Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dezoksiribonuklein turşusu (DNT) — canlı orqanizmin formalaşması və həyati proseslərini davam etdirə bilməsi üçün irsi informasiyanın saxlanıldığı, nəsildən-nəslə ötürülən biopolimerdir. Bütün orqanizmlər, bəzi viruslar da daxil olmaq üzrə DNT-yə sahibdir.
DNT heyvan vəya bitki kimi eukariot hüceyrələrdə nüvədə yerləşir. Buradaki DNT hüceyrənin bəzi mərhələlərində xromosom şəklində yüksək dərəcədə sıxışdırılır. Eukariotlarda DNT, həmçinin, mitoxondri və ya plastid kimi bəzi orqanellərdə də var. Bakteriya vəya arxey kimi prokariot orqanizmlərdə isə, DNT nüvəvari ərazidə hüceyrə membranına tutunmuş haldadır. Bu orqanizmlərdə plazmid deyilən, avtonom bölünə bilən kiçik və adətən dairəvi DNT molekulları da mövcuddur. Bundan başqa bəzi viruslar genetik material olaraq təkzəncirli və ya ikizəncirli DNT molekuluna sahibdir.
Quruluş
DNT molekulunun əsas rolu hüceyrədə uzunmüddətli informasiyanın saxlanılmasıdır. DNT ən önəmlisi gen olan bir sıra vahidlərə bölünür.
Kimyəvi cəhətdən, DNT nukleotid deyilən vahidlərdən əmələ gələn uzun polimerdir. Hər bir nukleotid azotlu əsas, şəkər (dezoksiriboza) və fosfat qrupundan meydana gəlir. DNT zəncirinin onurğasını fosfat və şəkər qrupları əmələ gətirir, əsaslar isə ikili zəncirin iç qismində digər tərəfdəki əsas ilə qarşı qarşıya duracaq şəkildədir. DNT molekulunun bu cür iki zəncirli quruluşu təbiətdə çoxluq təşkil edir və spiral formasına büründüyü üçün ikiqat spiral adını almasına səbəb olmuşdur.
DNT molekulunda dörd növ azotlu əsas mövcuddur: adenin, quanin, timin və sitozin. Molekulun bir zəncirindəki əsaslar digər zəncirdəki əsaslar ilə komplementarlıq prinsipinə uyğun olaraq rabitə meydana gətirirlər. Belə ki, adenin sadəcə timin ilə, quanin isə sadəcə sitozin ilə qoşalaşmaqdadır. Məhz bu xususiyyət DNT maddəsininin üzünün çıxarılmasına və məlumatın RNT polimerinə ötürülməsinə imkan verir. Bu özəlliklər hüceyrə strukturlarının yaradılması və işlədilməsi, eləcə də informasiyanın bir sonraki nəslə keçirilməsi kimi təməl proseslərin əsasını təşkil etməkdədir.
DNT molekulunun fiziki quruluşunun 1953-cü ildə kəşfi biologiya elmi tarixində çevriliş nöqtələrindən birinə çevrilmişdir. Bu müstəsna kəşf üçün Fransis Krik, Ceyms Uatson, Mauris Uilkins 1962-ci ildə Fiziologiya və Tibb üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdir.
Bioloji funksiya
DNT, genetik kod vasitəsiylə nukleotidlərin ardıcıllığı şəklində saxlanılan genetik informasiyanın daşıyıcısıdır. adlanan proses nəticəsində DNT özünün genetik olaraq tamamilə eynisi olan iki kopyasını yaratmaqdadır, beləcə molekulda saxlanılan irsi informasiya yeni nəsillərə ötürüləbilməkdədir. DNT-dəki informasiyanın reallaşması genlerin ifadə edilməsi nəticəsində yəni transkripsiya və translyasiya adlanan proseslər nəticəsində olmaqdadır. Transkripsiya DNT əsasında RNT-nin yaradılması, translyasiya isə RNT əsasında zülalların istehsalıdır.
