Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Estoniya (rəsmi adı Estoniya Respublikası) — Şimali Avropanın Baltik regionunda dövlət. Paytaxtı Tallin şəhəridir. Estoniya cənubda Latviya, şərqdə isə Rusiya ilə həmsərhəddir. Şimalda Fin körfəzi Estoniyanı Finlandiyadan, Baltik dənizi isə İsveçdən ayırır. Estoniyanın ərazisi 45.226 km², əhalisi isə 1.34 milyon nəfərdir. Mülayim iqlimə malik ölkədir. Estonlar fin qrupuna daxil olan xalqdır, rəsmi dili eston dilidir, bu dil fin dilinə çox yaxındır. XX əsrin əvvəllərinə aid Azərbaycandilli mənbələrdə Estlandiya (ائستلاندییا) adlandırılmışdır.
| Estoniya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Estoniya Respublikası | |||||
| |||||
| Epic Estonia | |||||
| Himn: | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Müstəqilliyin elanı | 24 fevral 1918 | ||||
| • | 2 fevral 1920 | ||||
| • Sovet və alman işğalları | 1940–1991 | ||||
| • Müstəqilliyin bərpası | 20 avqust 1991 | ||||
| • Aİ-yə qoşulması | 1 may 2004 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Tallin | ||||
| İdarəetmə forması | Unitar parlamentli respublikası | ||||
| Prezident | Alar Karis | ||||
| Kaya Kallas | |||||
| Sahəsi | Dünyada 129-cu | ||||
| • Ümumi | 45.339 km2 | ||||
| • Su sahəsi (%) | 5,16 (2015) | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | ▼ 1.331.796 nəfər | ||||
| • Siyahıyaalma (2021) | 1.331.824 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 30,6 nəf./km² (148-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | $59,557 milyard dollar (114-cü) | ||||
| • Adambaşına | $44.778 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2022) | $37,202 milyard dollar (97-ci) | ||||
| • Adambaşına | $27,971 dollar (42-ci) | ||||
| İİİ (2021) | 0,890 | ||||
| Demonim | Eston | ||||
| Valyuta | avro | ||||
| İnternet domeni | .ee | ||||
| EE | |||||
| BOK kodu | EST | ||||
| Telefon kodu | +372 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Estoniya müstəqilliyini 20 avqust 1991-ci ildə bərpa etmişdir. Estoniya demokratik parlament respublikası olub, inzibati cəhətdən 15 maakonda (region) bölünür. Estoniya 29 mart 2004-cü il tarixindən NATO, 1 may 2004-cü il tarixindən isə Avropa İttifaqının üzvüdür. Keçmiş SSRİ respublikaları arasında Estoniya ən yüksək adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsula malik ölkədir, BMT Estoniyanı artıq bir neçə il əvvəldən yüksək səviyyəli İnsan inkişafı indeksinə malik olduğuna görə İnkişaf etmiş ölkələr qrupuna daxil edib.
Tarixi
Müasir Estoniya ərazisində insanlar eramızdan 8500 il əvvəldən məskunblaşmağa başlayıblar. Estonların əsas dini bütpərəstlik olub. Lakin 11-ci əsrdən etibarən Qərbi Avropa dövlətləri şimalda yaşayan xalqları xristianlaşdırmaq məqsədilə onlara qarşı xaç yürüşləri təşkil etməyə başlayıblar. Bu müharibələr tarixə adı ilə keçib. Xaç yürüşlərindən əvvəl avropalılar həmin xalqları sülh yolu ilə xristianlaşdırmağa çalışıblar, lakin bunun bir nəticə vermədiyini görəndə onlara qarşı müharibəyə başlayıblar. Xaçlılar 1208-ci ildə Estoniyaya qarşı ilk yürüşə çıxdılar. 1227-ci ildə Estoniya alman və Danimarka qoşunları tərəfindən işğal olundu. 1228-ci ildən 1560-cı illərə kimi Estoniya Tevton ordeninin tərkibində olmuşdur. Rusiya və arasında baş vermiş Livoniya müharibəsi (1558–1583) nəticəsində dağıldı. Bu müharibə Estoniya üçün çox böyük fəlakətlərə səbəb oldu. Bu müharibədən əvvəl Estoniyanın əhalisi 250–300.000 nəfər idisə, 17-ci əsrin 20-ci illərində əhalinin sayı 120–140.000 nəfər olmuşdu.
