Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mirzə Mustafa Əfəndi (1630, Batomi – 13 noyabr 1722, Konstantinopol) — Osmanlı alimi, müdərrisi və şeyxülislamı.
| Mirzə Mustafa Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | İmam Mahmud Əfəndi |
| Sonrakı | Əbdürrəhim Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1630 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
Həyatı
1630-cu ildə Batumidə dünyaya gəlmişdir. Atası Batumlu Əbdürrauf Əfəndidir. Osmanlı tarixində Əndərunda yetişmiş 3 şeyxülislamdan ilki olaraq yer alır. 1646-cı ildə İstanbula gələrək Qalata sarayına alındı, burada padşahın imamlarından Şami Hüseyn Əfəndi və Mehmed Əfəndidən dərslər aldı. Ardından Minkarizadə Yəhya Əfəndinin dərslərinə qatıldı və Sultan İbrahim səltənətinin son illərində Topqapı sarayına keçərək Əndərunda Kiçik bölüm, daha sonra isə Böyük bölüm tələbələrinin sırasına qatıldı. Qısa zamanda buradakı tələbələr arasında fərqləndi və Sultan Mehmedin xüsusi icazəsiylə şeyxülislam Minkarizadə Yəhya Əfəndi tərəfindən mülazim (məzun) edildi. Ardından Topqapı sarayında 16 il boyunca fərqli vəzifələrdə xidmət göstərdi. Ardından 1661-ci ildə elm sahəsinə keçdi və mədrəsələrdə dərs verməyə başladı. 24 avqust 1664-cü ildə Osman Əfəndi Darülhədisinə, 11 iyun 1670-ci ildə Qasım Paşa mədrəsəsinə, 23 may 1672-ci ildə isə Nişançı Paşa mədrəsəsinə təyin edildi. 1672-ci ilin iyununda Sultan Mehmedin Kamaniçe səfərinə Müsahib Mustafa Paşanın yanında səfərə qatıldı. Fəthin ardından həmin ilin noyabrında bölgənin qazılığına gətirildi. 31 oktyabr 1674-cü ildə vəzifəsini tamamladı və 24 iyul 1675-ci ildə Körpülü Fazil Əhməd Paşanın dəstəyiylə Yenişəhər qazısı təyin olundu. Bir il sonra vəzifədən alındı və 2 fevral 1681-ci ildə Misir, 24 fevral 1675-ci ildə Məkkə qazılığına gətirildi. Bir il sonra vəzifədən alındı.
1688-ci ilin fevralında İstanbul qazısı seçildi. Ancaq sədarət naibi Ömər Paşa ilə münasibətləri pis idi və bu məsələnin sultana çatması nəticəsində Mustafa Əfəndi 1689-cu ilin fevralında vəzifədən alındı və Midilliyə sürgün edildi. Bir müddət sonra bağışlanıb geri çağrılsa da, Sultan Süleymanı devririb Sultan Mehmedi yenidən taxta çıxarmaq istəyən üləmaların arasında adı hallandı və 1691-ci ilin mayında Limniyə, ordan isə Kipr adasına sürgün edildi. 1692-ci ilin aprelində İstanbula qayıtmasına icazə verildi. 24 noyabr 1693-cü ildə Anadolu başqazısı seçildi.
1695-ci ilin martında Rumeli başqazılığıa gətirilsə də, bir il sonra təqaüdə ayrıldı. 12 fevral 1698-ci ildə ikinci dəfə Rumeli başqazılığına gətirilsə də, 14 iyun 1699-cu ildə vəzifədən alındı və Əmirgandakı köşkünə çəkildi. Vəzifədən alındıqdan bir neçə gün sonra rüşvət almaqla təqsirləndirildi və Sinopa sürgün olundu (iyul 1699 tarixli əmrlə). 4 il boyunca burada ailəsiylə birlikdə qaldı və 1703-cü ilin noyabrında paytaxta qayıtmasına icazə verildi. Sultan Mustafanın taxtdan endirilməsi və şeyxülislam Seyid Feyzullah Əfəndi hadisəsinin ardından İstanbula gəldi ancaq uzun müddət hansısa bir vəzifəyə gətirilmədi. 7 fevral 1709-cu ildə üçüncü dəfə Rumeli başqazısı seçilsə də, 2 mart 1710-cu ildə təqaüdə ayrıldı.
