Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı imperiyası kapitulyasiyaları (türk. Osmanlı İmparatorluğu kapitülasyonları) ― Osmanlı imperiyasında əcnəbilərə verilən Osmanlı iqtisadi, məhkəmə, inzibati və s. hüquq və imtiyazlarıdır. Kapitulyasiya sözü latınca "şərtlər, fəsillər, maddələr" mənasını verən "kapitula" (lat. capitulare) sözündən götürülmüş və "təslim olmaq" mənası verir.
Osmanlı imperiyası tərəfindən verilən kapitulyasiyaların əksəriyyəti hər iki tərəf üçün etibarlı olsa da, iqtisadiyyatı güclü olan tərəf kapitulyasiyalardan faydalanır, zəif iqtisadiyyatı olanlar isə zərər görürlər.
Osmanlı imperiyası tərəfindən verilən kapitulyasiyalara misal olaraq Osmanlı şəhərlərində təşkilat qurma hüququ, əcnəbilər arasındakı mübahisələrdə konsulluqlara yurisdiksiyanın verilməsi, Osmanlı torpaqlarında səyahət, nəqliyyat və satış azadlığı və Osmanlı sularında gəmi üzmə (işlətmə) hüququ verilmişdir.
Osmanlı vətəndaşları da Avropa dövlətlərində avropalının Osmanlı ölkəsində sahib olduğu eyni hüquqlara sahib idi. Lakin, Osmanlı iqtisadiyyatı böyük ölçüdə kənd təsərrüfatına söykənirdi və Avropa ölkələrində ticarət etmək üçün hər hansı bir seqmentə sahib deyildi. Bundan əlavə, Avropa dövlətləri Osmanlıya mal ixrac edərkən gömrük vergisi ödəməsə də, Osmanlı mallarını idxal edərkən onlardan gömrük vergisi alınırdı. Yəni bu müqavilələr Osmanlıya heç bir üstünlük gətirmirdi.
Tarixi
İlk dövrlər kapitulyasiyalar hər bir xristian dövləti ilə ayrı-ayrılıqda bağlanırdı. İlk kapitulyasiya müqaviləsi 1453-cü ildə Genuya Respublikası ilə Osmanlı imperiyası arasında imzalanmışdır.
Təxminən 1535-ci ildə Sultan Süleyman Qanuni Fransa ilə kapitulyasiyaya imza atmışdır.
Fransa, XII Lüdovik dövründə 1500-cü ildə Qahirədə Məmlük sultanı ilə kapitulyasiya imzalamışdı. Türklər Osmanlı-məmlük müharibəsindən sonra Misiri fəth etdikdən sonra, fransızlarla bağladıqları kapitulyasiyanı dəstəklədilər və fəaliyyətlərini bütün imperiya boyunca genişləndirdilər.
Kapitulyasiyaların mərhələləri
Birinci mərhələ
İlk kapitulyasiyalar Macarıstan, Serbiya və Aralıq dənizi sahilindəki ərəb ölkələri tərəfindən verildi. Bu dövlətlərin məqsədi öz ölkələrinə ticarəti cəlb etmək idi.
XV–XVI əsrlərdə eyni səbəblərə görə Osmanlı imperiyası Venesiyaya, Genuya Respublikası və fransızlara kapitulyasiyalar vermişdir.
İkinci mərhələ
XV əsrdə Hindistana gedən dəniz yolunun kəşfi ilə, zamanla Avropanın merkantilist siyasətinin alətinə çevrildi. 1740-cı ildə I Mahmud və XV Lüdovik arasında imzalanan razılaşmaya əsasən kapitulyasiyalar dövlətlərarası ticarət müqaviləsinə çevrildi. Bu mərhələdə Osmanlı imperiyası yenə də özünü təmin edən bir iqtisadi vahid idi.
Üçüncü mərhələ
Bu mərhələ "qeyri-bərabər mübadilə" ilə başladı. XIX əsrdə baş verən sənaye inqilabı hər şeyi dəyişdirdi. Osmanlı imperiyası ilə Avropa arasında artıq keyfiyyət fərqi var idi. Osmanlı torpaqlarını Avropaya vahid bir bazar olaraq açan 16 avqust 1838-ci ildə imzalanan Balta-Liman konvensiyası, yalnız ticarət deyil, həm də kapitulyasiya müqaviləsi idi. İxrac qadağası və dövlət inhisarları ləğv edildi. Xarici tacirlər yerli tacirlər ilə eyni hüquqlara sahib idilər. Bundan sonra Osmanlılar artıq istehsal məhsulları istehsal edə bilməyəcək, parça əvəzinə iplik, xam pambıq və ya yun, hətta iplik əvəzinə pambıq qozası satacaq hala gəldilər.
Əcnəbilərin imtiyazları müsəlman olmayan osmanlılara da verildi. Osmanlının borc məsəslələri, kapitulyasiyalarla birləşincə, Osmanlı öncə özü Düyun-u Umumiyəyə təslim olmuş və sonra xarici şirkətlərə (dəmir yollarının istismarı kimi) böyük imtiyazlar vermişdir. Nəhayət, Sevr müqaviləsi Osmanlı imperiyasının bütün maliyyələrini özündə cəmləşdirəcək Maliyyə Komissiyasının yaradılmasını nəzərdə tutan 232-ci maddəsini qeyd-şərtsiz qəbul etdi.
Kapitulyasiyaların ləğvi
Kapitulyasiyaların ləğvi, Türkiyə İstiqlal müharibəsindən əvvəl 1856-cı ildə alındı. Ancaq Osmanlıya verilən bu vəd heç vaxt yerinə yetirilmədi. 1911-ci ildə İttihad və Tərəqqi partiyası tərəfindən ləğv edilən kapitulyasiyalar, Sevr müqaviləsi ilə Osmanlı imperiyasının üzərinə bir yük olaraq qoyuldu.
Türk İstiqlal müharibəsi dövründə Sovet İttifaqı ilə 28 mart 1921-ci il tarixli sazişin 7-ci maddəsi ilə kapitulyasiyalar "etibarsız və ləğv edilmiş" sayıldı. Kapitulyasiyaların tamamilə ləğv edilməsi isə Lozanna müqaviləsi ilə gerçəkləşdirildi.
Kapitulyasiyaların siyahısı
Osmanlı imperiyası aşağıdakı ölkələrlə kapitulyasiya müqavilələri imzalamışdır:
- Genuya Respublikası (1453)
- Venesiya Respublikası (1454)
- Fransa krallığı (1535, 1673, 1740)
- İngiltərə krallığı (1579, 1675, 1809)
- Hollandiya (1579, 1680)
- Avstriya hersoqluğu (1615)
- Rusiya (1711, 1774)
- İsveç (1737)
- Sardiniya krallığı (1740, 1825)
- Danimarka (1746 və 1756)
- Prussiya krallığı (1761)
- İspaniya (1782)
- Amerika Birləşmiş Ştatları (1830)
- Belçika (1838)
- Hanza ittifaqı (1839)
- Portuqaliya krallığı (1843)
- Yunanıstan krallığı (1854 və ya 1855)
- Braziliya imperiyası (1858)
- Bavariya krallığı (1870)
İstinadlar
- İlber Ortaylı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu, Alkım Yayınevi, 9. Baskı mart 2006,
- İlber Ortaylı, Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu, Alkım Yayınevi, 9. Baskı mart 2006, Sayf. 65
- "Three years in Constantinople by Charles White p.139". 2020-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-15.
- "Three years in Constantinople by Charles White p.147". 2020-08-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-15.
- Convention regarding the Abolition of the Capitulations in Egypt, Protocol, and Declaration by the Royal Egyptian Government 2015-09-25 at the Wayback Machine (Montreux, 8 may 1936) Art 1.
- The Capitulations and the Ottoman Legal System, Qadis Consuls and Beraths in the 18th Century (2005), ISSN 1384–1130, ISBN 90 04 14035, s.90
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Hoyle, Mark S. W. (1991). Mixed courts of Egypt. London: Graham & Trotman. xxvii, 206p.
- F. Ahmad, "Ottoman perceptions of the capitulations 1800–1914," Journal of Islamic Studies, 11,1 (2000), 1–20.
- Maurits H. van den Boogert and Kate Fleet (eds.), ed. (2003). The Ottoman capitulations: text and context. Rome: Istituto per l’Oriente C. A. Nallino. pp. vii, [575]-727, 14p. of plates : ill., facsims.
- Boogert, Maurits H. van den (2005). The capitulations and the Ottoman legal system: qadis, consuls, and beraths in the 18th century. Leiden: Brill. xvi, 323p.
- Kütükoğlu M.. Ahidname. I (Islamansiklopedisi). 1988. 536–540. (türk.)
- Papp S. Ahdname (ahitname) (PDF) // Encyclopedia of the Ottoman Empire. Gabor Ágoston; Bruce Masters. New York, NY: Facts on File. 2009. ISSN 0-8160-6259-5 (#bad_issn).
