I İbrahim (1382, Şəki – 1417, Şamaxı) — Şirvanşahlar dövlətinin 34-cü hökmdarı. Şirvanşah Şeyx İbrahim Dərbəndilər sülaləsindən olan ilk hökmdardır. Məzyədilər və onun qolu olan Kəsranilər sülalələrinə qohum olan Dərbəndilər sülaləsi etnokonsolidasiya prosesi nəticəsində Azərbaycanın yerli əhalisi qarışaraq öz ərəb simasını itirmiş və türkləşmişdir.
Şirvanşah I İbrahim | |
---|---|
İbrahim ibn Sultan Məhəmməd ibn Keyqubad | |
| |
Şirvanşahlar dövlətinin XXXIV hökmdarı | |
1382 – 1417 | |
Əvvəlki | Huşəng ibn Kavus |
Sonrakı | I Xəlilullah |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 1382 |
Doğum yeri | Dərbənd |
Vəfat tarixi | |
Vəfat yeri | Şamaxı |
Dəfn yeri | Şamaxı |
Fəaliyyəti | suveren[d] |
Atası | Sultan Məhəmməd Dərbəndi |
Həyat yoldaşı | Bikə xanım |
Uşaqları | Şirvanşah I Xəlilullah, Kəyumərs (Gövhərşah), Qəzənfər, Əsədullah, Mənuçöhr, Əbdürrəhman, Nəsrətullah, Haşım, Fərruxzad |
Ailəsi | Dərbəndilər |
Dini | Sünni İslam |
Taxta çıxması
Huşəng 1382-ci ildə öldükdən sonra Şirvan feodalları onun əmisi oğlu İbrahim ibn Sultan Məhəmməd ibn Keyqubadı hökmdar seçdilər. Münəccimbaşıya görə Şeyx İbrahim Məzyədilər sülaləsinin qohumu olan Dərbəndi Şirvanşahları sülaləsinin ilk nümayəndəsidir. O və onun atası Sultan Məhəmməd ibn Keyqubad Kavus və Huşəngdən ehtiyat edərək Şəki kəndlərinin birində gizlənmişdilər. Əhməd Qaffarinin məlumatına görə, Şeyx İbrahimin atası oradaca ölmüş, Şeyx İbrahim isə Huşəngin ölümünə və Şirvan feodalları onu Şirvanşahlar taxtına sahib olmağa dəvət edənə qədər həmin yerdə gizlənib qalmışdı. Onun taxta çıxması haqqmda başqa mənbələrdə daha müfəssəl məlumat verilir: Zadəgan nəslindən olan yoxsullaşmış feodal Şeyx İbrahim atası və qohumları ilə birlikdə Şirvanın Şəki nahiyəsindəki kəndlərin birində yaşayaraq, əkinçiliklə məşğul olurdu. Onlar özlərini Sasani şahı I Xosrov Ənuşirəvanın nəslindən hesab edir və şəcərələrini bunun üzərində qururdular. Xalq iğtişaşlarından və feodal çəkişmələrindən sonra Şirvan feodalları Şeyx İbrahimi Şirvanşah seçməyi qərar aldılar.
"Onlar hökmdarlıq ləvazimatı olan dövlət atları və məiyyətlə İbrahimin yanına yollandılar. Gördülər ki, o, işləyib yorulduqdan sonra şumlanmış cərgənin yanındakı ağacın altında yatmışdır. Onlar İbrahimin üzərində çadır qurub şah məiyyəti kımi kənara çəkildilər və onun oyanmasını gözləməyə başladılar. İbrahim oyananda onu təbrik etdilər və ona sədaqət andı içdilər. Onlar İbrahimi şəhərə (Şamaxıya) aparıb taxta oturtdular və o, ölkələr fəth etməyə başladı, öz təbəələri ilə ədalətlə rəftar etdi, onların ürəklərinə dinclik gətirib, səxavət göstərdi. Mövqeyi möhkəmləndi və o, geniş tanınaraq məşhurlaşdı"
Hakimiyyəti
Şeyx İbrahim dövlət adamı zəkasına sahib müdrik hökmdar olmuşdur. İbrahim Yaxın Şərqdə Teymurun işğalçılıq müharibələri ilə bağlı ağır xarici siyasi hadisələrin baş verdiyi dövrdə hökmranlıq etmişdir.
Bu dövrdə Cənubi Azərbaycanda və digər vilayətlərdə Cəlairilər sülaləsi hökmdarlarından olan sultan Əhməd hökmranlıq edirdi. Şimaldan Şirvan Qızıl Orda xanı Toxtamış təhdid edirdi. Şeyx İbrahim bu ağır siyasi şəraitdə Şirvanın əfvalının ağırlığını böyük uzaqgörənliklə qiymətləndirdi. Teymur Azərbaycana hücum edərkən qarşısına çıxan hər şeyi yerlə-yeksan edən işğalçı ordunun qarşısında duruş gətirməyin çətin olacağını başa düşən, Şirvanın viran ediləcəyini və əhalisinin qırılacağını görən Şeyx İbrahim Teymura itaət göstərərək ona tabe oldu və onun rəğbətini qazanaraq Şirvanın hakimi saxlanıldı.
Əmir Teymurla ittifaq
Hətta, Teymur oğlu Miranşahı Azərbaycan və Şirvanın, o cümlədən Dərbənd və Bakının hakimi təyin edəndə də İbrahim Şirvanşah adını qoruyub saxlamağa müvəffəq oldu.
Mənbələrdə h.788 (1386)-ci ildə Qarabağa, Şirvanşahın ərazisinə daxil olan Dərbənddən keçərək Dəşt-i Qıpçağa gedən əmir Teymurun görüşünə gələn İbrahimin davranışı barədə məlumat verilir. Ərəbşah və Cənnabinin məlumatına görə, İbrahim bundan əvvəl özünün ən inanılmış adamı – böyük vəzir qazı Əbu Yəzidlə məşvərət etmiş və o, Şirvanşaha qaçıb dağlarda gizlənməyi məsləhət görmüşdü. Lakin Şeyx İbrahim təhlükəyə qarşı getməyi qərara aldı. O, Teymurun adına xütbə oxunmasını və sikkə kəsilməsini əmr etdi və itaətini bildirmək üçün bahalı hədiyyələrlə istilaçının qərargahına yollandı. O monqol hökmdarlarında dəbdə olduğu kimi, hər hədiyyədən doqquz ədəd təqdim etdi. Lakin yalnız səkkiz qul bağışladı və bildirdi ki, "doqquzuncu mən özüməm". Bu, Teymurun çox xoşuna gəldi, İbrahimi oğlu adlandırıb ona fəxri paltar bağışladı, Şirvan və Şamaxının hakimi təyin edərək öz torpaqlarına qayıtmasına icazə verdi. İbrahimə hədsiz iltifat göstərən Teymur bəzi mülkləri də onun torpaqlarına qatdı və öz xələflərinə Şirvanşahın övladlarının əmin-amanlığının təmin olunmasını vəsiyyət edən fərman verdi. İbrahimin müdrik siyasəti Şirvanı viran olmaqdan və fəlakətdən xilas etdi.
Teymurun vassalı olan İbrahim onun adından sikkə kəsdirirdi. XIV əsrin sonlarında Şirvanın bir sıra şəhərlərinin – Bakının Dərbəndin, Şamaxının, Güştəsbinin zərbxanalarında Teymurun adından sikkə zərb olunurdu.
Şeyx İbrahim türkmənlərin, Cəlairilərin, Cucilərin və Teymurilərin Azərbaycan – Arran və Şirvan uğrunda şiddətli mübarizə apardıqları dövrdə hakimiyyət sürmüşdür. O, çevik siyasət yeridir, öz müstəqilliyini nəzərə çarpdırmaqla bu hökmdarlar arasında manevr edir, gah faktiki, gah da nominal surətdə onlardan özü üçün ən təhlükəlisinə tabe olurdu. Buna görə də, onun vaxtında – h.791-792 (1388/9-1389/90)-ci illərdə və sonralar, XIV əsrin sonlarında Bakı, Şamaxı, Şəbəran, Dərbənd, Mahmudabad, Güştəsbi şəhərlərində kəsilən Şirvan sikkələri gah Teymurun, gah da Toxtamışın adından zərb olunurdu. Hətta, hücumlardan xilas olunduqdan sonra belə İbrahim XV əsrin əvvəllərində öz adını göstərmədən anonim sikkələr kəsdirməyə başlayır.
Mənbələrdə Teymur Şirvan ərazisindən keçib gedərkən İbrahimin düzəltdiyi təntənəli ziyafətlərdən xəbər verirlər. İbrahim Teymura qiymətli daş-qaş, gözəl kənizlər və oğlan uşaqları, qızıl zireh və kəmərlər, qiymətli zərxara parçalar, silah və minlərlə at hədiyyə etmişdi. Lakin mənbələrdə İbrahimin başqa vassallar kimi Teymurun xəzinəsinə verdiyi xərac barədə məlumat yoxdur. Ehtimal ki, o, xəracdan azad olunmuş, qiymətli hədiyyələr verməklə kifayətlənmişdir. İbrahim əslində, zəngin və inkişaf etmiş ölkənin müstəqil hakimi olmuş və Teymura tabe olan feodallar arasında xüsusi mövqe tutmuşdur. Onun çevik siyasəti və qüdrətli Teymura meyl etməsi sayəsində Şirvan bu işğalçının qoşunları tərəfindən dağıntıya məruz qalmamış və əvvəlki kimi inkişaf etmişdır. Şirvan əhalisinin Şirvanşahın xəzinəsinə verdiyi vergi və töycülər qonşu ölkələrdəki qədər ağır deyildi.
Şirvanın şimal tərəfdən təhlükəsizliyi Toxtamışın darmadağın edilməsi və Teymurun h.797 (1395)-ci ildə Dərbənddən keçərək Qızıl Orda ərazisinə hücum etməsi ilə əlaqədar uzun müddətə təmin olunmuşdu. 1403-cü ilə qədər Teymur bir neçə dəfə Qarabağ və Şirvandan keçərək Gürcüstana və Dərbənd arxasına gedib-gəlmiş və çox vaxt Qarabağda və Muğan düzündəki Mahmudabadda qışlamışdı.
Toxtamışa qarşı mübarizə
Şeyx İbrahim bir neçə dəfə Şirvana basqın edərək onu böyük dağıntıya məruz qoyan Toxtamışa qarşı mübarizədə Teymura kömək edirdi. H.787 (1385/6)-cı ildə Toxtamışın doxsan minlik ordusu Dərbənd keçidindən Şirvana hücum etdi. Toxtamış Şirvanın şəhərlərini tutaraq Təbrizə getdi, oranı qarət edib həmin yolla da geri qayıtdı. Toxtamış h.789 (1387)-cu ildə yenidən Şirvana soxulub Kür çayına çatdıqda Teymur əmirlərinin başçılığı ilə qoşun göndərərək Şirvanşaha kömək göstərdi. Teymurun oğlu Miranşah atasının və Şirvanşahın qoşunlarının köməyinə çataraq Toxtamışı məğlubiyyətə uğratdı, onu qaçmağa vadar etdi və Dərbənddən qovub çıxardı. Teymur h.797 (1395)-ci ildə Dərbənddən keçərək Toxtamış üzərinə yürüşə gedərkən Şeyx İbrahim Şirvan qoşunları ilə onu müşayiət edirdi. Teymur böyük qələbə qazandı. Toxtamış qaçdı. Qızıl Ordanın ərazisi Teymurun qoşunları tərəfindən dağıdıldı və qarət edildi.
h.798 (1395/6)-ci ildə Toxtamışın qoşunlarını təqib edən Teymur Dağıstan ərazisinə girdi və burada haydak əhalisinin şiddətli müqaviməti ilə qarşılaşdı. Onlar mərdliklə vuruşsalar da, üstün qüvvələrin təzyiqi altında geri çəkilməyə məcbur oldular. Teymurun qoşunları vilayəti qəddarcasına talan etdi. Lakin Dağıstanı və ləzgilər ölkəsini 1404-cü ildə təsvir etmiş Sultaniyyə arxiyepiskopu III İohann de Halonifontibusun məlumatına görə Teymur bu səfərdə məğlubiyyətə uğramışdır:
"Teymurləng yüz minlik qoşunla bu dağlara, onların ölkəsinə soxulmağa cəhd göstərdi. Lakin onlar ordunu qalın meşənin qabağında qarşılayıb, düşməni elə ağır tələfata uğratdılar ki, Teymur geri çəkilməyi əmr etdi. Bu hökmdar Dəmir Qapıdan keçmək qərarına gələndə başa düşdü ki, o, ilk növbədə, həmin ölkəni yalnız sülh yolu ilə tabe etdikdən sonra Böyük Tatarıstana soxula bilər".
