Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fransa–Prussiya müharibəsi (almanca: Deutsch-Französischer Krieg, fransızca: Guerre franco-allemande de 1870) — 19 iyul 1870 – 10 may 1871-ci illər arasında II Fransa imperiyası ilə Prussiya krallığı arasında edilən müharibə. Fransada daha çox 1870-ci il müharibəsi olaraq qeyd olunur.
| Fransa-Prussiya müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 19 iyul 1870 – 10 may 1871 | ||
| Yeri | Fransa və Prussiya | ||
| Səbəbi | İspaniya taxtının xələfi uğrunda mübahisə | ||
| Nəticəsi | Almaniyanın qələbəsi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Bavariyanın, Badenin, Vürttenberqin, Cənubi Hessen-Darmştadtın Şimal İttifaqına birləşdirilməsi, Elzas-Lotaringiyanın Almaniya tərəfindən işgalı; II Fransa imperiyasının süqutu; Almaniya imperiyasının və III Fransa respublikasının yaranması. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
İkinci Fransa imperiyası və Prussiya arasında olmuşdur. Prussiya üzvü olduğu və cənubi alman dövlətləri olan Baden, və Bavariya tərəfindən dəstəklənmişdir. Prussiya və alman ittifaqının mütləq zəfəri Prussiya kralı I Vilhelmin rəhbərliyi altında Almaniyanın birləşməsini təmin etdi. Bundan əlavə III Napoleonun devrilməsinə və III Respublikanın qurulmasına səbəb olaraq II Fransız imperiyasının süqutuna yol açdı. Barışığın bir hissəsi olaraq Elzas bölgəsi və Lotaringiya torpaqlarının bir qismi Prussiyaya verildi. Bu torpaqlar I Dünya müharibəsinin sonunda Versal müqaviləsi ilə Fransaya təkrar verilənə qədər Almaniyanın bir parçası olaraq qaldı.
İki dövlət arasındakı toqquşma pik nöqtəsinə II İzabelin 1868-ci ildə hakimiyyətdən devrilməsi zamanı bir şahzadəsinin İspaniya taxtına namizəd olması ilə çatdı. Prussiya kralı və fransız səfiri arasındakı EMS teleqraf danışığı mümkün müharibəyə xalqin dəstəyini təmin etmək üçün hər iki tərəfdə də dəyişdirilərək dəfələrlə yayımlandırıldı. Fransa səfərbərlik elan edərək 19 iyul 1870-ci ildə Prussiyaya müharibə elan etdi, lakin digər alman dövlətləri sürətlə Prussiya tərəfinə keçdi.
Qısa müddət ərzində Prussiya və alman qüvvələrinin qismən dəmiryollarının daha yaxşı olması və Krupp poladından düzəldilmiş daha üstün topları sayəsində üstün olduğu bilindi. Dünyanın ən sıx dəmiryolu sıralamasında Prussiya IV idi. Fransa isə V idi. Prussiya və almanların Şərqi Fransada sürətlə sürətlə qazandığı zəfərlər silsiləsi III napoleonun bütün ordusu ilə ələ keçirildiyi Sedan döyüşündə sonlandırıldı. Müharibə sona çatmadan III Respublika 1870 4 iyulda Parisdə elan edildi. Bundan sonra fransız müqaviməti Milli Müdafiə hökuməti və daha sonra Adolf Tyer liderliyində davam etdi.
Alman orduları Şimali Fransada reallaşan və 5 ay davam edən döyüşlərdən sonra yeni yaradılmış Fransa ordusunu məğlub etdi. Uzun mühasirənin ardından Paris 28 yanvar 1871-ci ildə təslim oldu. Fransız isti hava balonlarını vurmaq üçün xüsusi istehsal edilmiş Krupp istehsalı silahların bu mühasirədə ilk dəfə istifadəsi diqqətə dəyərdir. Bu tarixdən 10 gün əvvəl isə Alman dövlətləri Prussiya kralı himayəsində birləşdiklərini elan etmişdilər, birləşən Almaniya bir ulus-dövlət olmuş, Alman imperiyası (II Reyx) qurulmuşdu. Tarixdəki üçüncü və sonuncu Paris kommunası hələ yaşarkən 10 may 1871-ci ildə imzalandı.
