Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az
  • Vikipediya

Bu məqalənin neytrallığı şübhə doğurur Məqalədə tərəf tutma və ya pisləmək məqsədi daşıyan və doğruluğu sübut edilməyən

Erməni Soyqırımı

Erməni Soyqırımı
www.wikimedia.az-az.nina.azhttps://www.wikimedia.az-az.nina.az
Bu məqalənin şübhə doğurur.
Məqalədə tərəf tutma və ya pisləmək məqsədi daşıyan və doğruluğu sübut edilməyən fikirlərin olduğu iddia edilir. Xahiş olunur, bu məsələ ilə əlaqədar iştirak edəsiniz. (iyul 2023)
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır.
Məqalədə cümlə quruluşlarındakı yanlışlıqları və orfoqrafik səhvləri düzəltdikdən sonra {{Azərbaycanca deyil}} şablonunu silməyi unutmayın. (iyul 2023)

Erməni soyqırımı (erm. Հայոց ցեղասպանություն, translit. Hayots tseğaspanutyun; türk. Ermeni Soykırımı), Ermənilərin köçürülməsi (türk. Ermeni tehciri) və ya ermənilər arasında adətən Mets Yeğern (erm. Մեծ Եղեռն, "Böyük cinayət") — Osmanlı hökuməti tərəfindən əksərən Osmanlı imperiyası vətəndaşı olan etnik erməni əhalinin qətli iddiaları. Hadisələrin başlanğıcı olaraq, Osmanlı hökumətinin Konstantinopol (indiki İstanbul) və Anqorda (indiki Ankara) yekun nəticədə əksəri qətlə yetirilmiş tarixi olan 24 aprel 1915-ci il hesab edilir.İddialara görə, Birinci dünya müharibəsi zamanı və sonrası baş vermiş soyqırım iki mərhələrdə həyata keçirilmişdir: birinci mərhələdə əmək qabiliyyətli kişi əhali qətlə yetirilmiş, yetkinlik yaşına çatmışlar isə hərbi xidmətə aparılmış və ya məcburi əməyə sövq edilmiş, ikinci mərhələdə isə qadınlar, uşaqlar və yaşlılar Suriya səhrasına köçürülmə qərarı ilə ölüm yürüşünə çıxarılmışdır.İddiaların daha cəzbedici görünməsi məqsədilə irəli sürülən fikirlərə görə, hərbi qüvvələr tərəfindən müşahidə olunan deportasiya edilən əhali, müntəzəm olaraq soyğunçuluq, cinsi təcavüz və qırğınlara məruz qalmışdır. Həmin dövrə Osmanlı imperiyası ərazisində yaşayan və yunanlar da qırğınlara məruz qalmışlar ki, bəzi tarixçilər bu qırğınları da eyni soyqırım siyasətinin tərkib hissəsi hesab edirlər. Dünyanın bir çox hissələrdində Erməni diasporu birbaşa bu soyqırım siyasətinin nəticəsi olaraq meydana gəlmişdir.

Erməni soyqırımı
Birinci Dünya müharibəsinin Qafqaz cəbhəsi
Hücum yeri Osmanlı imperiyası
Hücum hədəfi ermənilər
Vaxt 1914–1923
Hücum üsulu Deportasiya, Soyqırım, Qətliam
Həlak olanlar 1.5 milyon (mübahisəli)
Təşkilatçılar Osmanlı imperiyası
İttihad və Tərəqqi cəmiyyəti
image Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etnik erməni əhalisinin sistematik şəkildə və bilərəkdən məhv edilməsindən təsirlənən Rafael Lemkin, bu hadisələri ifadə etmək üçün 1943-cü ildə soyqırım ifadəsi (ing. genocide) və anlayışını ixtira etmişdir. Erməni soyqırımı ən erkən müasir soyqırımlardan biri kimi qəbul edilmişdir. O, Holokostdan sonra ikinci ən çox öyrənilmiş və tədqiq edilmiş soyqırımı iddiasıdır.

Türkiyə hökuməti baş vermiş hadisələri ifadə etmək üçün "soyqırım" ifadəsini düzgün hesab etmir, lakin, son illərdə ölkə daxilində hadisələri bu adla qəbul etməyə daha çox çağırışlar səslənməkdədir. 2019-cu ildə Amerika Birləşmiş Ştatları, Braziliya, Kanada, Fransa, Almaniya, İtaliya və Rusiya da daxil olmaqla ümumilikdə 30 ölkə və ABŞ-nin 50 ştatından 49-u iddiaları dövlət və parlament səviyyəsində soyqırım hadisəsi olaraq qəbul etmişdir.

Terminologiya

image Əsas məqalə: Soyqırım

Erməni soyqırımı hadisəsi "soyqırım" terminin kəşf olunmasından əvvəl baş vermişdir. Bu hadisəni xarakterizə etmək üçün müasir ingilisdilli hesabatlarda "kütləvi qırğın", "vəhşilik", "annihilyasiya", "holokost", "millətin qətli", "irqin məhv edilməsi" və "insanlığa qarşı cinayət" ifadələrindən istifadə olunur. Erməni soyqırımı hadisələrindən təsirlənən Rafael Lemkin "soyqırım" terminini 1943-cü ildə kəşf etmişdir; sonradan o fikirlərini izah edərək deyirdi "bu o qədər çox baş verib…Ermənilərin başına gəlib, bundan sonra isə Hitler hərəkətə keçib."

Soyqırımından sonra sağ qalmış ermənilər, bu hadisələri ifadə etmək üçün erməni dilində müxtəlif terminlərdən istifadə edirdilər. Xaçik Muradyan yazır ki, "Yeğern" (Cinayət/Faciə) və ya onun "Medz Yeğern" (Böyük Cinayət) və "Abrillian Yeğern" (Aprel Cinayəti) variantları daha çox istifadə edilirdi. Qriqor Bələdiyan isə qeyd edir ki, bu hadisələri ifadə etmək üçün, adətən "faciə" kimi tərcümə edilən "ağed" sözündən istifadə edilir. Soyqırım anlamını ifadə edən "genosid" () sözünün kəşf edilməsindən sonra isə Erməni soyqırımını ifadə etmək üçün həm də "armenosid" termini istifadə edilmişdir.

Erməni soyqırımını təkzib edən mənbələrdə bu adın qarşısına adətən "qondarma", "uydurma" və ya "mübahisəli" kimi təyinedici sözlər də artırılır, Erməni soyqırımı hadisələri "Erməni iddiaları", "Erməni yalanları" adlandırılır və ya "soyqırım" terminin istifadəsindən qaçmaq üçün evfimizmlər istifadə edilərək hadisələr "hər iki tərəf üçün faciə" və ya "1915-ci il hadisələri" adlandırılır.ABŞ Prezidenti Barak Obama tərəfindən "Medz Yeghern" ifadəsinin istifadə olunması isə "soyqırım sözündən qaçmaq vasitəsi" kimi izah edilir.

Hadisələri tədqiq edən bir neçə beynəlxalq təşkilat, "soyqırım" termininin "1915–1916-cı illərdə Osmanlı imperiyasında ermənilərə qarşı törədilmiş qırğınları" düzgün ifadə etdiyi qərarına gəlmişdir. Bu qərara tərəfdar olan təşkilatlar , və BMT-nin İnsan Haqqlarının Qorunması və Genişləndirilməsi Alt Komissiyasıdır.

Beynəlxalq Soyqırım Araşdırmaçıları Assosasiyası 2005-ci ildə "Osmanlı imperiyasının Gənc türklər hökumətinin sistematik şəkildə silahsız xristian kütlələrdən ibarət olan erməni vətəndaşlarına qarşı soyqırım aktı həyata keçirdiyini" təsdiq etmiş və "bu hadisələr zamanı bir milyondan çox erməninin birbaşa, aclıqdan və ya məcburi ölüm yürüşü zamanı öldürüldüyü"nü qeyd etmişdir. BSAA həm də Türkiyə Cümhuriyyətinin Erməni soyqırımını təkzib etmək cəhdlərini tənqid etmişdir. 2007-ci ildə Eli Vizel adına İnsanlıq Fondu tərəfindən hazırlanmış və 53 Nobel mükafatı laureatı tərəfindən imzalanmış məktubda soyqırım tədqiqatçıları 1915-ci ildə ermənilərə qarşı törədilmiş qırğınların soyqırım xarakteri daşıdığını təsdiq edirlər.

Tədqiqatçı Bat Yeor "Erməni soyqırımının cihad xarakterli qırğın olması"nı ehtimal edir. Erməniilərin köçürülməsinin şahidi olmuş bədəvi Faiz əl-Heseyn isə 1918-ci ildə yazılmış traktatında bu ehtimalı təkzib edərək bildirir ki, "…bu onların milli fanatizmi və ermənilərə paxıllığı ilə bağlı olmaqla və ancaq onlara aid idi; İslam inancının bu işlərə aidiyyatı yox idi." Arnold Toynbi yazır ki, "Qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün Gənc türklər Pan-İslamizm və Türk millətçiliyini birlikdə işləməyə məcbur etsələr də, sonların siyasəti inkişaf etdikcə İslam elementi geri qalmağa, milliyətçilik isə daha da yerini möhkəmləndirməyə başlamışdır." Toynbi və başqa tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, türk qızı ilə ailə qurmuş və İslamı qəbul etmiş bir çox ermənilər ölümdən xilas ola bilmişdilər. Qərb ölkələrinin "ermənilərin qırılması"nı İslam tarixində qara ləkə kimi qəbul etməsindən çəkinən əl-Hüseyn də qeyd edir ki, bir çox yeni dinini dəyişmiş ermənilər də edam edilmişdir. Əl-Hüseyn qeyd edir ki, İslam lideri dinini dəyişmiş ermənilərin əfv edilməsi üçün müraciət etdikdə ona, "siyasətin dini yoxdur" cavabı verilmişdir.

Zəmin

image Əsas məqalə: Osmanlı erməniləri

Osmanlı hakimiyyəti altında olan ermənilər

1555-ci ildə Səfəvilər və Osmanlılar arasında imzalanmış Amasya sülh müqaviləsinin şərtlərinə görə əhalisinin əksər hissəsini ermənilər təşkil edən Şərqi Anadolunun böyük bir hissəsi Osmanlı imperiyasının hakimiyyəti altına keçir, 1639-cu ildə imzalanmış Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi isə həmin ərazilərin hüquqi statusunu birdəfəlik dəqiqləşdirir. Həmin dövrdən sonra Qərbi Ermənistan adı ilə yanaşı həm də "Türk Ermənistanı" və "Osmanlı Ermənistanı" adlandrmaları işlədilir. Osmanlı imperiyası tərkibində həmin ərazilərdə yaşayan ermənilər Erməni Qriqoryan Kilsəsinin Konstantinopol Patriarxı tərəfindən idarə edilən bir millət kimi qruplaşdırılır. Osmanlı imperiyasında ermənilər əsasən ölkənin şərq əyalətlərində məskunlaşsalar da, qərb əyalətlərində, o cümlədən paytaxt Konstantinopolda da böyük erməni icması yaşayırdı.

İmperiyada ermənilər üç dini konfessiyanı təmsil edirdilər: katolik ermənilər, və qriqoryan ermənilər. Sonuncu konfessiya fərdləri böyük əksəriyyəti təşkil edirdi. Millət sisteminə əsasən erməni icması Osmanlı hökumətinin cüzi müdaxilələri ilə daxili idarə sisteminə malik idilər. Ermənilərin böyük hissəsi – təxminən 70%-i kasıb kənd şəraitində yaşayır, aralarında Duziyanlar (İmperator sikkəxanasının direktorları), Balyanlar (İmperiyanın baş memarları) və Dadiyanlar (Barıt və Silah İstehsalı fabriklərinin direktoru) kimi məşhur ailələr olan qalan hissəsi isə şəhərlərdə yaşayırdı. Osmanlı imperiyasının siyahıyaalma məlumatları ilə Erməni Patriarxının say qeydiyyatı məlumatı uyğun gəlmir. İkincinin qeydlərinə əsasən 1878-ci ildə imperiya ərazisində 3 milyona yaxın (400.000 Konstantinopol və Balkanlarda, 600.000 Kiçik Asiya və Kilikiyada, 670.000 Kiçik Ermənistan və Kayseridə, 1.300.000 isə Qərbi Ermənistanda) erməni əhali yaşayırdı.