Toxtamışın ölümündən sonra
Toxtamışın öldürülməsindən sonra özünü xan elan edən Şadıbəy xan əmir Edigey tərəfindən devrildikdən sonra Dərbəndə pənah gətirdi. Şirvanşah ona Dərbənddə qalmaq üçün və ona öz pullarını Dərbənd və Bakıda kəsdirmək üçün xüsusi icazə verdi. Edigey ondan xanın qaytarılmağını tələb etsə də Şirvanşah imtina etdi. Şadıbəy xan Dərbənddə vəfat etdi.
Gürcüstan səfərləri
Teymur dəfələrlə Azərbaycandan, Dərbənddən keçərək Gürcüstana və şimala getmiş və həmin səfərlərdə Şeyx İbrahim Şirvan qoşunları ilə onu müşayiət etmişdir. Mənbələrin məlumatına görə h.790 (1396)-cı ilin baharında Həştərxana səfərdən geri qayıdarkən Teymur Dərbəndə gəlib çıxır. Teymurun salnaməçisi Şərəfəddin Əli Yəzdi Teymurun əmri ilə şəhərin qala divarlarının bərpa olunduğunu xəbər verir. "Dünyanın fatehi, comərd hökmdar Allahın köməyilə Dərbənddən keçdi və İçqalanın bərpa olunmasını əmr etdi. Onun əmri ilə işə başlanıldı. Onun xoşbəxt və əzəmətlə qayıtması xəbəri aləmə yayıldı".
Şəbərana çatan Teymur sonra Şamaxıdan keçib Kür çayının sahilində ayandı. Şeyx İbrahim burada onu qiymətli hədiyyələrlə qarşılayıb böyük ziyafət düzəltdi. Ziyafət zamanı Teymur Şeyx İbrahimə bahalı paltar, qiymətli kəmər və qılınc bağışladı. Onun Şirvana və ona tabe olan torpaqlara sahiblik hüququnu təsdiq edən fərman yazıldı. Teymur Şeyx İbrahimə Dərbəndi və Şimal sərhədini ayıq-sayıq qorumağı tapşırdı. O vaxt Dərbənd Şirvanşahın torpaqlarına daxil idi. Teymur buradan qoşunları ilə Kürü keçib Ağdam adlı yerdə dayandı. Teymur torpaqları Qızıl Orda ərazisi ilə həmsərhəd olan Şeyx İbrahimin şəxsində müttəfiqini görməkdə maraqlı idi. Buna görə də Teymur İbrahimə çox böyük himayədarlıq göstərir, onu tabeliyində olan digər feodallar arasında fərqləndirirdi. Zəhmli Teymurun etimad və dostluğunu qazanmış İbrahimin çevik siyasətini təkcə Şirvanın xalq kütlələri deyil, feodal sinfi də geniş müdafiə edirdi. İri feodallar, məsələn, orlat tayfasından olan atası Sidi Əli gürcülərlə birlikdə Teymurun hökmranlığına qarşı çıxmış və bu mübarizədə həlak olmuş Şəki hakimi Seyid Əhməd, dəfələrlə Teymurun himayəsinə keçmək xahişilə Şeyx İbrahimə müraciət edirdi. Bu zaman Şəki müstəqil feodal mülkü idi. Şeyx İbrahim Sidi xahişilə Teymurdan onun bağışlanmasına, hətta varislik hüququnun bərpa edilməsinə nail olmuşdu.
Rum səfərindən bir az sonra Teymur Gürcüstana yollandı. Teymurun Gürcüstana 1399 və 1402-ci illərdəki yürüşlərində onu İbrahim və Seyid Əhməd öz qoşunları ilə müşayiət etmişdilər. Teymur gürcülərə amansız divan tutdu, yol boyu qalaların müqavimət göstərən əhalisini qıhncdan keçirdi. Teymur qiymətli hədiyyələr göndərərək, bac və xərac verməyi boynuna götürməklə bağışlanmasını diləyən gürcü hökmdarı Georginin elçilərini rədd etdi. Yalnız Şeyx İbrahim iltimas edərək gürcü hökmdarı Georgiyə zamin durduqdan sonra Teymur onu bağışladı və üzərinə ağır xərac qoydu. Gürcü hökmdarları xəzinəsindən qiymətli daş-qaş və mirvari alan Teymur Gürcüstanı tərk etdi.Kürü keçən Teymur monqolların dağıtdığı Beyləqanın bərpa olunması haqda əmr verdi, sonra Arazdan suvarma kanalı çəkdirərək Qarabağa getdi.
Rum səfərləri
Yeddiillik müharibə (1399-1405-ci illər) zamanı Teymur Kiçik Asiyaya (Ruma) Osmanlı sultanı Bəyazidə qarşı yürüş etdi. Bu müharibədə Teymurun tərəfində Şirvanşah İbrahim də iştirak edirdi. Tarixçi Şəmsəddin Məhəmməd əs-Səxəvinin (1427-1497-ci illər) məlumatına görə Teymur h.803 (1400)-cü ildə əş-Şam (Suriya) torpaqlarına daxil olarkən onu müşayiət edən Şeyx İbrahim Hələbə gəlmişdi. Sonra Şirvanşah öz ölkəsinə qayıdaraq hökmranlığını davam etdirdi.
Teymurilərə qarşı mübarizə
Teymurun n.807 (1405)-ci ildə ölümü və bundan sonra Teymurilər arasında baş verən çəkişmələr nəticəsində İbrahim asılılıqdan qurtardı. İbrahimlə Teymurun nəvəsi arasındakı dostluq düşmənçiliyə çevrildi Teymurilərin ara çəkişmələrindən və Şirvanın xalq kütlələrinin yadelli hökmranlığından azad olmaq uğrunda mübariz hərəkatından istifadə edən Şirvanşah Azərbaycanı öz hakimiyyəti altında birləşdirməyə çalışırdı. Azərbaycanın bir sıra şəhərlərində Teymurilər əleyhinə üsyan qalxdı. Teymurun oğlu Miranşahın 1393/4-cü ildə təriqətinin müəssisi Fəzlullah Nəimini edam etdirməsi Şirvanın xalq kütlələrinin xüsusilə narazılığına səbəb olmuşdu. Siyasi vəziyyətdən istifadə edən Şeyx İbrahim Kürü keçərək Gəncəni və Qarabağın böyük bir hissəsini tutdu. İri feodalların bir çoxu İbrahimlə birləşərək, öz qoşunları ilə onların qoşunlarına qoşuldular. Gürcüstanda üsyan baş verdi və gürcü hökmdarı Şəki hakimi Sidi Əhməd kimi İbrahimlə ittifaq bağladı.
Qarabağdakı qaramanlı tayfasının əmiri Yar Əhməd, cəyirli tayfasından əmir Bəstam Cəyir, Ərdəbil hakimi öz qoşunları ilə İbrahimlə birləşdilər. İbrahim qoşunla hərəkət edərək Kürü keçdi və Bərdədə dayandı. Bu vaxt Miranşahın oğlu Mirzə Ömər Şeyx İbrahimin yanına elçi göndərib, ondan öz yanında saxladığı Bəstam Cəyiri ələ verməyi tələb etdi. Şeyx İbrahim bundan boyun qaçırmağa çalışaraq qeyri-müəyyən cavab verdi: "İndi artıq yaydır. Əgər əlahəzrət qışı keçirməyə Qarabağa təşrif gətirsə, sizin bəndəniz özü əmir Bəstamı əlahəzrətin hüzuruna gətirəcəkdir". İbrahimin hərəkətindən qəzəblənən Mirzə Ömər Araz çayını keçərək Babı kəndində (Füzuli rayonu) düşərgə saldı. Şeyx İbrahim, əmir Bəstam Cəyir, Yar Əhməd Qaramanın oğulları və Şəkili Sidi Əhməd Bərdəni tərk edərək Kür sahillərinə gəldilər. Onlar öz dəstələri ilə sahildə yerləşərək istehkamlar qurmağa və vuruşmanı gözləməyə başladılar. Mirzə Ömər sürətlə yaxınlaşıb, qarşı sahildə düşərgə saldı. Düşmən qoşunları bir həftə ərzində qarşıqarşıya durdular və onların arasında hərbi əməliyyat baş vermədi.
Azərbaycanın birləşdirilməsi cəhdi
Miranşahın və Əbu Bəkrin Sultaniyyəni və Cənubi Azərbaycanın bir sıra şəhərlərini tutmaq xəbərini alan Mirzə Ömər Şirvanşahla barışaraq Qarabağı tərk etdi. Azərbaycanın Teymurilər arasındakı nifaqdan istifadə edən şəhər əhalisi zülm və ağır vergilər əleyhinə üsyan qaldırdı. 1406-cı ilin baharında Əbu Bəkr Xoca Məhəmməd Dəvani və Zeynəddin Qəzvininin müvəkkillərinin şəhərin bürclərini və istehkamlarını bərpa etmək üçün şəhər əhalisindən böyük məbləğdə pul tələb etmələri ilə əlaqədar Təbrizdə üsyan baş verdi. Bu vaxt Əbu Bəkr Təbrizi tərk etmişdi və başı qardaşı Ömərlə müharibəyə qarışmışdı. Üsyanın başında şəhər tamğaçası (şəhərin baş vergi yığanı) Şeyx Əxi Qəssab və sənətkar karxanalarının digər rəisləri dururdu.
Bu zaman xəbər gəldi ki, əmir-Bəstam Cəyir Təbrizdə iğtişaşlar baş verdiyini bilib ora yollanmışdı Hadisələrdən istifadə edən Şeyx İbrahim də öz qoşunları ilə Təbrizə doğru hərəkət etdi. Teymurilərin asılılığından çıxmış Şeyx İbrahim ölkəni vahid bir dövlətdə birləşdirmək məqsədilə Cənubi Azərbaycanı ilhaq etməyə can atırdı. Bəstam 1406-cı ilin aprelində Təbrizə girdi. Bu, Bəstamla Şeyx İbrahim arasında düşmənçiliyə səbəb oldu. Bəstamın yaxın adamları İbrahimin gəlməsi xəbərini eşidib onun tərəfinə keçdilər. Şeyx İbrahimin Təbriz üzərinə gəldiyini bilən Bəstam şəhəri tərk edərək Ərdəbilə çəkildi. Əbu Bəkr Məhəmməd Devani və Məhəmməd Keçəçi müvəkkillərini Şirvanşahların ordugahına göndərərək itaət etdiklərini bildirdilər. İbrahim bundan əvvəl şəhər əhalisindən yığılmış böyük məbləğin verilməsini tələb etdi.