Rəsmi olaraq 1517-ci ildə almaniyalı keşiş Martin Lüterin yazdığı 95 tezisin elan olunması ilə Avropada başlanmış Reformasiya hərəkatının Estoniyanın da daxil olduğu Baltikyanı ərazilərə çox böyük təsiri oldu. Buna uyğun olaraq həmin ölkələrdə din, təhsil, dil, siyasət böyük ölçüdə dəyişikliklərə uğradı. Kilsə ayinlərində yerli dildən istifadə olunmağa başlandı (reformasiyadan əvvəl bunun üçün latın dilindən istifadə olunurdu). Livoniya müharibəsi nəticəsində Estoniya tamamilə İsveç imperiyasının tərkibinə daxil oldu. 1631-ci ildə İsveç kralı feodallardan kəndlilərə daha böyük hüquqlar verilməsini əmr etdi. 1632-ci ildə Estoniyada ilk dəfə olaraq və Dorpat şəhərində (1918-ci ildən sonra Tartu adlanıb) universitet açıldı. İsveçin hakimiyyəti altında olduğu dövr Estoniyada tərəqqi dövrü hesab olunur. Əhalinin sayı 1657-ci ilə qədər sürətlə artdı. Həmin ildə baş vermiş epidemiya bu artımı dayandırdı. 1695–1697-ci illərdə Estoniyada baş vermiş fəlakətli aclıq illərində əhalinin 20%-i, təxminən 70.000 nəfər qırıldı.
Siyasət
Ali qanunverici orqan – Riyqikoqu (birpalatalı parlament)
Ali icraçı orqan – hökumət (baş nazir Andrus Ansip(2005))
Siyasi partiyaları
1. Estoniya Sosial-Demokrat Partiyası, lideri: İ. Padar;
2. Estoniya Birləşmiş Rus Əhalisi Partiyası, lideri: Y. Tomberq;
3. İslahat Partiyası, lideri: A. Ansip;
4. Mərkəz Partiyası, lideri: E. Savisar.
Bölgələri
Estoniya 15-ayrı idarəetmə vahidinə bölünmüşdür. Bu bölgələr iqtisadi və coğrafi strukturlarına görə bir-birindən ayrılmışdır.
Bu bölgələr, , əyalət deyil də, ayrı rəhbərlik vahidləri olaraq qiymətləndirilməlidirlər.
- Haryumaa (Eston:Harjumaa)
- Hiyumaa (Eston:Hiiumaa)
- İda-Virumaa (Eston:Ida-Virumaa)
- Lyaenemaa (Eston:Läänemaa)
- Lyaene-Virumaa (Eston:Laan-Virumaa)
- Pyarnumaa (Eston:Pärnumaa)
- Pılvamaa (Eston:Põlvamaa)
- Raplamaa (Eston:Raplamaa)
- Saaremaa (Eston:Saaremaa)
- Tartumaa (Eston:Tartumaa)
- Valqamaa (Eston:Valgamaa)
- Vilyandimaa (Eston:Viljandimaa)
- Vırumaa (Eston:Võrumaa)
- Yarvamaa (Eston:Järvamaa)
- Yıgevamaa (Eston:Jõgevamaa)
Coğrafiya
Estoniyanın Latviya ilə sərhədi 267 km, Rusiya ilə sərhədinin uzunluğu isə 290 kilometrdir. Estoniyanın cari ərazisi 1920-ci ildə Tartu müqaviləsi nəticəsində müstəqil Estoniyaya məxsus olan ərazidən 2.300 km² daha azdır. Həmin ərazilər İkinci dünya müharibəsindən sonra Stalin tərəfindən Rusiyaya birləşdirilib. Bu səbəbdən, hal-hazırda Estoniya ilə Rusiya arasında sərhəd mübahisələri mövcuddur.
İqtisadiyyat
Demoqrafiya
2000-ci ilin 31 mart tarixində aparılmış siyahıya almanın yekunlarına əsasən Estoniya Respublikasının 1,370,052 nəfər əhalisi var .
2006-cı ildəki məlumatlara görə 1,34 mln nəfərdir.
Əhalinin 65%-ni estonlar, 28,1%-ni ruslar təşkil edir.
Təhsil
Əlavələr
Estoniya dünyada e-hökumətə görə son illər ən qabaqcıl yerlərdən birini tutmaqdadır. Bu ölkədə mobil və internet texnologiyaları o dərəcədə inkişaf edib ki, nəinki ödəmələr, hətta seçki sistemi də elektron versiyadadır. Bu ölkədə e-seçki sistemi uğurla həyata keçirilir, mobil telefonla səs vermə mümkündür, həmçinin seçki yaşına çatmamış şəxslərin e-seçki barəsində məlumatlandırılması və vərdişlərinin artırılması üçün "kölgə səsverməsi" həyata keçirilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- 6 // Constitution of Estonia. 1992.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- Azərbaycan Respublikasının Paris Sülh konfransındakı nümayəndəliyinin başçısı Ə. M. Topçubaşovun Nazirlər Şurasının sədrinə məktubu. 06–10.11.19197/ARDA, f.970, s.1, i.146, v.19
- "Arxivlənmiş surət". 2011-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-03-31.
