Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gəncə xalçaçılıq məktəbi — Azərbaycan xalçaçılıq məktəblərindən biridir. Gəncə şəhəri və ona yaxın kəndlər, həmçinin Gədəbəy, Goranboy, Şəmkir və Samux rayonlarının ərazilərini əhatə edir. Xalçaçılıq məktəbinin əsas mərkəzi Gəncə şəhəri olmuşdur. X–XI əsrlərdən etibarən Gəncə şəhəri ən böyük ipək istehsalı mərkəzlərindən biri olmaqla yanaşı, eyni zamanda yüksək keyfiyyətli yun və ipək xalçaları ilə də tanınmışdır. Britannika Ensiklopediyasında Gəncə xalçaları aşağıdakı kimi təsvir edilir:
 | Gəncə xalçası (ing. Genje carpet) — Gəncə şəhərində (Sovet dövründə Kirovabad, Rusiya imperiyası dövründə Yelizavetpol) və onun ətrafındakı ərazilərdə əllə toxunan Azərbaycan xalçalarıdır. Bu xalçalar üçün sadə künc dizaynları və intensiv parlaq rənglər xarakterikdir. Gəncə xalçalarında daha çox səkkizbucaqlı və ya ulduz formalı naxışlara, həmçinin xalça boyunca sıra ilə düzülmüş həndəsi medalyonlara rast gəlinir. Bu xalçalar üçün ənənəci olan rənglər - göy, tünd göy və parlaq qırmızıdır. Qədim dövrlərə aid Gəncə xalçaları yundan toxunmuşdur. Bir qədər müasir xalçalar isə pambıq əsas üzərində yun iplərlə toxunmuşdur. Gəncə xalçalarının istehsal edildiyi ərazi Qazax və Qarabağ bölgələri arasında yerləşdiyindən Gəncə xalçalarında bu bölgələrin xalçaçılıq ənənələrinin də təsirini görmək mümkündür. |  |
Gəncə xalçaçılıq məktəbinə Gəncə, Qədim Gəncə, Faxralı, Samux, Gədəbəy, Çaylı, Çıraqlı, Şadılı və başqa kompozisiyalar daxildir. Gəncə xalçaçılıq məktəbinə aid olan və qədim dövrlərdə namazlıq xalçası kimi istifadə olunmuş Fəxrəli xalçaları yüksək bədii keyfiyyətləri və toxuma üsulu ilə seçilirlər.
Tarixi
Mənbələrin verdiyi məlumata görə, orta əsrlərdə, xüsusilə X–XI əsrlər ərzində Gəncədə istehsal olunmuş yun parçalar, geyimlər, ipək xalçalar böyük məşhurluğa malik olmuş və geniş yayılmışdır. XIII əsrin birinci yarısında monqolların Azərbaycana yürüşü zamanı Gəncə şəhəri işğalçılara ipəklə ödəniş etmiş və dağıntılardan qurtula bilmişdi. Əsrlərlə Qafqazın əsas toxuculuq mərkəzlərindən biri olmuş Gəncə yaxın bölgələrin toxuculuq ənənələrinə də ciddi təsir göstərmişdir.
Əvvəllər Gəncədə və onun ətraflarında istehsal olunan bütün xalçalar regionun adı ilə "Gəncəbasar" adlanırdı. Gəncəbasara aşağıdakı xalçaçılıq məntəqələri daxil idi, baxmayaraq ki, onların hər birinin özünün xüsusi xalça tipi vardır: Samux, Fəxralı, Zeyvə, Çaylı, Alıuşağı, Sarısu, Mollabazı, Balçılı, Qaracəmirli, Şəmkir, Gədəbəy.
Xalçalar
Gəncə
Gəncə xalçaları Gəncə xalçaçılıq məktəbinin yüksək keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Gəncə xalçaları təkcə şəhərin özündə deyil, Qarabağlı, Borsunlu, Şadılı, Qaradağlı, Şəmkir və bir sıra digər xalçaçılıq məntəqələrində də istehsal olunurdu. Gəncənin özündə toxunmuş xalçalar "Gəncə-şəhər" adlandırılırdı. Belə xalçaların bazar qiyməti kəndlərdə toxunan Gəncə xalçalarının qiymətindən yüksək olurdu.