Şeyx İbrahim mayın axırlarında Təbrizə daxil oldu. O, burada özünü ədalətli və müdrik hökmdar kimi göstərdi. İbrahim tezliklə tərəf yollandı. Bu vaxt Cəlairi sultanı Əhmədin başına topladığı çoxlu tərəfdarları ilə Azərbaycana gəldiyini eşidən Şirvanşah əmirlərini yığıb dedi: "Biz bu əlihəzrət xanədanla (Cəlarilərlə) uzun müddət dostluq etmişik. Ölkə (Azərbaycan) başçısız qaldığından və Azərbaycan sultan Əhmədin əcdadlarının iqamətgahı olduğundan biz bura yalnız zalımlar təbəələri incitdiklərinə görə gəlmiş və onları məmurların azğınlığından xilas etmişik. İndi isə evin əsl sahibi gəldiyi üçün biz öz ölkəmizə qayıdırıq". O, Bəstanın qardaşı Mənsuru və onun oğlunu azad edərək Şirvana yollandı. Sultan Əhməd h.809-cu il məhərrəm ayının (iyun, 1406-cı il) ortalarında Təbrizə girdi. Lakın sultan Əhmədin öz təbəələrinə qarşı amansız rəftarı və zülmü Təbriz əhlini qoşunları ilə Təbrizə yaxınlaşan Teymuri Əbu Bəkrin tərəfinə keçməyə və şəhəri ona təhvil verməyə vadar etdi. Sultan Əhməd Təbrizdən Bağdada qaçdı.
Qaraqoyunlularla münasibətlər
1406-cı ildə böyük qoşun toplamış Qaraqoyunlu Qara Yusif Əbu Bəkrin qüvvələrini darmadağın edərək onu qaçmağa məcbur etdi. 1408-ci ildə Qara Yusif Cənubi Azərbaycanda baş vermiş böyük vuruşmada Teymurun oğlu Miranşahın qoşunlarını, qardaşı Şahruxun 20 min döyüşçüdən ibarət kömək göndərməsinə baxmayaraq, darmadağın etdi. Miranşahın özü bu vuruşmada öldürüldü. Təbrizin əhalisi tezliklə şəhəri Qara Yusifə təhvil verdi, Teymurilərin məğlub olunmuş qoşunlarının qalıqları isə Azərbaycanı tərk etdi. Qara Yusifin köməyilə sultan Əhməd Təbrizə qayıtdı.
Real hakimiyyət Cənubi Azərbaycanın bütün şəhərlərində hərbi dəstələri dayanan Qara Yusifin əlində idi. Tezliklə sultan Əhmədlə Qara Yusifın münasibətləri pozuldu. Sultan Əhməd Ağqoyunlu tayfası ilə müharibə aparan Qara Yusifin olmamasından istifadə edərək, Təbrizdəki hərbi dəstəni şəhərdən qovmaq məqsədilə ona basqın etdi. Bunun üçün o, əvvəlcədən oğlu Kəyumərsin (Həsən bəy Rumlunun "Əhsən ət-təvarix" əlyazma əsərinin XI cildində (Sankt-Peterburq Kütləvi Kitabxanası, Dorn kataloqu, M9278, v.l8a) Şirvanşahın bu oğlunun adı Gövhərşahdır ) başçılığı altında Təbrizə qoşun göndərən Şirvanşah İbrahimdən yardım istəmişdi. Şeyx İbrahim Şirvanşahlar dövləti üçün böyük təhlükə törətməyən daha gücsüz sultan Əhmədin tərəfini saxlamağı üstün tutdu. Bu zaman Qara Yusif Ərzincanda idi, Təbrizdə baş verən hadisələrdən xəbər tutan Qara Yusif Təbrizin iki fərsəxliyindəki Azad şəhərciyinə Kəyumərsin qoşunlarından əvvəl yetişdi. 1410-cu il avqustun 30-da Əhməd və Qara Yusifin qoşunları arasında baş verən şiddətli vuruşma nəticəsində sultanın qoşunları Təbrizin həndəvərində tamamilə darmadağın edildi. Oxla əlindən yaralanmış Əhməd qaçıb Təbriz sakini başmaqçı Baba əd-Din Cülahın bağında gizləndi. Baba əd-Din onu tutub Qara Yusifə verdi. Sultan Əhməd əmirin əmri ilə öldürüldü. Cəlairilər dövləti süqut etdi, onun yerində baharlı tayfasından olan hökmdar Qara Yusifin başçılıq etdiyi Qaraqoyunlu dövləti yarandı.
1413-cü ildə Qaraqoyunlu dövlətinin tərkibində şimalda Kür çayına qədər Azərbaycanın böyük bir hissəsi, Ermənistan, Kürdüstan və Ərəb İraqı daxil idi. Təbriz bu dövlətin paytaxtı oldu. Baharlılar sülaləsinin başçılıq etdiyi Qaraqoyunlu dövləti 1410-cu ildən 1468-ci ilə qədər davam etdi.
Kəyumərsin öldürülməsi
Sultan Əhməd Təbrizi tərk etməzdən əvvəl Şirvanşah İbrahimdən yardım istəmiş, o isə dərhal oğlu Kəyumərsin başçılığı ilə Şirvan qoşunlarını köməyə göndərmişdi. Sultan Əhmədin məğlub olduğu gün Kəyumərs Təbrizin həndəvərinə gəlib çatdı. Gecə o, Qara Yusifin qoşunlarının qəfil hücumuna məruz qalaraq əsir alındı. Qara Yusifin əmri ilə Kəyumərs Ərciş qalasında saxlanılırdı. Şirvanşah oğlunun geri qaytarılması üçün böyük məbləğdə pul təklif etdi. Lakin Qara Yusif Kəyumərsi təmənnasız buraxaraq, hədsiz iltifat göstərdi və onunla atası Şeyx İbrahimə tabe olmaq tələbi ilə məktub göndərdi. Şirvanşah Kəyumərsin xəyanət etməsindən, atasını devirərək, Qara Yusifin vassal olmaq barədə onunla saziş bağlamasından şübhələnərək oğlunu edam etdirdi.
Kür sahilində döyüş
Kəyumərsin edam olunması xəbərini alan Qara Yusif Təbrizdən çıxaraq Qarabağa yollandı. Sonra o, Şeyx İbrahimin yanına elçi göndərərək tabe olmasını təklif etdi. Müstəqilliyini itirmək istəməyən İbrahim Şirvanda böyük ordu toplayaraq Şəki hakimi Sidi Əhməd və gürcü hökmdarı II Konstantinlə ittifaqda on iki minlik süvari ilə Qara Yusifin üzərinə yeridi. İbrahim əvvəllər də gürcü hökmdarı ilə dostluq münasibətləri saxlayırdı və onunla müttəfiq idi. Qələbə çalacağına əmin olan Qara Yusif böyük qoşunla, soyurqal və hədiyyələr bağışladığı vassalları – Cənubi Azərbaycanın iri feodalları ilə birlikdə çıxış etdi. Şeyx İbrahim Kür sahilində düşərgə saldı. Vuruşma h.815-ci ilin şaban ayında (1412-ci il noyabrın 6-dan dekabrın 4 dək) oldu. Qara Yusifin qüvvələri Şirvanşahın, gürcü hökmdarının və şəkili Sidi Əhmədin birləşmiş qoşunlarının qüvvəsindən xeyli üstün idi. Vuruşma zamanı müttəfiq qoşunlarının son dərəcə mərdliklə döyüşməsinə baxmayaraq, üstünlük Qara Yusifin tərəfində oldu. Şirvanşahın qoşunları məğlubiyyətə uğrayıb qaçdı. Döyüşü öz qoşunları ilə gürcü hökmdarı davam etdirirdi. Tezliklə müttəfiqlərin birləşmiş qoşunu Qara Yusifin qoşunları tərəfindən mühasirəyə alınaraq əsir götürüldü. Bu an Şirvanşah İbrahim atla xəndəyin üstündən sıçrayıb keçməyə cəhd göstərdi, lakin yaşlı olduğu üçün (onun yaşı 60-a yaxın idi) duruş gətirə bilməyərək yıxıldı və qolunu sındırdı. Türkmən döyüşçüsü onun paltarını çıxarıb atını əlindən alaraq öldürmək istəyirdi. İbrahim özünü nişan verməli oldu. Onda türkmən onun boynunu qurşaqla bağlayıb Qara Yusifin yanına gətirdi. Gürcü hökmdarı Konstantin, Şeyx İbrahimin oğlanları Qəzənfər, Əsədullah, Xəlilüllah, Mənuçöhr, Əbdürrəhman, Nəsrətullah və Haşım, qardaşı Şeyx Bəhlul, Şirvanın adlı-sanlı adamları – qazı Bəyazid (Əbu Yəzid), əmir Huşəng və oğulları, qazı Mövlana Zahirəddin, habelə, təbib, münəccim, "carçı" və digər əyanlar da əsir alınmışdılar. Onların hamısı qandallarda Qara Yusifin hüzuruna gətirildilər. Qara Yusif sıravi Şirvan döyüşçülərini pulsuz buraxdırdı, gürcü əsirlərin isə edam olunmasını əmr etdi. Üç yüz aznaur eləcə də gürcü hökmdarının qardaşı qılıncdan keçirildi. Özünü məğrur aparan hökmdar Konstantini isə Qara Yusif və oğlu Pirbudaq öz əlləri ilə öldürdülər. İbrahimi, onun oğullarını məiyyəti ilə birlikdə zəncirlənmiş halda Təbrizə göndərib zindana saldılar. Qara Yusif Şamaxını, Şirvanın digər yerlərini və kəndlərini tarmar edib Təbrizə yollandı. O, ölkədən bir milyon mal-qara qovub apardı. Onların böyük bir qismi yolda soyuqdan tələf oldu.
Qara Yusifin əsirliyində
Təbrizdə Qara Yusif əsir Şirvanşah İbrahimlə danışıqlar aparmağa başladı. O, İbrahimdən 1200 İraq tüməni, Şeyx Bəhluldan 200 tümən, qazı Mövlana Zahirəddindən 100 tümən məbləğində can bahası tələb etdi. Sonra Qara Yusif Şirvanşahdan sarayda (ehtimal ki, Bakıdakı Şirvanşahlar sarayında) saxlanılan cavahiratın və qızılın öz xəzinəsinə gətirilməsi tələbini irəli sürdü. Lakin bu zaman Təbrizin tacir və sənətkar rəisləri, başda Şeyx Əxi Qəssab olmaqla, Qara Yusifin divanına gələrək əgər Qara Yusif pul əvəzinə mal qəbul etməyə razılıq verərsə, Şirvanşahın can bahasını dərhal ödəməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Bu fakt təbrizlilərin Şirvanşahlara böyük hörmət və rəğbət bəslədiklərini göstərir. Qara Yusif buna razı oldu və təbrizlilər Qara Yusifın divanına 1200 tümən məbləğində mal verdilər, əvəzində isə Şeyx İbrahim həmin məbləği Şirvan divanından almaq üçün Əxi Qəssabın və tacirlərin adına bərat kağızları verdi.
Bundan sonra Qara Yusif İbrahimi buxovdan azad edib ziyafətdə öz yanında oturtdu. Şirvanşah Qara Yusifin vassallığını qəbul etdi və ondan Şirvan vilayətini Şəki hüdudlarından Dərbəndə qədər bütün şəhərləri ilə birlikdə əvvəlki qaydada idarə etmək hüququnu təsdiq edən fərman aldı. Şirvanşah İbrahim və digər Şirvan əsirləri h. 816 (1413)-ci ilin baharında vətənə qayıtdılar. Qara Yusif Ucana getdi və onun qoşunları Şirvanı tərk etdi. Şirvanşah İbrahim əvvəlki kimi, otuz beş il ərzində hakimiyyət sürdüyü böyük bir dövlətin hökmdarı idi. Şeyx İbrahim Şirvana qayıtdıqdan sonra üç il hökmranlıq edərək h.820 (1417)-ci ildə ölmüşdür. Cənnabi, Qaramani və başqa müəlliflər İbrahimin ölüm tarixini h.821-ci il göstərsələr də, Hacı Xəlifənin "Cahannamə" əsərində onun varisinin h.820-ci ildə taxta çıxdığı qəti surətdə göstərilir.