Müharibənin səbəbləri
Fransa-Prussiya müharibəsinin səbəbləri Napoleon müharibələrindən sonra yaranan Avropadakı yeni qüvvələr balansındadır. Fransa və Almaniya döyüşən tərəflər olmuş, Fransa məğlub tərəf olmuş və Napoleon Bonapart Müqəddəs Yelena adasına sürgün edilmişdi.Almaniyada Prussiyanın artan təsiri Fransanın status və geopolitik üstünlük itkisinə səbəb olmuşdu. Baş nazirlikdən istefa verməyə məcbur edildikdən sonra Otto fon Bismark kitabında bunları belə qeyd edir:
 | Mən birləşmiş Almaniya üçün əvvəlcə Fransa-Prussiya müharibəsinin lazım olduğunu bilirdim. |  |
İmperator III Napoleon və Baş nazir daxili vəziyyətdəki sıxıntılardan qurtulmaq istəkləri də Prussiyaya yönəlik müharibə elanına köməklik etdi.
Buna əlavə olaraq Otto fon Bismark I Vilhelm tərəfindən göndərilən teleqrafı dəyişdirərək müharibə elan etmək üçün fransızları təhrik etdi, Ems teleqrafı ictimaiyyətə bildirərkən kralın fransız elçiyə alçaldıcı davrandığı əks olundu. Altı gün sonra Fransa Prussiyaya müharibə elan etdi.
Qarşıduran tərəflər
Fransız ordusu bir qismi daha əvvəllər Krım müharibəsində, Əlcəzairdə, İtaliyadakı Fransa-Avstriya müharibələrində iştirak etmiş və Meksikada dəstək üçün göndərilənlər daxil 400 min nizami qüvvədən ibarət idi. Piyadaları o zamanlar dünyanın ən müasir alovlu silahlarından biri olan arxadan doldurulan Chassepot tüfəngləri ilə silahlandırılmışdı. Bir rezin kont halqası və kiçik mərmi ilə doldurulmuş Chassepotdan təxminən 1.500 metr məsafəyə qədər atəş açmaq olurdu. Topçular yivli, ağızdan dolmalı Lahitte "4-libre" ilə silahlandırılmışdı. Buna əlavə olaraq ordu mexanik tüfəngin ən inkişaf etmişlərindən olan bir silaha sahib idi — Mitralyoz. Bu silah topçu arabalarına əlavə edilərək daşınır və toplara bənzər şəkildə batareyalar formasında qruplandırılırdı. Ordunun rəhbərliyində III Napoleon ilə marşal , marşal və marşal var idi. Prussiya ordusu davamlı olmayan ama təlim görmüş əsgərlərdən ibarət idi. Əsgərlik yaşına çatmış hər bir kişi üçün əsgərlik məcburi idi, bunun sayəsində müharibə zamanı Prussiya ilə Şimali Almaniyadakı müttəfiqləri 1,2 milyon əsgər toplamağa qadir idilər. Mövcud əsgər çoxluğu düşməni mühasirəyə alma və darmadağın etmə avantajını almanlar üçün təmin etdi. Ordu hələ də istehsalı 25 illik olan Köniqqratz müharibəsi ilə şöhrət qazanmış iynə tətikli Dreyse tüfənglərindən istifadə edirdi. İynə atəşləmə sistemi əskikliklərini artıqlaması ilə ödəyən, polad, arxadan yükləməli 6 kalibrlik Krupplar Prussiya topçularının əmrinə verilmişdi.
Qabığa təmasla partladılan toplar və partlayıcılarla atəşlənən Krupp topu 4,500 metr mənzilə və fransızların lülədən yükləməli toplarına görə yüksək atəş gücünə sahib idi. Prussiya ordusuna ferd-marşal və Prussiya Baş Qərərgah rəisi tərəfindən komandanlıq edilirdi. Prussiya ordusu vəzifəsi əməliyyat hərəkatını idarə etmək, logistik əlaqəni tənzimləmək və ümumi müharibə strategiyasını müəyyən etmək olan Baş Qərərgah ilə Avropada tayı-bərabəri olmayan idi. Praktikada digər ordulardan fərqli olaraq qitə komandanı Prussiya ordusunda çox daha mühüm fiqur idi, çünki üst vəzifəli şəxsə etiraz haqqı var idi. Bu səbəblə, məsələn, vəliəhd şahzadə atası olan kralın etirazlarından çəinərək general Leonhard Qraf fon Blumenthalın təkliflərinə qarşı çıxa bilməmişdir.
