Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Meksika (isp. México) ya da rəsmi adı ilə Meksika Birləşmiş Ştatları (isp. Estados Unidos Mexicanos) — Şimali Amerikada ölkə, paytaxtı Mexiko şəhəri, sahəsi 1,972,550 km², əhalisinin sayı 2015-ci il hesablamalarına görə 119,530,753 nəfərdir. Dünya ölkələri arasında sahəsinə görə 13-cü, əhalisinə görə isə 11-ci yerdədir. İspan dilli ölkələr arasında əhalisinin sayına görə ilk yeri tutsa da, Latın Amerikası ölkələri arasında əhalisinin sayına görə 2-ci yerdədir. Coğrafi mövqeyinə görə şimaldan ABŞ, qərbdən və cənubdan Sakit okean, cənub-şərqdən Qvatemala, Beliz, Karib dənizi, şərq tərəfdən isə Meksika körfəzi ilə əhatə olunmuşdur.
| Meksika | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Estados Unidos Mexicanos | |||||
| |||||
| Derecho ajeno es la paz | |||||
| Himn: | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Müstəqilliyinin elanı | 16 sentyabr 1810 | ||||
| • Müstəqilliyinin tanınması | 28 dekabr 1836 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Mexiko | ||||
| İdarəetmə forması | |||||
| Prezident | Andres Manuel Lopes Obrador | ||||
| Sahəsi | Dünyada 13-cü | ||||
| • Ümumi | 1,972,551 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1.58 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 128,665,641 nəfər (10-cu) | ||||
| • Siyahıyaalma (2020) | 126,014,024 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 61 nəf./km² (142-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | ▲ $3.125 trilyon dollar (13-cü) | ||||
| • Adambaşına | ▲ $24,295 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2023) | ▲ $1.663 trilyon dollar (14-cü) | ||||
| • Adambaşına | ▲ $12,926 dollar (71-ci) | ||||
| İİİ (2021) | 0.758 (artım; 86-cı) | ||||
| Valyuta | Meksika pesosu | ||||
| İnternet domeni | .mx | ||||
| MX | |||||
| BOK kodu | MEX | ||||
| Telefon kodu | +52 | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Meksika 3 ölkə ilə həmsərhəddir – ABŞ, Beliz və Qvatemala.
Monterrey, , Puebla, , , , və Leon Meksikanın ən böyük şəhərlərinidir.
Coğrafiyası
Hazırda Meksikanın ərazisi 1,972,550 kvadrat kilometrdir, ərazisinin böyüklüyünə görə Braziliya və Argentinadan sonra Latın Amerikasının üçüncü dövlətidir. 1959-cu il konstitusiyasındakı dəyişikliyə əsasən 200 m dərinliyə qədər materik dayazlığı (şelf zonası) da ölkənin Milli ərazisi hesab edilmişdir. Əsasən dağlıq ölkə olan Meksikanın ərazisinin yarıdan çoxu dəniz səviyyəsindən 1000 m-dən yuxarıda, yalnız 1/3 hissəsi isə düzənlikdə yerləşir.
Meksika sahili boyu ensiz ovalıqlar uzanır. Onların böyük təsərrüfat əhəmiyyəti vardır. Ovalıqları kəsib keçən çaylar suvarma əkinçiliyinin inkişafına səbəb olmuşdur. Sakit okeanın sahili boyu uzanan ovalıqların eni 250 km-ə çatır. Ölkənin relyefi iqlimin, torpağın və bitki örtüyünün xarakterini müəyyənləşdirir. Dağ silsilələrinin mineral və meşə resursları bir çox rayonların əhalisinin təsərrüfat fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Məşhur Meksika tədqiqatçısı Kampilyo Saensin təsnifatına əsasən ölkə ərazisinda kifayət qədər qiymətli və nadir metallar, sink, qurğuşun, mis, manqan, civə, sürmə və digər metallar vardır. Qeyri-filiz ehiyatlarından kükürd, flüyerit, barıt, qrafıt, təbii qaz və tikinti materialları daha zəngindir.
Ölkə ərazisində iqlimin formalaşmasına onun coğrafı mövqeyi ilə yanaşı relyefın də böyük təsir vardır. Yayda ən çox istilər tropik qurşaqda yerləşən ştatlarda yox, Sonora, Aşağı Kaliforniya, Koauila ştatlarının ərazisində qeyd edilir. Yağıntılarn paylanmasında da relyefın rolu böyükdür.
Ölkə ərazisində rütubətli tropik, rütubətli mülayim və quru iqlim zonalarının ayrılması təsərrüfatın ixtisaslaşmasına güclü təsir etmişdir. Rütubətli tropik zona orta illik temperaturun +18°, orta illik yağıntının 750 mm-dək olması ilə xarakterizə olunur. Bu iqlim zonasına Yukatan yarımadası, Şərqi Syerra-Madre, Syerra Madre-de-Oaxaka, Serraniya-Nofte-de-Çyapasın 1000 m-dək hündürlüyü olan əraziləri, Meksika körfəzinin sahilindəki düzənliklər daxildir. Rütubətli mülayim zonada ən isti ayın orta temperaturu +18°, illik yağıntının miqdarının isə 600 mm-dək olması xarakterik haldır və əsasən dağlıq əraziləri əhatə edir.
Quru iqlim zonasında yağıntının illik miqdarı təxminən 250 mm, Altar səhrasında, Aşağı Kaliforniyanın şərqində 100 mm-dən çox deyildir. Meksikanın fiziki-coğrafı proseslərinə ətraf okean və dənizlərin təsiri olduqca böyükdür. Burada Meksika körfəzinin rolu daha böyükdür. Körfəz üzərində formalaşan hava kütlələri əraziyə olduqca çoxlu rütubət gətirir. Körfəzdən keçən isti Qolfstrim cərəyanı balıqçılığın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Kontinental şelfın zəngin neft ehtiyatları ölkə üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Karib dənizi üzərində formalaşan hava kütlələri də əraziyə xeyli rütubət gətirir. Atlantik okeanından fərqli olaraq Sakit okean Meksikanın iqlim şəraitinə o qədər də ciddi təsir göstərmir. Meksika dağlıq ölkə olduğundan onun çayları hidroenerji ehtiyatlıdır, nəqliyyat kimi az istifadə edilir.
Ölkə ərazisində qırmızı-sarı laterit torpaqlar əsasən rütubətli tropik və rütubətli mülayim iqlim şəraitində formalaşır. Qırmızı laterit torpaqlar Verakrus ştatında, Nayarit ştatının sahil zonasında və Serraniya-Norte-de-Çyapas dağ silsiləsinin ayrı-ayrı ərazilərində, nisbətən bataqlıqlaşmış ərazilərdə qleyli torpaqlar, quru səhra və yarım səhra iqlimi şəraitində isə boz torpaqlar yayılmışdır. Daxili dağətəyi ərazilərdə qara, yüksək dağlıq yamaclarda dağ-qara və qonur, subtropik, tropik çöl və yarımsəhra iqlimi şəraitində boz-qonur torpaqlar yayılmışdır.
Tarixi
Amerikanın ispanlar tərəfindən kəşf edilməsinə qədər Meksika ərazisində və Atsteklərin dövləti mövcud olmuşdur. 1518-ci ildə İspaniya konkistadoru ekspedisiyası Meksikaya ilk dəfə qədəm basmışdır. 1519-cu ildə ispan konkistadoru Kortesin dəstəsi Meksika ərazisinə gəlmiş, burada Verakruz adlı şəhərin təməlini qoymuşdur. Tezliklə o, heç bir döyüş olmadan Astek dövlətinin paytaxtı Tenoçtitlanda (indiki Mexiko) daxil olur və astek hökmdarı Montesumunu əsir götürür.