Ailəsi
Şirvanşah İbrahim Bikə xanım (ö. 1435) və böyük ehtimal başqa qadınlar ilə də evlənmişdir. Övladları:
- I Xəlilullah - Şirvanşah
- Kəyumərs Dərbəndi - 1412-ci ildə Qara Yusif tərəfindən həbs olunmuş, atası tərəfindən öldürülmüşdür.
- Qəzənfər Dərbəndi - Çalağan döyüşündə həbs olunmuşdur, Bakı valisi idi.
- - 1425-ci ildə İshaq və Haşim ilə I Xəlilullaha üsyan etmiş, Şahrux Mirzə tərəfindən həbs olunmuşdur.
- - 1425-ci ildə Keyqubad və Haşim ilə I Xəlilullaha üsyan etmiş, Şahrux Mirzə tərəfindən həbs olunmuşdur.
- Əsədullah - Çalağan döyüşündə həbs olunmuşdur.
- Mənuçöhr - Çalağan döyüşündə həbs olunmuş, daha sonra Şahrux Mirzənin sarayına qoşulmuşdur.
- Əbdürrəhman - Çalağan döyüşündə həbs olunmuşdur.
- Nəsrətullah - Çalağan döyüşündə həbs olunmuşdur.
- - Çalağan döyüşündə həbs olunmuşdur, 1425-ci ildə İshaq və Keyqubad ilə I Xəlilullaha üsyan etmiş, Şahrux Mirzə tərəfindən həbs olunmuşdur.
- Fərruxzad - Çalağan döyüşündə həbs olunmuşdur.
- Lal bi Tuqmaq — 1387-ci ildə Əmir Teymurun oğlu ilə evlənmişdir.
Hakimiyyət dövrünün səciyyəsi
Şeyx İbrahimin hakimiyyəti illərində Şirvan güclü və müstəqil dövlət idi. Qonşu ölkələrin feodalları kömək üçün tez-tez Şirvanşaha müraciət edir və ona sığınırdılar. Şeyx İbrahim qonşu ölkələrlə, Gürcüstanla, bir sıra iri yaşayış məntəqələrini öz nüfuzuna tabe etdiyi Dağıstanla müttəfiqlik və dostluq münasibətləri saxlayırdı. I Şeyx İbrahim zamanında Dərbənd və mahalı, Cənubi Dağıstanın Samur vadisindəki kənd və icmaları Şirvanın siyasi asılılığında idi.
Şeyx İbrahimin fərmanı ilə XIV əsrin sonu – XV əsrin əvvəllərində Axtı, Miskinçi, Doqquzpara, Mükrək, Kürə kəndlərinin, Xakül-Məkə, Xınalıq, əl-Fiy, əl-Məzə qalalarının idarə olunması qaytaq usmisinin (hakiminin) oğlu Məhəmməd bəyə həvalə edilmişdi. Şirvanın vassalı Məhəmməd bəyin nəsilləri sonralar da həmin ərazini, habelə Kurax və Təbərsəranı idarə etmişlər. Şirvanla Dağıstan arasında əlaqələr daha əvvəllərdə də mövcud olmuşdur. Şirvan hakimləri hərbi əməliyyatlar və təhlükə zamanı Cənubi Dağıstanda, xüsusilə Təbərsəranda gizləndikləri kimi, Dağıstanın feodal hakimləri də Şirvanşahın yanında sığınacaq tapırdılar. Şeyx İbrahim qaytaq usmisinin Şirvana qaçmış oğlunun məsləhəti ilə Teymura könüllü surətdə itaət göstərməklə özünün bütün torpaqlarını qoruyub saxlaya bilmişdi.
Qızıl Orda xanı Şadi bəy onu məhv etmək istəyən Cumci əmiri Yedigeydən yaxasını qurtarmaq üçün Dərbəndə qaçmışdı. O, Şirvanşah İbrahimin yanında pənah taparaq Şirvanda ölmüşdür. Yedigeyin Şadi bəyin ələ verilməsini tələb etməsinə baxmayaraq, İbrahim buna məhəl qoymamışdir. Görkəmli dövlət xadimi, cəsur sərkərdə və mahir diplomat olan İbrahim Şirvanı güclü və müstəqil dövlətə çevirə bildi. Qara Yusifdən vassal asılılığı kağız üzərində qalmış, Şirvan üçün praktik əhəmiyyətə malik olmamışdır.
Dərbənd əvvəlki kimi Şirvanşaha məxsus idi. Bunu Dərbənddəki aşağıdakı kitabə də təsdiqləyir: "Xalqların ixtiyar sahibi olan əzəmətli sultan Şeyx İbrahimin – Allah onun hökmranlığını əbədi etsin – hakimiyyəti zamanında..."
Sultanı İbrahimin adı daha iki kitabədə də çəkilir: onlardan biri – Abşeronun Maştağa kəndindəki Birə Arğutay məscidinin portalındakı kitabə h.817 (1414/5)-ci ilə, ikincisi – Bakının İçərişəhər hissəsindəki Xacə Əmir şah məscidinin qapısı üzərindəki kitabə h.818 (1415/6)-ci ilə aiddır: "Sultan Şeyx İbrahimin oğlu sultanın dövründə".
Şeyx İbrahimin hakimiyyəti dövründə Şirvanın şəhər və kəndlərində qala binaları, məscidlər, karvansaralar, ovdanlar tikilmişdi. Ehtimal ki, Bakıdakı Şirvanşahlar sarayının tikintisinə də Şeyx İbrahimin vaxtından başlanılmışdır. Tanınmış şairlər və alimlər Şirvanşıhın sarayında yaşayırdılar. Hökmdar onlara səxavətlə hədiyyələr verir, hamilik edirdi. verdiyi məlumata görə məşhur fars şairlərindən biri – Katibi Turşizi Şirvanşahların saray şairi Bədr Şirvani ilə görüşmək üçün Şirvana gəlmişdi. Şeyx İbrahim bir şeirə görə Katibi Turşiziyə 10000 qızıl dinar bağışlamışdır. Sonralar Katib Turşizi özünün savadlı və səxavətli hamisi Şirvanşah Şeyx İbrahimi tərk edərək, heç bir diqqət və qayğı görmədiyi Qara Yusifin saray şairi olmasına acı-acı təəssüflənmişdir. Şeyx İbrahimin hakimiyyəti dövründə şəhər mədəniyyətinin, incəsənət və poeziyanın dirçəlişi müşhaidə edilir. XV əsrin əvvəllərindən Şirvanşahlar dövlətinin 100 ilə yaxın davam edən müstəqillik və inkişaf dövrü başlayır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Z. M. Bünyadov, Y. Yusifov – Azərbaycan tarixi (2 cilddə), I cild, Bakı, 2006, səh 216
- Mюнeджжим-бaши o пoздниx шиpвaншaxax; B.Ф. Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa и Дepбeндa. M., 1963, c.170-171
- Ф. Mинopcкий, s.170-171
- Tapиx Джaннaби. Pyкoп. ин-тa вocтoкoвeдeния Лeнинrp. oтд. AH CCCP, Б. 173(ərəb dilində), л.959 b
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
- Tapиx Джaннaби, л.959б
- Mюнeджжим-бaши, c.170-171
- Mapкoв. Kaтoлoг Джeлaиpидcкиx мoнeт, c.4-61
- Дopн. Oпыт иcтopии шиpвaншaxoв, c.562
- Şərəf əd-Din Əli Yəzdi. Zəfərnamə, c.I, s.196, 207
- Mюнeджжим-бaши, c.171.
- Şərəf əd-Din Əli,Yəzdi, Zəfərnamə, c.I, s.445
- Notiıe de Гouvrage persan qui a pour titre Matia as saadein... par M. Quatremere. Notiıes et extraits des manusırits de la Bibliotheque du Roi, t.XIV, Paris, 1843 (fars mətni, fratıs. tərc.), c.30-31
- Дopн, c.566
- И.П.Пeтpyшeвcкий. Гocyдapcтвo Aзepбaйджaнa в XV в. Cб. cт. пo изyчeнию иcтopии Aзepбaйджaнa, вып.I, Бaкy, 1949, c.154.
- Tarixi Cənnabi, v.959b
- Дopн, c.565-566
- Şərəf əd-Din Əli Yəzdi. Zəfərnamə, c.I, s.297
- Mиpxoнд, Payдaт ac-Caфa, т.VI, c.70
- Xoндeмиp. Xaбиб accийap. Бoмбeй, 1847, t.III, ч.III, c.28
- Mинopcкий, c. 171
- Дopн. c.565.
- Пaxoмoв. Kлaды Aзepбaйджaнa, вып.II, c.44-45
- Пoxoмoв – Moнeтныe клaды, вып.IX, c.84-86
- Şərəf əd-Din Əli Yəzdi, c.I, s.558
- Caмapкaнди л.174, 2l2
- Дopн, c.567-568
- Пeтpyшeвcкий. Гocyдapcтвo Aзepбaйджaнa в XV в., c. 183-184
- Şərəf əd-Din Əli Yəzdi, c.I, s.522-526
- Шapaф-xaн gидлиcи, т.II, c.91,96, 99
- Xaфиз-и Aбpy. Зaйл-и Джaми'aт-тaвapиx-и Paшиди. ч.I (fars mətni), изд. X.Бaйaни, Teгepaн, 1317, c.235-236
- Шapaф-xaн Бидлиcи, c.91
- Иcтopия Дaгecтaнa, c.207
- Aлизaдe, c.344.
- Şərəf əd-Din əli Yəzdi. Zəfərnamə, c. I, s.299-300, 522-526
- Aнoним Иcкeндepa. Pyкoп. ин-тa вocтoкoвeдeния AH CCCP, c.381, л.282
- Caмapкaнди, л.l74
- Aлизaдe, c.387-388.
- Иcтopия Дaгecтaнa, т.I, c.207.
- Иoaнн дe Гaлoнифoнтибyc. Cвeдeния o нapoдax Kaвкaзa, 1404 г., Бaкy, 1980, c.26.
- Греков Б. Д., Якубовский А. Ю. Золотая Орда и её падение 2013-10-21 at the Wayback Machine, Leninqrad, 1950
- Şərəf əd-Din Əli Yəzdi. Zəfərnamə, c.I, s.557-558, c.П, s.166
- Caмapкaнди, л.212, 242
- Дopн, c.567
- Иoaнн дe Гaлoнифoнтибyc, c.23-24
- Caмapкaнди, л.291.
- Şərəf əd-Din Əli Yəzdi.c. II, s.37l-372, 384-387
- Шapaф-xaн Бидлиcи, t.II, c.99
- Mюнeджжим бaши, c.171
- Дopн, c.568-569.
- Ac-Caxaви Шaмc aд-Дин Myxaммaд ибн Aбд ap-Paxмaн (1427-1497). Aд-Дa'aл-лaми ли-axл aл-кapн aт-тacи. Kaиp, 1966, т.I, c.188.
- З.M.Бyниятoв. Hoвыe мaтepиaлы o видныx дeятeляx Aзepбaйджaнa в эпoxy cpeднeвeкoвья, "Изв. AH Aзepб. CCP –cepия иcтopии, филocoфии и пpaвa, 1980, N?2, c.63.
- Caмapкaнди, т.II, л.ЗЗO
- Caмapкaнди, изд. Kaтpмepa, c.59- 60
- Дopн, c.569
- Пeтpyшeвcкий. Иcлaм в Иpaнe в VII-XV вв., c.304
- Caмapкaнди, изд. Kaтpмepa, c.58-59
- Mиpxoнд, т. VI, c.242
- Пeтpyшeвcкий. Гocyдapcтвo Aзepбaйджaнa в XV в., c.154
- Mиpxoнд, т. VI, c.242, 257-260
- Caмapкaнди, изд. Kaтpмepa, c.70,71, 108, 59-60
- Пeтpyшeвcкий, c. 154-157
- Mиpxoнд, т. VI, c.261-263
- Шapaф-xaн Бидлиcи. Шapaф-нaмe, т.II, c.100
- İ.P.Petruşevski, səh.158, haşiyə 27
- Caмapкaнди, c.194-195
- Пeтpyшeвcкий, c.158.
- Mиpxoнд, т.VI, c.294
- Həsən Rumlu. Əhsən ət-Təvarix. Pyк. Лeнинф. Пyбл. библ. пo кaтaпoгy Дopнa Ж287, лл. 18-19
- Пeтpyшeвcкий, c.159.
- Caмapкaнди, c.234-236, 244
- ac-Caxaви, c.188
- З.M.Бyниятoв. Hoвыe мaтepиaлы, 3, c.63
- Шapaф-xaн Бидлиcи. Шapaф-нaмe, т.II, c.101-102
- Mиpxoнд, т.VI, c.294-296
- Дopн, c.575-578
- Пeтpyшeвcкий, c.160-161.
- Дopн, c.578.
- Иcтopия Дaгecтaнa, т.I, c.210-215.
- Aнoним Иcкeндepa, л.242a
- Aлизaдe, c.397.
- Л.И.Лaвpoв. Эпифaфичecкиe пaмятники Ceвepнoгo Kaвкaзa, ч.I
- Пaмятники пиcьмeннocти Bocтoкa, II, M., 1966, c.131-132
- M.X.Heймaтoвa. K иcтopии изyчeния Шиpвaнa, Бaкy, 1959, c.16-17
- A.Aлecкepзaдe. Двe cтpoитeльныx нaдпиcи вpeмeн шиpвaн-шaxa Ибpaгимa Дepбeнди. Tpyды Ин-тa иcтopии им. A.Бaкиxaнoвa, т I.Бaкy, 1947, c.92-93
- The Tadhkiratu'Sh-Shu'ara "memoirs of the Poets", of Dawlatshah ibn Ala'u D – Dawla Baktishah al-Ghazi of Samarqand, ed. By E.G.Browne, London, 1901
- Ваkıxanov, s.210 (fars mətni)
- Пeтpyшeвcкий. Гocyдapcтвa Aзepбaйджaнa, c.159.
SƏLƏF Huşəng ibn Kavus | I İbrahim Dərbəndilər | XƏLƏF I Xəlilullah |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
I Ibrahim 1382 Seki 1417 Samaxi Sirvansahlar dovletinin 34 cu hokmdari Sirvansah Seyx Ibrahim Derbendiler sulalesinden olan ilk hokmdardir Mezyediler ve onun qolu olan Kesraniler sulalelerine qohum olan Derbendiler sulalesi etnokonsolidasiya prosesi neticesinde Azerbaycanin yerli ehalisi qarisaraq oz ereb simasini itirmis ve turklesmisdir Sirvansah I IbrahimIbrahim ibn Sultan Mehemmed ibn KeyqubadSirvansah I Ibrahimin ressam Necefqulu Ismayilov terefinden cekilmis portretiSirvansahlar dovletinin XXXIV hokmdari1382 1417EvvelkiHuseng ibn KavusSonrakiI XelilullahSexsi melumatlarDogum tarixi 1382Dogum yeri DerbendVefat tarixi 15 sentyabr 1417Vefat yeri SamaxiDefn yeri SamaxiFealiyyeti suveren d Atasi Sultan Mehemmed DerbendiHeyat yoldasi Bike xanimUsaqlari Sirvansah I Xelilullah Keyumers Govhersah Qezenfer Esedullah Menucohr Ebdurrehman Nesretullah Hasim FerruxzadAilesi DerbendilerDini Sunni IslamTaxta cixmasiHuseng 1382 ci ilde oldukden sonra Sirvan feodallari onun emisi oglu Ibrahim ibn Sultan Mehemmed ibn Keyqubadi hokmdar secdiler Muneccimbasiya gore Seyx Ibrahim Mezyediler sulalesinin qohumu olan Derbendi Sirvansahlari sulalesinin ilk numayendesidir O ve onun atasi Sultan Mehemmed ibn Keyqubad Kavus ve Husengden ehtiyat ederek Seki kendlerinin birinde gizlenmisdiler Ehmed Qaffarinin melumatina gore Seyx Ibrahimin atasi oradaca olmus Seyx Ibrahim ise Husengin olumune ve Sirvan feodallari onu Sirvansahlar taxtina sahib olmaga devet edene qeder hemin yerde gizlenib qalmisdi Onun taxta cixmasi haqqmda basqa menbelerde daha mufessel melumat verilir Zadegan neslinden olan yoxsullasmis feodal Seyx Ibrahim atasi ve qohumlari ile birlikde Sirvanin Seki nahiyesindeki kendlerin birinde yasayaraq ekincilikle mesgul olurdu Onlar ozlerini Sasani sahi I Xosrov Enusirevanin neslinden hesab edir ve secerelerini bunun uzerinde qururdular Xalq igtisaslarindan ve feodal cekismelerinden sonra Sirvan feodallari Seyx Ibrahimi Sirvansah secmeyi qerar aldilar Onlar hokmdarliq levazimati olan dovlet atlari ve meiyyetle Ibrahimin yanina yollandilar Gorduler ki o isleyib yorulduqdan sonra sumlanmis cergenin yanindaki agacin altinda yatmisdir Onlar Ibrahimin uzerinde cadir qurub sah meiyyeti kimi kenara cekildiler ve onun oyanmasini gozlemeye basladilar Ibrahim oyananda onu tebrik etdiler ve ona sedaqet andi icdiler Onlar Ibrahimi sehere Samaxiya aparib taxta oturtdular ve o olkeler feth etmeye basladi oz tebeeleri ile edaletle reftar etdi onlarin ureklerine dinclik getirib sexavet gosterdi Movqeyi mohkemlendi ve o genis taninaraq meshurlasdi HakimiyyetiSeyx Ibrahim dovlet adami zekasina sahib mudrik hokmdar olmusdur Ibrahim Yaxin Serqde Teymurun isgalciliq muharibeleri ile bagli agir xarici siyasi hadiselerin bas verdiyi dovrde hokmranliq etmisdir Bu dovrde Cenubi Azerbaycanda ve diger vilayetlerde Celairiler sulalesi hokmdarlarindan olan sultan Ehmed hokmranliq edirdi Simaldan Sirvan Qizil Orda xani Toxtamis tehdid edirdi Seyx Ibrahim bu agir siyasi seraitde Sirvanin efvalinin agirligini boyuk uzaqgorenlikle qiymetlendirdi Teymur Azerbaycana hucum ederken qarsisina cixan her seyi yerle yeksan eden isgalci ordunun qarsisinda durus getirmeyin cetin olacagini basa dusen Sirvanin viran edileceyini ve ehalisinin qirilacagini goren Seyx Ibrahim Teymura itaet gostererek ona tabe oldu ve onun regbetini qazanaraq Sirvanin hakimi saxlanildi Emir Teymurla ittifaq Teymurun Azerbaycana ve Sirvana yurusu Hetta Teymur oglu Miransahi Azerbaycan ve Sirvanin o cumleden Derbend ve Bakinin hakimi teyin edende de Ibrahim Sirvansah adini qoruyub saxlamaga muveffeq oldu Menbelerde h 788 1386 ci ilde Qarabaga Sirvansahin erazisine daxil olan Derbendden kecerek Dest i Qipcaga geden emir Teymurun gorusune gelen Ibrahimin davranisi barede melumat verilir Erebsah ve Cennabinin melumatina gore Ibrahim bundan evvel ozunun en inanilmis adami boyuk vezir qazi Ebu Yezidle mesveret etmis ve o Sirvansaha qacib daglarda gizlenmeyi meslehet gormusdu Lakin Seyx Ibrahim tehlukeye qarsi getmeyi qerara aldi O Teymurun adina xutbe oxunmasini ve sikke kesilmesini emr etdi ve itaetini bildirmek ucun bahali hediyyelerle istilacinin qerargahina yollandi O monqol hokmdarlarinda debde oldugu kimi her hediyyeden doqquz eded teqdim etdi Lakin yalniz sekkiz qul bagisladi ve bildirdi ki doqquzuncu men ozumem Bu Teymurun cox xosuna geldi Ibrahimi oglu adlandirib ona fexri paltar bagisladi Sirvan ve Samaxinin hakimi teyin ederek oz torpaqlarina qayitmasina icaze verdi Ibrahime hedsiz iltifat gosteren Teymur bezi mulkleri de onun torpaqlarina qatdi ve oz xeleflerine Sirvansahin ovladlarinin emin amanliginin temin olunmasini vesiyyet eden ferman verdi Ibrahimin mudrik siyaseti Sirvani viran olmaqdan ve felaketden xilas etdi Teymurun vassali olan Ibrahim onun adindan sikke kesdirirdi XIV esrin sonlarinda Sirvanin bir sira seherlerinin Bakinin Derbendin Samaxinin Gustesbinin zerbxanalarinda Teymurun adindan sikke zerb olunurdu Seyx Ibrahim turkmenlerin Celairilerin Cucilerin ve Teymurilerin Azerbaycan Arran ve Sirvan ugrunda siddetli mubarize apardiqlari dovrde hakimiyyet surmusdur O cevik siyaset yeridir oz musteqilliyini nezere carpdirmaqla bu hokmdarlar arasinda manevr edir gah faktiki gah da nominal suretde onlardan ozu ucun en tehlukelisine tabe olurdu Buna gore de onun vaxtinda h 791 792 1388 9 1389 90 ci illerde ve sonralar XIV esrin sonlarinda Baki Samaxi Seberan Derbend Mahmudabad Gustesbi seherlerinde kesilen Sirvan sikkeleri gah Teymurun gah da Toxtamisin adindan zerb olunurdu Hetta hucumlardan xilas olunduqdan sonra bele Ibrahim XV esrin evvellerinde oz adini gostermeden anonim sikkeler kesdirmeye baslayir Menbelerde Teymur Sirvan erazisinden kecib gederken Ibrahimin duzeltdiyi tenteneli ziyafetlerden xeber verirler Ibrahim Teymura qiymetli das qas gozel kenizler ve oglan usaqlari qizil zireh ve kemerler qiymetli zerxara parcalar silah ve minlerle at hediyye etmisdi Lakin menbelerde Ibrahimin basqa vassallar kimi Teymurun xezinesine verdiyi xerac barede melumat yoxdur Ehtimal ki o xeracdan azad olunmus qiymetli hediyyeler vermekle kifayetlenmisdir Ibrahim eslinde zengin ve inkisaf etmis olkenin musteqil hakimi olmus ve Teymura tabe olan feodallar arasinda xususi movqe tutmusdur Onun cevik siyaseti ve qudretli Teymura meyl etmesi sayesinde Sirvan bu isgalcinin qosunlari terefinden dagintiya meruz qalmamis ve evvelki kimi inkisaf etmisdir Sirvan ehalisinin Sirvansahin xezinesine verdiyi vergi ve toyculer qonsu olkelerdeki qeder agir deyildi Sirvanin simal terefden tehlukesizliyi Toxtamisin darmadagin edilmesi ve Teymurun h 797 1395 ci ilde Derbendden kecerek Qizil Orda erazisine hucum etmesi ile elaqedar uzun muddete temin olunmusdu 1403 cu ile qeder Teymur bir nece defe Qarabag ve Sirvandan kecerek Gurcustana ve Derbend arxasina gedib gelmis ve cox vaxt Qarabagda ve Mugan duzundeki Mahmudabadda qislamisdi Toxtamisa qarsi