Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Malta məhkəmələri və ya Devlet-i Âliye Divan-ı Harb-i Örfi, Birinci Dünya Müharibəsindən sonra işğalçı dövlətlər tərəfindən İstanbulda qurulan müharibə məhkəmələridir.
Osmanlı İmperatorluğunda müharibə cinayətlərinin araşdırılması məsələsi ilk dəfə Paris Sülh Konfransında gündəmə gətirildi. Daha sonra Sevr müqaviləsinə (1920) də əlavə edildi. Osmanlılar Antanta dövlətlərinin təzyiqi və İttihad əleyhdarlarının intiqam duyğusu ilə İstanbulda bir sıra hərbi məhkəmələr qurdular. Bunun nəticələri istənilən kimi olmaığından, işğalçılar Maltada sözdə beynəlxalq məhkəmə qurmağa çalışsalar da, bacarmadılar. Məhkəmə olmamışdı, müttəhimlər onlara qarşı heç bir ittiham irəli sürülmədən araşdırılır və müharibə əsiri edilirdilər.
Sürgün haqqında
Hərbi məhkəmə
Mudros müqaviləsindən sonra İstanbulun işğalı zamanı işğalçılar İttihad və tərəqqi partiyasının üzvü olan komandirləri və idarəçiləri həbs etməyə başladılar. 145 Osmanlı sərkərdəsi, idarəçi və ziyalı həbs edildi. Osmanlı tərəfindən qurulan hərbi məhkəmələrdə bir çox komandir müxtəlif müharibə cinayətlərinə görə mühakimə olundu. Ənvər, Tələt, Camal Paşa və bir çox digər məmurlar edama məhkum edildi. (Paşalar ölkədən qaçdıqları üçün cəzalandırılmadı.)
Malta sürgünləri
1919-cu ilin yanvar ayının sonlarında saxlanılan şəxslərə qarşı cinayətlərə erməni soyqırımı da əlavə edildi. 120 nəfər təqsirli bilinən şəxs HMS Benbow gəmisi ilə İngiltərə Ali Komissarı Admiral nəzarəti altında Malta adasına aparıldı. İngilislər tərəfindən Osmanlı arxivlərində, həm İttihad və Tərəqqi rejimi, həm də İstanbul və Maltada saxlanılan insanlar haqqında, Erməni Deportasiyası ilə bağlı cinayət sübutları tapmaq üçün geniş araşdırmalar aparıldı. Lakin nə o dövrün İstanbul Hökumətinə, nə də Maltada saxlanılanlara qarşı ittihamları sübut edə biləcək heç bir dəlil məhkəməyə təqdim edilmədi.
Hətta o vaxt ABŞ-dən ittihamlarla bağlı əldə etdikləri məlumatları məhkəməyə göndərmələri istənilmişdi. ABŞ tərəfi bu məsələnin soyqırım olduğunu göstərən heç bir sənədə sahib olmadığını bildirmişdi. (O dövrdə ABŞ-nin bölgədə müşahidəçiləri var idi.) ABŞ arxiv hesabatlarında; İngiltərənin Vaşinqtondakı səfiri (ing. Robert Leslie Craigie)-in, 13 iyul 1921 -ci ildə (ing. George Curzon)-a göndərdiyi teleqramda yazırdı:
"Maltada saxlanılan türklərə qarşı sübut kimi istifadə edilə biləcək bir şey olmadığını bildirməkdən təəssüflənirəm... Kifayət qədər dəlil yarada bilcək heç bir problemli məsələ yoxdur. Sözügedən hesabatlar, Əlahəzrət Hökumətinin türklərlə bağlı əlindəki məlumatları tamamlamaqda faydalı ola biləcək dəlillər belə görünmür."