Nukleotidlərin ardıcıllığında saxlanılar informasiya müxtəlif növ RNT tiplərinin yaranmasına yarayır: informasiya (qəlib, matriks) RNT (mRNT), ribosomal () və nəqliyyat RNT (). Bütün RNT növləri zülal istehsalında rol alırlar. mRNT özündə yaradılacaq zülalın amin turşuları ardıcıllığı məlumatını saxlayır. rRNT ribosomun əsas tərkibində yer alır. tRNT isə amin turşularını ribosomdaki zülal quraşdırma aktiv mərkəzinə daşıyır.
Bir qayda olaraq DNT prokariotlarda dairəvi şəkildə, eukariotlarda isə dairəvi olmayan düz molekul şəklində xromosomlarda tapılır. İnsanda nüvə DNT-si 46 parçadan ibarət olub təxminən 3 milyard əsas cütündən ibarətdir. Uotson-Krik modelinə əsasən 2 zəncir arasında məsafə 20A°dır, zəncirin sarmal (tam burulma) boyu isə 34 A°, iki nukleotid arasında məsafə isə 3,4 A° uzunluqdadır. DNT-dəki azotlu əsaslar olan Adenin və Quanin — Purin əsasları, Sitozin və Quanin — Primidin əsasları adlanır. Purinlər kütləcə primidinlərdən 1.38 dəfə daha yüngüldür.
Tarix
DNT tarixdə ilk dəfə İsveçrəli həkim Fridrix Mişer tərəfindən 1869-cu ildə kəşf edilmişdir. Zülallar üzərində tədqiqat aparan Mişer, onlardan çox fərqli xüsusiyyətlərə sahib olan və sadəcə hüceyrə nüvəsində tapılan bir maddə diqqətini cəlb etmiş və bu yeni maddəyə nüvə mənasına gələn "nuklein" adını vermişdir. 1919-da Fobus Levene nukleotidin tərkibindəki azotlu əsas, şəkər və fosfatı aşkar eləyir. Ancaq Levenenin DNT-nin ümumi quruluşu haqqqında irəli sürdüyi səhv idi. O, DNT-nin nukleotidlərin fosfat qruplarının birləşməsi vasitəsilə əmələ gələn qısa və sabit ardıcıllığa malik bir zəncir olduğunu düşünmüşdür. 1937-ci ildə Villiam Osburi Rentgen diffraksiya təcrübəsi ilə göstərir ki, DNT təkrarlanan quruluşa malikdir.
Frederik Qriffit 1928-də bu gün öz adını daşıyan, klassik Qriffit təcrübəsi ilə göstərdi ki, "hamar" və ölü Pneumococcus bakteriyaları ilə canlı və "hamar olmayan" bakteriyaları qarışdıraraq, bu bakteriyanın "hamarlıq" xüsusiyyətləri hüceyrələr arasında köçürülə bilir. 1943-cü ildə Osvald Teodor Averi, Kolin Makleod və Maklin Makkarti DNT-ni genetik informasiyanın daçıyıcısı olaraq irəli sürdüklərində, Qriffit təcrübəsindəki tranformasiyaedici faktorun DNT olduğunu göstərmiş oldular. 1953-cü ildə Alfred Hörşi və Marta Çeyz DNT-nin T2 bakteriofaq virusunun genetik maddəsi olduğunu göstərərək, bir daha sübut etdilər ki, bu molekul irsiyyətdə mərkəzi rol oynamaqdadır.