Fransızlar güclü orduya sahib olduğundan, Prussiya və digər alman dövlətlərinin ordu ehtiyatlarını səfərbər edə bilmələri həftələr alacağından, sayı və təcrübə üstünlüyü olan fransız əsgərləri bu avantajlarını qoruyurdu. Chassepot tüfənglərindən istifadə edən fransız ordusu səngər döyüşünü üstün tutaraq, müdafiəyə meyilli strategiya tədbiq edərkən, almanlar taktikalarını hücuma meyilli mühasirə döyüşünü mümkün edən topçularına əsaslandırdı.
Hərbi hərəkatın xülasəsi
Alman səfərbərliyi fransızların qarışıqlıq və gecikmələr içindəki vəziyyətinə tamam əks idi. Bir çox fransız birlikləri gec və ya kifayət qədər olmayan sursat ilə cəbhəyə çatarkən, Almaniya 14 iyulda başlayan səfərbərlik işləri ilə 18 gün içində irəli bölgəyə 380,000 əsgər daşımağı bacardı. Qarşı-qarşıya gələn alman və fransız orduları sağ və sol qanadlar olaraq qruplandırıldı. 6 avqust 1870-ci il tarixində mövqeyini itirincə fransız sağ qanaq komandanı marşal Patris de Mak-Maqon qərbə doğru geri çəkildi. Eyni gün 64 km şimal-qərbdə olan fransız sol qanad komandanı marşal Axille Bazain yaxınlarından Metz qalasının qərbinə atıldı.Fransız ordusunun daha çox gerilərə çəkilməsi 16 və 18 avqustda reallaşan iki toqquşma ilə (sıra ilə Mars-la-Tour və Grevelotte döyüşləri) alman sağ qanadı tərəfindən əngəlləndi, nəticədə imperator 29 oktyabrda ac qalan ordusunu təslim etmək məcburiyyətində qalana qədər Metz müdafiə xəttinin arxasına sığınmağa məcbur qaldı.
MakMahon tərəfindən komandanlıq edilən və Napoleonun da olduğu fransız sağ qanadı Bazaini qurtarmaq üçün hərəkata keçdi, amma 31 avqustda Sedan döyüşündə almanlar tərəfindən tələyə düşürülərək mühasirəyə alındı. Dairə formasında mühasirəyə alınan III Napoleon və Makmahon əmrindəki 83.000 fransız əsgəri ilə 2 sentyabrda təslim oldular. Bu təslimiyyət hələ Metzdə olan Bazainin müharibənin sonunu müəyyən edən həyati qərarı verməsinə səbəb oldu. Fransız müqavimətini davam etdirən, milli müdafiənin yeni rəhbərliyi imperatorun taxtını itirdiyini və III Respublikanın qurulduğunu 4 sentyabr 1870-ci ildə elan etdi. 19 sentyabrda almanlar Parisi mühasirəyə aldı. Yeni hökumətin Xarici İşlər naziri Yules Favre Bismark ilə görüşü almanların Elzas və Lotaringiyanı istəməsi ilədayandırıldı. Müvəqqəti hökumətin məşhur şəxslərindən Leon Qambetta balon vasitəsilə Parisdən qaçaraq, yeni fransız ordusunun təşkilinə başladı. Bu cəhd alman ordularını məğlub etməyə bəs etmədi. Bazain 27 oktyabrda dağılmamış 140.000 əsgəri ilə Metzdə təslim oldu, Paris isə 28 yanvar 1871-ci il tarixində təslim oldu.