Gəncə xalçaları kompozisiyasına, rəng seçiminə, xonçaların düzümünə görə müxtəlif cür olurlar. Lakin bu xalçanın özünəməxsus xüsusiyyəti var ki, bu xüsusiyyətinə görə Gəncə xalçası digər xalçalardan fərqlənir. Birinci növ Gəncə xalçalarının ara sahəsi diaqonal xətlər əmələ gətirən və bu xətlər üzərində sıra ilə çevrilmiş butalar olan xalça yalnız Gəncə xalçasına məxsusdur. İkinci növ Gəncə xalçalarının ara sahəsi bir neçə göllə bəzədilmişdir. Bu göllər əksər hallarda xaçabənzər və səkkizbucaqlı formada olur.
Qədim Gəncə
Viktoriya və Albert muzeyi, London.
Qədim Gəncə xalçaları Gəncə xalçaçılıq məktəbinin yüksək keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Xalçalar adını Qədim Gəncə şəhərinin adından almışdır. Sənətşünaslar tərəfindən bu xalçaları "Gəncə xalçaları", "Gəncə-şəhər xalçaları", həmçinin "Gəncə-buta xalçaları" və ya "Butalı Gəncə xalçaları" adlandırılan "Qədim Gəncə xalçaları" Gəncə şəhərində, hmçinin şəhərdən 40 şimal-qərb istiqamətində yerləşən Şəmkir rayonunda, və Gəncə ətraf ıxalçaçılıq məntəqələrində istehsal olunmuşdur.
Adətən, Qədim Gəncə xalçalarının orta sahəsinin kompozisiyası "Gəncə-buta" adlanan sıraya düzülmüş butalardan ibarət olur. Sadə forması və rəgarəngliyi ilə Bakı, Sərab, Şirvan butalarından fərqlən"Gəncə-buta" adlanan butalarla toxunmuş xalçalar daha çox tanınır. Gəncə xalçaçılıq məktəbinə xarakterik olan "Gəncə-buta" adlanan bu elementlər bəzi hallarda diaqonal üzrə düzülür. Orta sahənin sol və sağ tərəflərində "pəncə" adlanan təsvir olan xalçalarda istehsal edilirdi. "Pəncə" adlanan təsvir dini xarakter daşıyır.
Orijinal xüsusiyyətləri olan Qədim Gəncə xaıçalarının orta sahəsinin kompozisiyası düzbucaqlı elementlərdən, yaxud müxtəlif enli və ensiz zolaqlardan ibarət idi. Qədim Gəncə xalçalarının köbə haşiyəsi Gəncə xalçaçılıq məktəbinin xalçalarına xarakterik olan köbə zolaqlarından ibarətdir.
Fəxralı
Fəxralı xalçaları Gəncə xalçalarının yüksək keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Xalçalar adını Gəncə şəhərindən 25 km şimal-şərqdə yerləşən Fəxralı kəndinin adından almışdır. Bəzi xalçaçılar bu xalçanı "Gəncə-fəxri" də adlandırırlar. Fəxralı xalçaları müəyyən zaman ərzində Fəxralı kəndində toxunduqdan sonra ətraf kəndlərdə də toxunulmağa başladı. Əsasən Qaracəmirli kəndində, həmçinin, Şadılı, Bağçakürd, Çaylı, Borsunlu, Qaradağlı, Pənahlılar və digər kəndlərdə də istehsal olunurdu. Daha da təkmilləşən Fəxralı xalçalarının getdikcə məşhurluğu artır və eyni zamanda bu xalça toxunulan xalçaçılıq məntəqələrinin sayı da artırdı. Artıq XIX əsrdə Fəxralı xalçasını Gəncə mahalının sənətkarları ilə yanaşı hal-hazırda Gürcüstan Respublikasının (xüsusilə Faxralı kəndində), Ermənistan Respublikasının Azərbaycan Respublikası ilə həmsərhəd kəndlərində yerləşən xalçaçılıq məntəqələrində də toxunmuşdur.