1953-cü ildə Ceyms Uotson və Frensis Krik, Rozalind Franklin tərəfindən əldə edilən Rentgen diffraksiya şəkilləri və əsasların qoşalaşdığı fakrtlarına arxalanaraq ilk doğru model olaraq qəbul edilən ikili sarmal modelini irəli sürdülər. Bu kəşf ümumilikdə molekulyar biologiyada dönüm nöqtəsi olaraq qəbul edilir. Vatson və Krik modelinə eksperimental sübutlar olan başqa 5 məqalə də sözü gedən modelin təklif edildiyi məqalə ilə birlikdə Nature elmi jurnalında dərc olunmuşdur. Bu məqalələrdən biri Rozalind Franklin və Raymond Qoslinqin Vatson-Krik modelini dəstəkləyən ilk rentqen diffraksiya təcrübəsidir. Franklinin ölümündən sonra 1962-ci ildə Vatson, Krik və Vilkins birlikdə Fiziologiya və Tibb Nobel mükafatına layiq görülürlər. Bu gün də Vatson və Krik modellərinə ən böyük eksperimental sübut olan Franklinin təcrübəsini yetərincə önəm vermədikləri haqda danışılır. Vatson və Krik məqalələrində Franklinə təşəkkür belə etməyiblər.
Krik 1957-ci ildə hal-hazırda molekulyar biologiyanın təməl prinsiplərindən biri kimi qəbul edilən "mərkəzi doğma" aksiyomunu irəli sürür. Bu aksiyom zülalların RNT-dən, RNT-nin isə öz növbəsində DNT-dən istehsal olunduğunu və bu informasiya axışının tək yönlü olduğu prinsipidir. İkili sarmal quruluşunun gərəktirdiyi DNT-nin kopyalanması mexanizmi 1958-ci ildə Meselson-Stahl təcrübəsi ilə aydınlığa qovuşduruldu. Krik və əməkdaşlarının informasiyanın DNT-də üst-üstə düşməyən, yəni ardıcıl kodon adı verilən üçlü əsas şəklində tutulduğunu irəli sürdükdən sonra, Korana, Holli və Nirenberq genetik şifrəni aşkarlamışlardır.
Bu kəşflər molekulyar biologiya elminin doğuşunu təmsil etməkdədirlər.
DNT ikiqat spiralı
DNT molekulunda müəyyən bir bioloji növün irsiyyət məlumatı nukleotidlərin müxtəlif ardıcıllığı şəklində kodlaşdırılmışdır.
DNT makromolekulları ümumi ox ətrafında burulmuş iki zəncirdən təşkil olunmuş spiraldan ibarətdir. Bu onların ikinci quruluşudur. Zülallarda olduğu kimi, ikinci quruluşun saxlanmasında hidrogen rabitələrinin böyük rolu var. Onlar burada makromolekulun müxtəlif zəncirlərin pirimidin və purin əsasları arasında əmələ gəlir, zülal makromolekullarının radikallarından fərqli olaraq, bu əsaslar spiralın xaricində deyil, daxilində yerləşir.
Məlumdur ki, hidrogen rabitələri qismən müsbət yüklü hidrogen atomları ilə qismən mənfi yüklü oksigen atomları arasında əmələ gəlir. Buradan aydın olur ki, oxşar rabitələr, həmçinin hidrogen atomları ilə kifayət dərəcədə mənfi yükə malik azot atomları arasında yaranır. Azotlu əsaslar müəyyən bir prinsip əsasında, sanki bir- birini tamalayaraq birləşir: pirimidin əsası mütləq purin əsası ilə və əksinə birləşir ki, bu zaman molekulun zəncirləri həmişə üç hetrotsikldən (iki və dörd heterotsikldən deyil) ibarət eyni pillələr olur.
Bu, DNT-nin bütöv molekulunun quruluşunda bərabərliyi təmin edir. Belə cütlərin əmələ gəlməsi zamanı aşağıdakı qanunauyğunluq gözlənilir: cütləri əmələ gətirən əsaslardan biri purin, digəri isə pirimidin əsası olur. Bir qayda olaraq adenin timinlə, quanin isə yalnız sitozinlə cüt əmələ gətirir.