Mirzə Mustafa Əfəndi 15 dekabr 1714-cü ildə İmam-i şəhriyari Mahmud Əfəndinin yerinə şeyxülislamlığa gətirildi. Sultanın verdiyi xüsusi əmrlə üləma sinifinin mülazimat probleminin həllində önəmli rol oynadı. Ancaq şeyxülislamlığı çox çəkmədi. Belə ki, həm Rumeli başqazısı Kürəkənzadə Əhməd Əfəndini, həm də Anadolu başqazısı Həmidzadə Abdullah Əfəndini özünə rəqib olaraq görən şeyxülislam Mirzə Mustafa Əfəndinin təşviqiylə hər ikisi vəzifədən alındı. Dövrün tarixi mənbələrinə görə, vəzifədən alınma səbəbi Sultan Əhmədə yazılan imzasız bir məktub oldu. Belə ki, məktubda həm Anadolu, həm də Rumeli başqazılarından şikayətlər qeyd edilirdi. Ancaq çox keçmədən bu məktubun yazılmasında şeyxülislamın əlinin olduğu anlaşıldı və hadisədən bir il belə keçmədən 27 iyun 1715-ci ildə Mirzə Mustafa Əfəndi də vəzifədən alındı. Ardından çıxarılan bir fərmanla Trabzona sürgün edildi. 1716-cı ilin sentyabrında Boluya gəlməyinə icazə verilən Mustafa Əfəndi daha sonra bağışlanaraq İstanbula qayıtdı. Vaxtilə Sultan Mustafa tərəfindən ona bağışlanan Əmirgandakı köşkünə çəkildi və geri qalan ömrünü burada keçirdi. 13 noyabr 1722-ci ildə burada vəfat etdi və cənazəsi Fateh məscidində qılınan namazın ardından inşa etdirdiyi məktəbin yaxınlığına dəfn edildi.
Şeyxülislamların verilən fətvaların cavab və imza bölümlərini şəxsən yazmaları ənənə olsa da, yaşlı və xəstə olması səbəbilə ilk dəfə Mirzə Mustafa Əfəndinin möhür istifadə etməyinə icazə verilmişdir. Oğlu Rumeli başqazısı Mirzəzadə Səlim Əfəndini sədrəzəm Rami Mehmed Paşanın qızıyla evləndirmişdir.
Mənbə
- Silâhdar, Târih, II, 569;
- Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, II, 533–537;
- Râşid, Târih, II, 69, 155;
- Sâlim, Tezkire, İstanbul 1315, s. 30;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/2, s. 462–464;
- a.mlf., İlmiye Teşkilâtı, s. 51, 204;
- Danişmend, Kronoloji2, V, 136;
İstinadlar
- Abdülkadir Altunsu, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara 1972, s. 113–114.
- Tayyarzâde Atâ Bey, Târîh-i Atâ, İstanbul, ts., II, 182–184;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 503–504 (fetva örneğinde imza yerine mühür kullanmıştır);
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mirze Mustafa Efendi 1630 Batomi 13 noyabr 1722 Konstantinopol Osmanli alimi muderrisi ve seyxulislami Mirze Mustafa Efendi75 Osmanli seyxulislamiEvvelkiImam Mahmud EfendiSonrakiEbdurrehim EfendiSexsi melumatlarDogum tarixi 1630Dogum yeri Batomi GurcustanVefat tarixi 13 noyabr 1722Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiHeyati1630 cu ilde Batumide dunyaya gelmisdir Atasi Batumlu Ebdurrauf Efendidir Osmanli tarixinde Enderunda yetismis 3 seyxulislamdan ilki olaraq yer alir 1646 ci ilde Istanbula gelerek Qalata sarayina alindi burada padsahin imamlarindan Sami Huseyn Efendi ve Mehmed Efendiden dersler aldi Ardindan Minkarizade Yehya Efendinin derslerine qatildi ve Sultan Ibrahim seltenetinin son illerinde Topqapi sarayina kecerek Enderunda Kicik bolum daha sonra ise Boyuk bolum telebelerinin sirasina qatildi Qisa zamanda buradaki telebeler arasinda ferqlendi ve Sultan Mehmedin xususi icazesiyle seyxulislam Minkarizade Yehya Efendi terefinden mulazim mezun edildi Ardindan Topqapi sarayinda 16 il boyunca ferqli vezifelerde xidmet gosterdi Ardindan 1661 ci ilde elm sahesine kecdi ve medreselerde ders vermeye basladi 24 avqust 1664 cu ilde Osman Efendi Darulhedisine 11 iyun 1670 ci ilde Qasim Pasa medresesine 23 may 1672 ci ilde ise Nisanci Pasa medresesine teyin edildi 1672 ci ilin iyununda Sultan Mehmedin Kamanice seferine Musahib Mustafa Pasanin yaninda