yuli təqvimindən 2 cəhətinə görə fərqlənirdi:
- 1. Yuli təqvimində il yanvarın 1-də başladığı halda, Rumi təqvimdə "ilbaşı", yəni yeni təqvim ilinin 1-ci günü, mart ayının 1-i idi;
- 2. O dövrdə Yuli təqvimində illərin nömrələnməsi miladdan başladığı halda, Rumi təqvimdə hicrət ili - 622-ci il, era kimi qəbul edilmişdi. Başqa sözlə, Osmanlı İmperiyasında rəsmən Rumi təqvimə keçilən tarix Yuli təqvimi ilə 1 mart 1840-cı il idisə, Rumi təqvim ilə də yenə 1 mart, amma 1256-cı ilə müvafiq idi. Rumi təqvimin rəsmi təqvim olaraq qəbul edilməsindən sonra Osmanlı İmperiyası ərazisində hələ 30 il - miladi 1870-ci ilə qədər, Hicri-qəməri təqvim də rəsmi təqvim olaraq qalmışdı və yalnız qeyd edilən ildən sonra ondan tamamilə imtina edilmişdi.
Qriqori təqviminə uyğunlaşdırılma
1582-ci ildə Papa Qriqori tərəfindən Yuli təqvimində etdilən islahatdan sonra həmin təqvimin meydana çıxan yeni versiyası — "Qriqori təqvimi" adı ilə tanan yeni təqvim, artıq 20-ci əsrin əvvəllərində Avropa ölkələrinin əksəriyyətinin və dünya ölkələrinin çoxunun rəsmi təqvimi olmuşdu. Osmanlı İmperiyasında isə 21 fevral 1917-ci il tarixdə , 125 sayılı qanunla Rumi təqvim Qriqori təqviminə uyğunlaşdırıldı;
Osmanlı İmperiyasında 125 sayılı qanunla Rumi təqvimdə edilmiş dəyişikliklərə əsasən
- 1332-ci rumi ilinin 15 subat tarixindən sonra 1 mart tarixi gəldi, başqa sözlə, Rumi təqvimdən 13 gün silindi və Rumi təqvimdəki aylar Qriqori təqvimindəki müvafiq aylara tam uyğun oldu.
- 1333-cü Rumi ili əvvəlki illər kimi mart ayının 1-dən başlasa da qanuni-əvvəl (aralıq) ayının 31-də başa çatdı.
- 1334-cü Rumi ilinin ilk günü isə miladi 1918-ci il illə eyni vaxtda və Qriqori təqviminə tam uyğun olaraq qanuni-sani (ocaq) ayının 1-də başladı.
Türkiyə Respublikasında 698 sayılı qanunla Rumi təqvimdə edilmiş dəyişikliklərə əsasən
Türkiyə Respublikasında 26 qanuni-əvvəl (aralıq) 1341-ci il tarixdə qəbul olunmuş 698 saylı qanunla isə hicri erası əvəzinə, illərin nömrələnməsi üçün miladi eranı əsas götürdülər. Beləliklə də Rumi təqvim Qriqori təqviminə tam uyğulaşdırıldı və bundan sonra "Miladi təqvim", yaxud "Qriqori təqvimi" deyə adlanmağa başladı.
Daha sonra
Amma Türkiyə Respublikasında 1983-cü ilə qədər martın 1-i maliyyə ilinin başlanğıcı olmaqda davam etmişdi.
10 yanvar 1945-ci il tarixdə isə ay adlarından semit və köhnə osmanlıca olan 4-ü təmiz türk sözləri ilə əvəz edilmişdir.
Era
Rumi təqvimdə illərin nömrələnməsı hicri-qəməri təqvimdə olduğu kimi 622-ci ildən, yəni hicrətin baş verdiyi ildən başlayırdı, lakin aylar Yuli təqvimindən götürülmə idi və il mart ayının 1-də başlayırdı. Bu nöqteyi-nəzərdən isə 1 mart 622-ci il tarixi şərti olaraq Rumi təqvimin erası hesab edilməlidir.
Aylar
| 125 sayılı qanundan sonra sırası | Maliyyə işlərində adı (1983-cü ilə qədər) | Adı; (1945-ci ildə verilən yeni adı) | Ərəb əlifbası ilə (ocmanlıca) adı | Günlərin sayı | Notlar |
| 1 | Onbirinci ay | Qanuni-sani (Ocaq) | كانون الثاني | 31 | İkinci qanun |
| 2 | Onikinci Ay | Şubat | شباط | 28 | |
| 3 | Birinci ay | Mart | مارت | 31 | |
| 4 | İkinci ay | Nisan | نيسان | 30 | |
| 5 | Üçüncü ay | Mayıs | مايس | 31 | |
| 6 | Dördüncü ay | Haziran | حزيران | 30 | |
| 7 | Beşinci ay | Temmuz | تموز | 31 | |
| 8 | Altıncı ay | Ağustos | أغسطس | 31 | |
| 9 | Yeddinci ay | Eylül | أيلول | 30 | |
| 10 | Səkkizinci ay | Teşrini-əvvəl (Ekim) | تشرين الاول | 31 | İlk teşrin |
| 11 | Doqquzuncu ay | Teşrini-sani (Qasım) | تشرين الثاني | 30 | İkinci teşrin |
| 12 | Onuncu ay | Qanuni-əvvəl (Aralıq) | كانون الاول | 31 | İlk qanun |
Qeydlər
- Yuli təqvimi ilə 1 mart 1840-cı ildə.