mubarize Seyx Ibrahim bir nece defe Sirvana basqin ederek onu boyuk dagintiya meruz qoyan Toxtamisa qarsi mubarizede Teymura komek edirdi H 787 1385 6 ci ilde Toxtamisin doxsan minlik ordusu Derbend kecidinden Sirvana hucum etdi Toxtamis Sirvanin seherlerini tutaraq Tebrize getdi orani qaret edib hemin yolla da geri qayitdi Toxtamis h 789 1387 cu ilde yeniden Sirvana soxulub Kur cayina catdiqda Teymur emirlerinin basciligi ile qosun gondererek Sirvansaha komek gosterdi Teymurun oglu Miransah atasinin ve Sirvansahin qosunlarinin komeyine cataraq Toxtamisi meglubiyyete ugratdi onu qacmaga vadar etdi ve Derbendden qovub cixardi Teymur h 797 1395 ci ilde Derbendden kecerek Toxtamis uzerine yuruse gederken Seyx Ibrahim Sirvan qosunlari ile onu musayiet edirdi Teymur boyuk qelebe qazandi Toxtamis qacdi Qizil Ordanin erazisi Teymurun qosunlari terefinden dagidildi ve qaret edildi h 798 1395 6 ci ilde Toxtamisin qosunlarini teqib eden Teymur Dagistan erazisine girdi ve burada haydak ehalisinin siddetli muqavimeti ile qarsilasdi Onlar merdlikle vurussalar da ustun quvvelerin tezyiqi altinda geri cekilmeye mecbur oldular Teymurun qosunlari vilayeti qeddarcasina talan etdi Lakin Dagistani ve lezgiler olkesini 1404 cu ilde tesvir etmis Sultaniyye arxiyepiskopu III Iohann de Halonifontibusun melumatina gore Teymur bu seferde meglubiyyete ugramisdir Teymurleng yuz minlik qosunla bu daglara onlarin olkesine soxulmaga cehd gosterdi Lakin onlar ordunu qalin mesenin qabaginda qarsilayib dusmeni ele agir telefata ugratdilar ki Teymur geri cekilmeyi emr etdi Bu hokmdar Demir Qapidan kecmek qerarina gelende basa dusdu ki o ilk novbede hemin olkeni yalniz sulh yolu ile tabe etdikden sonra Boyuk Tataristana soxula biler Toxtamisin olumunden sonra Toxtamisin oldurulmesinden sonra ozunu xan elan eden Sadibey xan emir Edigey terefinden devrildikden sonra Derbende penah getirdi Sirvansah ona Derbendde qalmaq ucun ve ona oz pullarini Derbend ve Bakida kesdirmek ucun xususi icaze verdi Edigey ondan xanin qaytarilmagini teleb etse de Sirvansah imtina etdi Sadibey xan Derbendde vefat etdi Gurcustan seferleri Teymur Gurcustan seferi oncesi mesveretde Teymur defelerle Azerbaycandan Derbendden kecerek Gurcustana ve simala getmis ve hemin seferlerde Seyx Ibrahim Sirvan qosunlari ile onu musayiet etmisdir Menbelerin melumatina gore h 790 1396 ci ilin baharinda Hesterxana seferden geri qayidarken Teymur Derbende gelib cixir Teymurun salnamecisi Serefeddin Eli Yezdi Teymurun emri ile seherin qala divarlarinin berpa olundugunu xeber verir Dunyanin fatehi comerd hokmdar Allahin komeyile Derbendden kecdi ve Icqalanin berpa olunmasini emr etdi Onun emri ile ise baslanildi Onun xosbext ve ezemetle qayitmasi xeberi aleme yayildi Seberana catan Teymur sonra Samaxidan kecib Kur cayinin sahilinde ayandi Seyx Ibrahim burada onu qiymetli hediyyelerle qarsilayib boyuk ziyafet duzeltdi Ziyafet zamani Teymur Seyx Ibrahime bahali paltar qiymetli kemer ve qilinc bagisladi Onun Sirvana ve ona tabe olan torpaqlara sahiblik huququnu tesdiq eden ferman yazildi Teymur Seyx Ibrahime Derbendi ve Simal serhedini ayiq sayiq qorumagi tapsirdi O vaxt Derbend Sirvansahin torpaqlarina daxil idi Teymur buradan qosunlari ile Kuru kecib Agdam adli yerde dayandi Teymur torpaqlari Qizil Orda erazisi ile hemserhed olan Seyx Ibrahimin sexsinde muttefiqini gormekde maraqli idi Buna gore de Teymur Ibrahime cox boyuk himayedarliq gosterir onu tabeliyinde olan diger feodallar arasinda ferqlendirirdi Zehmli Teymurun etimad ve dostlugunu qazanmis Ibrahimin cevik siyasetini tekce Sirvanin xalq kutleleri deyil feodal sinfi de genis mudafie edirdi Iri feodallar meselen orlat tayfasindan olan atasi Sidi Eli gurculerle birlikde Teymurun hokmranligina qarsi cixmis ve bu mubarizede helak olmus Seki hakimi Seyid Ehmed defelerle Teymurun himayesine kecmek xahisile Seyx Ibrahime muraciet edirdi Bu zaman Seki musteqil feodal mulku idi Seyx Ibrahim Sidi xahisile Teymurdan onun bagislanmasina hetta varislik huququnun berpa edilmesine nail olmusdu Rum seferinden bir az sonra Teymur Gurcustana yollandi Teymurun Gurcustana 1399 ve 1402 ci illerdeki yuruslerinde onu Ibrahim ve Seyid Ehmed oz qosunlari ile musayiet etmisdiler Teymur gurculere amansiz divan tutdu yol boyu qalalarin muqavimet gosteren ehalisini qihncdan kecirdi Teymur qiymetli hediyyeler gondererek bac ve xerac vermeyi boynuna goturmekle bagislanmasini dileyen gurcu hokmdari Georginin elcilerini redd etdi Yalniz Seyx Ibrahim iltimas ederek gurcu hokmdari Georgiye zamin durduqdan sonra Teymur onu bagisladi ve uzerine agir xerac qoydu Gurcu hokmdarlari xezinesinden qiymetli das qas ve mirvari alan Teymur Gurcustani terk etdi Kuru kecen Teymur monqollarin dagitdigi Beyleqanin berpa olunmasi haqda emr verdi sonra Arazdan suvarma kanali cekdirerek Qarabaga getdi Rum seferleri Yeddiillik muharibe 1399 1405 ci iller zamani Teymur Kicik Asiyaya Ruma Osmanli sultani Beyazide qarsi yurus etdi Bu muharibede Teymurun terefinde Sirvansah Ibrahim de istirak edirdi Tarixci Semseddin Mehemmed es Sexevinin 1427 1497 ci iller melumatina gore Teymur h 803 1400 cu ilde es Sam Suriya torpaqlarina daxil olarken onu musayiet eden Seyx Ibrahim Helebe gelmisdi Sonra Sirvansah oz olkesine qayidaraq hokmranligini davam etdirdi Teymurilere qarsi mubarize Esas meqale Kur doyusu 1405 Teymurun n 807 1405 ci ilde olumu ve bundan sonra Teymuriler arasinda bas veren cekismeler neticesinde Ibrahim asililiqdan qurtardi Ibrahimle Teymurun nevesi arasindaki dostluq dusmenciliye cevrildi Teymurilerin ara cekismelerinden ve Sirvanin xalq kutlelerinin yadelli hokmranligindan azad olmaq ugrunda mubariz herekatindan istifade eden Sirvansah Azerbaycani oz hakimiyyeti altinda birlesdirmeye calisirdi Azerbaycanin bir sira seherlerinde Teymuriler eleyhine usyan qalxdi Teymurun oglu Miransahin 1393 4 cu ilde teriqetinin muessisi Fezlullah Neimini edam etdirmesi Sirvanin xalq kutlelerinin xususile naraziligina sebeb olmusdu Siyasi veziyyetden istifade eden Seyx Ibrahim Kuru kecerek Genceni ve Qarabagin boyuk bir hissesini tutdu Iri feodallarin bir coxu Ibrahimle birleserek oz qosunlari ile onlarin qosunlarina qosuldular Gurcustanda usyan bas verdi ve gurcu hokmdari Seki hakimi Sidi Ehmed kimi Ibrahimle ittifaq bagladi Qarabagdaki qaramanli tayfasinin emiri Yar Ehmed ceyirli tayfasindan emir Bestam Ceyir Erdebil hakimi oz qosunlari ile Ibrahimle birlesdiler Ibrahim qosunla hereket ederek Kuru kecdi ve Berdede dayandi Bu vaxt Miransahin oglu Mirze Omer Seyx Ibrahimin yanina elci gonderib ondan oz yaninda saxladigi Bestam Ceyiri ele vermeyi teleb etdi Seyx Ibrahim bundan boyun qacirmaga calisaraq qeyri mueyyen cavab verdi Indi artiq yaydir Eger elahezret qisi kecirmeye Qarabaga tesrif getirse sizin bendeniz ozu emir Bestami elahezretin huzuruna getirecekdir Ibrahimin hereketinden qezeblenen Mirze Omer Araz cayini kecerek Babi kendinde Fuzuli rayonu duserge saldi Seyx Ibrahim emir Bestam Ceyir Yar Ehmed Qaramanin ogullari ve Sekili Sidi Ehmed Berdeni terk ederek Kur sahillerine geldiler Onlar oz desteleri ile sahilde yerleserek istehkamlar qurmaga ve vurusmani gozlemeye basladilar Mirze Omer suretle yaxinlasib qarsi sahilde duserge saldi Dusmen qosunlari bir hefte erzinde qarsiqarsiya durdular ve onlarin arasinda herbi emeliyyat bas vermedi Azerbaycanin birlesdirilmesi cehdi Miransahin ve Ebu Bekrin Sultaniyyeni ve Cenubi Azerbaycanin bir sira seherlerini tutmaq xeberini alan Mirze Omer Sirvansahla barisaraq Qarabagi terk etdi Azerbaycanin Teymuriler arasindaki nifaqdan istifade eden seher ehalisi zulm ve agir vergiler eleyhine usyan qaldirdi 1406 ci ilin baharinda Ebu Bekr Xoca Mehemmed Devani ve Zeyneddin Qezvininin muvekkillerinin seherin burclerini ve istehkamlarini berpa etmek ucun seher ehalisinden boyuk meblegde pul teleb etmeleri ile elaqedar Tebrizde usyan bas verdi Bu vaxt Ebu Bekr Tebrizi terk etmisdi ve basi qardasi Omerle muharibeye qarismisdi Usyanin basinda seher tamgacasi seherin bas vergi yigani Seyx Exi Qessab ve senetkar karxanalarinin diger reisleri dururdu Bu zaman xeber geldi ki emir Bestam Ceyir Tebrizde igtisaslar bas verdiyini bilib ora yollanmisdi Hadiselerden istifade eden Seyx Ibrahim de oz qosunlari ile Tebrize dogru hereket etdi Teymurilerin asililigindan cixmis Seyx Ibrahim olkeni vahid bir dovletde birlesdirmek meqsedile Cenubi Azerbaycani ilhaq etmeye can atirdi Bestam 1406 ci ilin aprelinde Tebrize girdi Bu Bestamla Seyx Ibrahim arasinda dusmenciliye sebeb oldu Bestamin yaxin adamlari Ibrahimin gelmesi