- Theunissen H. P. A. Ottoman-venetian Diplomatics: The Ahd-names ; the Historical Background and the Development of a Category of Political-commercial Instruments Together with an Annotated Edition of a Corpus of Relevant Documents // Electronic journal of oriental studies : EJOS. № 2. 1998. ISSN 0928-6802.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanli imperiyasi kapitulyasiyalari turk Osmanli Imparatorlugu kapitulasyonlari Osmanli imperiyasinda ecnebilere verilen Osmanli iqtisadi mehkeme inzibati ve s huquq ve imtiyazlaridir Kapitulyasiya sozu latinca sertler fesiller maddeler menasini veren kapitula lat capitulare sozunden goturulmus ve teslim olmaq menasi verir 1569 cu ilde sultan II Selim ve IX Karl arasinda imzalanmis kapitalulyasiyanin nusxesi Osmanli imperiyasi terefinden verilen kapitulyasiyalarin ekseriyyeti her iki teref ucun etibarli olsa da iqtisadiyyati guclu olan teref kapitulyasiyalardan faydalanir zeif iqtisadiyyati olanlar ise zerer gorurler Osmanli imperiyasi terefinden verilen kapitulyasiyalara misal olaraq Osmanli seherlerinde teskilat qurma huququ ecnebiler arasindaki mubahiselerde konsulluqlara yurisdiksiyanin verilmesi Osmanli torpaqlarinda seyahet neqliyyat ve satis azadligi ve Osmanli sularinda gemi uzme isletme huququ verilmisdir Osmanli vetendaslari da Avropa dovletlerinde avropalinin Osmanli olkesinde sahib oldugu eyni huquqlara sahib idi Lakin Osmanli iqtisadiyyati boyuk olcude kend teserrufatina soykenirdi ve Avropa olkelerinde ticaret etmek ucun her hansi bir seqmente sahib deyildi Bundan elave Avropa dovletleri Osmanliya mal ixrac ederken gomruk vergisi odemese de Osmanli mallarini idxal ederken onlardan gomruk vergisi alinirdi Yeni bu muqavileler Osmanliya hec bir ustunluk getirmirdi TarixiVenesiya ile Osmanli imperiyasi arasinda ticaretin berpasina dair kapitulyasiya Preveze deniz doyusunden derhal sonra 2 oktyabr 1540 ci ilde imzalanmisdir Ilk dovrler kapitulyasiyalar her bir xristian dovleti ile ayri ayriliqda baglanirdi Ilk kapitulyasiya muqavilesi 1453 cu ilde Genuya Respublikasi ile Osmanli imperiyasi arasinda imzalanmisdir Texminen 1535 ci ilde Sultan Suleyman Qanuni Fransa ile kapitulyasiyaya imza atmisdir Fransa XII Ludovik dovrunde 1500 cu ilde Qahirede Memluk sultani ile kapitulyasiya imzalamisdi Turkler Osmanli memluk muharibesinden sonra Misiri feth etdikden sonra fransizlarla bagladiqlari kapitulyasiyani desteklediler ve fealiyyetlerini butun imperiya boyunca genislendirdiler Kapitulyasiyalarin merheleleriBirinci merhele Ilk kapitulyasiyalar Macaristan Serbiya ve Araliq denizi sahilindeki ereb olkeleri terefinden verildi Bu dovletlerin meqsedi oz olkelerine ticareti celb etmek idi XV XVI esrlerde eyni sebeblere gore Osmanli imperiyasi Venesiyaya Genuya Respublikasi ve fransizlara kapitulyasiyalar vermisdir Ikinci merhele XV esrde Hindistana geden deniz yolunun kesfi ile zamanla Avropanin merkantilist siyasetinin aletine cevrildi 1740 ci ilde I Mahmud ve XV Ludovik arasinda imzalanan razilasmaya esasen kapitulyasiyalar dovletlerarasi ticaret muqavilesine cevrildi Bu merhelede Osmanli imperiyasi yene de ozunu temin eden bir iqtisadi vahid idi Ucuncu merhele 1793 cu ilde olke uzre Osmanli imperiyasinda beraet ticaret senedi alan xarici ticaretcilerin sayi Bu merhele qeyri beraber mubadile ile basladi XIX esrde bas veren senaye inqilabi her seyi deyisdirdi Osmanli imperiyasi ile Avropa arasinda artiq keyfiyyet ferqi var idi Osmanli torpaqlarini Avropaya vahid bir bazar olaraq acan 16 avqust 1838 ci ilde imzalanan Balta Liman konvensiyasi yalniz ticaret deyil hem de kapitulyasiya muqavilesi idi Ixrac qadagasi ve dovlet