- "Rəşad Mehbaliyev, E-demokratiya, e-nəsil, e-seçkilər… Avropa Gənclər Parlamenti, Krakov". 2014-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-07-13.
Xarici keçidlər
- "Estonika" Ensiklopediyası
- Estoniya hökuməti
- Estoniya parlamenti
Həmçinin bax
 | Estoniya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Estoniya resmi adi Estoniya Respublikasi Simali Avropanin Baltik regionunda dovlet Paytaxti Tallin seheridir Estoniya cenubda Latviya serqde ise Rusiya ile hemserheddir Simalda Fin korfezi Estoniyani Finlandiyadan Baltik denizi ise Isvecden ayirir Estoniyanin erazisi 45 226 km ehalisi ise 1 34 milyon neferdir Mulayim iqlime malik olkedir Estonlar fin qrupuna daxil olan xalqdir resmi dili eston dilidir bu dil fin diline cox yaxindir XX esrin evvellerine aid Azerbaycandilli menbelerde Estlandiya ائستلان دییا adlandirilmisdir EstoniyaEstoniya Respublikasi Eesti Vabariik Eston Bayraq Gerb d Epic EstoniaHimn Mu isamaa mu onn ja room Ata yurdum xosbextliyim ve sevincim source source track track track track track track track track track track track track Tarixi Musteqilliyin elani 24 fevral 1918 2 fevral 1920 Sovet ve alman isgallari 1940 1991 Musteqilliyin berpasi 20 avqust 1991 AI ye qosulmasi 1 may 2004Resmi dilleri Eston diliPaytaxt Tallin 59 25 sm e 24 45 s u Idareetme formasi Unitar parlamentli respublikasiPrezident Alar KarisKaya KallasSahesi Dunyada 129 cu Umumi 45 339 km2 17 505 kv mil km Su sahesi 5 16 2015 Ehalisi Ehali 1 331 796 nefer Siyahiyaalma 2021 1 331 824 nef Sixliq 30 6 nef km 148 ci UDM AQP Umumi 59 557 milyard dollar 114 cu Adambasina 44 778 dollar UDM nominal Umumi 2022 37 202 milyard dollar 97 ci Adambasina 27 971 dollar 42 ci III 2021 0 890Demonim EstonValyuta avroInternet domeni eeEEBOK kodu ESTTelefon kodu 372Saat qursaqlari UTC 02 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarEstoniya Estoniya musteqilliyini 20 avqust 1991 ci ilde berpa etmisdir Estoniya demokratik parlament respublikasi olub inzibati cehetden 15 maakonda region bolunur Estoniya 29 mart 2004 cu il tarixinden NATO 1 may 2004 cu il tarixinden ise Avropa Ittifaqinin uzvudur Kecmis SSRI respublikalari arasinda Estoniya en yuksek adambasina dusen Umumi Daxili Mehsula malik olkedir BMT Estoniyani artiq bir nece il evvelden yuksek seviyyeli Insan inkisafi indeksine malik olduguna gore Inkisaf etmis olkeler qrupuna daxil edib TarixiEsas meqale Estoniya tarixi Muasir Estoniya erazisinde insanlar eramizdan 8500 il evvelden meskunblasmaga baslayiblar Estonlarin esas dini butperestlik olub Lakin 11 ci esrden etibaren Qerbi Avropa dovletleri simalda yasayan xalqlari xristianlasdirmaq meqsedile onlara qarsi xac yurusleri teskil etmeye baslayiblar Bu muharibeler tarixe adi ile kecib Xac yuruslerinden evvel avropalilar hemin xalqlari sulh yolu ile xristianlasdirmaga calisiblar lakin bunun bir netice vermediyini gorende onlara qarsi muharibeye baslayiblar Xaclilar 1208 ci ilde Estoniyaya qarsi ilk yuruse cixdilar 1227 ci ilde Estoniya alman ve Danimarka qosunlari terefinden isgal olundu 1228 ci ilden 1560 ci illere kimi Estoniya Tevton ordeninin terkibinde olmusdur Rusiya ve arasinda bas vermis Livoniya muharibesi 1558 1583 neticesinde dagildi Bu muharibe Estoniya ucun cox boyuk felaketlere sebeb oldu Bu muharibeden evvel Estoniyanin ehalisi 250 300 000 nefer idise 17 ci esrin 20 ci illerinde ehalinin sayi 120 140 000 nefer olmusdu Resmi olaraq 1517 ci ilde almaniyali kesis Martin Luterin yazdigi 95 tezisin elan olunmasi ile Avropada baslanmis Reformasiya herekatinin Estoniyanin da daxil oldugu Baltikyani erazilere cox boyuk tesiri oldu Buna