Fəxralı xalçaları dini mərasimlərdə, eləcə də namaz qılma mərasimində istifadə olunurduğu üçün əsasən kiçik ölçüdə hazırlanırdı. Bu səbəbdən də Fəxralı xalçaları xalq arasında "Çaynamaz" və ya "Ceynamaz" (namaz qılınan yer) kimi də adlandırılmışdır. Xalçanın orta sahəsinin yuxarı hissəsində yerləşən tağ görünüş və formasına görə müsəlman Şərq mümarlığı elementlərini, xüsusilə məscidlərin cənub hissəsində yerləşən mehrabı xatırladır. Fəxralı xalçalarını əsas halda iki yerə ayırmaq olar: mürəkkəb naxışlı xalçalar, sadə naxışlı xalçalar. Xalçaların orta sahəsinin naxışları sadə və mürəkkəb olsa da, onlar texnoloji cəhətdən bir-birinə çox yaxındır. Sadə naxışlı Fəxralı xalçalarının orta sahəsinin mərkəzində düzbucaqlı formada böyük göl, mürəkkəb naxışlı xalçalarda isə kvadrat və səkkizbucaqlı göllər toxunurdu. Mürəkkəb naxışlı Fəxralı xalçalarında kərpic, böyük və kiçik "gədəbəylər", "sırğa" və "tuğbaşı" (bayraq) kimi əsas naxışlardan istifadə edimişdir. Mürəkkəb naxışlı xalçalarda isə onların özünəməxsusluğu orta haşiyədə ardıcıl təkrarlanan "çanaqlı bağa" və tısbağa təsviri ilə ifadə olunur.
Gədəbəy
Gədəbəy xalçaları Gəncə xalçalarının orta keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Gədəbəy xalçaları Gəncədən 50 km qərbdə yerləşən Gədəbəy rayonunda istehsal olunur. Yaxın keçmişə qədər Gədəbəy xalçaçılıq məktəbinin istehsal mərkəzləri həm də Çaykənd və Gölkənd (müasir Ermənistan ərazisində yerləşən kənd orada "Qaraqoyunlu" adlanırdı) kəndləri idi.
Xalçanın ara sahəsi şaquli istiqamətdə uzanmış ulduzşəkilli medalyonlarla bəzədilmişdir. Onların arasında uzunsov düzducaqlılar yerləşdirilib. Bu düzbucaqlıların daxilinə hörülmüş şaquli formaların sonlarında buynuzvari burumlar (qıvrımlar) var. Kontur xətli bütün mərkəzi hissə haşiyə naxışı şəklindədir. "Qaragöz" haşiyəsi ön planı arxa plandan ayırmaqla yanaşı onu həm də formalaşdırır. Ön planda yerləşən gətəbə şəkilli göy rəngli göllər və göllərin arasında yerləşən sarı rəngli düzbucaqlı elementlər Gədəbəy xalçalarının dekorunda əsas xarakterik elementlərdir. Ara sahənin arxa planı, adətən, naxışsız və hamar olsa da rəngi birincidən tünd olur. Ara sahəsi düzbucaqlılara və ya kvadratlara bölünən Gədəbəy xalçalarına da rast gəlinir. Gədəbəy xalçalarının köbə zolağı Gəncə-Qazax tipli xalçalara məxsus sadə naxışlı zolaqlardan ibarətdir.
Çaylı
Çaylı xalçaları Gəncə xalçalarının orta keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Xalçalar adını Gəncə şəhərindən 20 km cənub-şərqdə yerləşən Çaylı kəndinin adından almışdır. Bəzi xalçaçılar bu xalçanı "Gəncə-şəhər", "Qazaxça", "Öysüzlü", "Qaraxanlı" adlandırırlar.
Çaylı xalçaları Şirvan xalçaçılıq məktəbinə aid olan "Qobustan xalçaları" və "Mərəzə xalçaları"nın orta sahəsindən götürülmş bəzi elementlərin şəkilləri bir qədər dəyişdirilərək "Gəncə xalçaları"nın texniki xüsusiyyətlərinə uyğun şəkildə istifadə edilərək toxunmuşdur. Çaylı xalçalarının orta sahəsində məhz bu xalçalara xarakterik olan, bu xalçanın əsas elementi sayılan uzunsov altıbucaqlı qırmızı yerlikli iri bir göl yerləşdirimiş və qara rəngli yerliyi olan ara sahəsinin sərbəst qalan yerləri "Bəndi-rumi" adlanan torşəkilli naxışla bəzədilmişdir. "Bəndi rumi" adlanan torşəkilli naxışların oyuqlarında isə çiçək formasında naxışlar işlənmişdir.
Çıraqlı
Çıraqlı xalçaları Gəncə xalçalarının orta keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Çıraqlı xalçaları əvvəlcə Gəncə şəhərindən 35 km cənubda, hal-hazırda Daşkəsən rayonunun ərazisində yerləşən Çıraqlı kəndində istehsal olunmağa başlamışdır. Bir müddət sonra bu xalçalar Gəncə zonasının bütün xalçaçılıq məntəqələrində istehsal olunmağa başlayır. Çıraqlı xalçaları bəzən "Qazaxça xalçası", "Gəncə xalçası", "Fəxralı xalçası", "Şamxor xalçası" və digər adlarla adlandırılmışdır. Buna səbəb isə xalçanın digər ərazilərdə istehsal olunmağa başlanması olmuşdur.
Ara sahənin yerliyi göy rəngdədir və ara sahədə bir-birinin ardınca yerləşmiş altıbucaqlı göllərin yerliyi isə qırmızı rəngdədir. Göllərin daxilindəki elementlər qədim Muğan xalçalarının naxışları və həmçinin kilim ornamentləri ilə oxşarlıq təşkil edir. Göllər arasındakı boş sahələr isə rom şəkilli kətabələrlə bəzədilmişdir.
Samux
Samux xalçaları Gəncə qrupunda ən qədim və ən məşhur xalçalar hesab olunur. Xalçalar adını Gəncədən 35 km şimalda yerləşən Samux yaşayış məntəqəsinin adından götürülmüşdür. Belə xalçalar Samux rayonunun şimal — qərb hissəsindəki xalçaçılıq məntəqələrində — Kəsəmən, Salahlı, Poylu, Qazaxlı və başqa kəndlərdə də istehsal olunur.
Xalçanın sadə, lakin orijinal kompozisiyası Gəncə qrupundan olan digər xalçaların kompozisiyasından fərqlənir. Ara sahənin mərkəzində kvadrat formada göl yerləşir. Kvadrat gölün içində bir neçə uzun üfiqi zolaq var. Bu zolaqlar içəriyə əyilən iri formalı qarmaqşəkilli elementlə tamamlanır. Gölün yuxarı və aşağı hissələrində orta ölçülü ulduz şəkilli medalyonlar yerləşir. Bu medalyonlar daha çox Şirvan və Quba xalçaları, xüsusən Zeyvə xalçaları üçün xarakterikdir.
Ara sahənin sərbəst yerlərini Gəncə və Qarabağ xalçaları üçün xarakterik olan dairə formasında nəbati bəzəklər doldurur. Bundan başqa ara sahənin aşağı və yuxarı hissəsində Samux xalçasının əsas elementləri — vəl və quş təsvir olunmuşdur.
Şadılı
Şadılı xalçaları Gəncə xalçaçılıq məktəbinin orta keyfiyyətli xalçalar kateqoriyasına aiddir. Şadılı xalçaları Kiçik Qafqaz sıra dağlarının ətəyində, indiki Goranboy rayonunun inzibati ərazi vahidində, Gəncə şəhərindən 25 km məsafədə yerləşən Şadılı kəndində tərəfindən toxunmuşdur. Bu kənddə yaşayan şadılı tayfası maldarlıqla məşğul olduğundan kənddə toxuculuqda yaxşı inkişaf etmişdir. Bir müddət sonra Şadılı xalçalarını Gəncə, Şəmkir şəhərlərində, Çaylı, Qaradağlı kəndlərində və Qazax rayonunda da toxumağa başlayırlar. Xalçaçılar bu xalçanı "Qazax xalçaları" və ya "Ağstafa xalçaları" da adlandırır, xarici ədəbiyyatda və bəzi digər mənbələrdə isə "Gəncə xalçaları" və ya "Qafqaz xalçaları" adlarına rast gəlmək olar.
Şadılı xalçalarında "Qab-qabı" adlanan orta haşiyənin enli zolaqları mürəkkəb quruluşu ilə fərqlənir ki, bu cür köbə naxışları Azərbaycandan başqa Yaxın Şərqdə də toxunmuşdur. Şadılı xalçalarının mərkəzi ara sahəsinə kiçik ölçülü kvadratlar yerləşdirlmiş və sıraya düzülmüş üç kvadrat göldən ibarətdir. Bu göllərin (medalyonların) daxilindəki kiçik kvadratların daxilinə isə şimal-qərbi Azərbaycan xalçalarında "qoşaquyrum" və ya "qoşabuynuz" adlanan naxışlarla bəzədilmişdir.
İstinadlar
- Britannica Encyclopedia. Genje carpet. 2008-10-15 at the Wayback Machine
Genje carpet — floor covering handwoven in Azerbaijan in or near the city of Gäncä (also spelled Gendje or Gänjä; in the Soviet era it was named Kirovabad, and under Imperial Russia, Yelizavetpol). The carpets are characterized by simple, angular designs and saturated (intense) colours. Genje carpets most often have designs composed of octagons, stars, or three geometric medallions arranged on the carpet’s longitudinal axis. Typical colours are blue, dark blue, and madder red. Old Genjes are made entirely of wool, but newer examples have piles of coarse wool knotted onto cotton foundation weaves. As the region producing Genje rugs lies between the areas producing Kazakh and Karabagh rugs, the Genje shows features of both.
- Керимов, 1983. səh. 108
- Керимов, 1983. səh. 109
- Керимов, 1983. səh. 111
- Керимов, 1983. səh. 112
- Керимов, 1983. səh. 119
- Керимов, 1983. səh. 117
- Керимов, 1983. səh. 118
- F. Stone, Peter. Oriental Rugs: An Illustrated Lexicon of Motifs, Materials, and Origins. 2023-07-21 tarixində . İstifadə tarixi: 8 dekabr 2017.
- Керимов, 1983. səh. 120
- Керимов, 1983. səh. 116
- Керимов, 1983. səh. 121
- Керимов, 1983. səh. 114
- Керимов, 1983. səh. 115
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gence xalcaciliq mektebi Azerbaycan xalcaciliq mekteblerinden biridir Gence seheri ve ona yaxin kendler hemcinin Gedebey Goranboy Semkir ve Samux rayonlarinin erazilerini ehate edir Xalcaciliq mektebinin esas merkezi Gence seheri olmusdur X XI esrlerden etibaren Gence seheri en boyuk ipek istehsali merkezlerinden biri olmaqla yanasi eyni zamanda yuksek keyfiyyetli yun ve ipek xalcalari ile de taninmisdir Britannika Ensiklopediyasinda Gence xalcalari asagidaki kimi tesvir edilir Gence xalcaciliq mektebinin Gence qrupuna aid olan yuksek keyfiyyetli Fexrali xalcasi Azerbaycan Xalca MuzeyiGence xan sarayi yaxinliginda xalca bazari XIX esr Gence xalcasi ing Genje carpet Gence seherinde Sovet dovrunde Kirovabad Rusiya imperiyasi dovrunde Yelizavetpol ve onun etrafindaki erazilerde elle toxunan Azerbaycan xalcalaridir Bu xalcalar ucun sade kunc dizaynlari ve intensiv parlaq rengler xarakterikdir Gence xalcalarinda daha cox sekkizbucaqli ve ya ulduz formali naxislara hemcinin xalca boyunca sira ile duzulmus hendesi medalyonlara rast gelinir Bu xalcalar ucun eneneci olan rengler goy tund goy ve parlaq qirmizidir Qedim dovrlere aid Gence xalcalari yundan toxunmusdur Bir qeder muasir xalcalar ise pambiq esas uzerinde yun iplerle toxunmusdur Gence xalcalarinin istehsal edildiyi erazi Qazax ve Qarabag bolgeleri arasinda yerlesdiyinden Gence xalcalarinda bu bolgelerin xalcaciliq enenelerinin de tesirini gormek mumkundur Gence xalcaciliq mektebine Gence Qedim Gence Faxrali Samux Gedebey Cayli Ciraqli Sadili ve basqa kompozisiyalar daxildir Gence xalcaciliq mektebine aid olan ve qedim dovrlerde namazliq xalcasi kimi istifade olunmus Fexreli xalcalari yuksek bedii keyfiyyetleri ve toxuma usulu ile secilirler TarixiMenbelerin verdiyi melumata gore orta esrlerde xususile X XI esrler erzinde Gencede istehsal olunmus yun parcalar geyimler ipek xalcalar boyuk meshurluga malik olmus ve genis yayilmisdir XIII esrin birinci yarisinda monqollarin Azerbaycana yurusu zamani Gence seheri isgalcilara ipekle odenis etmis ve dagintilardan qurtula bilmisdi Esrlerle Qafqazin esas toxuculuq merkezlerinden biri olmus Gence yaxin bolgelerin toxuculuq enenelerine de ciddi tesir gostermisdir Evveller Gencede ve onun etraflarinda istehsal olunan butun xalcalar regionun adi ile Gencebasar adlanirdi Gencebasara asagidaki xalcaciliq menteqeleri daxil idi baxmayaraq ki onlarin her birinin ozunun xususi xalca tipi vardir Samux Fexrali Zeyve Cayli Aliusagi Sarisu Mollabazi Balcili Qaracemirli Semkir Gedebey XalcalarGence Qedim Gence Fexrali Gedebey Cayli Ciraqli Samux Sadili Gence Gence xalcalari Gence xalcaciliq mektebinin yuksek keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Gence xalcalari tekce seherin ozunde deyil Qarabagli Borsunlu Sadili Qaradagli Semkir ve bir sira diger xalcaciliq menteqelerinde de istehsal olunurdu Gencenin ozunde toxunmus xalcalar Gence seher adlandirilirdi Bele xalcalarin bazar qiymeti kendlerde toxunan Gence xalcalarinin qiymetinden yuksek olurdu Gence xalcalari kompozisiyasina reng secimine xoncalarin duzumune gore muxtelif cur olurlar Lakin bu xalcanin ozunemexsus xususiyyeti var ki bu xususiyyetine gore Gence xalcasi diger xalcalardan ferqlenir Birinci nov Gence xalcalarinin ara sahesi diaqonal xetler emele getiren ve bu xetler uzerinde sira ile cevrilmis butalar olan xalca yalniz Gence xalcasina mexsusdur Ikinci nov Gence xalcalarinin ara sahesi bir nece golle bezedilmisdir Bu goller ekser hallarda xacabenzer ve sekkizbucaqli formada olur Qedim Gence Qedim Gence xalcasi 1870 ci iller Viktoriya ve Albert muzeyi London Qedim Gence xalcalari Gence xalcaciliq mektebinin yuksek keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Xalcalar adini Qedim Gence seherinin adindan almisdir Senetsunaslar terefinden bu xalcalari Gence xalcalari Gence seher xalcalari hemcinin Gence buta xalcalari ve ya Butali Gence xalcalari adlandirilan Qedim Gence xalcalari Gence seherinde hmcinin seherden 40 simal qerb istiqametinde yerlesen Semkir rayonunda ve Gence etraf ixalcaciliq menteqelerinde istehsal olunmusdur Adeten Qedim Gence xalcalarinin orta sahesinin kompozisiyasi Gence buta adlanan siraya duzulmus butalardan ibaret olur Sade formasi ve regarengliyi ile Baki Serab Sirvan butalarindan ferqlen Gence buta adlanan butalarla toxunmus xalcalar daha cox taninir Gence xalcaciliq mektebine xarakterik olan Gence buta adlanan bu elementler bezi hallarda diaqonal uzre duzulur Orta sahenin sol ve sag tereflerinde pence adlanan tesvir olan xalcalarda istehsal edilirdi Pence adlanan tesvir dini xarakter dasiyir Orijinal xususiyyetleri olan Qedim Gence xaicalarinin orta sahesinin kompozisiyasi duzbucaqli elementlerden yaxud muxtelif enli ve ensiz zolaqlardan ibaret idi Qedim Gence xalcalarinin kobe hasiyesi Gence xalcaciliq mektebinin xalcalarina xarakterik olan kobe zolaqlarindan ibaretdir Fexrali Fexrali xalcalari Gence xalcalarinin yuksek keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Xalcalar adini Gence seherinden 25 km simal serqde yerlesen Fexrali kendinin adindan almisdir Bezi xalcacilar bu xalcani Gence fexri de adlandirirlar Fexrali xalcalari mueyyen zaman erzinde Fexrali kendinde toxunduqdan sonra etraf kendlerde de toxunulmaga basladi Esasen Qaracemirli kendinde hemcinin Sadili Bagcakurd Cayli Borsunlu Qaradagli Penahlilar ve diger kendlerde de istehsal olunurdu Daha da tekmillesen Fexrali xalcalarinin getdikce meshurlugu artir ve eyni zamanda bu xalca toxunulan xalcaciliq menteqelerinin sayi da artirdi Artiq XIX esrde Fexrali xalcasini Gence mahalinin senetkarlari ile yanasi hal hazirda Gurcustan Respublikasinin xususile Faxrali kendinde Ermenistan Respublikasinin Azerbaycan Respublikasi ile hemserhed kendlerinde yerlesen xalcaciliq menteqelerinde de toxunmusdur Fexrali xalcalari dini merasimlerde elece de namaz qilma merasiminde istifade olunurdugu ucun esasen kicik olcude hazirlanirdi Bu sebebden de Fexrali xalcalari xalq arasinda Caynamaz ve ya Ceynamaz namaz qilinan yer kimi de adlandirilmisdir Xalcanin orta sahesinin yuxari hissesinde yerlesen tag gorunus ve formasina gore muselman Serq mumarligi elementlerini xususile mescidlerin cenub hissesinde yerlesen mehrabi xatirladir Fexrali xalcalarini esas halda iki yere ayirmaq olar murekkeb naxisli xalcalar sade naxisli xalcalar Xalcalarin orta sahesinin naxislari sade ve murekkeb olsa da onlar texnoloji cehetden bir birine cox