1520-ci ildə asteklərin ispanlara qarşı üsyanı baş verir. 1521-ci ildə Kortes 10 minlik antiastek ruhlu hindli ordusu ilə Astek dövlətini fəth etmişdi.
1522-ci ildə Kortes Yeni İspaniyanın ilk qubernatoru və qeneral kapitanı oldu. 1524-cü ildə Yeni İspaniyaya Qvatemala və Qonduras birləşdirildi.
1535-ci ildə mərkəzi Mexiko şəhəri olmaqla Yeni İspaniya adlı vitse-krallıq quruldu. Yeni İspaniyanın ilk vitse-kralı Antonio de Mendosa təyin olundu.
Meksikada 1810–1824-cü illərdə İspaniya müstəmləkəçilərinə qarşı azadlıq mübarizəsi baş vermişdi. 1821-ci ildə ispan zülmündən xilas olan və müstəqillik əldə edən Meksikanın ümumi ərazisi 5 mln. km2 -ə qədər idi. Bu ərazi Solt-Leyk gölündən müasir Kosta-Rika sərhədlərinə kimi uzanırdı.
Müstəqil Meksikanın ilk Konstitusiyası 1824-cü ildə qəbul olunmuşdu. Elə həmin il Mərkəzi Amerika dövlətləri federasiyası Meksika imperiyasından ayrılaraq özünün müstəqilliyinə nail oldu.
1846–1848-ci illərdə ABŞ-la müharibə nəticəsində onun ərazisinin təxminən yarısı, 2,2 mln. km2
Əhalisi
Meksika əhalisinin formalaşması əsasən yerli hindularla və sonradan İspaniyadan köçüb gəlmiş ispanların qarışığı əsasında baş vermişdir. Yavaş da olsa yeni metis etnik qrupu yaranıb, formalaşmışdır. Latın Amerikasının qədim mədəniyyətə malik ölkələrindən xusüsilə də Peru və Boliviyadan fərqli olaraq Meksika əhalisinin 85%-i metislərin payına düşür. Müstəmləkə dövründə bura bir qədər zənci qullar da gətirilmişdir.
1521-ci ildə siyahıyaalmanın nəticəsində məlum olmuşdur ki, ölkə əhalisinin sayı 9.1 mln. nəfərdir və onun da 7,3 mln. nəfəri astek tayfalarıdır. Ölkə ərazisinin müstəmləkəyə çevrilməsi, hinduların kütləvi qırğını, sonradan isə onlar ücün yaradılan ağır şərait əhalinin getdikcə azalmasma səbəb olmuşdur. X əsrin əvvəllərində baş verən müharibələrdə də əhalini sayının azalması müşahidə edilmişdir. 1920-ci ildə sonra əhalinin sayı əvvəlcə sabitləşməyə və getdikcə artmağa başlamışdır. Əhalinin çox hissəsinin mərkəz ştatlarda cəmləşməsi həm təbii, həm də sosial-iqtisadi amillə əlaqədardır.
Əhalinin, xüsusilə ispanların ölkənin mərkəzi rayonlarına, El-Baxio, Valye-de-Toluqa, Valye-de-ulba vadilərinin və yaylalarının yumşaq iqlimi, məhsuldar torpaqları, meşə massivləri, xarici ticarət üçün əlverişli limanları cəlb etmişdir.
İqtisadi tərəqqi, nəqliyyat vasitələrinin yaxşılaşması, yeni şəhərlərin yaranması, ölkədə əhalinin mərkəzdə yerləşməsinə baxmayaraq, daxili miqrasiya əsasında yeni kənd təsərrüfatı rayonlarında əhali getdikcə artır. Ölkənin şimal rayonlarının iqtisadiyyatında heyvandarlığın xüsusi çəkisinin artması da bura əhali miqrasiyasına şərait yaratmışdır. Neft hasilatının artması, müvafiq sənaye sahələrinin yaranması, ABŞ-la sərhəd zonasında sənaye obyektlərinin və mərkəzlərinin yaranması, ticarət-iqtisadi əlqələrin genişlənməsi, turizm digər sahələr əhalinin yerləşməsi, sıxlığı və əmək ehtiyatlarının formalaşmasına təsir edən əsas amillər olmuşdur.
"Demoqrafık partlayış" şəraitində tropik, yarımsəhra və səhraların mənimsənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu ərazilərin mənimsənilməsinə hələ müstəmləkə dövründə başlanılmışdır. XIX əsrdə Avropa immiqrantları bu əraziləri mənimsəməyə cəhd göstərmiş, lakin ciddi dönüş yarada bilməmişdilər. Hazırda yüksək urbanizasiyalaşmış mərkəzdə əhali sıxlığı problemini həll etmək üçün yeni torpaqların mənimsənilməsi dövlət tərəfindən planlı surətdə həyata keçirilir. Yeni-yeni sənaye sahələrinin yaradılması istehsal münasibətlərinin inkişafı şəhələrin artmasına, mövcud şəhərlərin isə böyüməsinə səbəb olmuşdur. Bütövlükdə ölkə üzrə əhalinin artımı üç iri mərkəzdə — Mexiko, Qvadalaxara və Monterreydə daha çoxdur. Belə ki, bu şəhərlərdə iri sənaye obyektləri cəmləşmiş, siyasi, mədəni, maliyyə, bazar münasibətləri funksiyaları çoxalmış, digər şəhər və rayonlarla əlaqələrinin artması nəticəsində infrastrukturlar xeyli yaxşılaşdırılmışdır. Güclü maliyyə imkanları və iqtisadi bazası olmayan şəhərlərdə isə artım, demək olar ki, müşahidə edilmir. Ölkə əhalisinin məskunlaşmasında əsas problemlərdən biri hələ ispan konkistadorları dövründə öz ərazilərindən tamamilə qovulmuş və bugünə qədər əzab-əziyyət çəkən hindu problemidir. 21 müxtəlif hindu dilində danışan bu əhali iri rayonların sərhəddində yaşayır.
İqtisadiyyatı
Meksikanın inkişaf tarixində iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri növbə ilə üstünlük təşkil edir. Belə ki, müstəmləkə dövründə dağ-mədən sənayesi üstün idisə, XX əsrin əvvəllərində əkinçilik və emal sənaye sahələri böyük əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. 1930–1960-cı illərdə kənd təsərrüfatı ilə sənaye sahələrinin bərabərləşməsi birləşdirən kommunikasiyarm sənayenin ayrı-ayrı sahələrinin isə xüsusi çəkisinin artması başlanmışdır. Sənaye-aqrar ölkəsi olan Meksika Latın Amerikasında çox sürətlə inkişaf edən ölkələrdən biridir. Son illər ciddi maneələri dəf edən ölkənin milli iqtisadiyyatı böyük müvəffəqiyyətlərə nail olmuşdur. Son 5 ildə ümumi daxili məhsulun artımı 2–2,8% olmuşdur. Ölkədə iqtisadiyyatın dirçəldilməsi, dövlət vəsaitinə qənaət etməklə struktur dəyişiklikləri etmək, neftin ixracından asılılığı azaltmaq, xarici kapitala şərait yaratmaq sahəsində böyük işlər görülmüşdür. Özəlləşdirmə prosesini sürətləndirməklə dövlət büdcəsi gəlir hesabına digər sahələrin inkişaf etdirilməsinə nail olmuş, dövlət nəzarətində əsas sahələr olan neft, qaz sənayesi, elektroenergetika, dəmir yol nəqliyyatını saxlamışdır. Yaxın gələcəkdə Meksika dünyanın sənaye məhsulu istehsalında, xüsusilə də toxuçuluq, yeyinti, kimya sənayesi, nefte emalı, dağ-mədən sənayesi, metallurgiya, nəqliyyat vəsaitləri və istehlak malları istehsal sahəsində inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə çatacaqdır.