sefere qatildi Fethin ardindan hemin ilin noyabrinda bolgenin qaziligina getirildi 31 oktyabr 1674 cu ilde vezifesini tamamladi ve 24 iyul 1675 ci ilde Korpulu Fazil Ehmed Pasanin desteyiyle Yeniseher qazisi teyin olundu Bir il sonra vezifeden alindi ve 2 fevral 1681 ci ilde Misir 24 fevral 1675 ci ilde Mekke qaziligina getirildi Bir il sonra vezifeden alindi 1688 ci ilin fevralinda Istanbul qazisi secildi Ancaq sedaret naibi Omer Pasa ile munasibetleri pis idi ve bu meselenin sultana catmasi neticesinde Mustafa Efendi 1689 cu ilin fevralinda vezifeden alindi ve Midilliye surgun edildi Bir muddet sonra bagislanib geri cagrilsa da Sultan Suleymani devririb Sultan Mehmedi yeniden taxta cixarmaq isteyen ulemalarin arasinda adi hallandi ve 1691 ci ilin mayinda Limniye ordan ise Kipr adasina surgun edildi 1692 ci ilin aprelinde Istanbula qayitmasina icaze verildi 24 noyabr 1693 cu ilde Anadolu basqazisi secildi 1695 ci ilin martinda Rumeli basqaziligia getirilse de bir il sonra teqaude ayrildi 12 fevral 1698 ci ilde ikinci defe Rumeli basqaziligina getirilse de 14 iyun 1699 cu ilde vezifeden alindi ve Emirgandaki koskune cekildi Vezifeden alindiqdan bir nece gun sonra rusvet almaqla teqsirlendirildi ve Sinopa surgun olundu iyul 1699 tarixli emrle 4 il boyunca burada ailesiyle birlikde qaldi ve 1703 cu ilin noyabrinda paytaxta qayitmasina icaze verildi Sultan Mustafanin taxtdan endirilmesi ve seyxulislam Seyid Feyzullah Efendi hadisesinin ardindan Istanbula geldi ancaq uzun muddet hansisa bir vezifeye getirilmedi 7 fevral 1709 cu ilde ucuncu defe Rumeli basqazisi secilse de 2 mart 1710 cu ilde teqaude ayrildi Mirze Mustafa Efendi 15 dekabr 1714 cu ilde Imam i sehriyari Mahmud Efendinin yerine seyxulislamliga getirildi Sultanin verdiyi xususi emrle ulema sinifinin mulazimat probleminin hellinde onemli rol oynadi Ancaq seyxulislamligi cox cekmedi Bele ki hem Rumeli basqazisi Kurekenzade Ehmed Efendini hem de Anadolu basqazisi Hemidzade Abdullah Efendini ozune reqib olaraq goren seyxulislam Mirze Mustafa Efendinin tesviqiyle her ikisi vezifeden alindi Dovrun tarixi menbelerine gore vezifeden alinma sebebi Sultan Ehmede yazilan imzasiz bir mektub oldu Bele ki mektubda hem Anadolu hem de Rumeli basqazilarindan sikayetler qeyd edilirdi Ancaq cox kecmeden bu mektubun yazilmasinda seyxulislamin elinin oldugu anlasildi ve hadiseden bir il bele kecmeden 27 iyun 1715 ci ilde Mirze Mustafa Efendi de vezifeden alindi Ardindan cixarilan bir fermanla Trabzona surgun edildi 1716 ci ilin sentyabrinda Boluya gelmeyine icaze verilen Mustafa Efendi daha sonra bagislanaraq Istanbula qayitdi Vaxtile Sultan Mustafa terefinden ona bagislanan Emirgandaki koskune cekildi ve geri qalan omrunu burada kecirdi 13 noyabr 1722 ci ilde burada vefat etdi ve cenazesi Fateh mescidinde qilinan namazin ardindan insa etdirdiyi mektebin yaxinligina defn edildi Seyxulislamlarin verilen fetvalarin cavab ve imza bolumlerini sexsen yazmalari enene olsa da yasli ve xeste olmasi sebebile ilk defe Mirze Mustafa Efendinin mohur istifade etmeyine icaze verilmisdir Oglu Rumeli basqazisi Mirzezade Selim Efendini sedrezem Rami Mehmed Pasanin qiziyla evlendirmisdir MenbeSilahdar Tarih II 569 Seyhi Vekayiu l fuzala II 533 537 Rasid Tarih II 69 155 Salim Tezkire Istanbul 1315 s 30 Uzuncarsili Osmanli Tarihi IV 2 s 462 464 a mlf Ilmiye Teskilati s 51 204 Danismend Kronoloji2 V 136 IstinadlarAbdulkadir Altunsu Osmanli Seyhulislamlari Ankara 1972 s 113 114 Tayyarzade Ata Bey Tarih i Ata Istanbul ts II 182 184 Ilmiyye Salnamesi s 503 504 fetva orneginde imza yerine muhur kullanmistir