yaxindir Sade naxisli Fexrali xalcalarinin orta sahesinin merkezinde duzbucaqli formada boyuk gol murekkeb naxisli xalcalarda ise kvadrat ve sekkizbucaqli goller toxunurdu Murekkeb naxisli Fexrali xalcalarinda kerpic boyuk ve kicik gedebeyler sirga ve tugbasi bayraq kimi esas naxislardan istifade edimisdir Murekkeb naxisli xalcalarda ise onlarin ozunemexsuslugu orta hasiyede ardicil tekrarlanan canaqli baga ve tisbaga tesviri ile ifade olunur Gedebey Gedebey xalcalari Gence xalcalarinin orta keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Gedebey xalcalari Genceden 50 km qerbde yerlesen Gedebey rayonunda istehsal olunur Yaxin kecmise qeder Gedebey xalcaciliq mektebinin istehsal merkezleri hem de Caykend ve Golkend muasir Ermenistan erazisinde yerlesen kend orada Qaraqoyunlu adlanirdi kendleri idi Xalcanin ara sahesi saquli istiqametde uzanmis ulduzsekilli medalyonlarla bezedilmisdir Onlarin arasinda uzunsov duzducaqlilar yerlesdirilib Bu duzbucaqlilarin daxiline horulmus saquli formalarin sonlarinda buynuzvari burumlar qivrimlar var Kontur xetli butun merkezi hisse hasiye naxisi seklindedir Qaragoz hasiyesi on plani arxa plandan ayirmaqla yanasi onu hem de formalasdirir On planda yerlesen getebe sekilli goy rengli goller ve gollerin arasinda yerlesen sari rengli duzbucaqli elementler Gedebey xalcalarinin dekorunda esas xarakterik elementlerdir Ara sahenin arxa plani adeten naxissiz ve hamar olsa da rengi birinciden tund olur Ara sahesi duzbucaqlilara ve ya kvadratlara bolunen Gedebey xalcalarina da rast gelinir Gedebey xalcalarinin kobe zolagi Gence Qazax tipli xalcalara mexsus sade naxisli zolaqlardan ibaretdir Cayli Cayli xalcalari Gence xalcalarinin orta keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Xalcalar adini Gence seherinden 20 km cenub serqde yerlesen Cayli kendinin adindan almisdir Bezi xalcacilar bu xalcani Gence seher Qazaxca Oysuzlu Qaraxanli adlandirirlar Cayli xalcalari Sirvan xalcaciliq mektebine aid olan Qobustan xalcalari ve Mereze xalcalari nin orta sahesinden goturulms bezi elementlerin sekilleri bir qeder deyisdirilerek Gence xalcalari nin texniki xususiyyetlerine uygun sekilde istifade edilerek toxunmusdur Cayli xalcalarinin orta sahesinde mehz bu xalcalara xarakterik olan bu xalcanin esas elementi sayilan uzunsov altibucaqli qirmizi yerlikli iri bir gol yerlesdirimis ve qara rengli yerliyi olan ara sahesinin serbest qalan yerleri Bendi rumi adlanan torsekilli naxisla bezedilmisdir Bendi rumi adlanan torsekilli naxislarin oyuqlarinda ise cicek formasinda naxislar islenmisdir Ciraqli Ciraqli xalcalari Gence xalcalarinin orta keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Ciraqli xalcalari evvelce Gence seherinden 35 km cenubda hal hazirda Daskesen rayonunun erazisinde yerlesen Ciraqli kendinde istehsal olunmaga baslamisdir Bir muddet sonra bu xalcalar Gence zonasinin butun xalcaciliq menteqelerinde istehsal olunmaga baslayir Ciraqli xalcalari bezen Qazaxca xalcasi Gence xalcasi Fexrali xalcasi Samxor xalcasi ve diger adlarla adlandirilmisdir Buna sebeb ise xalcanin diger erazilerde istehsal olunmaga baslanmasi olmusdur Ara sahenin yerliyi goy rengdedir ve ara sahede bir birinin ardinca yerlesmis altibucaqli gollerin yerliyi ise qirmizi rengdedir Gollerin daxilindeki elementler qedim Mugan xalcalarinin naxislari ve hemcinin kilim ornamentleri ile oxsarliq teskil edir Goller arasindaki bos saheler ise rom sekilli ketabelerle bezedilmisdir Samux