Fransız ordusunun hücumu
8 iyulda 1870-ci ildə III Napoleon güclü və davam edən səfərbərliklə böyüməsi gözlənilən yeni adı ilə Resn Ordusunu komandanlığına aldı. Marşal MakMahon Vissemburq yaxınlığında 4 piyada tümənindən ibarət I Ordu korpusunu komandanlığına keçdi. Marşal Fransisk Kankorbert ehtiyat olaraq Belçikadan gələn Prussiyalılara qarşı döyüşməyə görə VI Ordu korpusunu Şimali Fransadakı Kalons-sur-Marneyə gətirdi.
Müharibənin başlanması
Hər iki tərəf çoxdan müharibəyə hazırlaşırdı. Fransa-Prussiya müharibəsi 1870-ci il iyul ayının 19-da başlandı.Napoleon hökuməti həm də qalib gələcəyi təqdirdə öz mövqelərini möhkəmləndirmək ümidində idi. Müharibəyə alman dövlətləri daha yaxşı hazırlaşmışdılar. Müharibəni Fransanın elan etməsi isə alman xalqında milli hisslərin güclənməsinə təkan vermişdi. Müharibənin ilk günündən fransız ordusunda vahid komandanlığın yaradılmaması bəlli oldu. Orduda özbaşınalıq baş alıb gedirdi. Hərbi birləşmələr komplektləşdirilməmişdi. Təchizatda təminat aşağı səviyyədə idi. Bu amillər Prussiya üçün üstünlük yaradırdı. İlk döyüşlərdən alman orduları təşəbbüsü ələ aldılar. Mets qalasına sığınan fransızlar Prussiya ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı. III Napoleon başda olmaqla mühasirəyə alınanlara köməyə gedən qüvvələr Sedan ətrafında çökəklik bir yerdə dincəlmək istəyərkən, Prussiya komandanlığı düşmənin buraxdığı bu səhvindən istifadə etdi və Sedan ətrafında hündür yerləri tutaraq fransızları mühasirəyə aldı. Fransız əsgərləri artilleriya atəşi altında mərdliklə vuruşsalar da, mühasirədən çıxa bilmədilər.III Napoleon 1870-ci il sentyabr ayının 2-də təslim olmağı əmr etdi. Fransız ordusu, imperator başda olmaqla, 82 min nəfər əsgər və zabit ilə birlikdə almanlara təslim oldu.
Fransanın biabırçılıqla məğlub olması Paris əhalisini küçələrə çıxartdı. 1870-ci sentyabr ayının 4-də xalq kütlələri imperator III Napoleonun taxtdan uzaqlaşdırılmasına nail oldular. Əhalinin tələbi ilə Fransa respublika elan edildi. İkinci imperiyaya son qoyuldu. Xalqa demokratik azadlıqlar verildi. Burjua siyasi xadimləri təşəbbüsü ələ alaraq müvəqqəti hökumət təşkil etdilər. Müvəqqəti hökumət yaranmış vəziyyətdə "Milli Müdafiə Hökuməti" qurulduğunu elan etdi, lakin Milli müdafiə hökuməti sərəncamında xeyli hərbi qüvvənin və vətənpərvər könüllülərin olmasına baxmayaraq, alman ordusuna qarşı müqaviməti təşkil edə bilmədi. Bundan istifadə edən alman qoşunları Fransanın içərisinə irəliləyərək Parisi mühasirəyə aldılar. Müvəqqəti hökumətin milli müdafiə haqqında deyil, Bismarkla danışıqlar aparması xəbərini eşidən inqilabi vətənpərvər qüvvələr "sayıqlıq komitələri" qurur və hökuməti devirmək planları hazırlayırdılar. Bir neçə ay davam edən mühasirədən sonra almanlar Parisi ələ keçirdilər. 1871-ci il yanvar ayının 18-də Versal sarayında alman dövlətləri birləşmiş Almaniya imperiyasının qurulduğunu elan etdilər. I Vilhelm imperiyanı təmsil edirdi. Fevral ayında Almaniya ilə Fransa arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Nəticədə Almaniya Elzas və Lotaringiya vilayətlərini Fransadan aldı. Fransa 5 milyard frank təzminat verməli, həm də ödənişin başa çatmasına qədər Fransanın xeyli hissəsi alman qoşunlarının nəzarəti altında qalmalı idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Michael Clodfelter: Warfare and armed conflicts: a statistical reference to casualty and other figures, 1500—2000. Mc Farland, Jefferson NC, 2002, , p. 210.
- Britannica: Franco-German War
- von Bismarck, 1899. səh. 58
- Howard, 1991
- Milza, Pierre, "L'année terrible, s. 57–59
- Wawro, 2002
- McElwee, 1974
- Von Poschinger, Heinrich, Conversations With Prince Bismarck, Harper and Brothers, London, 1900
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fransa Prussiya muharibesi almanca Deutsch Franzosischer Krieg fransizca Guerre franco allemande de 1870 19 iyul 1870 10 may 1871 ci iller arasinda II Fransa imperiyasi ile Prussiya kralligi arasinda edilen muharibe Fransada daha cox 1870 ci il muharibesi olaraq qeyd olunur Fransa Prussiya muharibesiTarix 19 iyul 1870 10 may 1871Yeri Fransa ve PrussiyaSebebi Ispaniya taxtinin xelefi ugrunda mubahiseNeticesi Almaniyanin qelebesiErazi deyisikliyi Bavariyanin Badenin Vurttenberqin Cenubi Hessen Darmstadtin Simal Ittifaqina birlesdirilmesi Elzas Lotaringiyanin Almaniya terefinden isgali II Fransa imperiyasinin suqutu Almaniya imperiyasinin ve III Fransa respublikasinin yaranmasi Munaqise terefleriII Fransa imperiyasi Prussiya Simali Alman Ittifaqi 1867 Gizli mudafie ittifaqi 1867 1871 Bavariya Baden Hessen DarmstadtKomandan lar III Napoleon Patris de Mak Maqon I Vilhelm Otto fon Bismark III Fridrix Albrext fon RunTereflerin quvvesi2 067 366 esger 1 451 992 esgerItkiler282 000 esger 139 000 olu 143 000 yarali 142 045 esger 52 313 olu 89 732 yarali Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiIkinci Fransa imperiyasi ve Prussiya arasinda olmusdur Prussiya uzvu oldugu ve cenubi alman dovletleri olan Baden ve Bavariya terefinden desteklenmisdir Prussiya ve alman ittifaqinin mutleq zeferi Prussiya krali I Vilhelmin rehberliyi altinda Almaniyanin birlesmesini temin etdi Bundan elave III Napoleonun devrilmesine ve III Respublikanin qurulmasina sebeb olaraq II Fransiz imperiyasinin suqutuna yol acdi Barisigin bir hissesi olaraq Elzas bolgesi ve Lotaringiya torpaqlarinin bir qismi Prussiyaya verildi Bu torpaqlar I Dunya muharibesinin sonunda Versal muqavilesi ile Fransaya tekrar verilene qeder Almaniyanin bir parcasi olaraq qaldi Iki dovlet arasindaki toqqusma pik noqtesine II Izabelin 1868 ci ilde hakimiyyetden devrilmesi zamani bir sahzadesinin Ispaniya taxtina namized olmasi ile catdi Prussiya krali ve fransiz sefiri arasindaki EMS teleqraf danisigi mumkun muharibeye xalqin desteyini temin etmek ucun her iki terefde de deyisdirilerek defelerle yayimlandirildi Fransa seferberlik elan ederek 19 iyul 1870 ci ilde Prussiyaya muharibe elan etdi lakin diger alman dovletleri suretle Prussiya terefine kecdi Qisa muddet erzinde Prussiya ve alman quvvelerinin qismen demiryollarinin daha yaxsi olmasi ve Krupp poladindan duzeldilmis daha ustun toplari sayesinde ustun oldugu bilindi Dunyanin en six demiryolu siralamasinda Prussiya IV idi Fransa ise V idi Prussiya ve almanlarin Serqi Fransada suretle suretle qazandigi zeferler silsilesi III napoleonun butun ordusu ile ele kecirildiyi Sedan doyusunde sonlandirildi Muharibe sona catmadan III Respublika 1870 4 iyulda Parisde elan edildi Bundan sonra fransiz muqavimeti Milli Mudafie hokumeti ve daha sonra Adolf Tyer liderliyinde davam etdi Alman ordulari Simali Fransada reallasan ve 5 ay davam eden doyuslerden sonra yeni yaradilmis Fransa ordusunu meglub etdi Uzun