Sənayesi
Müstəmləkə dövründə Meksikada əsasən qiymətli metallar istehsal edilirdi və başqa faydalı qazıntıların hasilatı barədə fıkirləşilmirdi. Özünün müstəqilliyini elan edənə kimi ölkə İspaniyanın xammal mənbəyi idi, hazır məhsulların hamısı İspaniyadan gətirilirdi. Ölkə müstəqilliyini əldə etdikdən sonra ilkin dövrlərdə, yəni 1821–1880-ci ildə sənayenin yenidən qurulmasına o qədərdə meyil etmirdi, lakin 1880–1925-ci illərdə xarici investisiyaların yavaş da olsa əraziyə axını başladı. Dəmir yolu çəkilişinin başlanması, fıliz mədənlərinin və neft rayonlarının dəniz limanları və ABŞ-la sərhəd məntəqələrini birləşdirən kommunikasiyaların yaradıdılması, xarici şirkətlərə güzəştlərin həyata keçırilməsi başlandı. XIX əsrin əvvəllərində artıq kimya məhsulları istehsal edən müəssisələrin fəaliyyəti başladı.
Ölkənin yanacaq-energetika balansının əsəsını təşkil edən neft sənayesi 1938-ci ildə tamamilə milliləşdirilmişdir. Ölkədə neft ehtiyatlarının aşkar edilməsi mənimsənilməsi sahəsində böyük işlər görmüşdür.
Neft hasilatının əsas rayonu Meksika körfəzi sahilində ABŞ-la sərhəddən Qvatemalaya qədər olan ərazi sayılır. Neft-qaz hasılatını artırmaq məqsədilə geoloji axtarış işləri aparılır. Ölkənın şimal-qərbində yerləşən iri şəhərlərə neft və neft məhsulları xüsusi tankerlərlə daşınır. Əsas neft kəmərləri Posa-Rikodan Federal dairəyə, Salamanka və Qvadalaxaraya, Posa-Rikodan Tampiko və Monterreyə, Syudad-Pemeksdən Minatitlandan keçməklə Salina-Krusa və s. çəkilmişdir. Reynos-Matomaras, Mexiko və Syudad-Pemeks-Federal dairəyə Salamanka qaz kəmərləri fəaliyyət göstərir.
Meksikanın əsas təbii qaz ehtiyatları onun cənubunda, Posa-Riko və Reynos şəhərləri ətrafındadır. Bu ehtiayt ölkənin təbii qaza olan ehtiyacını tamamilə ödəyir.
Ölkənin metallurgiyasına tələb olunan daş kömür Sabinas-Nueva-Rosita hövzəsindən çıxarılır. Yaki çayının yuxarı axarında, Oaxaka, Çiyaya, Çyapas və Gerrero ştatları ərazilərindəki kömür ehtiyatlarından da istifadə edilir.
Meksikanın iqtisadi inkişafı onun elektrik enerjisi istehsalının artmasından görünür. Ölkədə ilk elektrik stansiyalan XIX əsrin sonunda xüsusi kapital əsasında Verakrus, Puebla ştatlarında və Federal dairədə tikilmişdir. Hazırda ölkədə istehsal olunan elektrik enerjisinin 3/5-hissəsi İES, 2/5-i SES-ın payına düşür.
XIX əsrin ortalarından başlayaraq Meksikada qiymətli metallarla yanaşı, digər faydalı qazıntıların da axtarışına və istehsalına başlanmışdır.
1910–1917-ci il inqilabı dövründəki müharibələr qurtardıqdan sonra Amerika kapitalı Meksika iqtisadiyyatında vaxtilə üstünlük təşkil edən Avropa şirkətlərini sıxışdırmağa başlayaraq dağ-mədən sənayesini öz əlinə keçirdi. Merkadonun dəmir filizi, Sabinas-Nueva-Rosita hövzəsinin daş kömürünün hasilatı genişləndirildi. Qrafıt, maqnezit, duz, kükürd, sürmə, manqan, volfram, molibden hasilatı artırıldı. Elə həmin vaxtdan da ölkənin dağ-mədən sənayesi xarici şirkətlərdən asılı vəziyyətə düşdü. Əlvan metalların əksəriyyəti xammal şəklində ixrac edilir, yalnız dəmir filizi, kömür və qalay ölkə daxilində emal və istehlak edilir. Yeni-yeni mədənlərin işə salınması, xususilə də, ölkənin şimal və şimal-qərb ştatlarında aparılan geoloji kəşfiyyat işləri xeyli səmərəli olmuşdur. Burada qurğuşun-sink, gümüş, qızıl ehtiyatları olduqca çoxdur. Dəmir filizinin ümumi ehtiyatı 570 mln. ton hesablanmışdır. Manqan filizinin əsas yataqları Xamisko, Çiyaya və Sonora ştatlarının ərazisində cəmlənmişdir.
Sonora ştatı həmçinin əsas mis yataqları ilə fərqlənsə də burada son vaxtlar gümüş, qurğuşun sink, qızıl da istehsal edilir. Uran filizinin əsas ehtiyatları bir çox ərazilərdə o, cümlədən Quadalupe, El-Sotolar, Duranqo, Sonora və digər ştatlardadır. Kükürdün əsas ehtuyatı Teuantepek bərxəzindədir.
Ölkədə çuqun və polad istehsalına XX əsrin əvvəllərində başlanmışdır. O, hazırda qara metallurgiyanın inkişaf səviyyəsinə görə Braziliyadan sonra regionda ikinci yeri tutur.
Meksika sənayesinin ən qocaman sahələrindən biri toxuculuq sənayesidir ki, o bu gün də sənayenin əsas sahələrindən biri hesab olunur. Ölkənin əksər rayonlarında onun müəssisələri yerləşmişdir. Ölkənin əksər rayonlarında onun müəssisələri yerləşmişdir.
Yeyinti sənayesi emaledici sənayenin həm ən qədim, həm də istehsal olunan məhsulun dəyərinə, çalışan əhalinin sayına görə fərqlənir.
Ölkədə sürətlə inkişaf edən maşınqayırma və metal emalı müəssisələrinin əksər hissəsi mərkəzi və onu əhatə edən rayonların ərazisindədir. Federal dairə, Mexiko ştatı və Monterrey aqlomerasiyası nəqliyyat maşınqayırmasının əsas mərkəzləri hesab edilir. Federal dairə, ona yaxın ərazilər və Mexiko ştatı ölkənin sənaye məhsulu istehsalının təxminən yarıdan çoxunu verir və mürəkkəb sahəvi struktura malikdir.
Neft-kimya və metallurgiya sənayesi yüksək səviyyədə təmərgüzləşməsi ilə seçilir. Ölkədə istehsal olunan çuqun və poladın 90%-dən çoxu 4 şirkətin, onunda 45%-i "Alltosorios-de Mexiko" şirkətinin payına düşür.