- yəni Roma təqvimi.
- Qriqori təqvimində bu martın 13-nə müvafiqdir.
- Qriqori təqvimi ilə 13 mart 1840-cı il.
- Rumi təqvimlə 8 Şubat 1332-ci il tarixdə.
- 28 fevral 1917-ci il.
- 1917-ci il dekabrın 31-də.
- Yanvar.
- 26 dekabr 1925-ci il
Xarici keçidlər
- Hicri təqvimi Miladiyə və Rumiyə, Rumi və Miladini isə Hicriyə çevirmək üçün onlayn sinxron cədvəl (türkcə). 2012-04-08 at the Wayback Machine
- Miladi ilıni Rumi ilinə - Rumi ilini Miladi ilinə çevirmə (türkcə)
- Rumi təqvim (almanca) 2010-05-21 at the Wayback Machine
- Rumi təqvim tarixi (türkcə)[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rumi teqvim turk Rumi takvim teqvim Osmanli Imperiyasinda 1840 ci ilden baslamaqla istifade edilmis ve Turkiye Respublikasi zamanina 1926 ci ile qeder istifadesi davam etmis resmi teqvim TeqvimTeqvim haqqindaTeqvim tipi Gunes Ay Teqvim dovru Uzun illerin daxil edilmesiDiger teqvimler Assuriya Astek Benqal Berber Behai Babil Bizans Hind Holosen Qafqaz Albaniyasi Qriqori Qedim Misir Qibti Qedim Cin Yehudi Hicri qemeri Hicri semsi Cin Yuli Rumi Fransiz Efiopiya TarixiOsmanli Imperiyasinda 1839 cu ile dovrune qeder butun islam olkelerinde oldugu kimi resmi teqvim Hicri qemeri teqvimi idi Hicri qemeri teqvimin ise 33 ili texminen 32 tropik ile beraberdir Ay sehifelerinin deyismesine esaslanan Hicri qemeri teqvim ili tropik ilden tex 11 gun qisa olduguna gore onda fesiller daima yerlerini deyisir Meselen Hicri qemeri teqvimin ayi hem qis fesline ve hem de yay fesline teseaduf ede biler basqa sozle hacansa qis fesline tesaduf eden Hicri qemeri teqviminin ayi 15 16 il sonra yay fesline tesaduf etmelidir Bu hal ise Osmanli Imperiyasinda movsumu islerin planlasdirilmasinda ve icrasinda o cumleden mehsula gore vergilerin toplanmasinda ve hesalanmasinda cetinlikler yaradirdi Hele 1677 ci ilde Sultan IV Mehmedin bas xezinedari Hesen pasanin tesebbusu ile Hicri qemeri teqvimin her 33 ilinde gunes teqvimine nisbeten yaranan 1 artiq ili atmaq yolu ile maliyye senedlerini qaydaya salmaga baslamisdilar 1740 ci ilde I Mahmudun hakimiyyeti dovrunde ise xezinedar Atif efendinin teklifi ile maliyye ilinin 1 ci ayi kimi Hicri qemeri teqviminin meherrem ayi evezine Yuli teqviminin mart ayi esas goturuldu ve vergiler de bu aydan baslayan dovruluk esasinda toplandi 1794 cu ilde I Ebdulhemidin hakimiyyeti dovrunde ise xezinedar Osman efendinin teklifi ile dovlet medaxil mexaricini de maliyye ili esasinda hesablamaga basladilar 1677 ci ilden maliyye isleri ucun istifade edilen Yuli teqvimi I Ebdulmecidin hakimiyyete gelmesinden az sonra 13 mart 1840 ci ilde cercivesinde resmi teqvim statisu aldi ve Rumi teqvim deye adlandi Amma Rumi teqvim Yuli teqviminden 2 cehetine gore ferqlenirdi 1 Yuli teqviminde il yanvarin 1 de basladigi halda Rumi teqvimde ilbasi yeni yeni teqvim ilinin 1 ci gunu mart ayinin 1 i idi 2 O dovrde Yuli teqviminde illerin nomrelenmesi miladdan basladigi halda Rumi teqvimde hicret ili 622 ci il era kimi qebul edilmisdi Basqa sozle Osmanli Imperiyasinda resmen Rumi teqvime kecilen tarix Yuli teqvimi ile 1 mart 1840 ci il idise Rumi teqvim ile de yene 1 mart amma 1256 ci ile muvafiq idi Rumi teqvimin resmi teqvim olaraq qebul edilmesinden sonra Osmanli Imperiyasi erazisinde hele 30 il