muhasirenin ardindan Paris 28 yanvar 1871 ci ilde teslim oldu Fransiz isti hava balonlarini vurmaq ucun xususi istehsal edilmis Krupp istehsali silahlarin bu muhasirede ilk defe istifadesi diqqete deyerdir Bu tarixden 10 gun evvel ise Alman dovletleri Prussiya krali himayesinde birlesdiklerini elan etmisdiler birlesen Almaniya bir ulus dovlet olmus Alman imperiyasi II Reyx qurulmusdu Tarixdeki ucuncu ve sonuncu Paris kommunasi hele yasarken 10 may 1871 ci ilde imzalandi Muharibenin sebebleriFransa Prussiya muharibesinin sebebleri Napoleon muharibelerinden sonra yaranan Avropadaki yeni quvveler balansindadir Fransa ve Almaniya doyusen terefler olmus Fransa meglub teref olmus ve Napoleon Bonapart Muqeddes Yelena adasina surgun edilmisdi Almaniyada Prussiyanin artan tesiri Fransanin status ve geopolitik ustunluk itkisine sebeb olmusdu Bas nazirlikden istefa vermeye mecbur edildikden sonra Otto fon Bismark kitabinda bunlari bele qeyd edir Men birlesmis Almaniya ucun evvelce Fransa Prussiya muharibesinin lazim oldugunu bilirdim Imperator III Napoleon ve Bas nazir daxili veziyyetdeki sixintilardan qurtulmaq istekleri de Prussiyaya yonelik muharibe elanina komeklik etdi Buna elave olaraq Otto fon Bismark I Vilhelm terefinden gonderilen teleqrafi deyisdirerek muharibe elan etmek ucun fransizlari tehrik etdi Ems teleqrafi ictimaiyyete bildirerken kralin fransiz elciye alcaldici davrandigi eks olundu Alti gun sonra Fransa Prussiyaya muharibe elan etdi Qarsiduran tereflerFransiz ordusu bir qismi daha evveller Krim muharibesinde Elcezairde Italiyadaki Fransa Avstriya muharibelerinde istirak etmis ve Meksikada destek ucun gonderilenler daxil 400 min nizami quvveden ibaret idi Piyadalari o zamanlar dunyanin en muasir alovlu silahlarindan biri olan arxadan doldurulan Chassepot tufengleri ile silahlandirilmisdi Bir rezin kont halqasi ve kicik mermi ile doldurulmus Chassepotdan texminen 1 500 metr mesafeye qeder ates acmaq olurdu Topcular yivli agizdan dolmali Lahitte 4 libre ile silahlandirilmisdi Buna elave olaraq ordu mexanik tufengin en inkisaf etmislerinden olan bir silaha sahib idi Mitralyoz Bu silah topcu arabalarina elave edilerek dasinir ve toplara benzer sekilde batareyalar formasinda qruplandirilirdi Ordunun rehberliyinde III Napoleon ile marsal marsal ve marsal var idi Prussiya ordusu davamli olmayan ama telim gormus esgerlerden ibaret idi Esgerlik yasina catmis her bir kisi ucun esgerlik mecburi idi bunun sayesinde muharibe zamani Prussiya ile Simali Almaniyadaki muttefiqleri 1 2 milyon esger toplamaga qadir idiler Movcud esger coxlugu dusmeni muhasireye alma ve darmadagin etme avantajini almanlar ucun temin etdi Ordu hele de istehsali 25 illik olan Koniqqratz muharibesi ile sohret qazanmis iyne tetikli Dreyse tufenglerinden istifade edirdi Iyne atesleme sistemi eskikliklerini artiqlamasi ile odeyen polad arxadan yuklemeli 6 kalibrlik Krupplar Prussiya topcularinin emrine verilmisdi Qabiga temasla partladilan toplar ve partlayicilarla ateslenen Krupp topu 4 500 metr menzile ve fransizlarin luleden yuklemeli toplarina gore yuksek ates gucune sahib idi Prussiya ordusuna ferd marsal ve Prussiya Bas Qerergah reisi terefinden komandanliq edilirdi Prussiya ordusu vezifesi emeliyyat herekatini idare etmek