Samux xalcalari Gence qrupunda en qedim ve en meshur xalcalar hesab olunur Xalcalar adini Genceden 35 km simalda yerlesen Samux yasayis menteqesinin adindan goturulmusdur Bele xalcalar Samux rayonunun simal qerb hissesindeki xalcaciliq menteqelerinde Kesemen Salahli Poylu Qazaxli ve basqa kendlerde de istehsal olunur Xalcanin sade lakin orijinal kompozisiyasi Gence qrupundan olan diger xalcalarin kompozisiyasindan ferqlenir Ara sahenin merkezinde kvadrat formada gol yerlesir Kvadrat golun icinde bir nece uzun ufiqi zolaq var Bu zolaqlar iceriye eyilen iri formali qarmaqsekilli elementle tamamlanir Golun yuxari ve asagi hisselerinde orta olculu ulduz sekilli medalyonlar yerlesir Bu medalyonlar daha cox Sirvan ve Quba xalcalari xususen Zeyve xalcalari ucun xarakterikdir Ara sahenin serbest yerlerini Gence ve Qarabag xalcalari ucun xarakterik olan daire formasinda nebati bezekler doldurur Bundan basqa ara sahenin asagi ve yuxari hissesinde Samux xalcasinin esas elementleri vel ve qus tesvir olunmusdur Sadili Sadili xalcalari Gence xalcaciliq mektebinin orta keyfiyyetli xalcalar kateqoriyasina aiddir Sadili xalcalari Kicik Qafqaz sira daglarinin eteyinde indiki Goranboy rayonunun inzibati erazi vahidinde Gence seherinden 25 km mesafede yerlesen Sadili kendinde terefinden toxunmusdur Bu kendde yasayan sadili tayfasi maldarliqla mesgul oldugundan kendde toxuculuqda yaxsi inkisaf etmisdir Bir muddet sonra Sadili xalcalarini Gence Semkir seherlerinde Cayli Qaradagli kendlerinde ve Qazax rayonunda da toxumaga baslayirlar Xalcacilar bu xalcani Qazax xalcalari ve ya Agstafa xalcalari da adlandirir xarici edebiyyatda ve bezi diger menbelerde ise Gence xalcalari ve ya Qafqaz xalcalari adlarina rast gelmek olar Sadili xalcalarinda Qab qabi adlanan orta hasiyenin enli zolaqlari murekkeb qurulusu ile ferqlenir ki bu cur kobe naxislari Azerbaycandan basqa Yaxin Serqde de toxunmusdur Sadili xalcalarinin merkezi ara sahesine kicik olculu kvadratlar yerlesdirlmis ve siraya duzulmus uc kvadrat golden ibaretdir Bu gollerin medalyonlarin daxilindeki kicik kvadratlarin daxiline ise simal qerbi Azerbaycan xalcalarinda qosaquyrum ve ya qosabuynuz adlanan naxislarla bezedilmisdir IstinadlarBritannica Encyclopedia Genje carpet 2008 10 15 at the Wayback Machine Genje carpet floor covering handwoven in Azerbaijan in or near the city of Ganca also spelled Gendje or Ganja in the Soviet era it was named Kirovabad and under Imperial Russia Yelizavetpol The carpets are characterized by simple angular designs and saturated intense colours Genje carpets most often have designs composed of octagons stars or three geometric medallions arranged on the carpet s longitudinal axis Typical colours are blue dark blue and madder red Old Genjes are made entirely of wool but newer examples have piles of coarse wool knotted onto cotton foundation weaves As the region producing Genje rugs lies between the areas producing Kazakh and Karabagh rugs the Genje shows features of both Kerimov 1983 seh 108 Kerimov 1983 seh 109 Kerimov 1983 seh 111 Kerimov 1983 seh 112 Kerimov 1983 seh 119 Kerimov 1983 seh 117 Kerimov 1983 seh 118 F Stone Peter Oriental Rugs An Illustrated Lexicon of Motifs Materials and Origins 2023 07 21 tarixinde Istifade tarixi 8 dekabr 2017 Kerimov 1983 seh 120 Kerimov 1983 seh 116 Kerimov 1983 seh 121 Kerimov 1983 seh 114 Kerimov 1983 seh 115Xarici kecidlerVikianbarda Gence xalcaciliq mektebi ile elaqeli mediafayllar var