uygun olaraq hemin olkelerde din tehsil dil siyaset boyuk olcude deyisikliklere ugradi Kilse ayinlerinde yerli dilden istifade olunmaga baslandi reformasiyadan evvel bunun ucun latin dilinden istifade olunurdu Livoniya muharibesi neticesinde Estoniya tamamile Isvec imperiyasinin terkibine daxil oldu 1631 ci ilde Isvec krali feodallardan kendlilere daha boyuk huquqlar verilmesini emr etdi 1632 ci ilde Estoniyada ilk defe olaraq ve Dorpat seherinde 1918 ci ilden sonra Tartu adlanib universitet acildi Isvecin hakimiyyeti altinda oldugu dovr Estoniyada tereqqi dovru hesab olunur Ehalinin sayi 1657 ci ile qeder suretle artdi Hemin ilde bas vermis epidemiya bu artimi dayandirdi 1695 1697 ci illerde Estoniyada bas vermis felaketli acliq illerinde ehalinin 20 i texminen 70 000 nefer qirildi SiyasetAli qanunverici orqan Riyqikoqu birpalatali parlament Ali icraci orqan hokumet bas nazir Andrus Ansip 2005 Siyasi partiyalari 1 Estoniya Sosial Demokrat Partiyasi lideri I Padar 2 Estoniya Birlesmis Rus Ehalisi Partiyasi lideri Y Tomberq 3 Islahat Partiyasi lideri A Ansip 4 Merkez Partiyasi lideri E Savisar BolgeleriEstoniya Administrativ hisselerPaytaxt Tallinn ve oldugu bolge Estoniya 15 ayri idareetme vahidine bolunmusdur Bu bolgeler iqtisadi ve cografi strukturlarina gore bir birinden ayrilmisdir Bu bolgeler eyalet deyil de ayri rehberlik vahidleri olaraq qiymetlendirilmelidirler Haryumaa Eston Harjumaa Hiyumaa Eston Hiiumaa Ida Virumaa Eston Ida Virumaa Lyaenemaa Eston Laanemaa Lyaene Virumaa Eston Laan Virumaa Pyarnumaa Eston Parnumaa Pilvamaa Eston Polvamaa Raplamaa Eston Raplamaa Saaremaa Eston Saaremaa Tartumaa Eston Tartumaa Valqamaa Eston Valgamaa Vilyandimaa Eston Viljandimaa Virumaa Eston Vorumaa Yarvamaa Eston Jarvamaa Yigevamaa Eston Jogevamaa CografiyaEstoniyanin Latviya ile serhedi 267 km Rusiya ile serhedinin uzunlugu ise 290 kilometrdir Estoniyanin cari erazisi 1920 ci ilde Tartu muqavilesi neticesinde musteqil Estoniyaya mexsus olan eraziden 2 300 km daha azdir Hemin eraziler Ikinci dunya muharibesinden sonra Stalin terefinden Rusiyaya birlesdirilib Bu sebebden hal hazirda Estoniya ile Rusiya arasinda serhed mubahiseleri movcuddur IqtisadiyyatDemoqrafiya2000 ci ilin 31 mart tarixinde aparilmis siyahiya almanin yekunlarina esasen Estoniya Respublikasinin 1 370 052 nefer ehalisi var 2006 ci ildeki melumatlara gore 1 34 mln neferdir Ehalinin 65 ni estonlar 28 1 ni ruslar teskil edir TehsilEsas meqale Estoniyada tehsilElavelerEstoniya dunyada e hokumete gore son iller en qabaqcil yerlerden birini tutmaqdadir Bu olkede mobil ve internet texnologiyalari o derecede inkisaf edib ki neinki odemeler hetta secki sistemi de elektron versiyadadir Bu olkede e secki sistemi ugurla heyata kecirilir mobil telefonla ses verme mumkundur hemcinin secki yasina catmamis sexslerin e secki baresinde melumatlandirilmasi ve verdislerinin artirilmasi ucun kolge sesvermesi heyata kecirilir Hemcinin baxEstoniya beresi sindromuIstinadlar6 Constitution of Estonia 1992 http chartsbin com view edr Azerbaycan Respublikasinin Paris Sulh konfransindaki numayendeliyinin bascisi E M Topcubasovun Nazirler Surasinin sedrine mektubu 06 10 11 19197 ARDA f 970 s 1 i 146 v 19 Arxivlenmis suret 2011 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2009 03 31 Resad Mehbaliyev E demokratiya e nesil e seckiler Avropa Gencler Parlamenti Krakov 2014 02 09 tarixinde Istifade tarixi 2011 07 13 Xarici kecidler Estonika Ensiklopediyasi Estoniya hokumeti Estoniya parlamentiHemcinin baxEstoniya folkloru Estoniya milli herekati Estoniya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin