Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mərdəkan — Azərbaycan Respublikasının Xəzər rayonunun inzibati ərazi vahidində qəsəbədir. Mərdəkan Abşeronun şimal-şərqində Xəzər sahillərində yerləşir və Bakının Xəzər rayonunun mərkəzi sayılır. Abşeronun ən qədim kəndlərindən biri olan Mərdəkan 1936-cı ildə qəsəbə statusu almışdı. 1933-cü ildə Şağan kəndi Mərdəkan kənd sovetinin tərkibinə daxil edildi, 1945-ci ildə ayrılsada, 1948-ci ildə yenidən birləşdirildi və 1990-cı ildə Şağan yenidən ayrılaraq qəsəbə statusu aldı.
| Mərdəkan | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Xəzər rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 2 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Mərdəkanın adı "Mərdlər məkanı" kimi tərcümə olunur, bu da yaşayış məskəninin qədim Mard tayfaları tərəfindən salınmasına işarədir. Mardların adına isə ilk dəfə Qafqaz Albaniyasında yaşayan tayfaların sırasında rast gəlinir. Mərdəkan yaxınlığında qayalarda tunc dövrünə (e.ə. 3–2-ci minilliklər) aid keçi, kaman və s. təsvirləri, habelə qədim yaşayış yerləri aşkar edilmişdir. Tədqiqatçı etnoqrafların bir qismi "Mərdəkan" sözünü burada məskunlaşmış "mardlar" tayfasının adı ilə, bir qismi isə yerli əhali etimalogiyasına görə "Mərdi məkan" sözü ilə bağlayır. Tarix elmləri doktoru, görkəmli Bakı tarixçisi Sara xanım Aşurbəylinin fikrincə "Mərdəkan" toponimi vaxtilə burada yaşamış, əsl mərdəkanlıların ulu babası "Mərd" qəbiləsinin adı ilə bağlıdır, "kan" fars dilində "məkan" demək olmaqla bərabər, "doğulduğu yer", "vətən" mənasını da bildirir. Deməli, Mərdəkan Mərd qəbiləsinin yaşadığı yer, Mərd qəbiləsinin vətəni deməkdir. memarlığının mərkəzi sayılan Mərdəkan haqqında müxtəlif xarici səyyahların salnamələrində məlumatlar var. Bakı milyonçularından Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Musa Nağıyev, Şəmsi Əsədullayev və başqalarının burada bağları, yaraşıqlı binaları olmuşdur. Məşhur rus şərqşünası İ.N.Berezin "Abşeron yarımadasına səyahət" (1845) adlı əsərində Mərdəkanda olmasından, bu kəndin tarixi-memarlıq abidələrinin qeyri-adiliyindən yazmışdır. O, 1720–21-ci illərdə Bakı hakimi Mİrzə Məhəmməd xan tərəfindən tikdirilmiş bir qalanı (hazırda dağılmışdır) təsvir etmişdir. Tədqiqatçılar bildirirlər ki, Herodot, Strabon kimi səyyahların da Mərdəkan haqqında yazıları olub.
Əhalisi
Mərdəkan əhalisinin sayı haqqında ilk məlumatlar XIX əsrin əvvəllərinə aid olsa da, tarixi dövrün təhlillərinə görə, orta əsrlərdə, hətta XVIII əsrdə də bu kəndin əhalisi dəfələrlə çox olmuşdur. Mərdəkanda evlərin sayı 1849-cu ildə 90, 1886-cı ildə 131 və 1921-ci ildə 235 idi. Əhali sayı 1842-ci ildə 307, sonrakı illərdə daha sürətlə artmış və 1886-cı ildə 930, 1913-cü ildə 3430 və 1939-cu ildə 6521 nəfər olmuşdur. Əhali sayı 1959-cu ildə 10,2 min, 1979-cu ildə 12,9 min, 1989-cu ildə 16,0 min, 2009-cu ildə 23,6 min,2016-ci ildə 24,3 min və 2020-ci ildə 25232 nəfər olmuşdur. Qəsəbənin hazırda əhali sayı 40 min nəfərə yaxındır. Əslində mövcud və ya qeydiyyata alınmayanların sayı 15 minə yaxın, həmçinin keçmiş pioner düşərgələrində (20 sayda) məskunlaşan köçkünlərin sayı 5 mindən artıqdır. Mərdəkanın Əncirli, Qızılqum, Köçərilər bağ yerlərinin böyük hissəsi daimi yaşayış yerlərinə çevrilmişlər.
Mədəniyyəti
Mərdəkanın qədim tikililərinə dördkünc (XIV əsr), dairəvi (1232), (XIX əsr), , (1612), (1900-cü illər), Tuba Şahi məscidi (1482) ,türbələr (XV və XVII əsrlər) və sair daxildir.Mərdəkan qəsəbəsinin axundu Hacı Saleh Qafarovdur.
Dördkünc qala dördkünc həyətin içərisində tikilib. Həyət yeddi metr hündürlüyündə qala divarları ilə əhatə olunmuşdur. Qalanın hündürlüyü 22 m. Kvadrat qalanın üzərindəki yazıda belə məlumat verilir: Müdrik İslamın şahı, Şirvanşah Ahsitan, II Mənuçöhrün oğlu hicri ilə 583-cü il (1187–1189 illər).
İnfrastrukturu
Mərdəkanın şəhərsalma quruluşu dörd funksional zonadan ibarət olmaqla inkişaf etmişdir: yaşayış zonası; ictimai mərkəz; əkin sahələri; bağlar zonası.
Yaşayış zonası Dördkünc qalanın ətrafında kiçik torpaq sahələrinə malik olmaqla cəmləşmişdir. Həyətlərin belə kiçik olması, müdafiə qalasına yaxınlıq istəyindən irəli gəlmişdir. Bu, strateji – müdafiə ənənələri ilə əlaqədar idi. Orta əsrlər dövründə kənddə iki məhəllə — dördkünc qala ətrafında formalaşan "Yuxarı" məhəllə və ondan aşağıda sonradan salınmış "Aşağı" məhəllə mövcud olmuşdur. Kəndin inkişafı ilə əlaqədar XIV əsrdə dairəvi qala ətrafında ― Qum məhəlləsi formalaşmışdır. Mərdəkanda əsasən 10-na yaxın iri nəsillər məskunlaşmış, sonralar isə bunların bəziləri xırda nəsillərə bölünmüşdür: Rəhimlilər, Sübhanlılar, Nəzərlilər, Bürclülər, Babarzavəndlilər, Xəlilvəndlər, Ocaqquluvəndlilər, Tahirvəndlilər və d. XX əsrin əvvəllərində Dördkünc müdafiə qalası yaxınlığında vətəgə sahibi Heydər Almaszadə tərəfindən daha bir məscidin inşasına göstəriş verilmiş, bu da yeni dini mərkəzin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Kəndin diqqəti cəlb edən II dərəcəli memarlıq abidələri məscidlərdir. Mərdəkanda indiki dövrə qədər 3 məscid binası inşa edilmişdir. Əhali əkin və maldarlıq üçün kəndin kənarındakı torpaq sahələrindən istifadə etmişdir. Mərdəkan kəndinin cənubunda yerləşən əkin sahələri "Uzun dərə", Mərdəkanla Şağan kəndi arasındakı bostan və buğda sahələri "Bənd üstü" adlandırılmışdır. Kəndin cənub-şərq hissəsində "Ağ daş" toponimini alan sahədə Abşerona xas ağ əhəngdaşı çıxarılmışdır ki, bu da yerli inşaat materialı kimi tikintidə geniş istifadə olunmuşdur. "Təmənni" ərazisi mal-qara otarılması üçün ayrılmışdır.
Mərdəkan Azərbaycanın ən mühüm dənizkənarı iqlim kurortudur. Burada ixtisaslaşdırılmış kardioloji, nevroloji (Günəşli), qastroentoroloji (Abşeron, Bakı), uraloji (Qaranquş) vərəm və d. sanatoriyalar, pansionatlar, iqlim müalicəsi üçün istirahət və müalicə yerləri vardır. Dəniz sahilində akvaparklar, idman kompleksi "Dalğa Arena" fəaliyyət göstərir. Qəsəbədə Xəzər rayon İH binası, H.Əliyev mərkəzi, Dendrologiya parkı və burada S.Yeseninin ev muzeyi, Xəzər rayon xəstəxanası, Özəl tibb müəssisələri, internat, musiqi məktəbi, 2 ATS, mədəniyyət və gənclər evi, poçt məntəqəsi, 2 kitabxana və d. sosial binalar vardır. Burada 7 məktəbdə 5233 şagird təhsil və 3 uşaq bağçasında 306 uşaq tərbiyə alır (2011). Məktəblərin çoxu qəsəbənin köhnə hissəsində yerləşdiyi üçün yeni salınan məskənlərdə məktəb və uşaq bağçalarına böyük ehtiyac vardır. Mərdəkanda müasir ticarət mərkəzləri fəaliyyət göstərir. İstehsalat müəssisələrindən yeyinti sənayesinə aid olan makaron fabriki qismən fəaliyyət göstərir. Bir neçə kiçik müəssisə vardır. Burada ovuntu metallurgiyası və büllur istehsal müəssisələri artıq fəaliyyət göstərmirlər. Mərdəkanda məşğulluq probleminin həlli üçün buranı beynəlxalq əhəmiyyətli müalicə-istirahət, turizm mərkəzinə çevirmək üçün bütün imkanlar vardır.
Şəxslər
- Ağaəli Yusifov — Vətən müharibəsi şəhidi
İstinadlar
- Google Maps. 2005.
- http://www.xazar-ih.gov.az/page/12.html.
- R.Əliyeva, E.Bədəlov "Abşeronda məskunlaşma və memarlıq". Bakı — "Avropa" — 2016.264 səh.
- Bakı kəndləri[ölü keçid]
Mənbə
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Mərdəkan: məkan, tarix, mədəniyyət 2007-06-29 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Merdekan Azerbaycan Respublikasinin Xezer rayonunun inzibati erazi vahidinde qesebedir Merdekan Abseronun simal serqinde Xezer sahillerinde yerlesir ve Bakinin Xezer rayonunun merkezi sayilir Abseronun en qedim kendlerinden biri olan Merdekan 1936 ci ilde qesebe statusu almisdi 1933 cu ilde Sagan kendi Merdekan kend sovetinin terkibine daxil edildi 1945 ci ilde ayrilsada 1948 ci ilde yeniden birlesdirildi ve 1990 ci ilde Sagan yeniden ayrilaraq qesebe statusu aldi Merdekan40 29 30 sm e 50 08 34 s u Olke AzerbaycanRayon Xezer rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 2 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 24 965 nef 2019 Merdekan Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiMerdekanin adi Merdler mekani kimi tercume olunur bu da yasayis meskeninin qedim Mard tayfalari terefinden salinmasina isaredir Mardlarin adina ise ilk defe Qafqaz Albaniyasinda yasayan tayfalarin sirasinda rast gelinir Merdekan yaxinliginda qayalarda tunc dovrune e e 3 2 ci minillikler aid keci kaman ve s tesvirleri habele qedim yasayis yerleri askar edilmisdir Tedqiqatci etnoqraflarin bir qismi Merdekan sozunu burada meskunlasmis mardlar tayfasinin adi ile bir qismi ise yerli ehali etimalogiyasina gore Merdi mekan sozu ile baglayir Tarix elmleri doktoru gorkemli Baki tarixcisi Sara xanim Asurbeylinin fikrince Merdekan toponimi vaxtile burada yasamis esl merdekanlilarin ulu babasi Merd qebilesinin adi ile baglidir kan fars dilinde mekan demek olmaqla beraber doguldugu yer veten menasini da bildirir Demeli Merdekan Merd qebilesinin yasadigi yer Merd qebilesinin veteni demekdir memarliginin merkezi sayilan Merdekan haqqinda muxtelif xarici seyyahlarin salnamelerinde melumatlar var Baki milyoncularindan Haci Zeynalabdin Tagiyev Musa Nagiyev Semsi Esedullayev ve basqalarinin burada baglari yarasiqli binalari olmusdur Meshur rus serqsunasi I N Berezin Abseron yarimadasina seyahet 1845 adli eserinde Merdekanda olmasindan bu kendin tarixi memarliq abidelerinin qeyri adiliyinden yazmisdir O 1720 21 ci illerde Baki hakimi MIrze Mehemmed xan terefinden tikdirilmis bir qalani hazirda dagilmisdir tesvir etmisdir Tedqiqatcilar bildirirler ki Herodot Strabon kimi seyyahlarin da Merdekan haqqinda yazilari olub EhalisiMerdekan ehalisinin sayi haqqinda ilk melumatlar XIX esrin evvellerine aid olsa da tarixi dovrun tehlillerine gore orta esrlerde hetta XVIII esrde de bu kendin ehalisi defelerle cox olmusdur Merdekanda evlerin sayi 1849 cu ilde 90 1886 ci ilde 131 ve 1921 ci ilde 235 idi Ehali sayi 1842 ci ilde 307 sonraki illerde daha suretle artmis ve 1886 ci ilde 930 1913 cu ilde 3430 ve 1939 cu ilde 6521 nefer olmusdur Ehali sayi 1959 cu ilde 10 2 min 1979 cu ilde 12 9 min 1989 cu ilde 16 0 min 2009 cu ilde 23 6 min 2016 ci ilde 24 3 min ve 2020 ci ilde 25232 nefer olmusdur Qesebenin hazirda ehali sayi 40 min nefere yaxindir Eslinde movcud ve ya qeydiyyata alinmayanlarin sayi 15 mine yaxin hemcinin kecmis pioner dusergelerinde 20 sayda meskunlasan kockunlerin sayi 5 minden artiqdir Merdekanin Encirli Qizilqum Koceriler bag yerlerinin boyuk hissesi daimi yasayis yerlerine cevrilmisler Dordkunc Merdekan qalasiMedeniyyetiMerdekanin qedim tikililerine dordkunc XIV esr dairevi 1232 XIX esr 1612 1900 cu iller Tuba