miladi 1870 ci ile qeder Hicri qemeri teqvim de resmi teqvim olaraq qalmisdi ve yalniz qeyd edilen ilden sonra ondan tamamile imtina edilmisdi Qriqori teqvimine uygunlasdirilma1582 ci ilde Papa Qriqori terefinden Yuli teqviminde etdilen islahatdan sonra hemin teqvimin meydana cixan yeni versiyasi Qriqori teqvimi adi ile tanan yeni teqvim artiq 20 ci esrin evvellerinde Avropa olkelerinin ekseriyyetinin ve dunya olkelerinin coxunun resmi teqvimi olmusdu Osmanli Imperiyasinda ise 21 fevral 1917 ci il tarixde 125 sayili qanunla Rumi teqvim Qriqori teqvimine uygunlasdirildi Osmanli Imperiyasinda 125 sayili qanunla Rumi teqvimde edilmis deyisikliklere esasen 1332 ci rumi ilinin 15 subat tarixinden sonra 1 mart tarixi geldi basqa sozle Rumi teqvimden 13 gun silindi ve Rumi teqvimdeki aylar Qriqori teqvimindeki muvafiq aylara tam uygun oldu 1333 cu Rumi ili evvelki iller kimi mart ayinin 1 den baslasa da qanuni evvel araliq ayinin 31 de basa catdi 1334 cu Rumi ilinin ilk gunu ise miladi 1918 ci il ille eyni vaxtda ve Qriqori teqvimine tam uygun olaraq qanuni sani ocaq ayinin 1 de basladi Turkiye Respublikasinda 698 sayili qanunla Rumi teqvimde edilmis deyisikliklere esasen Turkiye Respublikasinda 26 qanuni evvel araliq 1341 ci il tarixde qebul olunmus 698 sayli qanunla ise hicri erasi evezine illerin nomrelenmesi ucun miladi erani esas goturduler Belelikle de Rumi teqvim Qriqori teqvimine tam uygulasdirildi ve bundan sonra Miladi teqvim yaxud Qriqori teqvimi deye adlanmaga basladi Daha sonra Amma Turkiye Respublikasinda 1983 cu ile qeder martin 1 i maliyye ilinin baslangici olmaqda davam etmisdi 10 yanvar 1945 ci il tarixde ise ay adlarindan semit ve kohne osmanlica olan 4 u temiz turk sozleri ile evez edilmisdir EraRumi teqvimde illerin nomrelenmesi hicri qemeri teqvimde oldugu kimi 622 ci ilden yeni hicretin bas verdiyi ilden baslayirdi lakin aylar Yuli teqviminden goturulme idi ve il mart ayinin 1 de baslayirdi Bu noqteyi nezerden ise 1 mart 622 ci il tarixi serti olaraq Rumi teqvimin erasi hesab edilmelidir Aylar125 sayili qanundan sonra sirasi Maliyye islerinde adi 1983 cu ile qeder Adi 1945 ci ilde verilen yeni adi Ereb elifbasi ile ocmanlica adi Gunlerin sayi Notlar1 Onbirinci ay Qanuni sani Ocaq كانون الثاني 31 Ikinci qanun2 Onikinci Ay Subat شباط 28 3 Birinci ay Mart مارت 31 4 Ikinci ay Nisan نيسان 30 5 Ucuncu ay Mayis مايس 31 6 Dorduncu ay Haziran حزيران 30 7 Besinci ay Temmuz تموز 31 8 Altinci ay Agustos أغسطس 31 9 Yeddinci ay Eylul أيلول 30 10 Sekkizinci ay Tesrini evvel Ekim تشرين الاول 31 Ilk tesrin11 Doqquzuncu ay Tesrini sani Qasim تشرين الثاني 30 Ikinci tesrin12 Onuncu ay Qanuni evvel Araliq كانون الاول 31 Ilk qanunQeydlerYuli teqvimi ile 1 mart 1840 ci ilde yeni Roma teqvimi Qriqori teqviminde bu martin 13 ne muvafiqdir Qriqori teqvimi ile 13 mart 1840 ci il Rumi teqvimle 8 Subat 1332 ci il tarixde 28 fevral 1917 ci il 1917 ci il dekabrin 31 de Yanvar 26 dekabr 1925 ci ilXarici kecidlerHicri teqvimi Miladiye ve Rumiye Rumi ve Miladini ise Hicriye cevirmek ucun onlayn sinxron cedvel turkce 2012 04 08 at the Wayback Machine Miladi ilini Rumi iline Rumi ilini Miladi iline cevirme turkce Rumi teqvim almanca 2010 05 21 at the Wayback Machine Rumi teqvim tarixi turkce olu kecid