Şərq əyalətlərində ermənilər tez-tez qonşuluqda yaşadıqları kürdlər və türklərin təsiri altına düşür, onlar tərəfindən qoyulmuş qeyri-rəsmi vergiləri ödəməyə və İslamı qəbul etməyə məcbur edilir, mərkəzi hakimiyyətin müdaxiləsi olmadan incidilirdilər. Digər İslam ölkələrində olduğu kimi, Osmanlı imperiyasında da zimmi sisteminə uyğun olaraq xristianlar və yəhudilərə müəyyən azadlıqlar verilmişdi. Osmanlı imperiyasında zimmi sistemi Umar müqaviləsinə əsaslanmaqla qeyri-müsəlmanların əmlak hüququnu müəyyənləşdirsə də, faktiki olaraq imperiyada müsəlman olmayanlara ikinci növ vətəndaşlar kimi baxılmış və onlar "" adlandırıldışlar. Umar müqaviləsinin qeyri-müsəlmanlara yeni ibadət yerləri inşa etməyi qadağan edən bəndi, Osmanlı imperiyasında bəzi icmalara münasibətdə dəqiq izlənsə də, bəzi hallarda yerli hakimiyyət nümayəndələri tərəfindən görməzdən gəlinmişdir. Dini gettolar yaradılmasına əsas verən qanun olmamasına baxmayaraq, yaradılmış bu şərait, azlıqların mövcud dini məbədlər ətrafında qruplaşmasına səbəb olmuşdur.

Hüquqi məhdudiyyətlərlə yanaşı, imperiyada yaşayanlar xristianlar müsəlmanlarla bərabər hüquqlu sayılmır və müxtəlif qadağalarla üzləşməli olurdular. Müsəlman təqsirləndirilənə qarşı xristian və yəhudilərin məhkəmədə ifadə vermək hüququ yox idi; bu o anlama gəlirdi ki, onların ifadəsinə yalnız ticari məqsədli məsələlərdə baxıla bilərdi. Müsəlman olmayanlara silah daşımaq, həmçinin dəvə və ata toxunmaq qadağan edilmişdi. Müsəlman olmayanların evləri qonşuluqdakı müsəlmanların evlərindən daha yaxşı görünə bilməzdi; xristian olmayanların dini ayinləri də ciddi şəkildə məhdudlaşdırılırdı, məsələn, Osmanlı imperiyasında kilsə zəngləri bütünlüklə qadağan edilmişdi.

İslahatlar, 1840–1880-ci illər

image Əsas məqalə: Erməni məsələsi

Erməni üsyanları

1890-cı ildən etibarən başlayan üsyanlar 1915-ci il Osmanlı hakimiyyətini radikal qərarlar almağa məcbur etmiş və sözü gedən soyqırım iddiası da bu dövrdən etibarən ortaya çıxmışdır.

Güclənən erməni millətçiliyi Anadolunun şərqində və adlanan cənub bölgələrində kütləvi şəkildə yaşayan ermənilərdə separatçı meyli gücləndirdikcə üsyanlar da təbii hal almağa başlamışdı. İlk üsyan 1890-cı ildə Ərzurumda gerçəkləşmiş daha sonra Van, Sason, Adana üsyanları bir-birini izləmişdir. Bu hadisədən sonra 1905-ci ildə sultana sui-qəsd cəhdi olsa da uğursuzluqla nəticələndi. Bölgədə təşkilatlanan erməni komitələri mülki şəxslərə qarşı da xüsusi amansızlıq nümayiş etdirmişdir.[]

Erməni köçü

image
İyul 1916. Aclıq, xəstəlik və qəddarlıq səbəbiylə ölənlər.
Yarım milyondan çox erməni qadın, uşaq və yaşlı kişi deportasiya edildi.

Gerçəkləşdirilən üsyanlar və Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində ruslara qoşulan ermənilərin türklərə qarşı savaşması nəticəsində Osmanlı Dövləti 27 may 1915-ci ildə "Köç" qərarı çıxartdı. Bu qərar öncəsində isə bu gün ermənilərin soyqırım günü kimi qəbul etdikləri 24 aprel günü 2345 erməni lider həbs edilmişdir. Bunların birçoxu kəndlərə hücum edərək silahsız əhalini qıran cinayətkarlar idi.[]

Köç qərarı Anadoluda yaşayan ermənilərin Osmanlının digər bölgələrinə dağıdılmasını nəzərdə tutsa da praktikada hərşey fərqli cərəyan etdi. Köç karvanlarına edilən hücumlarda ölən ermənilər bir kənara həm də yollarda aclıqdan və xəstəlikdən ölənlər kifayət qədər idi. Yola çıxanların yalnız bir qismi lazımi məntəqələrə yerləşdirilə bildi.[]

Erməni soyqırımı tanıyanlar

image Əsas məqalələr: Erməni soyqırımının tanınması və Erməni soyqırımının inkarı
image
Soyqırım iddiasını tanıyan ölkələr

Erməni soyqırımı iddiaları 1965-ci ildən – yəni "soyqırım" ifadəsi gündəmə gəlib. Kilsənin irəli sürdüyü iddialar Amerika və Avropada erməni lobbisinin dəstəyilə böyük bir kampaniyaya çevrilib.

Ermənilər ilk soyqırım qərarının qəbuluna Uruqvayda nail olublar. 1965-ci il aprelin 20-də Uruqvay parlamenti 24 apreli "Erməni soyqırımını anma günü" kimi tanıyıb (Uruqvay parlamenti 2004 və 2005-ci illərdə daha iki bəyanatla qərarını yeniləyib).

Bundan 17 il sonra – 1982-ci il aprelin 29-da Kiprin yunan icması analoji qərar qəbul edib. "Erməni soyqırımı"nı tanımış bütün ölkələrin sıralaması isə belədir:

  1. image Uruqvay – 20 aprel 1965, 2004, 2005
  2. image Cənubi Kipr – 1982
  3. image Argentina – 1993, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007
  4. image Rusiya – 1995, 22 aprel 2005
  5. image Yunanıstan – 25 aprel 1996
  6. image Kanada – 1996, 2000 və ən son olaraq 21 aprel 2004
  7. image Livan – 1997, 11 may 2000
  8. image Belçika – 26 mart 1998
  9. image Vatikan – 2000
  10. image İtaliya – 17 noyabr 2000
  11. image Fransa – 18 yanvar 2001
  12. image İsveçrə – 16 dekabr 2003
  13. image Slovakiya – 30 noyabr 2004
  14. image Hollandiya – 21 dekabr 2004
  15. image Slovakiya – 2004
  16. image Polşa – 19 aprel 2005
  17. image Almaniya – 1 iyun 2016
  18. image Venesuela – 14 iyul 2005
  19. image Litva – 15 dekabr 2005
  20. image Çili – 2007
  21. image Boliviya – 2014
  22. image Braziliya – 2015
  23. image Lüksemburq – 2015
  24. image Bolqarıstan – 2015
  25. image Avstriya – 2015
  26. image Suriya – 2015
  27. image Amerika Birləşmiş Ştatları — 2019

Beləliklə, 1950-ci illərdən kampaniya başladan, 1965-ci ildə ilk rəsmi qərarın qəbuluna nail olan ermənilər 45 il ərzində əsilsiz iddialarını 19 ölkədə qərar və ya bəyanat şəklində qəbul etdiriblər. Daha 2 dövlətin (İsveç və ABŞ-nin) Xarici Əlaqələr Komitəsi müvafiq qətnamə layihəsini təsdiqləyib.

"Erməni soyqırımı" iddialarının yayıldığı areal da maraqlıdı – Avropa və Amerika. Avropada qərar qəbul edən ölkələrin çoxu Türkiyənin qapısını döydüyü Avropa Birliyinin üzvüdü. Amerikada isə "soyqırım"ı tanıyan yalnız Kanada və üç Latın Amerikası ölkəsi deyil. Türkiyənin "strateji müttəfiqi" ABŞ-də "soyqırım"ı tanıyan ştatların sayı 30-a çatıb. ABŞ Konqresinin gündəliyində "soyqırım"la bağlı iki layihə durur. ABŞ prezidentləri isə hər il aprelin 24-də "soyqırım" sözünün yarım addımlığından keçirlər.

Amerika və Avropadan kənarda "soyqırım"ı tanıyan cəmi üç ölkə var: biri Rusiyadı, digəri isə Livand və Suriya. Livand və Suriya soyqırımı tanıyan yeganə müsəlman ölkəsidi.

"Erməni soyqırımı"nı tanıyan beynəlxalq təşkilat da var – Avropa Parlamenti. Yəni Avropa Birliyi ölkələrinin parlamenti. Bu qurum "erməni soyqırımı"nı hələ 1987-ci ildə tanıyıb. Həm də Fransanın səyləriylə. 1981-ci ildə fransalı parlamentar Jage "Erməni xalqının durumu" adlı layihə hazırlayaraq Avropa Parlamentinə təqdim edib. Sonra bu parlamentdəki sosialistlər qrupu adından fransalı parlamentari Duport və belçikalı deputat Qlinn qərar layihəsi hazırlayıblar. Layihədə ilk dəfə "erməni soyqırımı" iddiaları Avropa Parlamentinin gündəliyinə çıxarılıb. 1984-cü il seçkilərindən sonra Avropa Parlamentində sosialist qrupunu təmsil edən fransalı deputat Sabi həmin layihəni yeniləyib. Elə həmin il başqa bir fransalı parlamentar yəhudi lobbisinin təsiriylə "erməni soyqırımı" ilə bağlı məruzəçi olmaqdan imtina edib. Bu zaman fransızlar məruzəçiliyi belçikalı deputat Vandemelebroka həvalə ediblər. Qatı sağçı və irqçi kimi tanınan məruzəçi bir dəfə belə Türkiyədə olmadan, bir türk rəsmisi ilə görüşmədən hesabat hazırlayıb. Avropa Parlamentinin Siyasi Komitəsi buranın tarix qurumu olmadığını əsas gətirərək hesabatı qəbul etməyib. Fransızlar komitənin italiyalı başqanına yenidən səsvermə keçirməsi üçün təzyiq göstəriblər, amma o, rədd edib. Komitə sədrinin səlahiyyət müddəti bitdikdən sonra iş yenidən başlayıb və fransızlar istəklərinə nail olublar. 1987-ci il iyulun 18-də ermənilərin üzük qaşı kimi dövrəyə aldığı Avropa Parlamenti "erməni soyqırımı"nı faktiki tanıyan qərar qəbul edib. Bu, təxminən o ərəfəyə təsadüf edirdi ki, Türkiyə Avropa Birliyinə üzvlük niyyətini açıq ifadə eləməyə başlamışdı.

Avropa Parlamenti qərarını 2005-ci ildə təzələdi – Türkiyə Avropa Birliyinə üzvlüklə bağlı alayarımçıq müzakirə tarixi almazdan bir ay əvvəl. Həmin qərarda Türkiyənin 1915-ci ildə baş verənləri "soyqırım" kimi tanıması Avropa Birliyinə üzvlüyün əsas şərtlərindən biri olaraq göstərilir. Doğrudur, Türkiyə üçün direktiv Kopenhagen meyarlarıdır, Avropa Parlamentinin qərarları direktiv yox, tövsiyə xarakteri daşıyır. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, ən sonda Türkiyənin tam üzvlüyünə səs verəcək qurum Avropa Parlamentidir. Həmin səsvermədə, əğər Türkiyə bu səsverməyə qədər gedə biləcəksə, Avropa Parlamentinin qərarları gündəmə gələcək və Ankaranın bu şərtləri yerinə yetirməsi tələb ediləcək. Biz ha desək də ki, bu ədalətsizlikdir.