Mühakimələrin başlanması
Osmanlı İmperiyasının münasibəti
1918-ci ilin noyabr ayından etibarən Osmanlı İmperiyası yaşadıqları yerdən deportasiya edilən ermənilərin öz yurdlarına qaytarılması üçün ciddi addımlar atdı.Ermənilərin sağ-salamat qayıtması üçün edilən səylər, bölgədəki quraqlıq səbəbiylə geri dönəcək olan ermənilərin ərzaqla təmin edilməsi və o vaxt hökumət başçısı olan Vəzir Əhməd İzzət Paşanın məclisdəki çıxışları; Osmanlının ermənilərə verdiyi dəyəri göstərir.
Bundan əlavə, ermənilər geri qayıdanda onlara ev və ərzaq verilmiş, bölgədəki rəsmi qurumlar açılmışdı .
Erməni məsələsinə görə həbs olunan ittifaqçıların harada və necə mühakimə olunacağı parlamentdə gündəmdə idi. Mühakimə olunacaq insanların cinayətləri və veriləcək cəzalar müxtəlif idi. Bu səbəbdən də Kanun-i Esasidə araşdırmalar və dəyişikliklər edilməli idi. Antanta təzyiqi altında olan və ittifaqçılardan bir an əvvəl qurtulmaq istəyən hökumət dövlətin xeyri üçün erməni məsələsini dərhal həll edilməsi lazım olan bir məsələ kimi qiymətləndirdi. Buna görə onlar çox çəkmədən işin içindən çıxdılar.
Eyni dövrdə, təzyiq olan Altıncı Mehmed, məhkəmə prosedurunu sürətləndirmək üçün fövqəladə bir məhkəmənin qurulmasını da tələb etdi.Bu, o dövrdə məğlub olan Osmanlı İmperatorluğunun vəziyyətini ortaya qoyur.
Məhkəmələrin qurulması
16 dekabr 1918-ci ildə Məclis-i Vükelanın qərarı ilə İstanbulda ilk Divan-i Harb-i Örfi quruldu və nümayəndə heyəti təyin edildi. Heyətinin vəzifəsi, Osmanlı müharibə cinayətlərini və ermənilərin deportasiyası zamanı qanun pozuntularını mühakimə etmək idi. Heyətinin rəhbəri Ferik Mahmut Hayret Paşa idi. Daha sonra əyalətlərə (İzmir, Bursa, Tekfurdağı, Ədirnə, Samsun və Antep) daha altı məhkəmə quruldu.
Mətbuatda daim məhkəmələr qurulsa belə, Türkiyə heyətlərinin doğru qərar verməyəcəyi təkrarlandı. Tevfik Paşa hökuməti, xarici işlər müşaviri Hikmət bəy vasitəsilə Avropadan qərəzsiz hakimlər gətirmək istəyirdi. Bu məqsədlə, 13 fevral 1919-cu ildə köçürülməni araşdırmaq və məsələnin sülh yolu ilə həll edilməsi üçün qurulacaq komissiyada iştirak etmələri üçün İsveç, Hollandiya, İspaniya və Danimarka hökumətlərinə təkliflər göndərildi. Ancaq İngilislər Osmanlı İmperatorluğunun bu cəhdinin qarşısını aldı. Tarixçi Prof. Dr. Feridun Ataya görə: "Çünki neytral ölkələrin hakimləri ermənilərin iddialarının əksini sübut edə bilərdilər".
Mühakimələr
Dinləmələr zamanı müttəhimlərə özlərini müdafiə etmək üçün çox imkan verilməmişdi, lakin müttəhimlərə qarşı bir çox şahid çıxmışdı. Məsələn: Kamal bəyin mühakiməsi zamanı daha çox şahidlər çıxmışdı və fərqli şahidlər onun Keller kəndinə gəldiyini və qırğınları izlədiyini, özünün şəxsən 3 nəfəri öldürdüyünü və hətta bir erməninin barmağından üzük oğurladığını iddia etdilər. Kamal bəy isə bütün ittihamları rədd edərək sözügedən kəndə gəlmədiyini və erməniləri əmrə əsasən Kayseri üzərindən Deyr əz-Zövr göndərdiyini söylədi. O, heç kimin bu cinayətləri törədəcək qədər qəddar ola bilməyəcəyini də bildirdi. Sonradan şahidlərin həqiqəti söyləmədiyi və söylədiklərinin onlara əzbərlədildiyi məlum oldu. Şahidlərdən birinin İstintaq Komissiyasına verdiyi ifadə ilə iclasda verdiyi ifadənin ziddiyyət təşkil etdiyi görüldü.