xeberini esidib onun terefine kecdiler Seyx Ibrahimin Tebriz uzerine geldiyini bilen Bestam seheri terk ederek Erdebile cekildi Ebu Bekr Mehemmed Devani ve Mehemmed Kececi muvekkillerini Sirvansahlarin ordugahina gondererek itaet etdiklerini bildirdiler Ibrahim bundan evvel seher ehalisinden yigilmis boyuk meblegin verilmesini teleb etdi Seyx Ibrahim mayin axirlarinda Tebrize daxil oldu O burada ozunu edaletli ve mudrik hokmdar kimi gosterdi Ibrahim tezlikle teref yollandi Bu vaxt Celairi sultani Ehmedin basina topladigi coxlu terefdarlari ile Azerbaycana geldiyini esiden Sirvansah emirlerini yigib dedi Biz bu elihezret xanedanla Celarilerle uzun muddet dostluq etmisik Olke Azerbaycan bascisiz qaldigindan ve Azerbaycan sultan Ehmedin ecdadlarinin iqametgahi oldugundan biz bura yalniz zalimlar tebeeleri incitdiklerine gore gelmis ve onlari memurlarin azginligindan xilas etmisik Indi ise evin esl sahibi geldiyi ucun biz oz olkemize qayidiriq O Bestanin qardasi Mensuru ve onun oglunu azad ederek Sirvana yollandi Sultan Ehmed h 809 cu il meherrem ayinin iyun 1406 ci il ortalarinda Tebrize girdi Lakin sultan Ehmedin oz tebeelerine qarsi amansiz reftari ve zulmu Tebriz ehlini qosunlari ile Tebrize yaxinlasan Teymuri Ebu Bekrin terefine kecmeye ve seheri ona tehvil vermeye vadar etdi Sultan Ehmed Tebrizden Bagdada qacdi Qaraqoyunlularla munasibetler Sirvansahlar dovleti 1412 ci ilden etibaren Qaraqoyunlu dovletinden vassal asililgi veziyyetinde olmusdur 1406 ci ilde boyuk qosun toplamis Qaraqoyunlu Qara Yusif Ebu Bekrin quvvelerini darmadagin ederek onu qacmaga mecbur etdi 1408 ci ilde Qara Yusif Cenubi Azerbaycanda bas vermis boyuk vurusmada Teymurun oglu Miransahin qosunlarini qardasi Sahruxun 20 min doyuscuden ibaret komek gondermesine baxmayaraq darmadagin etdi Miransahin ozu bu vurusmada olduruldu Tebrizin ehalisi tezlikle seheri Qara Yusife tehvil verdi Teymurilerin meglub olunmus qosunlarinin qaliqlari ise Azerbaycani terk etdi Qara Yusifin komeyile sultan Ehmed Tebrize qayitdi Real hakimiyyet Cenubi Azerbaycanin butun seherlerinde herbi desteleri dayanan Qara Yusifin elinde idi Tezlikle sultan Ehmedle Qara Yusifin munasibetleri pozuldu Sultan Ehmed Agqoyunlu tayfasi ile muharibe aparan Qara Yusifin olmamasindan istifade ederek Tebrizdeki herbi desteni seherden qovmaq meqsedile ona basqin etdi Bunun ucun o evvelceden oglu Keyumersin Hesen bey Rumlunun Ehsen et tevarix elyazma eserinin XI cildinde Sankt Peterburq Kutlevi Kitabxanasi Dorn kataloqu M9278 v l8a Sirvansahin bu oglunun adi Govhersahdir basciligi altinda Tebrize qosun gonderen Sirvansah Ibrahimden yardim istemisdi Seyx Ibrahim Sirvansahlar dovleti ucun boyuk tehluke toretmeyen daha gucsuz sultan Ehmedin terefini saxlamagi ustun tutdu Bu zaman Qara Yusif Erzincanda idi Tebrizde bas veren hadiselerden xeber tutan Qara Yusif Tebrizin iki fersexliyindeki Azad seherciyine Keyumersin qosunlarindan evvel yetisdi 1410 cu il avqustun 30 da Ehmed ve Qara Yusifin qosunlari arasinda bas veren siddetli vurusma neticesinde sultanin qosunlari Tebrizin hendeverinde tamamile darmadagin edildi Oxla elinden yaralanmis Ehmed qacib Tebriz sakini basmaqci Baba ed Din Culahin baginda gizlendi Baba ed Din onu tutub Qara Yusife verdi Sultan Ehmed emirin emri ile olduruldu Celairiler dovleti suqut etdi onun yerinde baharli tayfasindan olan hokmdar Qara Yusifin basciliq etdiyi Qaraqoyunlu dovleti yarandi 1413 cu ilde Qaraqoyunlu dovletinin terkibinde simalda Kur cayina qeder Azerbaycanin boyuk bir hissesi Ermenistan Kurdustan ve Ereb Iraqi daxil idi Tebriz bu dovletin paytaxti oldu Baharlilar sulalesinin basciliq etdiyi Qaraqoyunlu dovleti 1410 cu ilden 1468 ci ile qeder davam etdi Keyumersin oldurulmesi Sultan Ehmed Tebrizi terk etmezden evvel Sirvansah Ibrahimden yardim istemis o ise derhal oglu Keyumersin basciligi ile Sirvan qosunlarini komeye gondermisdi Sultan Ehmedin meglub oldugu gun Keyumers Tebrizin hendeverine gelib catdi Gece o Qara Yusifin qosunlarinin qefil hucumuna meruz qalaraq esir alindi Qara Yusifin emri ile Keyumers Ercis qalasinda saxlanilirdi Sirvansah oglunun geri qaytarilmasi ucun boyuk meblegde pul teklif etdi Lakin Qara Yusif Keyumersi temennasiz buraxaraq hedsiz iltifat gosterdi ve onunla atasi Seyx Ibrahime tabe olmaq telebi ile mektub gonderdi Sirvansah Keyumersin xeyanet etmesinden atasini devirerek Qara Yusifin vassal olmaq barede onunla sazis baglamasindan subhelenerek oglunu edam etdirdi Kur sahilinde doyus Esas meqale Kur doyusu 1412 I Ibrahimin Samaxi Tarix Diyarsunasliq Muzeyinin heyetindeki bustu Keyumersin edam olunmasi xeberini alan Qara Yusif Tebrizden cixaraq Qarabaga yollandi Sonra o Seyx Ibrahimin yanina elci gondererek tabe olmasini teklif etdi Musteqilliyini itirmek istemeyen Ibrahim Sirvanda boyuk ordu toplayaraq Seki hakimi Sidi Ehmed ve gurcu hokmdari II Konstantinle ittifaqda on iki minlik suvari ile Qara Yusifin uzerine yeridi Ibrahim evveller de gurcu hokmdari ile dostluq munasibetleri saxlayirdi ve onunla muttefiq idi Qelebe calacagina emin olan Qara Yusif boyuk qosunla soyurqal ve hediyyeler bagisladigi vassallari Cenubi Azerbaycanin iri feodallari ile birlikde cixis etdi Seyx Ibrahim Kur sahilinde duserge saldi Vurusma h 815 ci ilin saban ayinda 1412 ci il noyabrin 6 dan dekabrin 4 dek oldu Qara Yusifin quvveleri Sirvansahin gurcu hokmdarinin ve sekili Sidi Ehmedin birlesmis qosunlarinin quvvesinden xeyli ustun idi Vurusma zamani muttefiq qosunlarinin son derece merdlikle doyusmesine baxmayaraq ustunluk Qara Yusifin terefinde oldu Sirvansahin qosunlari meglubiyyete ugrayib qacdi Doyusu oz qosunlari ile gurcu hokmdari davam etdirirdi Tezlikle muttefiqlerin birlesmis qosunu Qara Yusifin qosunlari terefinden muhasireye alinaraq esir goturuldu Bu an Sirvansah Ibrahim atla xendeyin ustunden sicrayib kecmeye cehd gosterdi lakin yasli oldugu ucun onun yasi 60 a yaxin idi durus getire bilmeyerek yixildi ve qolunu sindirdi Turkmen doyuscusu onun paltarini cixarib atini elinden alaraq oldurmek isteyirdi Ibrahim ozunu nisan vermeli oldu Onda turkmen onun boynunu qursaqla baglayib Qara Yusifin yanina getirdi Gurcu hokmdari Konstantin Seyx Ibrahimin oglanlari Qezenfer Esedullah Xelilullah Menucohr Ebdurrehman Nesretullah ve Hasim qardasi Seyx Behlul Sirvanin adli sanli adamlari qazi Beyazid Ebu Yezid emir Huseng ve ogullari qazi Movlana Zahireddin habele tebib muneccim carci ve diger eyanlar da esir alinmisdilar Onlarin hamisi qandallarda Qara Yusifin huzuruna getirildiler Qara Yusif siravi Sirvan doyusculerini pulsuz buraxdirdi gurcu esirlerin ise edam olunmasini emr etdi Uc yuz aznaur elece de gurcu hokmdarinin qardasi qilincdan kecirildi Ozunu megrur aparan hokmdar Konstantini ise Qara Yusif ve oglu Pirbudaq oz elleri ile oldurduler Ibrahimi onun ogullarini meiyyeti ile birlikde zencirlenmis halda Tebrize gonderib zindana saldilar Qara Yusif Samaxini Sirvanin diger yerlerini ve kendlerini tarmar edib Tebrize yollandi O olkeden bir milyon mal qara qovub apardi Onlarin boyuk bir qismi yolda soyuqdan telef oldu Qara Yusifin esirliyinde Tebrizde Qara Yusif esir Sirvansah Ibrahimle danisiqlar aparmaga basladi O Ibrahimden 1200 Iraq tumeni Seyx Behluldan 200 tumen qazi Movlana Zahireddinden 100 tumen mebleginde can bahasi teleb etdi Sonra Qara Yusif Sirvansahdan sarayda ehtimal ki Bakidaki Sirvansahlar sarayinda saxlanilan cavahiratin ve qizilin oz xezinesine getirilmesi telebini ireli surdu Lakin bu zaman Tebrizin tacir ve senetkar reisleri basda Seyx Exi Qessab olmaqla Qara Yusifin divanina gelerek eger Qara Yusif pul evezine mal qebul etmeye raziliq vererse Sirvansahin can bahasini derhal odemeye hazir olduqlarini bildirdiler Bu fakt tebrizlilerin Sirvansahlara boyuk hormet ve regbet beslediklerini gosterir Qara Yusif buna razi oldu ve tebrizliler Qara Yusifin divanina 1200 tumen mebleginde mal verdiler evezinde ise Seyx Ibrahim hemin meblegi Sirvan divanindan almaq ucun Exi Qessabin ve tacirlerin adina berat kagizlari verdi Bundan sonra Qara Yusif Ibrahimi buxovdan azad edib ziyafetde oz yaninda oturtdu Sirvansah Qara Yusifin vassalligini qebul etdi ve ondan Sirvan vilayetini Seki hududlarindan Derbende qeder butun seherleri ile birlikde evvelki qaydada idare etmek huququnu tesdiq eden ferman aldi Sirvansah Ibrahim ve diger Sirvan esirleri h 816 1413 ci ilin baharinda vetene qayitdilar Qara Yusif Ucana getdi ve onun qosunlari Sirvani terk etdi Sirvansah Ibrahim evvelki kimi otuz bes il erzinde hakimiyyet surduyu boyuk bir dovletin hokmdari idi Seyx Ibrahim Sirvana qayitdiqdan