Məhz bu cür cütlərin əmələ gəlməsi bütövlükdə DNT-nin ikiqat spiralının komplementarlığını təmin edir. Zülalların və nuklein turşularının kimyası və biokimyası öz inkşafına yeni elmlərin – bioüzvi kimya, molekulyar biologiya, gen mühəndisliyi elmlərinin yaranmasına gətirib çıxartdı. Bu elm sahələri bəşəriyyətin qarşısında həyatın sirlərinə daha dərindən yanaşmağa və dərk edilə bilən qanunauyğunluqlardan praktik məqsədlər üçün daha geniş istifadə etməyə tükənməz imkanlar açdı.
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 521. ISBN .
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. III ҹилд: Гајыбов—Елдаров. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1979. С. 360.
- Urry, Lisa; Cain, Michael; Wasserman, Steven; Minorsky, Peter; Reece, Jane. Campbell Biology (11th). New York: Pearson. 2017. ISBN .
- Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P. Molecular Biology of the Cell (6th). Garland. 2014. səh. Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes. ISBN . 14 iyul 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 30 dekabr 2022. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Berg J, Tymoczko J, Stryer L. Biochemistry. W.H. Freeman and Company. 2002. ISBN .
- "Nobel mükafatı". nobelprize.org (ingilis). 2020-05-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-29. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
- Watson JD, Crick FH. "Molecular structure of nucleic acids; a structure for deoxyribose nucleic acid" (PDF). Nature. 171 (4356). aprel 1953: 737–38. Bibcode:1953Natur.171..737W. doi:10.1038/171737a0. ISSN 0028-0836. PMID 13054692. 4 fevral 2007 tarixində (PDF).
Xarici keçidlər
- Tübitak-DNT 2007-07-06 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dezoksiribonuklein tursusu DNT canli orqanizmin formalasmasi ve heyati proseslerini davam etdire bilmesi ucun irsi informasiyanin saxlanildigi nesilden nesle oturulen biopolimerdir Butun orqanizmler bezi viruslar da daxil olmaq uzre DNT ye sahibdir DNT molekulunun umumi qurulusu animasiya DNT heyvan veya bitki kimi eukariot huceyrelerde nuvede yerlesir Buradaki DNT huceyrenin bezi merhelelerinde xromosom seklinde yuksek derecede sixisdirilir Eukariotlarda DNT hemcinin mitoxondri ve ya plastid kimi bezi orqanellerde de var Bakteriya veya arxey kimi prokariot orqanizmlerde ise DNT nuvevari erazide huceyre membranina tutunmus haldadir Bu orqanizmlerde plazmid deyilen avtonom bolune bilen kicik ve adeten dairevi DNT molekullari da movcuddur Bundan basqa bezi viruslar genetik material olaraq tekzencirli ve ya ikizencirli DNT molekuluna sahibdir QurulusAtom seviyyesinde DNT qurulusu DNT molekulunun esas rolu huceyrede uzunmuddetli informasiyanin saxlanilmasidir DNT en onemlisi gen olan bir sira vahidlere bolunur Kimyevi cehetden DNT nukleotid deyilen vahidlerden emele gelen uzun polimerdir Her bir nukleotid azotlu esas seker dezoksiriboza ve fosfat qrupundan meydana gelir DNT zencirinin onurgasini fosfat ve seker qruplari emele getirir esaslar ise ikili zencirin ic qisminde diger terefdeki esas ile qarsi qarsiya duracaq sekildedir DNT molekulunun bu cur iki zencirli qurulusu tebietde coxluq teskil edir ve spiral formasina burunduyu ucun ikiqat spiral adini almasina sebeb olmusdur