Kənd təsərrüfatı
İqlimin, relyefin və torpaq örtüyünün müxtəlifiiyi Meksikada bir çox kənd təsərrüfatı məhsulu istehsal etməyə imkan verir. Bununla yanaşı təbii şəraitin bəzi xüsusiyyətləri — musson xarakterli yağıntılar, dağ sistemlərinin şimal qərbdən cənub-şərq istiqamətində uzanması bununla da əlaqədar qış dövründə soyuq hava kütlərinin şimaldan asanlıqla əraziyə daxil olması əkinliyin nisbətən məhdudlaşmasına səbəb olur. İlin qalan dövrlərində təxminən ölkə ərazisi bütövlüklə quraqlıqdan əziyyət çəkir. Yalnız yüksək dağlıq ərazilər, dəniz sahili və Aralıq dənizi iqlim tipinin mövcud olduğu Aşağı Kaliforniyanın şimal-qərbi, Tamaulikas ştatının mərkəzi, Sonora ştatının şimal hissəsi istisnalıq təşkil edir.
Meksikada müxtəlif kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal olunsa da onları iki əsas qrupa bölmək olar: daxili ehtiyacı ödəmək məqsəldilə əkilən və ixrac istiqamətli ərzaq bitkiləri. Əsas ərzaq bitkisi qarğıdalı hesab edilir və əkin yerinin təxminən yarısını əhatə edir. Ölkənin mərkəzi, cənub və şərq rayonları əhalisinin qida rasionunda qarğıdalı böyük rol oynayır.
Qarğıdalıdan başqa əhalinin rasionunda eyni zamanda buğda, çəltik, şəkər qamışı, lobya, bibər mühüm yer tutur. Şimal, Mərkəz və Şimal-Qərbin təsərrüfatlarında buğda nəzərəçarpacaq rol oynayır. Ölkə hazırda daxili tələbatını tam ödəyir və qismini də ixrac edir. Vacib ixrac məhsullarına eyni zamanda pambıq, qəhvə, şəkər qamışı və pomidor daxildir. Suvarma ərazilərində istehsal edilən meyvə tərəvəz daxili və xarici bazarlara çıxarılır.
İqlim dəyişkənliyinə, temperatur amplitudunun müxtəlifliyinə, quraqlığa, hündürlüyə asanlıqla davam gətirən qarğıdalı ölkənin əksər bölgələrində becərilir.
Əvvəllər az bir ərazidə becərilən buğda indi ölkənin bir çox ştatlarında, suvarılmayan ərazilərdə, çay vadilərində becərilir. Ölkənin iqlim şəraitinə uyğunlaşmış yeni buğda sortları ümumi məhsulun əsasını təşkil edir.
Ölkənin tropik və subtropik iqlim qurşaqlarında, suvarılan ərazilərdə çəltik istehsal edilir. Kənd təsərrüfatı istehsalında arpa mühüm yer tutur. İsti subtropik və isti mülayim iqlim şəraitində meyvəçilik bir çox ştatların ərazilərində yüksək məhsul verir. Sitrus bitkiləri içərisində ən geniş yayılanı portağaldır. Son illər şərab istehsalı üçün texniki üzüm sortları əkin sahələrinin genişləndirilməsinə qayğı artırılmışdır. Meksika dünyada ən çox istiot istehsal edən ölkələrdəndir.
Son on ildə əlverişli təbii şəratdə becərilən şəkər qamışının istehsal həcmi artırılmaqdadır. Ölkədə banan, yer fındığı, kakao, sizal, pomidor, qəhvə, pambıq və digər məhsulların istehsalının həcmi artır.
Meksikada heyvandarlıq indikindən qat-qat güclü inkişaf etmə imkanlarına malikdir. Təbii landşaftın müxtəlifliyi və təbii otlaqların rəngarəngiliyi onun güclü yem bazası hesab edilir. Təsadüfi deyildi ki, təbii otlaqların ümumi sahəsi meşə örtüyündən və əkin sahəsindən çoxdur. Deməli, heyvandarlığın inkişafının zəifliyi yem bazası ilə yox sosial-iqtisadi inkişafla əlaqədardır. İstər kənd yaşayış məntəqəsində, istərsə də şəhərlərdə yaşayan əhalinin alıcılıq qabiliyyəti aşağı olduğundan ət-süd məhsullarının kütləvi istehlakı da azdır və bu gəlir gətirən sahəyə çevrilə bilmir. Uzun illər ərzində ölkədə heyvandarlıq ixrac məhsulu istehsal etmişdir. Buna görə də indi ölkə iqtisadiyyatında, xüsusilə də kənd təsərrüfatında ciddi dönüş yaratmaq üçün ölkənin təbii komplekslərini daha yaxşı öyrənmək, eyni zamanda heyvanların cins tərkibinin yaxşılaşdırılmasına nail olmaq əsas vəzifədir.
Tədqiqatlar göstərir ki, təbii otlaqların sahəsi 70 mln. ha yaxındır və əsas otlaqlar ölkənin şimal, şimal şərq və şimal-qərb ştatlarındadır. İri buynuzlu mal-qaranın çox hissəsi Verakrus, Xalisko, Sonora, Sinaloa, Oaxaka, Tamaulinas ştatlarında, xırda buynuzlu mal-qara isə Koauila, Oaxaka, Nuevo-Leon, Sakatekas, San-Luis-Potosi və Gerrero ştatlarında cəmləşmişdir. Ölkə ərazisi əsasən dağlıq relyefə malik olduğundan ənənəvi qoşqu və minik heyvanları olan at, qatır və uzunqulaq saxlanması bütün ştatlarda əhəmiyyət kəsb edir. Son illər sənayenin güclü inkişafı ilə əlaqədar olaraq urbanizasiyanın səviyyəsi yüksəlmiş, şəhər əhalisi artmışdır. Buna görə də şəhər əhalisini ət və yumurta ilə təmin etmək məqsədilə əhalinin sıx məskunlaşdığı regionlarda və iri şəhərlərin ətrafında sənaye quşçuluğu böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir.
Daxili fərqləri, iri iqtisadi rayonları
Meksikanın ayn-ayrı regionlarının inkişafında qeyri-bərabərlik müşahidə edilir. İlkin inkişaf ölkənin mərkəzi regionlarında baş vermişdir. Əhalinin mərkəzi rayonlarda cəmləşməsi, emaledici sənayenin Meksika dağlıq yaylasının təbii resurslarına və çayların enerjisinə əsaslanmaqla inkişafı getdikcə artmağa başladı. Ölkədə neft sənayesinin milliləşdirilməsindən sonra neft emalı sənayesi inkişaf etməyə, şimal-qərb, şərq və Yukatan ərazilərindəki su resurslarından geniş istifadə ölkənin xalq təsərrüfatının yeni mərhələyə daxil olmasını sürətləndirdi. XX-əsrin 30-cu illərindən başlayaraq dərin dəyişiklərin həyata keçirilməsi nəticəsində ərazi vahidliyi möhkəmlənməyə başlamış, tropik vilayətlərin milli istehsala cəlb edilməsi sürətlənmişdir. Son illərdə suvarma sistemlərinin yaradılması, elektrostansiyaların tikilməsi, aqrar islahatlar, neft və qaz kəmərlərinin çəkilməsi, kənd təsərrüfatına kreditin aynlması və digər tədbirlər Meksikanın iqtisadiyyatını xeyli möhkəmləndirmişdir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş regionlar daxilində hələ kifayət qədər geridə qalmış ərazilər də mövcuddur. Bu ərazilərin kənd təsərrüfatı, sənayesi və nəqliyyatı son dərəcə zəif inkişaf etmişdir.