inhisarlari legv edildi Xarici tacirler yerli tacirler ile eyni huquqlara sahib idiler Bundan sonra Osmanlilar artiq istehsal mehsullari istehsal ede bilmeyecek parca evezine iplik xam pambiq ve ya yun hetta iplik evezine pambiq qozasi satacaq hala geldiler Ecnebilerin imtiyazlari muselman olmayan osmanlilara da verildi Osmanlinin borc mesesleleri kapitulyasiyalarla birlesince Osmanli once ozu Duyun u Umumiyeye teslim olmus ve sonra xarici sirketlere demir yollarinin istismari kimi boyuk imtiyazlar vermisdir Nehayet Sevr muqavilesi Osmanli imperiyasinin butun maliyyelerini ozunde cemlesdirecek Maliyye Komissiyasinin yaradilmasini nezerde tutan 232 ci maddesini qeyd sertsiz qebul etdi Kapitulyasiyalarin legviKapitulyasiyalarin legvi Turkiye Istiqlal muharibesinden evvel 1856 ci ilde alindi Ancaq Osmanliya verilen bu ved hec vaxt yerine yetirilmedi 1911 ci ilde Ittihad ve Tereqqi partiyasi terefinden legv edilen kapitulyasiyalar Sevr muqavilesi ile Osmanli imperiyasinin uzerine bir yuk olaraq qoyuldu Turk Istiqlal muharibesi dovrunde Sovet Ittifaqi ile 28 mart 1921 ci il tarixli sazisin 7 ci maddesi ile kapitulyasiyalar etibarsiz ve legv edilmis sayildi Kapitulyasiyalarin tamamile legv edilmesi ise Lozanna muqavilesi ile gerceklesdirildi Kapitulyasiyalarin siyahisiOsmanli imperiyasi asagidaki olkelerle kapitulyasiya muqavileleri imzalamisdir Genuya Respublikasi 1453 Venesiya Respublikasi 1454 Fransa kralligi 1535 1673 1740 Ingiltere kralligi 1579 1675 1809 Hollandiya 1579 1680 Avstriya hersoqlugu 1615 Rusiya 1711 1774 Isvec 1737 Sardiniya kralligi 1740 1825 Danimarka 1746 ve 1756 Prussiya kralligi 1761 Ispaniya 1782 Amerika Birlesmis Statlari 1830 Belcika 1838 Hanza ittifaqi 1839 Portuqaliya kralligi 1843 Yunanistan kralligi 1854 ve ya 1855 Braziliya imperiyasi 1858 Bavariya kralligi 1870 IstinadlarIlber Ortayli Osmanli Imparatorlugu nda Alman Nufuzu Alkim Yayinevi 9 Baski mart 2006 ISBN 975992045 X Ilber Ortayli Osmanli Imparatorlugu nda Alman Nufuzu Alkim Yayinevi 9 Baski mart 2006 ISBN 975992045 X Sayf 65 Three years in Constantinople by Charles White p 139 2020 08 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 15 Three years in Constantinople by Charles White p 147 2020 08 22 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 15 Convention regarding the Abolition of the Capitulations in Egypt Protocol and Declaration by the Royal Egyptian Government 2015 09 25 at the Wayback Machine Montreux 8 may 1936 Art 1 The Capitulations and the Ottoman Legal System Qadis Consuls and Beraths in the 18th Century 2005 ISSN 1384 1130 ISBN 90 04 14035 s 90Hemcinin baxBalta Liman konvensiyasiEdebiyyatHoyle Mark S W 1991 Mixed courts of Egypt London Graham amp Trotman xxvii 206p F Ahmad Ottoman perceptions of the capitulations 1800 1914 Journal of Islamic Studies 11 1 2000 1 20 Maurits H van den Boogert and Kate Fleet eds ed 2003 The Ottoman capitulations text and context Rome Istituto per l Oriente C A Nallino pp vii 575 727 14p of plates ill facsims Boogert Maurits H van den 2005 The capitulations and the Ottoman legal system qadis consuls and beraths in the 18th century Leiden Brill xvi 323p Kutukoglu M turk Ahidname I Islamansiklopedisi 1988 536 540 turk Papp S Ahdname ahitname PDF Encyclopedia of the Ottoman Empire Gabor Agoston Bruce Masters New York NY Facts on File 2009 ISSN 0 8160 6259 5 bad issn Theunissen H P A Ottoman venetian Diplomatics The Ahd names the Historical Background and the Development of a Category of Political commercial Instruments Together with an Annotated Edition of a Corpus of Relevant Documents Electronic journal of oriental studies EJOS 2 1998 ISSN 0928 6802