Hafiz Abdullah Avni məhkəmə nəticəsində edam cəzasına məhkum edildi və istintaqdakı qanunsuzluqlar yalnız ölümündən sonra ortaya çıxdı.
Məhkəmə nəticəsində edam edilən və buna bənzər bir çox hadisələr, məhkəmələrin əslində Antanta dövlətlərinin maraqları üçün çalışdığını və yol verilən qanun pozuntularını göstərir. Bu məhkəmələrin daha sonra Qurtuluş savaşı zamanı Mustafa Kamal və silahdaşlarına həbs qərarı verməsi də bunu göstərir.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2016-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-16.
- Malta Sürgünleri, Bilâl Şimşir, Bilgi Yayınevi, 1985.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-11-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-16.
- Konuyla ilgili TBMM tutanağı: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_b_sd.birlesim_baslangic?P4=11665&P5=B&page1=10&page2=10 2007-12-31 at the Wayback Machine
- PRO.FO. 13 Temmuz 1921, 371 / 6504 / E.8519 2) Foreign Office, 29 Temmuz 1921. 371 / 6504 / E.8745
- İşgal İstanbul'unda Tehcir Yargılamaları, Feridun Ata, Türk Tarih Kurumu, 2005, Ankara.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/32928&ved=2ahUKEwiR3NmlwtbxAhWJraQKHYR9C5AQFjAAegQIBRAC&usg=AOvVaw078rXMZqpedjw3AZGwAiKs (#bare_url_missing_title).[ölü keçid]
- İşgal İstanbul'unda Tehcir Yargılamaları, Feridun Ata, Türk Tarih Kurumu, s. 50-55, 2005, Ankara.
- T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 340742.
- Divan-ı Harb-i Örfilerin kuruluşu ile ilgili padişahın İrade-i Seniyyesi, Takvim-i Vekayi, 21 Kanûn-u Evvel 1334
- İşgal İstanbul'unda Tehcir Yargılamaları, Feridun Ata, Türk Tarih Kurumu, s.79-80, Ankara, 2005.
- İşgal İstanbul'unda Tehcir Yargılamalar, Feridun Ata, Türk Tarih Kurumu, s.151-155, 2005.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Malta mehkemeleri ve ya Devlet i Aliye Divan i Harb i Orfi Birinci Dunya Muharibesinden sonra isgalci dovletler terefinden Istanbulda qurulan muharibe mehkemeleridir Osmanli Imperatorlugunda muharibe cinayetlerinin arasdirilmasi meselesi ilk defe Paris Sulh Konfransinda gundeme getirildi Daha sonra Sevr muqavilesine 1920 de elave edildi Osmanlilar Antanta dovletlerinin tezyiqi ve Ittihad eleyhdarlarinin intiqam duygusu ile Istanbulda bir sira herbi mehkemeler qurdular Bunun neticeleri istenilen kimi olmaigindan isgalcilar Maltada sozde beynelxalq mehkeme qurmaga calissalar da bacarmadilar Mehkeme olmamisdi muttehimler onlara qarsi hec bir ittiham ireli surulmeden arasdirilir ve muharibe esiri edilirdiler Surgun haqqindaHerbi mehkeme Mudros muqavilesinden sonra Istanbulun isgali zamani isgalcilar Ittihad ve tereqqi partiyasinin uzvu olan komandirleri ve idarecileri hebs etmeye basladilar 145 Osmanli serkerdesi idareci ve ziyali hebs edildi Osmanli terefinden qurulan herbi mehkemelerde bir cox komandir muxtelif muharibe cinayetlerine gore muhakime olundu Enver Telet Camal Pasa ve bir cox diger memurlar edama mehkum edildi Pasalar olkeden qacdiqlari ucun cezalandirilmadi Malta surgunleri 1919 cu ilin yanvar