logistik elaqeni tenzimlemek ve umumi muharibe strategiyasini mueyyen etmek olan Bas Qerergah ile Avropada tayi beraberi olmayan idi Praktikada diger ordulardan ferqli olaraq qite komandani Prussiya ordusunda cox daha muhum fiqur idi cunki ust vezifeli sexse etiraz haqqi var idi Bu sebeble meselen veliehd sahzade atasi olan kralin etirazlarindan ceinerek general Leonhard Qraf fon Blumenthalin tekliflerine qarsi cixa bilmemisdir Fransizlar guclu orduya sahib oldugundan Prussiya ve diger alman dovletlerinin ordu ehtiyatlarini seferber ede bilmeleri hefteler alacagindan sayi ve tecrube ustunluyu olan fransiz esgerleri bu avantajlarini qoruyurdu Chassepot tufenglerinden istifade eden fransiz ordusu senger doyusunu ustun tutaraq mudafieye meyilli strategiya tedbiq ederken almanlar taktikalarini hucuma meyilli muhasire doyusunu mumkun eden topcularina esaslandirdi Herbi herekatin xulasesiAlman seferberliyi fransizlarin qarisiqliq ve gecikmeler icindeki veziyyetine tamam eks idi Bir cox fransiz birlikleri gec ve ya kifayet qeder olmayan sursat ile cebheye catarken Almaniya 14 iyulda baslayan seferberlik isleri ile 18 gun icinde ireli bolgeye 380 000 esger dasimagi bacardi Qarsi qarsiya gelen alman ve fransiz ordulari sag ve sol qanadlar olaraq qruplandirildi 6 avqust 1870 ci il tarixinde movqeyini itirince fransiz sag qanaq komandani marsal Patris de Mak Maqon qerbe dogru geri cekildi Eyni gun 64 km simal qerbde olan fransiz sol qanad komandani marsal Axille Bazain yaxinlarindan Metz qalasinin qerbine atildi Fransiz ordusunun daha cox gerilere cekilmesi 16 ve 18 avqustda reallasan iki toqqusma ile sira ile Mars la Tour ve Grevelotte doyusleri alman sag qanadi terefinden engellendi neticede imperator 29 oktyabrda ac qalan ordusunu teslim etmek mecburiyyetinde qalana qeder Metz mudafie xettinin arxasina siginmaga mecbur qaldi MakMahon terefinden komandanliq edilen ve Napoleonun da oldugu fransiz sag qanadi Bazaini qurtarmaq ucun herekata kecdi amma 31 avqustda Sedan doyusunde almanlar terefinden teleye dusurulerek muhasireye alindi Daire formasinda muhasireye alinan III Napoleon ve Makmahon emrindeki 83 000 fransiz esgeri ile 2 sentyabrda teslim oldular Bu teslimiyyet hele Metzde olan Bazainin muharibenin sonunu mueyyen eden heyati qerari vermesine sebeb oldu Fransiz muqavimetini davam etdiren milli mudafienin yeni rehberliyi imperatorun taxtini itirdiyini ve III Respublikanin quruldugunu 4 sentyabr 1870 ci ilde elan etdi 19 sentyabrda almanlar Parisi muhasireye aldi Yeni hokumetin Xarici Isler naziri Yules Favre Bismark ile gorusu almanlarin Elzas ve Lotaringiyani istemesi iledayandirildi Muveqqeti hokumetin meshur sexslerinden Leon Qambetta balon vasitesile Parisden qacaraq yeni fransiz ordusunun teskiline basladi Bu cehd alman ordularini meglub etmeye bes etmedi Bazain 27 oktyabrda dagilmamis 140 000 esgeri ile Metzde teslim oldu Paris ise 28 yanvar 1871 ci il tarixinde teslim oldu Fransiz ordusunun hucumu8 iyulda 1870 ci ilde III Napoleon guclu ve davam eden seferberlikle boyumesi gozlenilen yeni adi ile Resn Ordusunu komandanligina aldi Marsal MakMahon Vissemburq yaxinliginda 4 piyada tumeninden ibaret I Ordu korpusunu komandanligina kecdi Marsal Fransisk Kankorbert ehtiyat olaraq Belcikadan gelen