Ümumiyyətlə ermənilərin və erməni lobbisinin hədəfi "4 T" adlanan tələblərinin yerinə yetirilməsidir:

  1. "Soyqırım"ın dünyada tanınması;
  2. Türkiyənin "soyqırım"ı tanıması;
  3. Türkiyənin "soyqırım"a uğramış adamların varislərinə təzminat ödəməsi;
  4. Türkiyənin Şərqində ermənilərə torpaq verilməsi;

Birinci hədəfə faktiki olaraq yaxınlaşıblar. Artıq demək olar ki, bütün Qərb mətbuatı və ictimaiyyəti "soyqırım" iddialarını qəbul edir. Qalır məsələnin hüquqi və siyasi tərəfi. Bunun üçün ABŞ Konqresinin qərarı həlledici əhəmiyyət daşıyır. Bu qətnamə başqa ölkələrin qərarlarına bənzəməyəcək. Həmin layihə keçsə, İngiltərə başda olmaqla Türkiyənin digər müttəfiqləri, beynəlxalq qurumlar da hərəkətə keçəcək, üstəlik, erməni lobbisinin Türkiyədən təzminat tələbləri ciddi bir əsasla gündəmə gələcək. Ermənilər bu qərarı qəbul etdirməyə çox yaxındırlar.

Ermənilər sadəcə tanınmayla kifayətlənməyiblər, adıçəkilən ölkələrin əksəriyyətində "soyqırım" abidələrinin qoyulmasına nail olublar, bədnam iddialarını təbliğ edən 45000 sayt yaradıblar, filmlər çəkdiriblər, bəzi ölkələrdə (Almaniyada) mövzunu dərsliklərə salıblar, kitablar yazdırıblar və indi də demokratik Avropa dövlətlərində "soyqırım yoxdu" deyənin cəzalandırılmasını qanuniləşdirirlər.

1919–1920-ci illər İstanbul hərbi tribunalı

Osmanlı imperiyası Birinci Dünya müharibəsində məğlub olduqndan sonra Mudros müqaviləsinə əsasən müttəfiq qoşunları İstanbula daxil oldular. Bu andan etibarən sultanın hakimiyyəti formal xarakter daşımağa başladı.

Birinci dünya müharibəsi zamanı Osmanlı imperiyasına və türklərə qarşı apardıqları irqçi təbliğata bəraət qazandırmaq həm də müttəfiqlərə problem yarada biləcək insanları İstanbuldan uzaqlaşdırmaq üçün işğalçılar "hərbi tribunal" qurmaq fikrinə qəldilər. Formal olaraq bu tribunal hərbi cinayətlər törədmiş insanların (ingilis hərbi əsirləri ilə sərt rəftar və ermənilərin öldürülməsi) cəzalandırılması məqsədi güdürdü.

Müttəfiq qüvvələri tərəfindən çox sayda dövlət məmuru, hərbçi və siyasətçi həbs olunaraq Maltaya göndərildi. Lakin bir müddət sonra Maltaya aparılan insanların "günahını" sübut edə bilmədikləri üçün müttəfiqlər onları azad etməyə məcbur oldular.

İstanbulda fəaliyyət göstərən tribunal əsasən dövlət məmurlarının (kaymakamlar, valilər) və jandarmeriya və ordu zabitlərini istintaqa cəlb edirdi. Osmanlı dövlətinin bütün arxivləri əllərində olmasına baxmayaraq, müttəfiqlər gənctürklərin "erməni soyqırımı" törədmək istədikləri barədə heç bir sübut əldə edə bilmədilər.

Bu şəraitdə tribunalın köməyinə "gənc türklər"i öz siyasi opponenti görən bəzi siyasi qüvvələr eləcə də erməni təşkilatları tribunalı "şahidlərlə" təmin etməyə başladılar.

Qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra səbəblərdən dolayı bu tribunalda sultan və onun yaxın çevrəsi də maraqlı idi.

Məhkəmə zamanı Osmanlı dövlətinin cinayət hüququ və elementar hüquqi normalar kobud şəkildə pozulmasına, müttəhimlərin xeyrinə ifadə verən şahidlərin məhkəməyə buraxılmamasına baxmayaraq məhkəmə bir neçə nəfər barəsində ölüm hökmü çıxarır.

Tələt paşanın teleqramları

1920-ci illərdə Aram Andonyan adlı erməni tarixçi Londonda, Parisdə və Bostonda (ABŞ) "Naim bəyin xatirələri ermənlərin köçürülməsi və qətli haqda rəsmi türk sənədləri" (The Memoirs of Naim Bey: Turkish Official Documents Relating to the Deportation and the Massacres of Armenians) adlı kitablar dərc etdirir. Bu kitablarda Tələt paşaya aid olduğu iddia edilən və ermənilərin kütləvi qətlini əmr edən 50 teleqram və 2 məktub var. Andonyanın iddiasına görə bu "materialları" Hələbi tutmuş general Allenbinin ordusu aşkar etmişdir. Bir sıra erməni və ermənipərəst tarixçilər bu materialların saxta olmadığını və erəmi soyqırımını sübut edən faktlardan biri olduğunu iddia edirlər. Maraqlıdır ki, ingilis ordusu İstambulu işğal etdikdən sonra "gənc türklərin" "hərbi cinayətlər törədmiş" nümayəndələrinin məhkəmə qarşısına çıxarldığı "İstambul hərbi tribunalı" Andonyanın materiallarını saxta saymış və bunu sübut kimi qəbul etməmişdir. Bir gədər sonra Berlində Tələt paşanı qətlə yetirmiş Soqomon Teyleryanın məhkəməsi zamanı "erməni soyqırımının" sübütu kimi təqdim olunmuş "Tələt paşanın teleqramları" yenə də sübut kimi gəbul olunmur, sənədlərin ekspertizasını keçirən Berlin kriminalistika bürosunun ekspertləri sənədlərin saxta olduğu qənaətinə gəlirlər. Baxmayaraq ki, Andonyanın materialları ciddi akademik çevrələrdə qəbul olunmur, erməni tarixçiləri onların saxta olmadıqlarını və "erməni soyqırımını" sübüt edən faktlardan biri olduğunu iddia edirlər.

Alimlərin mövqeyi

ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasının üzvü, Ohayo ştatından seçilmiş Jan Şmidt uydurma "erməni soyqırımı"nı tanımadığı üçün ermənilərin qəzəbinə tuş gəlmişdir. J. Smidt bildirib ki, 1915-ci il hadisələrini soyqırım kimi qiymətləndirmək doğru deyil: "Konqresin üzvü kimi heç vaxt "erməni soyqırımı" haqqında layihələrə səs verməmişəm. Hər zaman hesab etmişəm ki, bu məsələ Konqresin problemi deyil. Bu problemin birdəfəlik həlli üçün mütəxəssislərdən ibarət müstəqil beynəlxalq komissiyanın yaradılması fikrini dəstəkləyirəm".

J. Şmidt xatırladıb ki, ABŞ-nin bir sıra nüfuzlu alimləri də 1915-ci ildə baş vermiş faciəvi hadisələr üçün "soyqırım" ifadəsinin istifadəsinin doğru olmadığını bəyan ediblər. Bu alimlər arasında Prinston Universitetindən məşhur tarixçi Bernard Levis və Norman İtzkovits, Kaliforniya Universitetindən Stenford Şav, Lusvill Universitetindən , Massaçusets Universitetindən və , Boston Universitetindən David Fromkin, Brandis Universitetindən , Tennessi Texniki Universitetindən , Corc Vaşinqton Universitetindən Roderik Davidson, "Hunter" Kollecindən , Xarici Siyasət Araşdırmaları İnstitutundan Maykl Radu və hərbi tarixçi kimi elm adamları var.

J. Şmidt onun seçki kampaniyasına dəstək vermiş şəxslərin Türkiyə hökuməti ilə əlaqəsinin olmadığını göstərən sənədləri də şikayətinə əlavə edərək D. Qriqoryanın seçki qanunlarını qəsdən pozduğunu bildirib və cəzalandırılmasını istəyib.

Tanınması barədə qərarların ləğvi

Ukraynanın Xarkov vilayətinin İzyum Şəhər Şurası 2010-cu ildə erməni soyqırımı nın tanınması haqqında qəbul etdiyi 2009-cu il tarixli qərarı ləğv edib. Bu barədə Şəhər Şurasının növbəti sessiyasında qərar qəbul olunub. İzyum meri Şəhər Şurasının qərarı ləğv etməsi ilə bağlı Krımın azərbaycanlı icmasının rəhbəri və Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresinin Krım təşkilatına müvafiq məktub göndərib. bildirib ki, erməni soyqırımı nın tanınması haqqında qərarın ləğvinə uzunmüddətli əmək sərf edərək nail olublar: "Bu qərar Ukrayna qanunvericiliyinə zidd idi və yerli idarəetmə orqanının belə bir qərar qəbul etməyə səlahiyyəti yoxdur. Biz həmçinin Şəhər Şurasının qəbul etdiyi bu qərara hüquqi qiymət verilməsi üçün İzyum prokurorluğuna müraciət etmişdik. Uzunmüddətli mübarizədən sonra qanunsuz və ədalətsiz qərarın ləğvinə nail olduq. Artıq "erməni soyqırımı"nın tanınması ilə bağlı qərarların beynəlxalq səviyyədə ləğv olunması üçün mübarizə aparmaq vaxtı çatıb. Bunun üçün əsaslar lazım olduğundan da kifayət qədərdir". Xatırladaq ki, bu, bütün dünyada "erməni soyqırımı"nın tanınması barədə qərarın ləğvinə dair ilk haldır.

Erməni silahlı dəstələri

  • image
  • image
  • image
  • image
  • image
  • image

Filmoqrafiya

  1. Erməni soyqırımı. Türkün sözü (film, 2001)

İstinadlar

  1. Məsələn: * Derderian, K. "Common Fate, Different Experience: Gender-Specific Aspects of the Armenian Genocide, 1915–1917". Holocaust and Genocide Studies (ingilis). 19 (1). 1 March 2005: 1–25. doi:10.1093/hgs/dci001. ISSN 8756-6583. 5 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 12 June 2019. the figure of 1.5 million people is generally accepted as a reasonable estimate * "Tsitsernakaberd Memorial Complex". . 20 January 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 17 June 2016. * . "Armenian Genocide of 1915: An Overview". The New York Times. 7 December 2007. 10 March 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 12 June 2019.
  2. Göçek, Fatma Müge. Denial of violence : Ottoman past, Turkish present and collective violence against the Armenians, 1789–2009. Oxford University Press. 2015. səh. 1. ISBN . 2016-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-12.
  3. Auron, Yair. The banality of indifference: Zionism & the Armenian genocide. Transaction. 2000. səh. 44. ISBN . 2016-06-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-06-12.
  4. Forsythe, David P. Encyclopedia of human rights (Google Books). 1. Oxford University Press. 11 August 2009. səh. 98. ISBN . 12 May 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 12 June 2019.
  5. Chalk, Frank Robert; Jonassohn, Kurt. The history and sociology of genocide: analyses and case studies. Institut montréalais des études sur le génocide. Yale University Press. 10 September 1990. 270–. ISBN . 27 May 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 12 June 2019.
  6. Hüseynova, Lalə. "Qondarma "erməni soyqırımı" iddiası tarixi həqiqətdən uzaqdır". mod.gov.az. Azərbaycan ordusu. 2022-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2019.
  7. Cəbrayılov, Rəfael. "Ermənistanın qondarma "soyqırımı" iddiaları iflasa məhkumdur". anl.az. Xalq qəzeti. 2010.- 24 aprel. 2022-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2019.
  8. Məmmədov, Xaqani. "Uydurma erməni soyqırımı iddiası tarixi həqiqətdən uzaqdır". anl.az. Xalq qəzeti. 2009.- 24 aprel. 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2019.
  9. Erməni soyqırımı (təsdiq) – Beynəlxalq Soyqırım Tədqiqatçıları Assosasiyasının 2013-12-03 at the Wayback Machine 11-13 iyun 1997-ci ildə Monrealda keçirilmiş beynəlxalq konfransında təsdiqlənmişdir ki, 1915-ci ildə Osmanlı imperiyası ərazisində etnik ermənilərin kütləvi şəkildə öldürülməsi halları BMT-nin Soyqırımların qarşısının alınması və bu hadisələrin günahkarlarının cəzalandırılması Konvensiyasına (ing. Convention on the Prevention and Punishment of Genocide) əsasən soyqırımı hadisəsidir. Həmin sənəd həm də Erməni soyqırımının Türkiyə hökuməti, onun rəsmi və qeyri-rəsmi təmsilçiləri və tərəfdaşları tərəfindən inkar edilməsini pisləyir.)
  10. "Council of Europe Parliamentary Assembly Resolution". Armenian genocide. 2017-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-12-04.
  11. Erməni soyqırımı 2022-08-12 at the Wayback Machine, Britannika Ensiklopediyası
  12. Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide. — Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 1999. — Vol. 1. — P. 161. — 718 p. — .
  13. Totten, Bartrop, Jacobs. Dictionary of Genocide. — P. 19.
  14. Kieser, Hans-Lukas; Schaller, Dominik J., Der Völkermord an den Armeniern und die Shoah (German), Chronos, 2002, səh. 114, ISBN 
  15. Walker, Christopher J., Armenia: The Survival of A Nation, London: Croom Helm, 1980, 200–3
  16. ; Toynbee, Arnold, Sarafian, Ara (redaktor), The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915–1916: Documents Presented to Viscount Grey of Falloden (uncensored), Princeton, NJ: Gomidas, 2000, 635–49, ISBN 
  17. Hyde, Jennifer. "Polish Jew gave his life defining, fighting genocide". CNN. 2 December 2008. 3 December 2008 tarixində .
  18. . The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West. New York: Penguin Press. 2006. səh. 177. ISBN .
  19. (PDF). Genocide Watch. 13 June 2005. 11 October 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 December 2015.
  20. . "The Self-Delusion of 'Great Calamity': What 'Medz Yeghern' Actually Means Today". Armenian Weekly. 12 January 2013. 14 November 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 4 December 2015.
  21. Kieser, Hans-Lukas; Schaller, Dominik J., Der Völkermord an den Armeniern und die Shoah [The Armenian genocide and the Shoah] (German), Chronos, 2002, səh. 114, ISBN 
    Walker, Christopher J., Armenia: The Survival of A Nation, London: Croom Helm, 1980, 200–03
    ; Toynbee, Arnold, Sarafian, Ara (redaktor), The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915–1916: Documents Presented to Viscount Grey of Falloden (uncensored), Princeton, NJ: Gomidas, 2000, 635–649, ISBN 
  22. Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jürgen. "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction". Journal of Genocide Research. 10 (1). 2008: 7–14. doi:10.1080/14623520801950820.
  23. Jones, Adam. Genocide: A Comprehensive Introduction. Taylor & Francis. 2010. 171–72. ISBN . 2022-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12. A resolution was placed before the IAGS membership to recognize the Greek and Assyrian/Chaldean components of the Ottoman genocide against Christians, alongside the Armenian strand of the genocide (which the IAGS has already formally acknowledged). The result, passed emphatically in December 2007 despite not inconsiderable opposition, was a resolution which I co-drafted, reading as follows: …
  24. "The Many Armenian Diasporas, Then and Now". GeoCurrents. 14 July 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 13 December 2015.
  25. Totally Unofficial: The Autobiography of Raphael Lemkin. New Haven and London: Yale University Press. 2013. 19–20. ISBN . 2022-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
    The Armenian Genocide (1915–16): Overview 2018-07-10 at the Wayback Machine,
  26. "Council of Europe Parliamentary Assembly Resolution". Armenian National Institute. 10 August 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 17 June 2016.
  27. . The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West. New York: Penguin Press. 2006. səh. 177. ISBN .
  28. (PDF). Genocide Watch. 13 June 2005. 11 October 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 December 2015.
  29. . "The Holocaust in Comparative and Historical Perspective". IDEA – A Journal of Social Issues. 3 (2). 1 April 1998. ISSN 1523-1712. 5 April 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 12 November 2020.
  30. "For Turkey, denying an Armenian genocide is a question of identity". america.aljazeera.com. 2016-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2019.
  31. "Alabama Becomes 49th U.S. State to Recognize the Armenian Genocide". . March 20, 2019. June 2, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2019.
  32. The Armenian genocide : history, politics, ethics. Hovannisian, Richard G. New York: St. Martin's Press. 1992. səh. xvi. ISBN . OCLC 23768090.
  33. Stanley, Alessandra. "A PBS Documentary Makes Its Case for the Armenian Genocide, With or Without a Debate". The New York Times. 17 April 2006. 13 September 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 12 November 2020.
  34. Khatchig Mouradian, Explaining the Unexplainable: The Terminology Employed by the Armenian Media when Referring to 1915 2018-02-06 at the Wayback Machine, The Armenian Weekly, 23 September 2006.
  35. Krikor Beledian, "L'expérience de la catastrophe dans la littérature arménienne", Revue d'histoire arménienne contemporaine, no. 1, 1995, p. 131.
    Martine Hovanessian, "Exil et catastrophe arménienne: le difficile travail de deuil," in William Berthomière and Christine Chivallon (eds.), Les diasporas dans le monde contemporain, Paris: Karthala-MSHA, 2006, p. 231.
  36. Hovhannissian, Nikolay. Le génocide arménien. Yerevan: Zangak-97. 2005. səh. 5. ISBN . 2022-08-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  37. Erdoğan tells Germany to look at own 'genocide' history, Yeni Şafak, 6 June 2016. "…Armenian claims of "genocide" during the 1915 events", "Turkey denies the alleged Armenian "genocide", [1] 2017-10-20 at the Wayback Machine
  38. "History group head slams 'outlandish' German resolution". aa.com.tr. 7 June 2016. 9 August 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 20 iyul 2019.
  39. Ayda Erbal, "Mea Culpas, Negotiations, Apologias: Revisiting the 'Apology' of Turkish Intellectuals," in Birgit Schwelling (ed.), Reconciliation, Civil Society, and the Politics of Memory: Transnational Initiatives in the 20th Century, Bielefeld: Transcript, 2012, p. 88: "Seemingly unaware that any term used to refer to a historical crime of this nature is necessarily always already 'politicized,' when used in this context, just as when President Obama used the same term as a means of avoiding the word "genocide", Medz Yeghern ceases to be a private term of communal mourning for Armenians, it becomes something else: a political instrument in the hands of others."
  40. . International Center for Transitional Justice. 8 May 2006. 3 July 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  41. Bartrop, Paul R.; Leonard Jacobs, Steven. Modern Genocide: The Definitive Resource and Document Collection. 2014. səh. 170. ISBN . 2019-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  42. The Armenian Genocide: an interpretation // Winter, Jay (redaktor). America and the Armenian Genocide of 1915. Cambridge University Press. 2004. 52–53. ISBN . 2022-08-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12. This is the report of the British expert, Benjamin Whitaker, who was tasked by the Sub-Commission to research the problem and come up with his evaluation. After eight years of research, Whitaker concluded that the First World War Armenian experience was a case of genocide within the terms of the meaning of the UN Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide. Whitaker saw fit, however, to describe it as a war-conditioned 'aberration'.
  43. International Association of Genocide Scholars. "Letter to Prime Minister Erdogan". Genocide Watch. 13 June 2005. 4 June 2007 tarixində .
  44. (PDF). Elie Wiesel Foundation. 9 April 2007. 10 July 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  45. Danielyan, Emil. "Nobel Laureates Call For Armenian-Turkish Reconciliation". Radio Free Europe/Radio Liberty. 10 April 2007. 2 July 2007 tarixində .
    Phillips, David L. "Nobel Laureates Call For Turkish-Armenian Reconciliation" (PDF). The Elie Wiesel Foundation for Humanity. 9 April 2007. 23 June 2007 tarixində (PDF).
  46. . . 26 August 2007. Archived from the original on 28 August 2007.
  47. . Martyred Armenia . 1918. ISBN .
  48. Toynbee, Arnold Joseph. Turkey: a Past and a Future. 1917, pp. 22–23.
  49. Herzig, Edmund; Kurkchiyan, Marina. The Armenians: Past and Present in the Making of National Identity. Routledge. 2004. səh. 47. ISBN . 2019-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  50. Khachaturian, Lisa. Cultivating Nationhood in Imperial Russia: The Periodical Press and the Formation of a Modern Armenian Identity. Transaction Publishers. 2011. səh. 1. ISBN . 2016-06-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  51. . Historical Dictionary of Armenia (2nd). Scarecrow Press. 2010. səh. 337. ISBN . 2019-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  52. , The Dual Role of the Armenian Amira Class within the Ottoman Government and the Armenian Millet (1750–1850) // Braude, Benjamin; Lewis, Bernard (redaktorlar ), Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, I, New York: Holmes & Meier, 1982
  53. Barsoumian, Hagop, The Eastern Question and the Tanzimat Era // (redaktor), The Armenian People From Ancient to Modern Times, II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century, New York: St. Martin's, 1997, 175–201, ISBN 
  54. Hambaryan, Azat S. Hayastani soc'ial-tntesakan ew k'aġak'akan drowt'yownë 1970–1900 t't'. Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական դրությունը 1870–1900 թթ. [Armenia's social-economic and political situation, 1870–1900] // ; və b. (redaktorlar ). Hay Çoġovrdi Patmowt'yown Հայ Ժողովրդի Պատմություն [History of the Armenian People] (erməni). 6. Yerevan: Armenian Academy of Sciences. 1981. səh. 22.
  55. Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters. Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. 21 May 2010. səh. 185. ISBN . 26 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 12 November 2020.
  56. . . New York: HarperCollins. 2003. ISBN .
  57. . A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility. New York: Metropolitan Books. 2006. 1–93. ISBN . 2019-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  58. Greene, Joseph K. Leavening the Levant. Boston, The Pilgrim Press. 1916.
  59. M. Hakan Yavuz. "Orientalism, the 'Terrible Turk' and Genocide". Middle East Critique. 23 (2). 2014: 111-126 (112). 2022-08-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-10-17.
  60. "Arxivlənmiş surət". 2019-11-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-12.
  61. . 2016-03-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-19.
  62. "Arxivlənmiş surət". 2019-06-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-05-17.
  63. . 2018-09-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-19.
  64. . 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-08.
  65. "Arxivlənmiş surət". 2022-08-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-05-08.
  66. http://az.apa.az/xeber_ABSh_Konqresinin_uzvu:_"1915-ci__153230.html[ölü keçid]
  67. . 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-04-01.

Həmçinin bax

  • Erməni terrorizmi
  • Azərbaycanlıların soyqırımı günü

Ədəbiyyat

  • Гурко-Кряжин В.: Армянский вопрос (БСЭ. Изд. 1, т. 3. — М.: 1926, С.437–440.) 2008-07-20 at the Wayback Machine, Баку : Коммунист, 1990. – 16 с. – 50000 экз. – На азерб. и рус. яз.

Qeydlər

  1. 1.5 milyon ən çox istifadə edilən rəqəmdir, Lakin, müxtəlif mənbələrdə 800,000-dən 1,800,000-ə kimi:98 müxtəlif rəqəmlər göstərilir.
  2. Azərbaycan dövlətinin 1915-ci ildə baş vermiş bu hadisələri soyqırım olaraq tanımamasına görə, azərbaycandilli elmi və publisistik ədəbiyyatda həmin hadisələrdən bəhs edilərkən əksər hallarda adın əvvəlinə "Qondarma" və ya "Uydurma" sözü də əlavə edilir.
  3. Bütün nüfuzlu ensiklopediyalar və əksər akademik mənbələrdə hadisə "Erməni soyqırımı" adıyla təqdim edilir.
  4. ilə Հայոց ցեղասպանութիւն
  5. Hadisələri soyqırımı kimi qəbul etməmiş yeganə ştat Mississippidir.

Şərhlər

Xarici keçidlər

image
Vikianbarda Erməni soyqırımı ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Müsəlmanın sonrakı Soyqırımı, yaxud ermənilər "Soyqırımı" Dünyaya nə vaxtdan və nə cür qəbul etdirməyə başlayıblar? 2007-12-18 at the Wayback Machine
  • Ermeni Soykırımı iddiası hakkında bilgi[ölü keçid]  (türk.)
  • AZƏRBAYCANLILARIN SOYQIRIMI VƏ DEPORTASİYASI
  • Cəmil Həsənli, "Erməni soyqırımı", "Caucasus & Globalization" jurnalı
  • Cəmil Həsənli. "Ermənilərin genosid mifi: tarixi faktlar nə deyir? SONUNCU HİSSƏ" (az.). azadliq.info. 2015-04-24. 2015-04-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-04-26.

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar muzakirelerde istirak edesiniz iyul 2023 Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin iyul 2023 Ermeni soyqirimi erm Հայոց ցեղասպանություն translit Hayots tsegaspanutyun turk Ermeni Soykirimi Ermenilerin kocurulmesi turk Ermeni tehciri ve ya ermeniler arasinda adeten Mets Yegern erm Մեծ Եղեռն Boyuk cinayet Osmanli hokumeti terefinden ekseren Osmanli imperiyasi vetendasi olan etnik ermeni ehalinin qetli iddialari Hadiselerin baslangici olaraq Osmanli hokumetinin Konstantinopol indiki Istanbul ve Anqorda indiki Ankara yekun neticede ekseri qetle yetirilmis tarixi olan 24 aprel 1915 ci il hesab edilir Iddialara gore Birinci dunya muharibesi zamani ve sonrasi bas vermis soyqirim iki merhelerde heyata kecirilmisdir birinci merhelede emek qabiliyyetli kisi ehali qetle yetirilmis yetkinlik yasina catmislar ise herbi xidmete aparilmis ve ya mecburi emeye sovq edilmis ikinci merhelede ise qadinlar usaqlar ve yaslilar Suriya sehrasina kocurulme qerari ile olum yurusune cixarilmisdir Iddialarin daha cezbedici gorunmesi meqsedile ireli surulen fikirlere gore herbi quvveler terefinden musahide olunan deportasiya edilen ehali muntezem olaraq soygunculuq cinsi tecavuz ve qirginlara meruz qalmisdir Hemin dovre Osmanli imperiyasi erazisinde yasayan ve yunanlar da qirginlara meruz qalmislar ki bezi tarixciler bu qirginlari da eyni soyqirim siyasetinin terkib hissesi hesab edirler Dunyanin bir cox hisselerdinde Ermeni diasporu birbasa bu soyqirim siyasetinin neticesi olaraq meydana gelmisdir Ermeni soyqirimiBirinci Dunya muharibesinin Qafqaz cebhesiHucum yeri Osmanli imperiyasiHucum hedefi ermenilerVaxt 1914 1923Hucum usulu Deportasiya Soyqirim QetliamHelak olanlar 1 5 milyon mubahiseli Teskilatcilar Osmanli imperiyasi Ittihad ve Tereqqi cemiyyeti Vikianbarda elaqeli mediafayllar Etnik ermeni ehalisinin sistematik sekilde ve bilerekden mehv edilmesinden tesirlenen Rafael Lemkin bu hadiseleri ifade etmek ucun 1943 cu ilde soyqirim ifadesi ing genocide ve anlayisini ixtira etmisdir Ermeni soyqirimi en erken muasir soyqirimlardan biri kimi qebul edilmisdir O Holokostdan sonra ikinci en cox oyrenilmis ve tedqiq edilmis soyqirimi iddiasidir Turkiye hokumeti bas vermis hadiseleri ifade etmek ucun soyqirim ifadesini duzgun hesab etmir lakin son illerde olke daxilinde hadiseleri bu adla qebul etmeye daha cox cagirislar seslenmekdedir 2019 cu ilde Amerika Birlesmis Statlari Braziliya Kanada Fransa Almaniya Italiya ve Rusiya da daxil olmaqla umumilikde 30 olke ve ABS nin 50 statindan 49 u iddialari dovlet ve parlament seviyyesinde soyqirim hadisesi olaraq qebul etmisdir TerminologiyaEsas meqale Soyqirim Ermeni soyqirimi hadisesi soyqirim terminin kesf olunmasindan evvel bas vermisdir Bu hadiseni xarakterize etmek ucun muasir ingilisdilli hesabatlarda kutlevi qirgin vehsilik annihilyasiya holokost milletin qetli irqin mehv edilmesi ve insanliga qarsi cinayet ifadelerinden istifade olunur Ermeni soyqirimi hadiselerinden tesirlenen Rafael Lemkin soyqirim terminini 1943 cu ilde kesf etmisdir sonradan o fikirlerini izah ederek deyirdi bu o qeder cox bas verib Ermenilerin basina gelib bundan sonra ise Hitler herekete kecib Soyqirimindan sonra sag qalmis ermeniler bu hadiseleri ifade etmek ucun ermeni dilinde muxtelif terminlerden istifade edirdiler Xacik Muradyan yazir ki Yegern Cinayet Facie ve ya onun Medz Yegern Boyuk Cinayet ve Abrillian Yegern Aprel Cinayeti variantlari daha cox istifade edilirdi Qriqor Belediyan ise qeyd edir ki bu hadiseleri ifade etmek ucun adeten facie kimi tercume edilen aged sozunden istifade edilir Soyqirim anlamini ifade eden genosid sozunun kesf edilmesinden sonra ise Ermeni soyqirimini ifade etmek ucun hem de armenosid termini istifade edilmisdir Ermeni soyqirimini tekzib eden menbelerde bu adin qarsisina adeten qondarma uydurma ve ya mubahiseli kimi teyinedici sozler de artirilir Ermeni soyqirimi hadiseleri Ermeni iddialari Ermeni yalanlari adlandirilir ve ya soyqirim terminin istifadesinden qacmaq ucun evfimizmler istifade edilerek hadiseler her iki teref ucun facie ve ya 1915 ci il hadiseleri adlandirilir ABS Prezidenti Barak Obama terefinden Medz Yeghern ifadesinin istifade olunmasi ise soyqirim sozunden qacmaq vasitesi kimi izah edilir Hadiseleri tedqiq eden bir nece beynelxalq teskilat soyqirim termininin 1915 1916 ci illerde Osmanli imperiyasinda ermenilere qarsi toredilmis qirginlari duzgun ifade etdiyi qerarina gelmisdir Bu qerara terefdar olan teskilatlar ve BMT nin Insan Haqqlarinin Qorunmasi ve Genislendirilmesi Alt Komissiyasidir Beynelxalq Soyqirim Arasdirmacilari Assosasiyasi 2005 ci ilde Osmanli imperiyasinin Genc turkler hokumetinin sistematik sekilde silahsiz xristian kutlelerden ibaret olan ermeni vetendaslarina qarsi soyqirim akti heyata kecirdiyini tesdiq etmis ve bu hadiseler zamani bir milyondan cox ermeninin birbasa acliqdan ve ya mecburi olum yurusu zamani oldurulduyu nu qeyd etmisdir BSAA hem de Turkiye Cumhuriyyetinin Ermeni soyqirimini tekzib etmek cehdlerini tenqid etmisdir 2007 ci ilde Eli Vizel adina Insanliq Fondu terefinden hazirlanmis ve 53 Nobel mukafati laureati terefinden imzalanmis mektubda soyqirim tedqiqatcilari 1915 ci ilde ermenilere qarsi toredilmis qirginlarin soyqirim xarakteri dasidigini tesdiq edirler Tedqiqatci Bat Yeor Ermeni soyqiriminin cihad xarakterli qirgin olmasi ni ehtimal edir Ermeniilerin kocurulmesinin sahidi olmus bedevi Faiz el Heseyn ise 1918 ci ilde yazilmis traktatinda bu ehtimali tekzib ederek bildirir ki bu onlarin milli fanatizmi ve ermenilere paxilligi ile bagli olmaqla ve ancaq onlara aid idi Islam inancinin bu islere aidiyyati yox idi Arnold Toynbi yazir ki Qarsiya qoyulmus meqsede catmaq ucun Genc turkler Pan Islamizm ve Turk milletciliyini birlikde islemeye mecbur etseler de sonlarin siyaseti inkisaf etdikce Islam elementi geri qalmaga milliyetcilik ise daha da yerini mohkemlendirmeye baslamisdir Toynbi ve basqa tedqiqatcilar qeyd edirler ki turk qizi ile aile qurmus ve Islami qebul etmis bir cox ermeniler olumden xilas ola bilmisdiler Qerb olkelerinin ermenilerin qirilmasi ni Islam tarixinde qara leke kimi qebul etmesinden cekinen el Huseyn de qeyd edir ki bir cox yeni dinini deyismis ermeniler de edam edilmisdir El Huseyn qeyd edir ki Islam lideri dinini deyismis ermenilerin efv edilmesi ucun muraciet etdikde ona siyasetin dini yoxdur cavabi verilmisdir ZeminEsas meqale Osmanli ermenileriOsmanli hakimiyyeti altinda olan ermeniler 1555 ci ilde Sefeviler ve Osmanlilar arasinda imzalanmis Amasya sulh muqavilesinin sertlerine gore ehalisinin ekser hissesini ermeniler teskil eden Serqi Anadolunun boyuk bir hissesi Osmanli imperiyasinin hakimiyyeti altina kecir 1639 cu ilde imzalanmis Qesri Sirin sulh muqavilesi ise hemin erazilerin huquqi statusunu birdefelik deqiqlesdirir Hemin dovrden sonra Qerbi Ermenistan adi ile yanasi hem de Turk Ermenistani ve Osmanli Ermenistani adlandrmalari isledilir Osmanli imperiyasi terkibinde hemin erazilerde yasayan ermeniler Ermeni Qriqoryan Kilsesinin Konstantinopol Patriarxi terefinden idare edilen bir millet kimi qruplasdirilir Osmanli imperiyasinda ermeniler esasen olkenin serq eyaletlerinde meskunlassalar da qerb eyaletlerinde o cumleden paytaxt Konstantinopolda da boyuk ermeni icmasi yasayirdi Imperiyada ermeniler uc dini konfessiyani temsil edirdiler katolik ermeniler ve qriqoryan ermeniler Sonuncu konfessiya ferdleri boyuk ekseriyyeti teskil edirdi Millet sistemine esasen ermeni icmasi Osmanli hokumetinin cuzi mudaxileleri ile daxili idare sistemine malik idiler Ermenilerin boyuk hissesi texminen 70 i kasib kend seraitinde yasayir aralarinda Duziyanlar Imperator sikkexanasinin direktorlari Balyanlar Imperiyanin bas memarlari ve Dadiyanlar Barit ve Silah Istehsali fabriklerinin direktoru kimi meshur aileler olan qalan hissesi ise seherlerde yasayirdi Osmanli imperiyasinin siyahiyaalma melumatlari ile Ermeni Patriarxinin say qeydiyyati melumati uygun gelmir Ikincinin qeydlerine esasen 1878 ci ilde imperiya erazisinde 3 milyona yaxin 400 000 Konstantinopol ve Balkanlarda 600 000 Kicik Asiya ve Kilikiyada 670 000 Kicik Ermenistan ve Kayseride 1 300 000 ise Qerbi Ermenistanda ermeni ehali yasayirdi Serq eyaletlerinde ermeniler tez tez qonsuluqda yasadiqlari kurdler ve turklerin tesiri altina dusur onlar terefinden qoyulmus qeyri resmi vergileri odemeye ve Islami qebul etmeye mecbur edilir merkezi hakimiyyetin mudaxilesi olmadan incidilirdiler Diger Islam olkelerinde oldugu kimi Osmanli imperiyasinda da zimmi sistemine uygun olaraq xristianlar ve yehudilere mueyyen azadliqlar verilmisdi Osmanli imperiyasinda zimmi sistemi Umar muqavilesine esaslanmaqla qeyri muselmanlarin emlak huququnu mueyyenlesdirse de faktiki olaraq imperiyada muselman olmayanlara ikinci nov vetendaslar kimi baxilmis ve onlar adlandirildislar Umar muqavilesinin qeyri muselmanlara yeni ibadet yerleri insa etmeyi qadagan eden bendi Osmanli imperiyasinda bezi icmalara munasibetde deqiq izlense de bezi hallarda yerli hakimiyyet numayendeleri terefinden gormezden gelinmisdir Dini gettolar yaradilmasina esas veren qanun olmamasina baxmayaraq yaradilmis bu serait azliqlarin movcud dini mebedler etrafinda qruplasmasina sebeb olmusdur Huquqi mehdudiyyetlerle yanasi imperiyada yasayanlar xristianlar muselmanlarla beraber huquqlu sayilmir ve muxtelif qadagalarla uzlesmeli olurdular Muselman teqsirlendirilene qarsi xristian ve yehudilerin mehkemede ifade vermek huququ yox idi bu o anlama gelirdi ki onlarin ifadesine yalniz ticari meqsedli meselelerde baxila bilerdi Muselman olmayanlara silah dasimaq hemcinin deve ve ata toxunmaq qadagan edilmisdi Muselman olmayanlarin evleri qonsuluqdaki muselmanlarin evlerinden daha yaxsi gorune bilmezdi xristian olmayanlarin dini ayinleri de ciddi sekilde mehdudlasdirilirdi meselen Osmanli imperiyasinda kilse zengleri butunlukle qadagan edilmisdi Islahatlar 1840 1880 ci iller Esas meqale Ermeni meselesiErmeni usyanlari1890 ci ilden etibaren baslayan usyanlar 1915 ci il Osmanli hakimiyyetini radikal qerarlar almaga mecbur etmis ve sozu geden soyqirim iddiasi da bu dovrden etibaren ortaya cixmisdir Guclenen ermeni milletciliyi Anadolunun serqinde ve adlanan cenub bolgelerinde kutlevi sekilde yasayan ermenilerde separatci meyli guclendirdikce usyanlar da tebii hal almaga baslamisdi Ilk usyan 1890 ci ilde Erzurumda gerceklesmis daha sonra Van Sason Adana usyanlari bir birini izlemisdir Bu hadiseden sonra 1905 ci ilde sultana sui qesd cehdi olsa da ugursuzluqla neticelendi Bolgede teskilatlanan ermeni komiteleri mulki sexslere qarsi da xususi amansizliq numayis etdirmisdir menbe gosterin Ermeni kocuIyul 1916 Acliq xestelik ve qeddarliq sebebiyle olenler Yarim milyondan cox ermeni qadin usaq ve yasli kisi deportasiya edildi Gerceklesdirilen usyanlar ve Birinci dunya muharibesi erefesinde ruslara qosulan ermenilerin turklere qarsi savasmasi neticesinde Osmanli Dovleti 27 may 1915 ci ilde Koc qerari cixartdi Bu qerar oncesinde ise bu gun ermenilerin soyqirim gunu kimi qebul etdikleri 24 aprel gunu 2345 ermeni lider hebs edilmisdir Bunlarin bircoxu kendlere hucum ederek silahsiz ehalini qiran cinayetkarlar idi menbe gosterin Koc qerari Anadoluda yasayan ermenilerin Osmanlinin diger bolgelerine dagidilmasini nezerde tutsa da praktikada hersey ferqli cereyan etdi Koc karvanlarina edilen hucumlarda olen ermeniler bir kenara hem de yollarda acliqdan ve xestelikden olenler kifayet qeder idi Yola cixanlarin yalniz bir qismi lazimi menteqelere yerlesdirile bildi menbe gosterin Ermeni soyqirimi taniyanlarEsas meqaleler Ermeni soyqiriminin taninmasi ve Ermeni soyqiriminin inkariSoyqirim iddiasini taniyan olkeler Ermeni soyqirimi iddialari 1965 ci ilden yeni soyqirim ifadesi gundeme gelib Kilsenin ireli surduyu iddialar Amerika ve Avropada ermeni lobbisinin desteyile boyuk bir kampaniyaya cevrilib Ermeniler ilk soyqirim qerarinin qebuluna Uruqvayda nail olublar 1965 ci il aprelin 20 de Uruqvay parlamenti 24 apreli Ermeni soyqirimini anma gunu kimi taniyib Uruqvay parlamenti 2004 ve 2005 ci illerde daha iki beyanatla qerarini yenileyib Bundan 17 il sonra 1982 ci il aprelin 29 da Kiprin yunan icmasi analoji qerar qebul edib Ermeni soyqirimi ni tanimis butun olkelerin siralamasi ise beledir Uruqvay 20 aprel 1965 2004 2005 Cenubi Kipr 1982 Argentina 1993 2003 2004 2005 2006 2007 Rusiya 1995 22 aprel 2005 Yunanistan 25 aprel 1996 Kanada 1996 2000 ve en son olaraq 21 aprel 2004 Livan 1997 11 may 2000 Belcika 26 mart 1998 Vatikan 2000 Italiya 17 noyabr 2000 Fransa 18 yanvar 2001 Isvecre 16 dekabr 2003 Slovakiya 30 noyabr 2004 Hollandiya 21 dekabr 2004 Slovakiya 2004 Polsa 19 aprel 2005 Almaniya 1 iyun 2016 Venesuela 14 iyul 2005 Litva 15 dekabr 2005 Cili 2007 Boliviya 2014 Braziliya 2015 Luksemburq 2015 Bolqaristan 2015 Avstriya 2015 Suriya 2015 Amerika Birlesmis Statlari 2019 Belelikle 1950 ci illerden kampaniya basladan 1965 ci ilde ilk resmi qerarin qebuluna nail olan ermeniler 45 il erzinde esilsiz iddialarini 19 olkede qerar ve ya beyanat seklinde qebul etdiribler Daha 2 dovletin Isvec ve ABS nin Xarici Elaqeler Komitesi muvafiq qetname layihesini tesdiqleyib Ermeni soyqirimi iddialarinin yayildigi areal da maraqlidi Avropa ve Amerika Avropada qerar qebul eden olkelerin coxu Turkiyenin qapisini doyduyu Avropa Birliyinin uzvudu Amerikada ise soyqirim i taniyan yalniz Kanada ve uc Latin Amerikasi olkesi deyil Turkiyenin strateji muttefiqi ABS de soyqirim i taniyan statlarin sayi 30 a catib ABS Konqresinin gundeliyinde soyqirim la bagli iki layihe durur ABS prezidentleri ise her il aprelin 24 de soyqirim sozunun yarim addimligindan kecirler Amerika ve Avropadan kenarda soyqirim i taniyan cemi uc olke var biri Rusiyadi digeri ise Livand ve Suriya Livand ve Suriya soyqirimi taniyan yegane muselman olkesidi Ermeni soyqirimi ni taniyan beynelxalq teskilat da var Avropa Parlamenti Yeni Avropa Birliyi olkelerinin parlamenti Bu qurum ermeni soyqirimi ni hele 1987 ci ilde taniyib Hem de Fransanin seyleriyle 1981 ci ilde fransali parlamentar Jage Ermeni xalqinin durumu adli layihe hazirlayaraq Avropa Parlamentine teqdim edib Sonra bu parlamentdeki sosialistler qrupu adindan fransali parlamentari Duport ve belcikali deputat Qlinn qerar layihesi hazirlayiblar Layihede ilk defe ermeni soyqirimi iddialari Avropa Parlamentinin gundeliyine cixarilib 1984 cu il seckilerinden sonra Avropa Parlamentinde sosialist qrupunu temsil eden fransali deputat Sabi hemin layiheni yenileyib Ele hemin il basqa bir fransali parlamentar yehudi lobbisinin tesiriyle ermeni soyqirimi ile bagli meruzeci olmaqdan imtina edib Bu zaman fransizlar meruzeciliyi belcikali deputat Vandemelebroka hevale edibler Qati sagci ve irqci kimi taninan meruzeci bir defe bele Turkiyede olmadan bir turk resmisi ile gorusmeden hesabat hazirlayib Avropa Parlamentinin Siyasi Komitesi buranin tarix qurumu olmadigini esas getirerek hesabati qebul etmeyib Fransizlar komitenin italiyali basqanina yeniden sesverme kecirmesi ucun tezyiq gosteribler amma o redd edib Komite sedrinin selahiyyet muddeti bitdikden sonra is yeniden baslayib ve fransizlar isteklerine nail olublar 1987 ci il iyulun 18 de ermenilerin uzuk qasi kimi dovreye aldigi Avropa Parlamenti ermeni soyqirimi ni faktiki taniyan qerar qebul edib Bu texminen o erefeye tesaduf edirdi ki Turkiye Avropa Birliyine uzvluk niyyetini aciq ifade elemeye baslamisdi Avropa Parlamenti qerarini 2005 ci ilde tezeledi Turkiye Avropa Birliyine uzvlukle bagli alayarimciq muzakire tarixi almazdan bir ay evvel Hemin qerarda Turkiyenin 1915 ci ilde bas verenleri soyqirim kimi tanimasi Avropa Birliyine uzvluyun esas sertlerinden biri olaraq gosterilir Dogrudur Turkiye ucun direktiv Kopenhagen meyarlaridir Avropa Parlamentinin qerarlari direktiv yox tovsiye xarakteri dasiyir Amma nezere almaq lazimdir ki en sonda Turkiyenin tam uzvluyune ses verecek qurum Avropa Parlamentidir Hemin sesvermede eger Turkiye bu sesvermeye qeder gede bilecekse Avropa Parlamentinin qerarlari gundeme gelecek ve Ankaranin bu sertleri yerine yetirmesi teleb edilecek Biz ha desek de ki bu edaletsizlikdir Umumiyyetle ermenilerin ve ermeni lobbisinin hedefi 4 T adlanan teleblerinin yerine yetirilmesidir Soyqirim in dunyada taninmasi Turkiyenin soyqirim i tanimasi Turkiyenin soyqirim a ugramis adamlarin varislerine tezminat odemesi Turkiyenin Serqinde ermenilere torpaq verilmesi Birinci hedefe faktiki olaraq yaxinlasiblar Artiq demek olar ki butun Qerb metbuati ve ictimaiyyeti soyqirim iddialarini qebul edir Qalir meselenin huquqi ve siyasi terefi Bunun ucun ABS Konqresinin qerari helledici ehemiyyet dasiyir Bu qetname basqa olkelerin qerarlarina benzemeyecek Hemin layihe kecse Ingiltere basda olmaqla Turkiyenin diger muttefiqleri beynelxalq qurumlar da herekete kececek ustelik ermeni lobbisinin Turkiyeden tezminat telebleri ciddi bir esasla gundeme gelecek Ermeniler bu qerari qebul etdirmeye cox yaxindirlar Ermeniler sadece taninmayla kifayetlenmeyibler adicekilen olkelerin ekseriyyetinde soyqirim abidelerinin qoyulmasina nail olublar bednam iddialarini teblig eden 45000 sayt yaradiblar filmler cekdiribler bezi olkelerde Almaniyada movzunu dersliklere saliblar kitablar yazdiriblar ve indi de demokratik Avropa dovletlerinde soyqirim yoxdu deyenin cezalandirilmasini qanunilesdirirler 1919 1920 ci iller Istanbul herbi tribunaliOsmanli imperiyasi Birinci Dunya muharibesinde meglub olduqndan sonra Mudros muqavilesine esasen muttefiq qosunlari Istanbula daxil oldular Bu andan etibaren sultanin hakimiyyeti formal xarakter dasimaga basladi Birinci dunya muharibesi zamani Osmanli imperiyasina ve turklere qarsi apardiqlari irqci tebligata beraet qazandirmaq hem de muttefiqlere problem yarada bilecek insanlari Istanbuldan uzaqlasdirmaq ucun isgalcilar herbi tribunal qurmaq fikrine qeldiler Formal olaraq bu tribunal herbi cinayetler toredmis insanlarin ingilis herbi esirleri ile sert reftar ve ermenilerin oldurulmesi cezalandirilmasi meqsedi gudurdu Muttefiq quvveleri terefinden cox sayda dovlet memuru herbci ve siyasetci hebs olunaraq Maltaya gonderildi Lakin bir muddet sonra Maltaya aparilan insanlarin gunahini subut ede bilmedikleri ucun muttefiqler onlari azad etmeye mecbur oldular Istanbulda fealiyyet gosteren tribunal esasen dovlet memurlarinin kaymakamlar valiler ve jandarmeriya ve ordu zabitlerini istintaqa celb edirdi Osmanli dovletinin butun arxivleri ellerinde olmasina baxmayaraq muttefiqler gencturklerin ermeni soyqirimi toredmek istedikleri barede hec bir subut elde ede bilmediler Bu seraitde tribunalin komeyine genc turkler i oz siyasi opponenti goren bezi siyasi quvveler elece de ermeni teskilatlari tribunali sahidlerle temin etmeye basladilar Qeyd etmek lazimdir ki bir sira sebeblerden dolayi bu tribunalda sultan ve onun yaxin cevresi de maraqli idi Mehkeme zamani Osmanli dovletinin cinayet huququ ve elementar huquqi normalar kobud sekilde pozulmasina muttehimlerin xeyrine ifade veren sahidlerin mehkemeye buraxilmamasina baxmayaraq mehkeme bir nece nefer baresinde olum hokmu cixarir Telet pasanin teleqramlari1920 ci illerde Aram Andonyan adli ermeni tarixci Londonda Parisde ve Bostonda ABS Naim beyin xatireleri ermenlerin kocurulmesi ve qetli haqda resmi turk senedleri The Memoirs of Naim Bey Turkish Official Documents Relating to the Deportation and the Massacres of Armenians adli kitablar derc etdirir Bu kitablarda Telet pasaya aid oldugu iddia edilen ve ermenilerin kutlevi qetlini emr eden 50 teleqram ve 2 mektub var Andonyanin iddiasina gore bu materiallari Helebi tutmus general Allenbinin ordusu askar etmisdir Bir sira ermeni ve ermeniperest tarixciler bu materiallarin saxta olmadigini ve eremi soyqirimini subut eden faktlardan biri oldugunu iddia edirler Maraqlidir ki ingilis ordusu Istambulu isgal etdikden sonra genc turklerin herbi cinayetler toredmis numayendelerinin mehkeme qarsisina cixarldigi Istambul herbi tribunali Andonyanin materiallarini saxta saymis ve bunu subut kimi qebul etmemisdir Bir geder sonra Berlinde Telet pasani qetle yetirmis Soqomon Teyleryanin mehkemesi zamani ermeni soyqiriminin subutu kimi teqdim olunmus Telet pasanin teleqramlari yene de subut kimi gebul olunmur senedlerin ekspertizasini keciren Berlin kriminalistika burosunun ekspertleri senedlerin saxta oldugu qenaetine gelirler Baxmayaraq ki Andonyanin materiallari ciddi akademik cevrelerde qebul olunmur ermeni tarixcileri onlarin saxta olmadiqlarini ve ermeni soyqirimini subut eden faktlardan biri oldugunu iddia edirler Alimlerin movqeyiABS Konqresinin Numayendeler Palatasinin uzvu Ohayo statindan secilmis Jan Smidt uydurma ermeni soyqirimi ni tanimadigi ucun ermenilerin qezebine tus gelmisdir J Smidt bildirib ki 1915 ci il hadiselerini soyqirim kimi qiymetlendirmek dogru deyil Konqresin uzvu kimi hec vaxt ermeni soyqirimi haqqinda layihelere ses vermemisem Her zaman hesab etmisem ki bu mesele Konqresin problemi deyil Bu problemin birdefelik helli ucun mutexessislerden ibaret musteqil beynelxalq komissiyanin yaradilmasi fikrini destekleyirem J Smidt xatirladib ki ABS nin bir sira nufuzlu alimleri de 1915 ci ilde bas vermis facievi hadiseler ucun soyqirim ifadesinin istifadesinin dogru olmadigini beyan edibler Bu alimler arasinda Prinston Universitetinden meshur tarixci Bernard Levis ve Norman Itzkovits Kaliforniya Universitetinden Stenford Sav Lusvill Universitetinden Massacusets Universitetinden ve Boston Universitetinden David Fromkin Brandis Universitetinden Tennessi Texniki Universitetinden Corc Vasinqton Universitetinden Roderik Davidson Hunter Kollecinden Xarici Siyaset Arasdirmalari Institutundan Maykl Radu ve herbi tarixci kimi elm adamlari var J Smidt onun secki kampaniyasina destek vermis sexslerin Turkiye hokumeti ile elaqesinin olmadigini gosteren senedleri de sikayetine elave ederek D Qriqoryanin secki qanunlarini qesden pozdugunu bildirib ve cezalandirilmasini isteyib Taninmasi barede qerarlarin legviUkraynanin Xarkov vilayetinin Izyum Seher Surasi 2010 cu ilde ermeni soyqirimi nin taninmasi haqqinda qebul etdiyi 2009 cu il tarixli qerari legv edib Bu barede Seher Surasinin novbeti sessiyasinda qerar qebul olunub Izyum meri Seher Surasinin qerari legv etmesi ile bagli Krimin azerbaycanli icmasinin rehberi ve Ukrayna Azerbaycanlilari Konqresinin Krim teskilatina muvafiq mektub gonderib bildirib ki ermeni soyqirimi nin taninmasi haqqinda qerarin legvine uzunmuddetli emek serf ederek nail olublar Bu qerar Ukrayna qanunvericiliyine zidd idi ve yerli idareetme orqaninin bele bir qerar qebul etmeye selahiyyeti yoxdur Biz hemcinin Seher Surasinin qebul etdiyi bu qerara huquqi qiymet verilmesi ucun Izyum prokurorluguna muraciet etmisdik Uzunmuddetli mubarizeden sonra qanunsuz ve edaletsiz qerarin legvine nail olduq Artiq ermeni soyqirimi nin taninmasi ile bagli qerarlarin beynelxalq seviyyede legv olunmasi ucun mubarize aparmaq vaxti catib Bunun ucun esaslar lazim oldugundan da kifayet qederdir Xatirladaq ki bu butun dunyada ermeni soyqirimi nin taninmasi barede qerarin legvine dair ilk haldir Ermeni silahli desteleriFilmoqrafiyaErmeni soyqirimi Turkun sozu film 2001 IstinadlarMeselen Derderian K Common Fate Different Experience Gender Specific Aspects of the Armenian Genocide 1915 1917 Holocaust and Genocide Studies ingilis 19 1 1 March 2005 1 25 doi 10 1093 hgs dci001 ISSN 8756 6583 5 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 12 June 2019 the figure of 1 5 million people is generally accepted as a reasonable estimate Tsitsernakaberd Memorial Complex 20 January 2016 tarixinde Istifade tarixi 17 June 2016 Armenian Genocide of 1915 An Overview The New York Times 7 December 2007 10 March 2018 tarixinde Istifade tarixi 12 June 2019 Gocek Fatma Muge Denial of violence Ottoman past Turkish present and collective violence against the Armenians 1789 2009 Oxford University Press 2015 seh 1 ISBN 0 19 933420 X 2016 05 16 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 12 Auron Yair The banality of indifference Zionism amp the Armenian genocide Transaction 2000 seh 44 ISBN 978 0 7658 0881 3 2016 06 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 06 12 Forsythe David P Encyclopedia of human rights Google Books 1 Oxford University Press 11 August 2009 seh 98 ISBN 978 0 19 533402 9 12 May 2016 tarixinde Istifade tarixi 12 June 2019 Chalk Frank Robert Jonassohn Kurt The history and sociology of genocide analyses and case studies Institut montrealais des etudes sur le genocide Yale University Press 10 September 1990 270 ISBN 978 0 300 04446 1 27 May 2016 tarixinde Istifade tarixi 12 June 2019 Huseynova Lale Qondarma ermeni soyqirimi iddiasi tarixi heqiqetden uzaqdir mod gov az Azerbaycan ordusu 2022 04 01 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2019 Cebrayilov Refael Ermenistanin qondarma soyqirimi iddialari iflasa mehkumdur anl az Xalq qezeti 2010 24 aprel 2022 04 30 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2019 Memmedov Xaqani Uydurma ermeni soyqirimi iddiasi tarixi heqiqetden uzaqdir anl az Xalq qezeti 2009 24 aprel 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2019 Ermeni soyqirimi tesdiq Beynelxalq Soyqirim Tedqiqatcilari Assosasiyasinin 2013 12 03 at the Wayback Machine 11 13 iyun 1997 ci ilde Monrealda kecirilmis beynelxalq konfransinda tesdiqlenmisdir ki 1915 ci ilde Osmanli imperiyasi erazisinde etnik ermenilerin kutlevi sekilde oldurulmesi hallari BMT nin Soyqirimlarin qarsisinin alinmasi ve bu hadiselerin gunahkarlarinin cezalandirilmasi Konvensiyasina ing Convention on the Prevention and Punishment of Genocide esasen soyqirimi hadisesidir Hemin sened hem de Ermeni soyqiriminin Turkiye hokumeti onun resmi ve qeyri resmi temsilcileri ve terefdaslari terefinden inkar edilmesini pisleyir Council of Europe Parliamentary Assembly Resolution Armenian genocide 2017 08 10 tarixinde Istifade tarixi 2015 12 04 Ermeni soyqirimi 2022 08 12 at the Wayback Machine Britannika Ensiklopediyasi Israel W Charny Encyclopedia of genocide Santa Barbara California ABC CLIO 1999 Vol 1 P 161 718 p ISBN 978 0 87436 928 1 Totten Bartrop Jacobs Dictionary of Genocide P 19 Kieser Hans Lukas Schaller Dominik J Der Volkermord an den Armeniern und die Shoah German Chronos 2002 seh 114 ISBN 3 0340 0561 X Walker Christopher J Armenia The Survival of A Nation London Croom Helm 1980 200 3 Toynbee Arnold Sarafian Ara redaktor The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire 1915 1916 Documents Presented to Viscount Grey of Falloden uncensored Princeton NJ Gomidas 2000 635 49 ISBN 0 9535191 5 5 Hyde Jennifer Polish Jew gave his life defining fighting genocide CNN 2 December 2008 3 December 2008 tarixinde The War of the World Twentieth Century Conflict and the Descent of the West New York Penguin Press 2006 seh 177 ISBN 1 59420 100 5 PDF Genocide Watch 13 June 2005 11 October 2017 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 December 2015 The Self Delusion of Great Calamity What Medz Yeghern Actually Means Today Armenian Weekly 12 January 2013 14 November 2021 tarixinde Istifade tarixi 4 December 2015 Kieser Hans Lukas Schaller Dominik J Der Volkermord an den Armeniern und die Shoah The Armenian genocide and the Shoah German Chronos 2002 seh 114 ISBN 3 0340 0561 X Walker Christopher J Armenia The Survival of A Nation London Croom Helm 1980 200 03 Toynbee Arnold Sarafian Ara redaktor The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire 1915 1916 Documents Presented to Viscount Grey of Falloden uncensored Princeton NJ Gomidas 2000 635 649 ISBN 0 9535191 5 5 Schaller Dominik J Zimmerer Jurgen Late Ottoman genocides the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies introduction Journal of Genocide Research 10 1 2008 7 14 doi 10 1080 14623520801950820 Jones Adam Genocide A Comprehensive Introduction Taylor amp Francis 2010 171 72 ISBN 978 0 203 84696 4 2022 04 30 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 A resolution was placed before the IAGS membership to recognize the Greek and Assyrian Chaldean components of the Ottoman genocide against Christians alongside the Armenian strand of the genocide which the IAGS has already formally acknowledged The result passed emphatically in December 2007 despite not inconsiderable opposition was a resolution which I co drafted reading as follows The Many Armenian Diasporas Then and Now GeoCurrents 14 July 2016 tarixinde Istifade tarixi 13 December 2015 Totally Unofficial The Autobiography of Raphael Lemkin New Haven and London Yale University Press 2013 19 20 ISBN 978 0 300 18696 3 2022 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 The Armenian Genocide 1915 16 Overview 2018 07 10 at the Wayback Machine Council of Europe Parliamentary Assembly Resolution Armenian National Institute 10 August 2017 tarixinde Istifade tarixi 17 June 2016 The War of the World Twentieth Century Conflict and the Descent of the West New York Penguin Press 2006 seh 177 ISBN 1 59420 100 5 PDF Genocide Watch 13 June 2005 11 October 2017 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 December 2015 The Holocaust in Comparative and Historical Perspective IDEA A Journal of Social Issues 3 2 1 April 1998 ISSN 1523 1712 5 April 2022 tarixinde Istifade tarixi 12 November 2020 For Turkey denying an Armenian genocide is a question of identity america aljazeera com 2016 02 25 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2019 Alabama Becomes 49th U S State to Recognize the Armenian Genocide March 20 2019 June 2 2019 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2019 The Armenian genocide history politics ethics Hovannisian Richard G New York St Martin s Press 1992 seh xvi ISBN 0 312 04847 5 OCLC 23768090 Stanley Alessandra A PBS Documentary Makes Its Case for the Armenian Genocide With or Without a Debate The New York Times 17 April 2006 13 September 2018 tarixinde Istifade tarixi 12 November 2020 Khatchig Mouradian Explaining the Unexplainable The Terminology Employed by the Armenian Media when Referring to 1915 2018 02 06 at the Wayback Machine The Armenian Weekly 23 September 2006 Krikor Beledian L experience de la catastrophe dans la litterature armenienne Revue d histoire armenienne contemporaine no 1 1995 p 131 Martine Hovanessian Exil et catastrophe armenienne le difficile travail de deuil in William Berthomiere and Christine Chivallon eds Les diasporas dans le monde contemporain Paris Karthala MSHA 2006 p 231 Hovhannissian Nikolay Le genocide armenien Yerevan Zangak 97 2005 seh 5 ISBN 9993023299 2022 08 28 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 Erdogan tells Germany to look at own genocide history Yeni Safak 6 June 2016 Armenian claims of genocide during the 1915 events Turkey denies the alleged Armenian genocide 1 2017 10 20 at the Wayback Machine History group head slams outlandish German resolution aa com tr 7 June 2016 9 August 2018 tarixinde Istifade tarixi 20 iyul 2019 Ayda Erbal Mea Culpas Negotiations Apologias Revisiting the Apology of Turkish Intellectuals in Birgit Schwelling ed Reconciliation Civil Society and the Politics of Memory Transnational Initiatives in the 20th Century Bielefeld Transcript 2012 p 88 Seemingly unaware that any term used to refer to a historical crime of this nature is necessarily always already politicized when used in this context just as when President Obama used the same term as a means of avoiding the word genocide Medz Yeghern ceases to be a private term of communal mourning for Armenians it becomes something else a political instrument in the hands of others International Center for Transitional Justice 8 May 2006 3 July 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Bartrop Paul R Leonard Jacobs Steven Modern Genocide The Definitive Resource and Document Collection 2014 seh 170 ISBN 978 1 61069 364 6 2019 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 The Armenian Genocide an interpretation Winter Jay redaktor America and the Armenian Genocide of 1915 Cambridge University Press 2004 52 53 ISBN 978 1 139 45018 8 2022 08 28 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 This is the report of the British expert Benjamin Whitaker who was tasked by the Sub Commission to research the problem and come up with his evaluation After eight years of research Whitaker concluded that the First World War Armenian experience was a case of genocide within the terms of the meaning of the UN Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide Whitaker saw fit however to describe it as a war conditioned aberration International Association of Genocide Scholars Letter to Prime Minister Erdogan Genocide Watch 13 June 2005 4 June 2007 tarixinde PDF Elie Wiesel Foundation 9 April 2007 10 July 2007 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Danielyan Emil Nobel Laureates Call For Armenian Turkish Reconciliation Radio Free Europe Radio Liberty 10 April 2007 2 July 2007 tarixinde Phillips David L Nobel Laureates Call For Turkish Armenian Reconciliation PDF The Elie Wiesel Foundation for Humanity 9 April 2007 23 June 2007 tarixinde PDF 26 August 2007 Archived from the original on 28 August 2007 Martyred Armenia 1918 ISBN 0 87899 003 8 Toynbee Arnold Joseph Turkey a Past and a Future 1917 pp 22 23 Herzig Edmund Kurkchiyan Marina The Armenians Past and Present in the Making of National Identity Routledge 2004 seh 47 ISBN 978 1 135 79837 6 2019 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 Khachaturian Lisa Cultivating Nationhood in Imperial Russia The Periodical Press and the Formation of a Modern Armenian Identity Transaction Publishers 2011 seh 1 ISBN 978 1 4128 1372 3 2016 06 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 Historical Dictionary of Armenia 2nd Scarecrow Press 2010 seh 337 ISBN 978 0 8108 7450 3 2019 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 The Dual Role of the Armenian Amira Class within the Ottoman Government and the Armenian Millet 1750 1850 Braude Benjamin Lewis Bernard redaktorlar Christians and Jews in the Ottoman Empire The Functioning of a Plural Society I New York Holmes amp Meier 1982 Barsoumian Hagop The Eastern Question and the Tanzimat Era redaktor The Armenian People From Ancient to Modern Times II Foreign Dominion to Statehood The Fifteenth Century to the Twentieth Century New York St Martin s 1997 175 201 ISBN 0 312 10168 6 Hambaryan Azat S Hayastani soc ial tntesakan ew k aġak akan drowt yowne 1970 1900 t t Հայաստանի սոցիալ տնտեսական և քաղաքական դրությունը 1870 1900 թթ Armenia s social economic and political situation 1870 1900 ve b redaktorlar Hay Coġovrdi Patmowt yown Հայ Ժողովրդի Պատմություն History of the Armenian People ermeni 6 Yerevan Armenian Academy of Sciences 1981 seh 22 Gabor Agoston Bruce Alan Masters Encyclopedia of the Ottoman Empire Infobase Publishing 21 May 2010 seh 185 ISBN 978 1 4381 1025 7 26 July 2020 tarixinde Istifade tarixi 12 November 2020 New York HarperCollins 2003 ISBN 0 06 019840 0 A Shameful Act The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility New York Metropolitan Books 2006 1 93 ISBN 0 8050 7932 7 2019 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 Greene Joseph K Leavening the Levant Boston The Pilgrim Press 1916 M Hakan Yavuz Orientalism the Terrible Turk and Genocide Middle East Critique 23 2 2014 111 126 112 2022 08 28 tarixinde Istifade tarixi 2015 10 17 Arxivlenmis suret 2019 11 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 12 2016 03 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 19 Arxivlenmis suret 2019 06 14 tarixinde Istifade tarixi 2011 05 17 2018 09 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 19 2016 03 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 05 08 Arxivlenmis suret 2022 08 28 tarixinde Istifade tarixi 2011 05 08 http az apa az xeber ABSh Konqresinin uzvu 1915 ci 153230 html olu kecid 2016 03 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 04 01 Hemcinin baxErmeni terrorizmi Azerbaycanlilarin soyqirimi gunuEdebiyyatGurko Kryazhin V Armyanskij vopros BSE Izd 1 t 3 M 1926 S 437 440 2008 07 20 at the Wayback Machine Baku Kommunist 1990 16 s 50000 ekz Na azerb i rus yaz Qeydler1 5 milyon en cox istifade edilen reqemdir Lakin muxtelif menbelerde 800 000 den 1 800 000 e kimi 98 muxtelif reqemler gosterilir Azerbaycan dovletinin 1915 ci ilde bas vermis bu hadiseleri soyqirim olaraq tanimamasina gore azerbaycandilli elmi ve publisistik edebiyyatda hemin hadiselerden behs edilerken ekser hallarda adin evveline Qondarma ve ya Uydurma sozu de elave edilir Butun nufuzlu ensiklopediyalar ve ekser akademik menbelerde hadise Ermeni soyqirimi adiyla teqdim edilir ile Հայոց ցեղասպանութիւն Hadiseleri soyqirimi kimi qebul etmemis yegane stat Mississippidir SerhlerXarici kecidlerVikianbarda Ermeni soyqirimi ile elaqeli mediafayllar var Muselmanin sonraki Soyqirimi yaxud ermeniler Soyqirimi Dunyaya ne vaxtdan ve ne cur qebul etdirmeye baslayiblar 2007 12 18 at the Wayback Machine Ermeni Soykirimi iddiasi hakkinda bilgi olu kecid turk AZERBAYCANLILARIN SOYQIRIMI VE DEPORTASIYASI Cemil Hesenli Ermeni soyqirimi Caucasus amp Globalization jurnali Cemil Hesenli Ermenilerin genosid mifi tarixi faktlar ne deyir SONUNCU HISSE az azadliq info 2015 04 24 2015 04 26 tarixinde Istifade tarixi 2015 04 26

Nəşr tarixi: İyun 24, 2024, 10:34 am
Ən çox oxunan
  • Oktyabr 13, 2024

    Səidabad (Xoy)

  • Oktyabr 13, 2024

    Səidabad (Nəmin)

  • Oktyabr 13, 2024

    Səidabad (Marağa)

  • Oktyabr 13, 2024

    Səidabad (Germi)

  • Oktyabr 13, 2024

    Səidabad (Bostanabad)

Gündəlik

  • Azərbaycan dili

  • Orse muzeyi

  • HƏMAS–İsrail müharibəsi

  • Sudanda vətəndaş müharibəsi (2023–hal-hazırda)

  • Zülfüqar Rüfətoğlu

  • The New York Times

  • Osama Vinladen

  • Seneqal

  • 1989

  • 1993

NiNa.Az - Studiya

  • Vikipediya

Bülletendə Qeydiyyat

E-poçt siyahımıza abunə olmaqla siz həmişə bizdən ən son xəbərləri alacaqsınız.
Əlaqədə olmaq
Bizimlə əlaqə
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Bütün hüquqlar qorunur.
Müəllif hüququ: Dadaş Mammedov
Yuxarı