ayinin sonlarinda saxlanilan sexslere qarsi cinayetlere ermeni soyqirimi da elave edildi 120 nefer teqsirli bilinen sexs HMS Benbow gemisi ile Ingiltere Ali Komissari Admiral nezareti altinda Malta adasina aparildi Ingilisler terefinden Osmanli arxivlerinde hem Ittihad ve Tereqqi rejimi hem de Istanbul ve Maltada saxlanilan insanlar haqqinda Ermeni Deportasiyasi ile bagli cinayet subutlari tapmaq ucun genis arasdirmalar aparildi Lakin ne o dovrun Istanbul Hokumetine ne de Maltada saxlanilanlara qarsi ittihamlari subut ede bilecek hec bir delil mehkemeye teqdim edilmedi Hetta o vaxt ABS den ittihamlarla bagli elde etdikleri melumatlari mehkemeye gondermeleri istenilmisdi ABS terefi bu meselenin soyqirim oldugunu gosteren hec bir senede sahib olmadigini bildirmisdi O dovrde ABS nin bolgede musahidecileri var idi ABS arxiv hesabatlarinda Ingilterenin Vasinqtondaki sefiri ing Robert Leslie Craigie in 13 iyul 1921 ci ilde ing George Curzon a gonderdiyi teleqramda yazirdi Maltada saxlanilan turklere qarsi subut kimi istifade edile bilecek bir sey olmadigini bildirmekden teessuflenirem Kifayet qeder delil yarada bilcek hec bir problemli mesele yoxdur Sozugeden hesabatlar Elahezret Hokumetinin turklerle bagli elindeki melumatlari tamamlamaqda faydali ola bilecek deliller bele gorunmur Muhakimelerin baslanmasiOsmanli Imperiyasinin munasibeti 1918 ci ilin noyabr ayindan etibaren Osmanli Imperiyasi yasadiqlari yerden deportasiya edilen ermenilerin oz yurdlarina qaytarilmasi ucun ciddi addimlar atdi Ermenilerin sag salamat qayitmasi ucun edilen seyler bolgedeki quraqliq sebebiyle geri donecek olan ermenilerin erzaqla temin edilmesi ve o vaxt hokumet bascisi olan Vezir Ehmed Izzet Pasanin meclisdeki cixislari Osmanlinin ermenilere verdiyi deyeri gosterir Bundan elave ermeniler geri qayidanda onlara ev ve erzaq verilmis bolgedeki resmi qurumlar acilmisdi Ermeni meselesine gore hebs olunan ittifaqcilarin harada ve nece muhakime olunacagi parlamentde gundemde idi Muhakime olunacaq insanlarin cinayetleri ve verilecek cezalar muxtelif idi Bu sebebden de Kanun i Esaside arasdirmalar ve deyisiklikler edilmeli idi Antanta tezyiqi altinda olan ve ittifaqcilardan bir an evvel qurtulmaq isteyen hokumet dovletin xeyri ucun ermeni meselesini derhal hell edilmesi lazim olan bir mesele kimi qiymetlendirdi Buna gore onlar cox cekmeden isin icinden cixdilar Eyni dovrde tezyiq olan Altinci Mehmed mehkeme prosedurunu suretlendirmek ucun fovqelade bir mehkemenin qurulmasini da teleb etdi Bu o dovrde meglub olan Osmanli Imperatorlugunun veziyyetini ortaya qoyur Mehkemelerin qurulmasi 16 dekabr 1918 ci ilde Meclis i Vukelanin qerari ile Istanbulda ilk Divan i Harb i Orfi quruldu ve numayende heyeti teyin edildi Heyetinin vezifesi Osmanli muharibe cinayetlerini ve ermenilerin deportasiyasi zamani qanun pozuntularini muhakime etmek idi Heyetinin rehberi Ferik Mahmut Hayret Pasa idi Daha sonra eyaletlere Izmir Bursa Tekfurdagi Edirne Samsun ve Antep daha alti mehkeme quruldu Metbuatda daim mehkemeler