DNT molekulunda dord nov azotlu esas movcuddur adenin quanin timin ve sitozin Molekulun bir zencirindeki esaslar diger zencirdeki esaslar ile komplementarliq prinsipine uygun olaraq rabite meydana getirirler Bele ki adenin sadece timin ile quanin ise sadece sitozin ile qosalasmaqdadir Mehz bu xususiyyet DNT maddesininin uzunun cixarilmasina ve melumatin RNT polimerine oturulmesine imkan verir Bu ozellikler huceyre strukturlarinin yaradilmasi ve isledilmesi elece de informasiyanin bir sonraki nesle kecirilmesi kimi temel proseslerin esasini teskil etmekdedir DNT molekulunun fiziki qurulusunun 1953 cu ilde kesfi biologiya elmi tarixinde cevrilis noqtelerinden birine cevrilmisdir Bu mustesna kesf ucun Fransis Krik Ceyms Uatson Mauris Uilkins 1962 ci ilde Fiziologiya ve Tibb uzre Nobel mukafatina layiq gorulmusdir Bioloji funksiyaDNT genetik kod vasitesiyle nukleotidlerin ardicilligi seklinde saxlanilan genetik informasiyanin dasiyicisidir adlanan proses neticesinde DNT ozunun genetik olaraq tamamile eynisi olan iki kopyasini yaratmaqdadir belece molekulda saxlanilan irsi informasiya yeni nesillere oturulebilmekdedir DNT deki informasiyanin reallasmasi genlerin ifade edilmesi neticesinde yeni transkripsiya ve translyasiya adlanan prosesler neticesinde olmaqdadir Transkripsiya DNT esasinda RNT nin yaradilmasi translyasiya ise RNT esasinda zulallarin istehsalidir Nukleotidlerin ardicilliginda saxlanilar informasiya muxtelif nov RNT tiplerinin yaranmasina yarayir informasiya qelib matriks RNT mRNT ribosomal ve neqliyyat RNT Butun RNT novleri zulal istehsalinda rol alirlar mRNT ozunde yaradilacaq zulalin amin tursulari ardicilligi melumatini saxlayir rRNT ribosomun esas terkibinde yer alir tRNT ise amin tursularini ribosomdaki zulal qurasdirma aktiv merkezine dasiyir Bir qayda olaraq DNT prokariotlarda dairevi sekilde eukariotlarda ise dairevi olmayan duz molekul seklinde xromosomlarda tapilir Insanda nuve DNT si 46 parcadan ibaret olub texminen 3 milyard esas cutunden ibaretdir Uotson Krik modeline esasen 2 zencir arasinda mesafe 20A dir zencirin sarmal tam burulma boyu ise 34 A iki nukleotid arasinda mesafe ise 3 4 A uzunluqdadir DNT deki azotlu esaslar olan Adenin ve Quanin Purin esaslari Sitozin ve Quanin Primidin esaslari adlanir Purinler kutlece primidinlerden 1 38 defe daha yunguldur TarixFrensis Krik DNT tarixde ilk defe Isvecreli hekim Fridrix Miser terefinden 1869 cu ilde kesf edilmisdir Zulallar uzerinde tedqiqat aparan Miser onlardan cox ferqli xususiyyetlere sahib olan ve sadece huceyre nuvesinde tapilan bir madde diqqetini celb etmis ve bu yeni maddeye nuve menasina gelen nuklein adini vermisdir 1919 da Fobus Levene nukleotidin terkibindeki azotlu esas seker ve fosfati askar eleyir Ancaq Levenenin DNT nin umumi qurulusu haqqqinda ireli surduyi sehv idi O DNT nin nukleotidlerin fosfat qruplarinin birlesmesi vasitesile emele gelen qisa ve sabit ardicilliga malik bir zencir oldugunu dusunmusdur 1937 ci ilde Villiam Osburi Rentgen diffraksiya tecrubesi ile gosterir ki DNT tekrarlanan qurulusa malikdir Frederik Qriffit 1928 de bu gun oz adini dasiyan klassik Qriffit tecrubesi ile gosterdi ki hamar ve olu Pneumococcus bakteriyalari ile canli ve hamar olmayan bakteriyalari qarisdiraraq