Prussiyalilara qarsi doyusmeye gore VI Ordu korpusunu Simali Fransadaki Kalons sur Marneye getirdi Muharibenin baslanmasiHer iki teref coxdan muharibeye hazirlasirdi Fransa Prussiya muharibesi 1870 ci il iyul ayinin 19 da baslandi Napoleon hokumeti hem de qalib geleceyi teqdirde oz movqelerini mohkemlendirmek umidinde idi Muharibeye alman dovletleri daha yaxsi hazirlasmisdilar Muharibeni Fransanin elan etmesi ise alman xalqinda milli hisslerin guclenmesine tekan vermisdi Muharibenin ilk gununden fransiz ordusunda vahid komandanligin yaradilmamasi belli oldu Orduda ozbasinaliq bas alib gedirdi Herbi birlesmeler komplektlesdirilmemisdi Techizatda teminat asagi seviyyede idi Bu amiller Prussiya ucun ustunluk yaradirdi Ilk doyuslerden alman ordulari tesebbusu ele aldilar Mets qalasina siginan fransizlar Prussiya ordusu terefinden muhasireye alindi III Napoleon basda olmaqla muhasireye alinanlara komeye geden quvveler Sedan etrafinda cokeklik bir yerde dincelmek isteyerken Prussiya komandanligi dusmenin buraxdigi bu sehvinden istifade etdi ve Sedan etrafinda hundur yerleri tutaraq fransizlari muhasireye aldi Fransiz esgerleri artilleriya atesi altinda merdlikle vurussalar da muhasireden cixa bilmediler III Napoleon 1870 ci il sentyabr ayinin 2 de teslim olmagi emr etdi Fransiz ordusu imperator basda olmaqla 82 min nefer esger ve zabit ile birlikde almanlara teslim oldu Fransanin biabirciliqla meglub olmasi Paris ehalisini kucelere cixartdi 1870 ci sentyabr ayinin 4 de xalq kutleleri imperator III Napoleonun taxtdan uzaqlasdirilmasina nail oldular Ehalinin telebi ile Fransa respublika elan edildi Ikinci imperiyaya son qoyuldu Xalqa demokratik azadliqlar verildi Burjua siyasi xadimleri tesebbusu ele alaraq muveqqeti hokumet teskil etdiler Muveqqeti hokumet yaranmis veziyyetde Milli Mudafie Hokumeti quruldugunu elan etdi lakin Milli mudafie hokumeti serencaminda xeyli herbi quvvenin ve vetenperver konullulerin olmasina baxmayaraq alman ordusuna qarsi muqavimeti teskil ede bilmedi Bundan istifade eden alman qosunlari Fransanin icerisine irelileyerek Parisi muhasireye aldilar Muveqqeti hokumetin milli mudafie haqqinda deyil Bismarkla danisiqlar aparmasi xeberini esiden inqilabi vetenperver quvveler sayiqliq komiteleri qurur ve hokumeti devirmek planlari hazirlayirdilar Bir nece ay davam eden muhasireden sonra almanlar Parisi ele kecirdiler 1871 ci il yanvar ayinin 18 de Versal sarayinda alman dovletleri birlesmis Almaniya imperiyasinin quruldugunu elan etdiler I Vilhelm imperiyani temsil edirdi Fevral ayinda Almaniya ile Fransa arasinda sulh muqavilesi imzalandi Neticede Almaniya Elzas ve Lotaringiya vilayetlerini Fransadan aldi Fransa 5 milyard frank tezminat vermeli hem de odenisin basa catmasina qeder Fransanin xeyli hissesi alman qosunlarinin nezareti altinda qalmali idi Hemcinin baxQravelot doyusu Sedan doyusuIstinadlarMichael Clodfelter Warfare and armed conflicts a statistical reference to casualty and other figures 1500 2000 Mc Farland Jefferson NC 2002 ISBN 0 7864 1204 6 p 210 Britannica Franco German War von Bismarck 1899 seh 58 Howard 1991 Milza Pierre L annee terrible s 57 59 Wawro 2002 McElwee 1974 Von Poschinger Heinrich Conversations With Prince Bismarck Harper and Brothers London 1900