Suvarılan torpaq sahələrinin 49%-dən 15%-i Şimal-Şərq, 13%-i Şimal rayonunun ərazisindədir. Neft-mədən sənayesi məhsulunun dəyərinin 70%-dən çoxu Şimal rayonunun payına düşür.
Şimal-Qərb iqtisadi-coğrafi rayonunun ərazisinə şərqdə Qərbi SyerraMadre ilə qərbdə Sakit okeanın sahil xətti, şimalda isə ABŞ-la dövlət sərhəddində olan sahə daxildir. Rayonun iqlimi quru subtropikdən tropik savanna iqliminədək dəyişir.
Yağıntıların miqdarı cənub-şərqdən şimal-qərbədəklər tədricən azalır. Sakit okeanın hövzəsinə aid olan dağ çayları rayonun inkişafında müstəsna rol oynayırlar. Aşağı Kaliforniya, Sonora və Nayarit ştatlarının vahid bir iqtisadi rayonda birləşməsi onların suvarma əkinçiliyi istiqamətində ixtisaslaşmaları, daxili və xarici bazar üçün əmtəəlik kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal etmələridir.
Dil
Rəsmi dili ispan dilidir.
Din
Ölkədəki dinlər: roma katolik kilsəsi −89%, protestan-6%, qalanları-5%
Həmçinin bax
İstinadlar
- http://chartsbin.com/view/edr.
Xarici keçidlər
- Meksika President Aparatı
- Meksika rərmi saytı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Meksika isp Mexico ya da resmi adi ile Meksika Birlesmis Statlari isp Estados Unidos Mexicanos Simali Amerikada olke paytaxti Mexiko seheri sahesi 1 972 550 km ehalisinin sayi 2015 ci il hesablamalarina gore 119 530 753 neferdir Dunya olkeleri arasinda sahesine gore 13 cu ehalisine gore ise 11 ci yerdedir Ispan dilli olkeler arasinda ehalisinin sayina gore ilk yeri tutsa da Latin Amerikasi olkeleri arasinda ehalisinin sayina gore 2 ci yerdedir Cografi movqeyine gore simaldan ABS qerbden ve cenubdan Sakit okean cenub serqden Qvatemala Beliz Karib denizi serq terefden ise Meksika korfezi ile ehate olunmusdur MeksikaEstados Unidos MexicanosBayraq Gerb d Derecho ajeno es la pazHimn source source track track track track track track track track track Tarixi Musteqilliyinin elani 16 sentyabr 1810 Musteqilliyinin taninmasi 28 dekabr 1836Resmi dilleri ispan diliPaytaxt MexikoIdareetme formasiPrezident Andres Manuel Lopes ObradorSahesi Dunyada 13 cu Umumi 1 972 551 km Su sahesi 1 58Ehalisi Ehali 128 665 641 nefer 10 cu Siyahiyaalma 2020 126 014 024 nef Sixliq 61 nef km 142 ci UDM AQP Umumi 3 125 trilyon dollar 13 cu Adambasina 24 295 dollar UDM nominal Umumi 2023 1 663 trilyon dollar 14 cu Adambasina 12 926 dollar 71 ci III 2021 0 758 artim 86 ci Valyuta Meksika pesosuInternet domeni mxMXBOK kodu MEXTelefon kodu 52Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarMeksika Meksika 3 olke ile hemserheddir ABS Beliz ve Qvatemala Monterrey Puebla ve Leon Meksikanin en boyuk seherlerinidir CografiyasiHazirda Meksikanin erazisi 1 972 550 kvadrat kilometrdir erazisinin boyukluyune gore Braziliya ve Argentinadan sonra Latin Amerikasinin ucuncu dovletidir 1959 cu il konstitusiyasindaki deyisikliye esasen 200 m derinliye qeder materik dayazligi self zonasi da olkenin Milli erazisi hesab edilmisdir Esasen dagliq olke olan Meksikanin erazisinin yaridan coxu deniz seviyyesinden 1000 m den yuxarida yalniz 1 3 hissesi ise duzenlikde yerlesir Meksika sahili boyu ensiz ovaliqlar uzanir Onlarin boyuk teserrufat ehemiyyeti vardir Ovaliqlari kesib kecen caylar suvarma ekinciliyinin inkisafina sebeb olmusdur Sakit okeanin sahili boyu uzanan ovaliqlarin eni 250 km e catir Olkenin relyefi iqlimin torpagin ve bitki ortuyunun xarakterini mueyyenlesdirir Dag silsilelerinin mineral ve mese resurslari bir cox rayonlarin ehalisinin teserrufat fealiyyetinin esasini teskil edir Meshur Meksika tedqiqatcisi Kampilyo Saensin tesnifatina esasen olke erazisinda kifayet qeder qiymetli ve nadir metallar sink qurgusun mis manqan cive surme ve diger metallar vardir Qeyri filiz ehiyatlarindan kukurd fluyerit barit qrafit tebii qaz ve tikinti materiallari daha zengindir Olke erazisinde iqlimin formalasmasina onun cografi movqeyi ile yanasi relyefin de boyuk tesir vardir Yayda en cox istiler tropik qursaqda yerlesen statlarda yox Sonora Asagi Kaliforniya Koauila statlarinin erazisinde qeyd edilir Yagintilarn paylanmasinda da relyefin rolu boyukdur Olke erazisinde rutubetli tropik rutubetli mulayim ve quru iqlim zonalarinin ayrilmasi teserrufatin ixtisaslasmasina guclu tesir etmisdir Rutubetli tropik zona orta illik temperaturun 18 orta illik yagintinin 750 mm dek olmasi ile xarakterize olunur Bu iqlim zonasina Yukatan yarimadasi Serqi Syerra Madre Syerra Madre de Oaxaka Serraniya Nofte de Cyapasin 1000 m dek hundurluyu olan erazileri Meksika korfezinin sahilindeki duzenlikler daxildir Rutubetli mulayim zonada en isti ayin orta temperaturu 18 illik yagintinin miqdarinin ise 600 mm dek olmasi xarakterik haldir ve esasen dagliq erazileri ehate edir Quru iqlim zonasinda yagintinin illik miqdari texminen 250 mm Altar sehrasinda Asagi Kaliforniyanin serqinde 100 mm den cox deyildir Meksikanin fiziki cografi proseslerine etraf okean ve denizlerin tesiri olduqca boyukdur Burada Meksika korfezinin rolu daha boyukdur Korfez uzerinde formalasan hava kutleleri eraziye olduqca coxlu rutubet getirir Korfezden kecen isti Qolfstrim cereyani baliqciligin inkisafi ucun elverisli serait yaradir Kontinental selfin zengin neft ehtiyatlari olke ucun boyuk ehemiyyet kesb edir Karib denizi uzerinde formalasan hava kutleleri de eraziye xeyli rutubet getirir Atlantik okeanindan ferqli olaraq Sakit okean Meksikanin iqlim seraitine o qeder de ciddi tesir gostermir Meksika dagliq olke oldugundan onun caylari hidroenerji ehtiyatlidir neqliyyat kimi az istifade edilir Olke erazisinde qirmizi sari laterit torpaqlar esasen rutubetli tropik ve rutubetli mulayim iqlim seraitinde formalasir Qirmizi laterit torpaqlar Verakrus statinda Nayarit statinin sahil zonasinda ve Serraniya Norte de Cyapas dag silsilesinin ayri ayri erazilerinde nisbeten bataqliqlasmis erazilerde qleyli torpaqlar quru sehra ve yarim sehra iqlimi