sonra uc il hokmranliq ederek h 820 1417 ci ilde olmusdur Cennabi Qaramani ve basqa muellifler Ibrahimin olum tarixini h 821 ci il gosterseler de Haci Xelifenin Cahanname eserinde onun varisinin h 820 ci ilde taxta cixdigi qeti suretde gosterilir AilesiSirvansah Ibrahim Bike xanim o 1435 ve boyuk ehtimal basqa qadinlar ile de evlenmisdir Ovladlari I Xelilullah Sirvansah Keyumers Derbendi 1412 ci ilde Qara Yusif terefinden hebs olunmus atasi terefinden oldurulmusdur Qezenfer Derbendi Calagan doyusunde hebs olunmusdur Baki valisi idi 1425 ci ilde Ishaq ve Hasim ile I Xelilullaha usyan etmis Sahrux Mirze terefinden hebs olunmusdur 1425 ci ilde Keyqubad ve Hasim ile I Xelilullaha usyan etmis Sahrux Mirze terefinden hebs olunmusdur Esedullah Calagan doyusunde hebs olunmusdur Menucohr Calagan doyusunde hebs olunmus daha sonra Sahrux Mirzenin sarayina qosulmusdur Ebdurrehman Calagan doyusunde hebs olunmusdur Nesretullah Calagan doyusunde hebs olunmusdur Calagan doyusunde hebs olunmusdur 1425 ci ilde Ishaq ve Keyqubad ile I Xelilullaha usyan etmis Sahrux Mirze terefinden hebs olunmusdur Ferruxzad Calagan doyusunde hebs olunmusdur Lal bi Tuqmaq 1387 ci ilde Emir Teymurun oglu ile evlenmisdir Hakimiyyet dovrunun seciyyesi1468 ci ilde Ferrux Yassarin himayedarliginda hazirlamis kitabdaki Seyx Ibrahimin saray sairi olmus Movlana Katibinin seirine hesr edilmis miniatur Sahmat oynayarken Seyx Ibrahimin hakimiyyeti illerinde Sirvan guclu ve musteqil dovlet idi Qonsu olkelerin feodallari komek ucun tez tez Sirvansaha muraciet edir ve ona siginirdilar Seyx Ibrahim qonsu olkelerle Gurcustanla bir sira iri yasayis menteqelerini oz nufuzuna tabe etdiyi Dagistanla muttefiqlik ve dostluq munasibetleri saxlayirdi I Seyx Ibrahim zamaninda Derbend ve mahali Cenubi Dagistanin Samur vadisindeki kend ve icmalari Sirvanin siyasi asililiginda idi Seyx Ibrahimin fermani ile XIV esrin sonu XV esrin evvellerinde Axti Miskinci Doqquzpara Mukrek Kure kendlerinin Xakul Meke Xinaliq el Fiy el Meze qalalarinin idare olunmasi qaytaq usmisinin hakiminin oglu Mehemmed beye hevale edilmisdi Sirvanin vassali Mehemmed beyin nesilleri sonralar da hemin erazini habele Kurax ve Teberserani idare etmisler Sirvanla Dagistan arasinda elaqeler daha evvellerde de movcud olmusdur Sirvan hakimleri herbi emeliyyatlar ve tehluke zamani Cenubi Dagistanda xususile Teberseranda gizlendikleri kimi Dagistanin feodal hakimleri de Sirvansahin yaninda siginacaq tapirdilar Seyx Ibrahim qaytaq usmisinin Sirvana qacmis oglunun mesleheti ile Teymura konullu suretde itaet gostermekle ozunun butun torpaqlarini qoruyub saxlaya bilmisdi Qizil Orda xani Sadi bey onu mehv etmek isteyen Cumci emiri Yedigeyden yaxasini qurtarmaq ucun Derbende qacmisdi O Sirvansah Ibrahimin yaninda penah taparaq Sirvanda olmusdur Yedigeyin Sadi beyin ele verilmesini teleb etmesine baxmayaraq Ibrahim buna mehel qoymamisdir Gorkemli dovlet xadimi cesur serkerde ve mahir diplomat olan Ibrahim Sirvani guclu ve musteqil dovlete cevire bildi Qara Yusifden vassal asililigi kagiz uzerinde qalmis Sirvan ucun praktik ehemiyyete malik olmamisdir Derbend evvelki kimi Sirvansaha mexsus idi Bunu Derbenddeki asagidaki kitabe de tesdiqleyir Xalqlarin ixtiyar sahibi olan ezemetli sultan Seyx Ibrahimin Allah onun hokmranligini ebedi etsin hakimiyyeti zamaninda Sultani Ibrahimin adi daha iki kitabede de cekilir onlardan biri Abseronun Mastaga kendindeki Bire Argutay mescidinin portalindaki kitabe h 817 1414 5 ci ile ikincisi Bakinin Iceriseher hissesindeki Xace Emir sah mescidinin qapisi uzerindeki kitabe h 818 1415 6 ci ile aiddir Sultan Seyx Ibrahimin oglu sultanin dovrunde Seyx Ibrahimin hakimiyyeti dovrunde Sirvanin seher ve kendlerinde qala binalari mescidler karvansaralar ovdanlar tikilmisdi Ehtimal ki Bakidaki Sirvansahlar sarayinin tikintisine de Seyx Ibrahimin vaxtindan baslanilmisdir Taninmis sairler ve alimler Sirvansihin sarayinda yasayirdilar Hokmdar onlara sexavetle hediyyeler verir hamilik edirdi verdiyi melumata gore meshur fars sairlerinden biri Katibi Tursizi Sirvansahlarin saray sairi Bedr Sirvani ile gorusmek ucun Sirvana gelmisdi Seyx Ibrahim bir seire gore Katibi Tursiziye 10000 qizil dinar bagislamisdir Sonralar Katib Tursizi ozunun savadli ve sexavetli hamisi Sirvansah Seyx Ibrahimi terk ederek hec bir diqqet ve qaygi gormediyi Qara Yusifin saray sairi olmasina aci aci teessuflenmisdir Seyx Ibrahimin hakimiyyeti dovrunde seher medeniyyetinin incesenet ve poeziyanin dircelisi mushaide edilir XV esrin evvellerinden Sirvansahlar dovletinin 100 ile yaxin davam eden musteqillik ve inkisaf dovru baslayir Hemcinin baxSirvansahlar dovleti Derbendiler Azerbaycan tarixiIstinadlarZ M Bunyadov Y Yusifov Azerbaycan tarixi 2 cildde I cild Baki 2006 seh 216 Myunedzhzhim bashi o pozdnix shipvanshaxax B F Minopckij Ictopiya Shipvana i Depbenda M 1963 c 170 171 F Minopckij s 170 171 Tapix Dzhannabi Pykop in ta voctokovedeniya Leninrp otd AH CCCP B 173 ereb dilinde l 959 b S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 Tapix Dzhannabi l 959b Myunedzhzhim bashi c 170 171 Mapkov Katolog Dzhelaipidckix monet c 4 61 Dopn Opyt ictopii shipvanshaxov c 562 Seref ed Din Eli Yezdi Zefername c I s 196 207 Myunedzhzhim bashi c 171 Seref ed Din Eli Yezdi Zefername c I s 445 Notiie de Gouvrage persan qui a pour titre Matia as saadein par M Quatremere Notiies et extraits des manusirits de la Bibliotheque du Roi t XIV Paris 1843 fars metni fratis terc c 30 31 Dopn c 566 I P Petpyshevckij Gocydapctvo Azepbajdzhana v XV v Cb ct po izycheniyu ictopii Azepbajdzhana vyp I Baky 1949 c 154 Tarixi Cennabi v 959b Dopn c 565 566 Seref ed Din Eli Yezdi Zefername c I s 297 Mipxond Paydat ac Cafa t VI c 70 Xondemip Xabib accijap Bombej 1847 t III ch III c 28 Minopckij c 171 Dopn c 565 Paxomov Klady Azepbajdzhana vyp II c 44 45 Poxomov Monetnye klady vyp IX c 84 86 Seref ed Din Eli Yezdi c I s 558 Camapkandi l 174 2l2 Dopn c 567 568 Petpyshevckij Gocydapctvo Azepbajdzhana v XV v c 183 184 Seref ed Din Eli Yezdi c I s 522 526 Shapaf xan gidlici t II c 91 96 99 Xafiz i Abpy Zajl i Dzhami at tavapix i Pashidi ch I fars metni izd X Bajani Tegepan 1317 c 235 236 Shapaf xan Bidlici c 91 Ictopiya Dagectana c 207 Alizade c 344 Seref ed Din eli Yezdi Zefername c I s 299 300 522 526 Anonim Ickendepa Pykop in ta voctokovedeniya AH CCCP c 381 l 282 Camapkandi l l74 Alizade c 387 388 Ictopiya Dagectana t I c 207 Ioann de Galonifontibyc Cvedeniya o napodax Kavkaza 1404 g Baky 1980 c 26 Grekov B D Yakubovskij A Yu Zolotaya Orda i eyo padenie 2013 10 21 at the Wayback Machine Leninqrad 1950 Seref ed Din Eli Yezdi Zefername c I s 557 558 c P s 166 Camapkandi l 212 242 Dopn c 567 Ioann de Galonifontibyc c 23 24 Camapkandi l 291 Seref ed Din Eli Yezdi c II s 37l 372 384 387 Shapaf xan Bidlici t II c 99 Myunedzhzhim bashi c 171 Dopn c 568 569 Ac Caxavi Shamc ad Din Myxammad ibn Abd ap Paxman 1427 1497 Ad Da al lami li axl al kapn at taci Kaip 1966 t I c 188 Z M Byniyatov Hovye matepialy o vidnyx deyatelyax Azepbajdzhana v epoxy cpednevekovya Izv AH Azepb CCP cepiya ictopii filocofii i ppava 1980 N 2 c 63 Camapkandi t II l ZZO Camapkandi izd Katpmepa c 59 60 Dopn c 569 Petpyshevckij Iclam v Ipane v VII XV vv c 304 Camapkandi izd Katpmepa c 58 59 Mipxond t VI c 242 Petpyshevckij Gocydapctvo Azepbajdzhana v XV v c 154 Mipxond t VI c 242 257 260 Camapkandi izd Katpmepa c 70 71 108 59 60 Petpyshevckij c 154 157 Mipxond t VI c 261 263 Shapaf xan Bidlici Shapaf name t II c 100 I P Petrusevski seh 158 hasiye 27 Camapkandi c 194 195 Petpyshevckij c 158 Mipxond t VI c 294 Hesen Rumlu Ehsen et Tevarix Pyk Leninf Pybl bibl po katapogy Dopna Zh287 ll 18 19 Petpyshevckij c 159 Camapkandi c 234 236 244 ac Caxavi c 188 Z M Byniyatov Hovye matepialy 3 c 63 Shapaf xan Bidlici Shapaf name t II c 101 102 Mipxond t VI c 294 296 Dopn c 575 578 Petpyshevckij c 160 161 Dopn c 578 Ictopiya Dagectana t I c 210 215 Anonim Ickendepa l 242a Alizade c 397 L I Lavpov Epifaficheckie pamyatniki Cevepnogo Kavkaza ch I Pamyatniki picmennocti Boctoka II M 1966 c 131 132 M X Hejmatova K ictopii izycheniya Shipvana Baky 1959 c 16 17 A Aleckepzade Dve ctpoitelnyx nadpici vpemen shipvan shaxa Ibpagima Depbendi Tpydy In ta ictopii im A Bakixanova t I Baky 1947 c 92 93 The Tadhkiratu Sh Shu ara memoirs of the Poets of Dawlatshah ibn Ala u D Dawla Baktishah al Ghazi of Samarqand ed By E G Browne London 1901 Vakixanov s 210 fars metni Petpyshevckij Gocydapctva Azepbajdzhana c 159 SELEF Huseng ibn Kavus I Ibrahim Derbendiler XELEF I Xelilullah