Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ay təqvimi — ayın Yer kürəsi ətrafındakı hərəkət dövriliyinə əsaslanan təqvim növü. Bu tip təqvimlərdən ən çox istifadə olunanı ay səhifələrinin dəyişməz dövriliyinə əsaslanan təqvimlərdir.
| Təqvim | |||
|---|---|---|---|
| Təqvim haqqında | |||
| Təqvim tipi | |||
| Təqvim dövrü | Uzun illərin daxil edilməsi | ||
| | |||
| Digər təqvimlər | |||
| · Assuriya · Astek · Benqal · Berber · Bəhai · · Babil · Bizans · · · Hind · Holosen · Qafqaz Albaniyası · Qriqori · · · Qədim Misir · · Qibti · Qədim Çin · · · Yəhudi · · · · Hicri-qəməri ·Hicri-şəmsi · · Çin · · · · · Yuli · · Rumi · · · · · · · · Fransız · · · · · · Efiopiya · · | |||
İlk Ay təqvimi İkiçayarasında miladdan öncə III minillikdə tərtib edilmişdir. Miladdan öncə IX əsrdə aşşurlar, sonra isə yəhudilər həmin təqvimdən istifadə etmişlər. Bu təqvim sonralar Şərq ölkələrində geniş yayılmışdır. Hazırda 20-dən çox Şərq ölkəsində təqvim kimi rəsmən Ay təqvimindən — Hicri-qəməri təqvimindən istifadə edilir.
Hicri-qəməri təqvimi 12 aydan ibarətdir və bu təqvimdə ilin uzunluğu 354 gecə-gündüzə bərabərdir. Bu təqvim Günəş təqvimindən 11 gecə-gündüz qısadır.
Ay təqvimləri
Təqvimdə əsas vaxt vahidi olaraq Ayın iki ardıcıl eyni adlı fazası arasındakı vaxt müddəti götürülür. Bu vaxt vahidi sinodik ay adlanır. Sinodik ayın uzunluğu 29.530559 gündür. Onda Ay astronomik ilinin uzunluğu 29.53059•12= 354.36706 olar. Ay təqvim ilində də aylar tam günlərdən ibarət olmalıdır. Ona görə ilin 6 ayı 30 gün, 6 ayı isə 29 gün götürülür. Onda Ay təqvim ilinin uzunluğu
29•6+30•6=354
orta Günəş günü olacaqdır. Buradan Ay təqvim ili ilə Ay astronomik ilinin fərqi 0.36703 orta Günəş günü olar. Bu fərqi aradan götürmək üçün təqvimə uzun il daxil edilir. Ərəb Ay təqvimində 19 adi və 11 uzun il vardır. Ərəb Ay təqvimində də era Məhəmməd peyğəmbərin Məkkədən Mədinəyə köçdüyü gündən hesablanır. Bu təqvim də ilin Başlanğıcı və ya yeni il məhərrəm ayının 1-dir. Bu da həmişə təzə Ay fazasına (ayın təzələnməsinə) uyğun gəlir.
Ay təqvimində aylarla fəsillər arasında əlaqə yoxdur. Eyni ay müxtəlif illərdə müxtəlif fəsillərə düşür. Bu da onunla əlaqədardır ki, Ay təqvimində ilin uzunluğu Günəş təqvimindəkindən bəzən 10 gün, bəzən 11 gün, bəzən də 12 gün qısadır. Ay təqvimində ilin uzun il olduğunu yoxlamaq üçün ili göstərən ədədi 30-a bölmək lazımdır. Əgər qalıq 2,5,7,10,13,16,18, 21, 24, 26 və 29 ədədlərindən birinə bərabər olarsa onda təqvim iliuzun il hesab olunur. Sadə illərdə Zülhiccə ayı 29 gündən, uzun illərdə isə 30 gündən ibarətdir.
Türk ay təqvimləri
Türk Ay təqvimi 8 illik dövrə əsaslanmışdır. Bu dövrdə 5 adi, 3 visokos il vardır. Visokos illərin daxil edilməsi elə seçilir ki, təqvim ilinin axırında Ay təqvim ilinin fərqi yarım gündən artıq olmasın. Bu o vaxt ödənilir ki, 8 illik dövrün 2-ci, 5-ci və 8-ci illəri visokos olsun.
Türk Ay təqvim ilinin 8 illik dövrdəki orta uzunluğu
orta Günəş gününə bərabərdir. Onda tapırıq ki, Ay təqvim ilinin orta uzunluğu ilə Ay astronomik ilin uzunluğunun fərqi
gün
olar. Bu fərq 126 ildə 1 günə çatır.
Maraqlıdır ki. türk dövründə Ay təqvim ilindəki günlərin sayı həftədəki günlərin sayına qalıqsız bölünür:
Bu elə daimi təqvim düzəltməyə imkan verir ki, hər 8 illik dövrdə ayın tarixi ilə həftənin günləri arasında uyğunluq alınsın. Məsələn, hər ayın başlanğıcı həftənin eyni gününə uyğun gəlsin.