seraitinde ise boz torpaqlar yayilmisdir Daxili dageteyi erazilerde qara yuksek dagliq yamaclarda dag qara ve qonur subtropik tropik col ve yarimsehra iqlimi seraitinde boz qonur torpaqlar yayilmisdir TarixiEsas meqale Meksika tarixi Amerikanin ispanlar terefinden kesf edilmesine qeder Meksika erazisinde ve Atsteklerin dovleti movcud olmusdur 1518 ci ilde Ispaniya konkistadoru ekspedisiyasi Meksikaya ilk defe qedem basmisdir 1519 cu ilde ispan konkistadoru Kortesin destesi Meksika erazisine gelmis burada Verakruz adli seherin temelini qoymusdur Tezlikle o hec bir doyus olmadan Astek dovletinin paytaxti Tenoctitlanda indiki Mexiko daxil olur ve astek hokmdari Montesumunu esir goturur 1520 ci ilde asteklerin ispanlara qarsi usyani bas verir 1521 ci ilde Kortes 10 minlik antiastek ruhlu hindli ordusu ile Astek dovletini feth etmisdi 1522 ci ilde Kortes Yeni Ispaniyanin ilk qubernatoru ve qeneral kapitani oldu 1524 cu ilde Yeni Ispaniyaya Qvatemala ve Qonduras birlesdirildi 1535 ci ilde merkezi Mexiko seheri olmaqla Yeni Ispaniya adli vitse kralliq quruldu Yeni Ispaniyanin ilk vitse krali Antonio de Mendosa teyin olundu Meksikada 1810 1824 cu illerde Ispaniya mustemlekecilerine qarsi azadliq mubarizesi bas vermisdi 1821 ci ilde ispan zulmunden xilas olan ve musteqillik elde eden Meksikanin umumi erazisi 5 mln km2 e qeder idi Bu erazi Solt Leyk golunden muasir Kosta Rika serhedlerine kimi uzanirdi Musteqil Meksikanin ilk Konstitusiyasi 1824 cu ilde qebul olunmusdu Ele hemin il Merkezi Amerika dovletleri federasiyasi Meksika imperiyasindan ayrilaraq ozunun musteqilliyine nail oldu 1846 1848 ci illerde ABS la muharibe neticesinde onun erazisinin texminen yarisi 2 2 mln km2EhalisiEsas meqale Meksika ehalisi Meksika ehalisinin formalasmasi esasen yerli hindularla ve sonradan Ispaniyadan kocub gelmis ispanlarin qarisigi esasinda bas vermisdir Yavas da olsa yeni metis etnik qrupu yaranib formalasmisdir Latin Amerikasinin qedim medeniyyete malik olkelerinden xususile de Peru ve Boliviyadan ferqli olaraq Meksika ehalisinin 85 i metislerin payina dusur Mustemleke dovrunde bura bir qeder zenci qullar da getirilmisdir 1521 ci ilde siyahiyaalmanin neticesinde melum olmusdur ki olke ehalisinin sayi 9 1 mln neferdir ve onun da 7 3 mln neferi astek tayfalaridir Olke erazisinin mustemlekeye cevrilmesi hindularin kutlevi qirgini sonradan ise onlar ucun yaradilan agir serait ehalinin getdikce azalmasma sebeb olmusdur X esrin evvellerinde bas veren muharibelerde de ehalini sayinin azalmasi musahide edilmisdir 1920 ci ilde sonra ehalinin sayi evvelce sabitlesmeye ve getdikce artmaga baslamisdir Ehalinin cox hissesinin merkez statlarda cemlesmesi hem tebii hem de sosial iqtisadi amille elaqedardir Ehalinin xususile ispanlarin olkenin merkezi rayonlarina El Baxio Valye de Toluqa Valye de ulba vadilerinin ve yaylalarinin yumsaq iqlimi mehsuldar torpaqlari mese massivleri xarici ticaret ucun elverisli limanlari celb etmisdir Iqtisadi tereqqi neqliyyat vasitelerinin yaxsilasmasi yeni seherlerin yaranmasi olkede ehalinin merkezde yerlesmesine baxmayaraq daxili miqrasiya esasinda yeni kend teserrufati rayonlarinda ehali getdikce artir Olkenin simal rayonlarinin iqtisadiyyatinda heyvandarligin xususi cekisinin artmasi da bura ehali miqrasiyasina serait yaratmisdir Neft hasilatinin artmasi muvafiq senaye sahelerinin yaranmasi ABS la serhed zonasinda senaye obyektlerinin ve merkezlerinin yaranmasi ticaret iqtisadi elqelerin genislenmesi turizm diger saheler ehalinin yerlesmesi sixligi ve emek ehtiyatlarinin formalasmasina tesir eden esas amiller olmusdur Demoqrafik partlayis seraitinde tropik yarimsehra ve sehralarin menimsenilmesi muhum ehemiyyet kesb etmisdir Bu erazilerin menimsenilmesine hele mustemleke dovrunde baslanilmisdir XIX esrde Avropa immiqrantlari bu erazileri menimsemeye cehd gostermis lakin ciddi donus yarada bilmemisdiler Hazirda yuksek urbanizasiyalasmis merkezde ehali sixligi problemini hell etmek ucun yeni torpaqlarin menimsenilmesi dovlet terefinden planli suretde heyata kecirilir Yeni yeni senaye sahelerinin yaradilmasi istehsal munasibetlerinin inkisafi sehelerin artmasina movcud seherlerin ise boyumesine sebeb olmusdur Butovlukde olke uzre ehalinin artimi uc iri merkezde Mexiko Qvadalaxara ve Monterreyde daha coxdur Bele ki bu seherlerde iri senaye obyektleri cemlesmis siyasi medeni maliyye bazar munasibetleri funksiyalari coxalmis diger seher ve rayonlarla elaqelerinin artmasi neticesinde infrastrukturlar xeyli yaxsilasdirilmisdir Guclu maliyye imkanlari ve iqtisadi bazasi olmayan seherlerde ise artim demek olar ki musahide edilmir Olke ehalisinin meskunlasmasinda esas problemlerden biri hele ispan konkistadorlari dovrunde oz erazilerinden tamamile qovulmus ve bugune qeder ezab eziyyet ceken hindu problemidir 21 muxtelif hindu dilinde danisan bu ehali iri rayonlarin serheddinde yasayir IqtisadiyyatiMeksikanin inkisaf tarixinde iqtisadiyyatin muxtelif saheleri novbe ile ustunluk teskil edir Bele ki mustemleke dovrunde dag meden senayesi ustun idise XX esrin evvellerinde ekincilik ve emal senaye saheleri boyuk ehemiyyet kesb etmeye baslamisdir 1930 1960 ci illerde kend teserrufati ile senaye sahelerinin beraberlesmesi birlesdiren kommunikasiyarm senayenin ayri ayri sahelerinin ise xususi cekisinin artmasi baslanmisdir Senaye aqrar olkesi olan Meksika Latin Amerikasinda cox suretle inkisaf eden olkelerden biridir Son iller ciddi maneeleri def eden olkenin milli iqtisadiyyati boyuk muveffeqiyyetlere nail olmusdur Son 5 ilde umumi daxili mehsulun artimi 2 2 8 olmusdur Olkede iqtisadiyyatin dirceldilmesi dovlet vesaitine qenaet etmekle struktur deyisiklikleri etmek neftin ixracindan asililigi azaltmaq xarici kapitala serait yaratmaq sahesinde boyuk isler gorulmusdur Ozellesdirme prosesini suretlendirmekle dovlet budcesi gelir hesabina diger