qurulsa bele Turkiye heyetlerinin dogru qerar vermeyeceyi tekrarlandi Tevfik Pasa hokumeti xarici isler musaviri Hikmet bey vasitesile Avropadan qerezsiz hakimler getirmek isteyirdi Bu meqsedle 13 fevral 1919 cu ilde kocurulmeni arasdirmaq ve meselenin sulh yolu ile hell edilmesi ucun qurulacaq komissiyada istirak etmeleri ucun Isvec Hollandiya Ispaniya ve Danimarka hokumetlerine teklifler gonderildi Ancaq Ingilisler Osmanli Imperatorlugunun bu cehdinin qarsisini aldi Tarixci Prof Dr Feridun Ataya gore Cunki neytral olkelerin hakimleri ermenilerin iddialarinin eksini subut ede bilerdiler MuhakimelerDinlemeler zamani muttehimlere ozlerini mudafie etmek ucun cox imkan verilmemisdi lakin muttehimlere qarsi bir cox sahid cixmisdi Meselen Kamal beyin muhakimesi zamani daha cox sahidler cixmisdi ve ferqli sahidler onun Keller kendine geldiyini ve qirginlari izlediyini ozunun sexsen 3 neferi oldurduyunu ve hetta bir ermeninin barmagindan uzuk ogurladigini iddia etdiler Kamal bey ise butun ittihamlari redd ederek sozugeden kende gelmediyini ve ermenileri emre esasen Kayseri uzerinden Deyr ez Zovr gonderdiyini soyledi O hec kimin bu cinayetleri toredecek qeder qeddar ola bilmeyeceyini de bildirdi Sonradan sahidlerin heqiqeti soylemediyi ve soylediklerinin onlara ezberledildiyi melum oldu Sahidlerden birinin Istintaq Komissiyasina verdiyi ifade ile iclasda verdiyi ifadenin ziddiyyet teskil etdiyi goruldu Hafiz Abdullah Avni mehkeme neticesinde edam cezasina mehkum edildi ve istintaqdaki qanunsuzluqlar yalniz olumunden sonra ortaya cixdi Mehkeme neticesinde edam edilen ve buna benzer bir cox hadiseler mehkemelerin eslinde Antanta dovletlerinin maraqlari ucun calisdigini ve yol verilen qanun pozuntularini gosterir Bu mehkemelerin daha sonra Qurtulus savasi zamani Mustafa Kamal ve silahdaslarina hebs qerari vermesi de bunu gosterir Istinadlar Arxivlenmis suret 2016 06 10 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 16 Malta Surgunleri Bilal Simsir Bilgi Yayinevi 1985 Arxivlenmis suret 2020 11 19 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 16 Konuyla ilgili TBMM tutanagi http www tbmm gov tr develop owa tutanak b sd birlesim baslangic P4 11665 amp P5 B amp page1 10 amp page2 10 2007 12 31 at the Wayback Machine PRO FO 13 Temmuz 1921 371 6504 E 8519 2 Foreign Office 29 Temmuz 1921 371 6504 E 8745 Isgal Istanbul unda Tehcir Yargilamalari Feridun Ata Turk Tarih Kurumu 2005 Ankara https dergipark org tr tr download article file 32928 amp ved 2ahUKEwiR3NmlwtbxAhWJraQKHYR9C5AQFjAAegQIBRAC amp usg AOvVaw078rXMZqpedjw3AZGwAiKs bare url missing title olu kecid Isgal Istanbul unda Tehcir Yargilamalari Feridun Ata Turk Tarih Kurumu s 50 55 2005 Ankara T C Basbakanlik Osmanli Arsivi 340742 Divan i Harb i Orfilerin kurulusu ile ilgili padisahin Irade i Seniyyesi Takvim i Vekayi 21 Kanun u Evvel 1334 Isgal Istanbul unda Tehcir Yargilamalari Feridun Ata Turk Tarih Kurumu s 79 80 Ankara 2005 Isgal Istanbul unda Tehcir Yargilamalar Feridun Ata Turk Tarih Kurumu s 151 155 2005