Ədəbiyyat
- Tarix.info 2013-08-09 at the Wayback Machine
İstinadlar
- C. M. Quluzadə "Klassik Astronomiya" Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ay teqvimi ayin Yer kuresi etrafindaki hereket dovriliyine esaslanan teqvim novu Bu tip teqvimlerden en cox istifade olunani ay sehifelerinin deyismez dovriliyine esaslanan teqvimlerdir TeqvimTeqvim haqqindaTeqvim tipi Gunes Ay Teqvim dovru Uzun illerin daxil edilmesiDiger teqvimler Assuriya Astek Benqal Berber Behai Babil Bizans Hind Holosen Qafqaz Albaniyasi Qriqori Qedim Misir Qibti Qedim Cin Yehudi Hicri qemeri Hicri semsi Cin Yuli Rumi Fransiz Efiopiya Ilk Ay teqvimi Ikicayarasinda miladdan once III minillikde tertib edilmisdir Miladdan once IX esrde assurlar sonra ise yehudiler hemin teqvimden istifade etmisler Bu teqvim sonralar Serq olkelerinde genis yayilmisdir Hazirda 20 den cox Serq olkesinde teqvim kimi resmen Ay teqviminden Hicri qemeri teqviminden istifade edilir Hicri qemeri teqvimi 12 aydan ibaretdir ve bu teqvimde ilin uzunlugu 354 gece gunduze beraberdir Bu teqvim Gunes teqviminden 11 gece gunduz qisadir Ay teqvimleriTeqvimde esas vaxt vahidi olaraq Ayin iki ardicil eyni adli fazasi arasindaki vaxt muddeti goturulur Bu vaxt vahidi sinodik ay adlanir Sinodik ayin uzunlugu 29 530559 gundur Onda Ay astronomik ilinin uzunlugu 29 53059 12 354 36706 olar Ay teqvim ilinde de aylar tam gunlerden ibaret olmalidir Ona gore ilin 6 ayi 30 gun 6 ayi ise 29 gun goturulur Onda Ay teqvim ilinin uzunlugu 29 6 30 6 354 orta Gunes gunu olacaqdir Buradan Ay teqvim ili ile Ay astronomik ilinin ferqi 0 36703 orta Gunes gunu olar Bu ferqi aradan goturmek ucun teqvime uzun il daxil edilir Ereb Ay teqviminde 19 adi ve 11 uzun il vardir Ereb Ay teqviminde de era Mehemmed peygemberin Mekkeden Medineye kocduyu gunden hesablanir Bu teqvim de ilin Baslangici ve ya yeni il meherrem ayinin 1 dir Bu da hemise teze Ay fazasina ayin tezelenmesine uygun gelir Ay teqviminde aylarla fesiller arasinda elaqe yoxdur Eyni ay muxtelif illerde muxtelif fesillere dusur Bu da onunla elaqedardir ki Ay teqviminde ilin uzunlugu Gunes teqvimindekinden bezen 10 gun bezen 11 gun bezen de 12 gun qisadir Ay teqviminde ilin uzun il oldugunu yoxlamaq ucun ili gosteren ededi 30 a bolmek lazimdir Eger qaliq 2 5 7 10 13 16 18 21 24 26 ve 29 ededlerinden birine beraber olarsa onda teqvim iliuzun il hesab olunur Sade illerde Zulhicce ayi 29 gunden uzun illerde ise 30 gunden ibaretdir Turk ay teqvimleriTurk Ay teqvimi 8 illik dovre esaslanmisdir Bu dovrde 5 adi 3 visokos il vardir Visokos illerin daxil edilmesi ele secilir ki teqvim ilinin axirinda Ay teqvim ilinin ferqi yarim gunden artiq olmasin Bu o vaxt odenilir ki 8 illik dovrun 2 ci 5 ci ve 8 ci illeri visokos olsun Turk Ay teqvim ilinin 8 illik dovrdeki orta uzunlugu 354 5 355 38 354 3750 displaystyle frac 354 cdot 5 355 cdot 3 8 354 3750 orta Gunes gunune beraberdir Onda tapiriq ki Ay teqvim ilinin orta uzunlugu ile Ay astronomik ilin uzunlugunun ferqi D 354 37500 354 36706 0 00794 displaystyle Delta 354 37500 354 36706 0 00794 gun olar Bu ferq 126 ilde 1 gune catir Maraqlidir ki turk dovrunde Ay teqvim ilindeki gunlerin sayi heftedeki gunlerin sayina qaliqsiz bolunur 354 5 355 37 405 displaystyle frac 354 cdot 5 355 cdot 3 7 405 Bu ele daimi teqvim duzeltmeye imkan verir ki her 8 illik dovrde ayin tarixi ile heftenin gunleri arasinda uygunluq alinsin Meselen her ayin baslangici heftenin eyni gunune uygun gelsin EdebiyyatTarix info 2013 08 09 at the Wayback MachineIstinadlarC M Quluzade Klassik Astronomiya Baki Universiteti nesriyyati 2007 Xarici kecidler