sahelerin inkisaf etdirilmesine nail olmus dovlet nezaretinde esas saheler olan neft qaz senayesi elektroenergetika demir yol neqliyyatini saxlamisdir Yaxin gelecekde Meksika dunyanin senaye mehsulu istehsalinda xususile de toxuculuq yeyinti kimya senayesi nefte emali dag meden senayesi metallurgiya neqliyyat vesaitleri ve istehlak mallari istehsal sahesinde inkisaf etmis olkelerin seviyyesine catacaqdir Senayesi Mustemleke dovrunde Meksikada esasen qiymetli metallar istehsal edilirdi ve basqa faydali qazintilarin hasilati barede fikirlesilmirdi Ozunun musteqilliyini elan edene kimi olke Ispaniyanin xammal menbeyi idi hazir mehsullarin hamisi Ispaniyadan getirilirdi Olke musteqilliyini elde etdikden sonra ilkin dovrlerde yeni 1821 1880 ci ilde senayenin yeniden qurulmasina o qederde meyil etmirdi lakin 1880 1925 ci illerde xarici investisiyalarin yavas da olsa eraziye axini basladi Demir yolu cekilisinin baslanmasi filiz medenlerinin ve neft rayonlarinin deniz limanlari ve ABS la serhed menteqelerini birlesdiren kommunikasiyalarin yaradidilmasi xarici sirketlere guzestlerin heyata kecirilmesi baslandi XIX esrin evvellerinde artiq kimya mehsullari istehsal eden muessiselerin fealiyyeti basladi Olkenin yanacaq energetika balansinin esesini teskil eden neft senayesi 1938 ci ilde tamamile millilesdirilmisdir Olkede neft ehtiyatlarinin askar edilmesi menimsenilmesi sahesinde boyuk isler gormusdur Neft hasilatinin esas rayonu Meksika korfezi sahilinde ABS la serhedden Qvatemalaya qeder olan erazi sayilir Neft qaz hasilatini artirmaq meqsedile geoloji axtaris isleri aparilir Olkenin simal qerbinde yerlesen iri seherlere neft ve neft mehsullari xususi tankerlerle dasinir Esas neft kemerleri Posa Rikodan Federal daireye Salamanka ve Qvadalaxaraya Posa Rikodan Tampiko ve Monterreye Syudad Pemeksden Minatitlandan kecmekle Salina Krusa ve s cekilmisdir Reynos Matomaras Mexiko ve Syudad Pemeks Federal daireye Salamanka qaz kemerleri fealiyyet gosterir Meksikanin esas tebii qaz ehtiyatlari onun cenubunda Posa Riko ve Reynos seherleri etrafindadir Bu ehtiayt olkenin tebii qaza olan ehtiyacini tamamile odeyir Olkenin metallurgiyasina teleb olunan das komur Sabinas Nueva Rosita hovzesinden cixarilir Yaki cayinin yuxari axarinda Oaxaka Ciyaya Cyapas ve Gerrero statlari erazilerindeki komur ehtiyatlarindan da istifade edilir Meksikanin iqtisadi inkisafi onun elektrik enerjisi istehsalinin artmasindan gorunur Olkede ilk elektrik stansiyalan XIX esrin sonunda xususi kapital esasinda Verakrus Puebla statlarinda ve Federal dairede tikilmisdir Hazirda olkede istehsal olunan elektrik enerjisinin 3 5 hissesi IES 2 5 i SES in payina dusur XIX esrin ortalarindan baslayaraq Meksikada qiymetli metallarla yanasi diger faydali qazintilarin da axtarisina ve istehsalina baslanmisdir 1910 1917 ci il inqilabi dovrundeki muharibeler qurtardiqdan sonra Amerika kapitali Meksika iqtisadiyyatinda vaxtile ustunluk teskil eden Avropa sirketlerini sixisdirmaga baslayaraq dag meden senayesini oz eline kecirdi Merkadonun demir filizi Sabinas Nueva Rosita hovzesinin das komurunun hasilati genislendirildi Qrafit maqnezit duz kukurd surme manqan volfram molibden hasilati artirildi Ele hemin vaxtdan da olkenin dag meden senayesi xarici sirketlerden asili veziyyete dusdu Elvan metallarin ekseriyyeti xammal seklinde ixrac edilir yalniz demir filizi komur ve qalay olke daxilinde emal ve istehlak edilir Yeni yeni medenlerin ise salinmasi xususile de olkenin simal ve simal qerb statlarinda aparilan geoloji kesfiyyat isleri xeyli semereli olmusdur Burada qurgusun sink gumus qizil ehtiyatlari olduqca coxdur Demir filizinin umumi ehtiyati 570 mln ton hesablanmisdir Manqan filizinin esas yataqlari Xamisko Ciyaya ve Sonora statlarinin erazisinde cemlenmisdir Sonora stati hemcinin esas mis yataqlari ile ferqlense de burada son vaxtlar gumus qurgusun sink qizil da istehsal edilir Uran filizinin esas ehtiyatlari bir cox erazilerde o cumleden Quadalupe El Sotolar Duranqo Sonora ve diger statlardadir Kukurdun esas ehtuyati Teuantepek berxezindedir Olkede cuqun ve polad istehsalina XX esrin evvellerinde baslanmisdir O hazirda qara metallurgiyanin inkisaf seviyyesine gore Braziliyadan sonra regionda ikinci yeri tutur Meksika senayesinin en qocaman sahelerinden biri toxuculuq senayesidir ki o bu gun de senayenin esas sahelerinden biri hesab olunur Olkenin ekser rayonlarinda onun muessiseleri yerlesmisdir Olkenin ekser rayonlarinda onun muessiseleri yerlesmisdir Yeyinti senayesi emaledici senayenin hem en qedim hem de istehsal olunan mehsulun deyerine calisan ehalinin sayina gore ferqlenir Olkede suretle inkisaf eden masinqayirma ve metal emali muessiselerinin ekser hissesi merkezi ve onu ehate eden rayonlarin erazisindedir Federal daire Mexiko stati ve Monterrey aqlomerasiyasi neqliyyat masinqayirmasinin esas merkezleri hesab edilir Federal daire ona yaxin eraziler ve Mexiko stati olkenin senaye mehsulu istehsalinin texminen yaridan coxunu verir ve murekkeb sahevi struktura malikdir Neft kimya ve metallurgiya senayesi yuksek seviyyede temerguzlesmesi ile secilir Olkede istehsal olunan cuqun ve poladin 90 den coxu 4 sirketin onunda 45 i Alltosorios de Mexiko sirketinin payina dusur Kend teserrufati Iqlimin relyefin ve torpaq ortuyunun muxtelifiiyi Meksikada bir cox kend teserrufati mehsulu istehsal etmeye imkan verir Bununla yanasi tebii seraitin bezi xususiyyetleri musson xarakterli yagintilar dag sistemlerinin simal qerbden cenub serq istiqametinde uzanmasi bununla da elaqedar qis dovrunde soyuq hava kutlerinin simaldan asanliqla eraziye daxil olmasi ekinliyin nisbeten mehdudlasmasina sebeb olur Ilin qalan dovrlerinde texminen olke erazisi butovlukle quraqliqdan eziyyet cekir Yalniz yuksek dagliq eraziler deniz sahili ve Araliq denizi iqlim tipinin movcud oldugu Asagi Kaliforniyanin simal