Sahi mescidi 1482 turbeler XV ve XVII esrler ve sair daxildir Merdekan qesebesinin axundu Haci Saleh Qafarovdur Dordkunc qala dordkunc heyetin icerisinde tikilib Heyet yeddi metr hundurluyunde qala divarlari ile ehate olunmusdur Qalanin hundurluyu 22 m Kvadrat qalanin uzerindeki yazida bele melumat verilir Mudrik Islamin sahi Sirvansah Ahsitan II Menucohrun oglu hicri ile 583 cu il 1187 1189 iller InfrastrukturuMerdekanin sehersalma qurulusu dord funksional zonadan ibaret olmaqla inkisaf etmisdir yasayis zonasi ictimai merkez ekin saheleri baglar zonasi Yasayis zonasi Dordkunc qalanin etrafinda kicik torpaq sahelerine malik olmaqla cemlesmisdir Heyetlerin bele kicik olmasi mudafie qalasina yaxinliq isteyinden ireli gelmisdir Bu strateji mudafie eneneleri ile elaqedar idi Orta esrler dovrunde kendde iki mehelle dordkunc qala etrafinda formalasan Yuxari mehelle ve ondan asagida sonradan salinmis Asagi mehelle movcud olmusdur Kendin inkisafi ile elaqedar XIV esrde dairevi qala etrafinda Qum mehellesi formalasmisdir Merdekanda esasen 10 na yaxin iri nesiller meskunlasmis sonralar ise bunlarin bezileri xirda nesillere bolunmusdur Rehimliler Subhanlilar Nezerliler Burcluler Babarzavendliler Xelilvendler Ocaqquluvendliler Tahirvendliler ve d XX esrin evvellerinde Dordkunc mudafie qalasi yaxinliginda vetege sahibi Heyder Almaszade terefinden daha bir mescidin insasina gosteris verilmis bu da yeni dini merkezin formalasmasina sebeb olmusdur Kendin diqqeti celb eden II dereceli memarliq abideleri mescidlerdir Merdekanda indiki dovre qeder 3 mescid binasi insa edilmisdir Ehali ekin ve maldarliq ucun kendin kenarindaki torpaq sahelerinden istifade etmisdir Merdekan kendinin cenubunda yerlesen ekin saheleri Uzun dere Merdekanla Sagan kendi arasindaki bostan ve bugda saheleri Bend ustu adlandirilmisdir Kendin cenub serq hissesinde Ag das toponimini alan sahede Abserona xas ag ehengdasi cixarilmisdir ki bu da yerli insaat materiali kimi tikintide genis istifade olunmusdur Temenni erazisi mal qara otarilmasi ucun ayrilmisdir Merdekan Azerbaycanin en muhum denizkenari iqlim kurortudur Burada ixtisaslasdirilmis kardioloji nevroloji Gunesli qastroentoroloji Abseron Baki uraloji Qaranqus verem ve d sanatoriyalar pansionatlar iqlim mualicesi ucun istirahet ve mualice yerleri vardir Deniz sahilinde akvaparklar idman kompleksi Dalga Arena fealiyyet gosterir Qesebede Xezer rayon IH binasi H Eliyev merkezi Dendrologiya parki ve burada S Yeseninin ev muzeyi Xezer rayon xestexanasi Ozel tibb muessiseleri internat musiqi mektebi 2 ATS medeniyyet ve gencler evi poct menteqesi 2 kitabxana ve d sosial binalar vardir Burada 7 mektebde 5233 sagird tehsil ve 3 usaq bagcasinda 306 usaq terbiye alir 2011 Mekteblerin coxu qesebenin kohne hissesinde yerlesdiyi ucun yeni salinan meskenlerde mekteb ve usaq bagcalarina boyuk ehtiyac vardir Merdekanda muasir ticaret merkezleri fealiyyet gosterir Istehsalat muessiselerinden yeyinti senayesine aid olan makaron fabriki qismen fealiyyet gosterir Bir nece kicik muessise vardir Burada ovuntu metallurgiyasi ve bullur istehsal muessiseleri artiq fealiyyet gostermirler Merdekanda mesgulluq probleminin helli ucun burani beynelxalq ehemiyyetli mualice istirahet turizm merkezine cevirmek ucun butun imkanlar vardir SexslerAgaeli Yusifov Veten muharibesi sehidiIstinadlarGoogle Maps 2005 http www xazar ih gov az page 12 html R Eliyeva E Bedelov Abseronda meskunlasma ve memarliq Baki Avropa 2016 264 seh Baki kendleri olu kecid MenbeAzerbaycan Sovet EnsiklopediyasiHemcinin baxDordkunc Merdekan qalasi Dairevi Merdekan qalasiXarici kecidlerMerdekan mekan tarix medeniyyet 2007 06 29 at the Wayback Machine