qerbi Tamaulikas statinin merkezi Sonora statinin simal hissesi istisnaliq teskil edir Meksikada muxtelif kend teserrufati mehsullari istehsal olunsa da onlari iki esas qrupa bolmek olar daxili ehtiyaci odemek meqseldile ekilen ve ixrac istiqametli erzaq bitkileri Esas erzaq bitkisi qargidali hesab edilir ve ekin yerinin texminen yarisini ehate edir Olkenin merkezi cenub ve serq rayonlari ehalisinin qida rasionunda qargidali boyuk rol oynayir Qargidalidan basqa ehalinin rasionunda eyni zamanda bugda celtik seker qamisi lobya biber muhum yer tutur Simal Merkez ve Simal Qerbin teserrufatlarinda bugda nezerecarpacaq rol oynayir Olke hazirda daxili telebatini tam odeyir ve qismini de ixrac edir Vacib ixrac mehsullarina eyni zamanda pambiq qehve seker qamisi ve pomidor daxildir Suvarma erazilerinde istehsal edilen meyve terevez daxili ve xarici bazarlara cixarilir Iqlim deyiskenliyine temperatur amplitudunun muxtelifliyine quraqliga hundurluye asanliqla davam getiren qargidali olkenin ekser bolgelerinde becerilir Evveller az bir erazide becerilen bugda indi olkenin bir cox statlarinda suvarilmayan erazilerde cay vadilerinde becerilir Olkenin iqlim seraitine uygunlasmis yeni bugda sortlari umumi mehsulun esasini teskil edir Olkenin tropik ve subtropik iqlim qursaqlarinda suvarilan erazilerde celtik istehsal edilir Kend teserrufati istehsalinda arpa muhum yer tutur Isti subtropik ve isti mulayim iqlim seraitinde meyvecilik bir cox statlarin erazilerinde yuksek mehsul verir Sitrus bitkileri icerisinde en genis yayilani portagaldir Son iller serab istehsali ucun texniki uzum sortlari ekin sahelerinin genislendirilmesine qaygi artirilmisdir Meksika dunyada en cox istiot istehsal eden olkelerdendir Son on ilde elverisli tebii seratde becerilen seker qamisinin istehsal hecmi artirilmaqdadir Olkede banan yer findigi kakao sizal pomidor qehve pambiq ve diger mehsullarin istehsalinin hecmi artir Meksikada heyvandarliq indikinden qat qat guclu inkisaf etme imkanlarina malikdir Tebii landsaftin muxtelifliyi ve tebii otlaqlarin rengarengiliyi onun guclu yem bazasi hesab edilir Tesadufi deyildi ki tebii otlaqlarin umumi sahesi mese ortuyunden ve ekin sahesinden coxdur Demeli heyvandarligin inkisafinin zeifliyi yem bazasi ile yox sosial iqtisadi inkisafla elaqedardir Ister kend yasayis menteqesinde isterse de seherlerde yasayan ehalinin aliciliq qabiliyyeti asagi oldugundan et sud mehsullarinin kutlevi istehlaki da azdir ve bu gelir getiren saheye cevrile bilmir Uzun iller erzinde olkede heyvandarliq ixrac mehsulu istehsal etmisdir Buna gore de indi olke iqtisadiyyatinda xususile de kend teserrufatinda ciddi donus yaratmaq ucun olkenin tebii komplekslerini daha yaxsi oyrenmek eyni zamanda heyvanlarin cins terkibinin yaxsilasdirilmasina nail olmaq esas vezifedir Tedqiqatlar gosterir ki tebii otlaqlarin sahesi 70 mln ha yaxindir ve esas otlaqlar olkenin simal simal serq ve simal qerb statlarindadir Iri buynuzlu mal qaranin cox hissesi Verakrus Xalisko Sonora Sinaloa Oaxaka Tamaulinas statlarinda xirda buynuzlu mal qara ise Koauila Oaxaka Nuevo Leon Sakatekas San Luis Potosi ve Gerrero statlarinda cemlesmisdir Olke erazisi esasen dagliq relyefe malik oldugundan enenevi qosqu ve minik heyvanlari olan at qatir ve uzunqulaq saxlanmasi butun statlarda ehemiyyet kesb edir Son iller senayenin guclu inkisafi ile elaqedar olaraq urbanizasiyanin seviyyesi yukselmis seher ehalisi artmisdir Buna gore de seher ehalisini et ve yumurta ile temin etmek meqsedile ehalinin six meskunlasdigi regionlarda ve iri seherlerin etrafinda senaye qusculugu boyuk ehemiyyet kesb etmisdir Daxili ferqleri iri iqtisadi rayonlari Meksikanin ayn ayri regionlarinin inkisafinda qeyri beraberlik musahide edilir Ilkin inkisaf olkenin merkezi regionlarinda bas vermisdir Ehalinin merkezi rayonlarda cemlesmesi emaledici senayenin Meksika dagliq yaylasinin tebii resurslarina ve caylarin enerjisine esaslanmaqla inkisafi getdikce artmaga basladi Olkede neft senayesinin millilesdirilmesinden sonra neft emali senayesi inkisaf etmeye simal qerb serq ve Yukatan erazilerindeki su resurslarindan genis istifade olkenin xalq teserrufatinin yeni merheleye daxil olmasini suretlendirdi XX esrin 30 cu illerinden baslayaraq derin deyisiklerin heyata kecirilmesi neticesinde erazi vahidliyi mohkemlenmeye baslamis tropik vilayetlerin milli istehsala celb edilmesi suretlenmisdir Son illerde suvarma sistemlerinin yaradilmasi elektrostansiyalarin tikilmesi aqrar islahatlar neft ve qaz kemerlerinin cekilmesi kend teserrufatina kreditin aynlmasi ve diger tedbirler Meksikanin iqtisadiyyatini xeyli mohkemlendirmisdir Iqtisadi cehetden inkisaf etmis regionlar daxilinde hele kifayet qeder geride qalmis eraziler de movcuddur Bu erazilerin kend teserrufati senayesi ve neqliyyati son derece zeif inkisaf etmisdir Suvarilan torpaq sahelerinin 49 den 15 i Simal Serq 13 i Simal rayonunun erazisindedir Neft meden senayesi mehsulunun deyerinin 70 den coxu Simal rayonunun payina dusur Simal Qerb iqtisadi cografi rayonunun erazisine serqde Qerbi SyerraMadre ile qerbde Sakit okeanin sahil xetti simalda ise ABS la dovlet serheddinde olan sahe daxildir Rayonun iqlimi quru subtropikden tropik savanna iqliminedek deyisir Yagintilarin miqdari cenub serqden simal qerbedekler tedricen azalir Sakit okeanin hovzesine aid olan dag caylari rayonun inkisafinda mustesna rol oynayirlar Asagi Kaliforniya Sonora ve Nayarit statlarinin vahid bir iqtisadi rayonda birlesmesi onlarin suvarma ekinciliyi istiqametinde ixtisaslasmalari daxili ve xarici bazar ucun emteelik kend teserrufati mehsullari istehsal etmeleridir DilResmi dili ispan dilidir DinOlkedeki dinler roma katolik kilsesi 89 protestan 6 qalanlari 5 Hemcinin bax2014 Iquala kutle ogurluguIstinadlarhttp chartsbin com view edr Xarici kecidlerMeksika President Aparati Meksika rermi sayti