bu bakteriyanin hamarliq xususiyyetleri huceyreler arasinda kocurule bilir 1943 cu ilde Osvald Teodor Averi Kolin Makleod ve Maklin Makkarti DNT ni genetik informasiyanin daciyicisi olaraq ireli surduklerinde Qriffit tecrubesindeki tranformasiyaedici faktorun DNT oldugunu gostermis oldular 1953 cu ilde Alfred Horsi ve Marta Ceyz DNT nin T2 bakteriofaq virusunun genetik maddesi oldugunu gostererek bir daha subut etdiler ki bu molekul irsiyyetde merkezi rol oynamaqdadir 1953 cu ilde Ceyms Uotson ve Frensis Krik Rozalind Franklin terefinden elde edilen Rentgen diffraksiya sekilleri ve esaslarin qosalasdigi fakrtlarina arxalanaraq ilk dogru model olaraq qebul edilen ikili sarmal modelini ireli surduler Bu kesf umumilikde molekulyar biologiyada donum noqtesi olaraq qebul edilir Vatson ve Krik modeline eksperimental subutlar olan basqa 5 meqale de sozu geden modelin teklif edildiyi meqale ile birlikde Nature elmi jurnalinda derc olunmusdur Bu meqalelerden biri Rozalind Franklin ve Raymond Qoslinqin Vatson Krik modelini destekleyen ilk rentqen diffraksiya tecrubesidir Franklinin olumunden sonra 1962 ci ilde Vatson Krik ve Vilkins birlikde Fiziologiya ve Tibb Nobel mukafatina layiq gorulurler Bu gun de Vatson ve Krik modellerine en boyuk eksperimental subut olan Franklinin tecrubesini yeterince onem vermedikleri haqda danisilir Vatson ve Krik meqalelerinde Frankline tesekkur bele etmeyibler Krik 1957 ci ilde hal hazirda molekulyar biologiyanin temel prinsiplerinden biri kimi qebul edilen merkezi dogma aksiyomunu ireli surur Bu aksiyom zulallarin RNT den RNT nin ise oz novbesinde DNT den istehsal olundugunu ve bu informasiya axisinin tek yonlu oldugu prinsipidir Ikili sarmal qurulusunun gerektirdiyi DNT nin kopyalanmasi mexanizmi 1958 ci ilde Meselson Stahl tecrubesi ile aydinliga qovusduruldu Krik ve emekdaslarinin informasiyanin DNT de ust uste dusmeyen yeni ardicil kodon adi verilen uclu esas seklinde tutuldugunu ireli surdukden sonra Korana Holli ve Nirenberq genetik sifreni askarlamislardir Bu kesfler molekulyar biologiya elminin dogusunu temsil etmekdedirler DNT ikiqat spiraliDNT molekulunda mueyyen bir bioloji novun irsiyyet melumati nukleotidlerin muxtelif ardicilligi seklinde kodlasdirilmisdir DNT makromolekullari umumi ox etrafinda burulmus iki zencirden teskil olunmus spiraldan ibaretdir Bu onlarin ikinci qurulusudur Zulallarda oldugu kimi ikinci qurulusun saxlanmasinda hidrogen rabitelerinin boyuk rolu var Onlar burada makromolekulun muxtelif zencirlerin pirimidin ve purin esaslari arasinda emele gelir zulal makromolekullarinin radikallarindan ferqli olaraq bu esaslar spiralin xaricinde deyil daxilinde yerlesir Melumdur ki hidrogen rabiteleri qismen musbet yuklu hidrogen atomlari ile qismen menfi yuklu oksigen atomlari arasinda emele gelir Buradan aydin olur ki oxsar rabiteler hemcinin hidrogen atomlari ile kifayet derecede menfi yuke malik azot atomlari arasinda yaranir Azotlu esaslar mueyyen bir prinsip esasinda sanki bir birini tamalayaraq birlesir pirimidin esasi mutleq purin esasi ile ve eksine birlesir ki bu zaman molekulun zencirleri hemise uc hetrotsiklden iki ve dord heterotsiklden deyil ibaret eyni pilleler olur Bu DNT nin butov molekulunun qurulusunda beraberliyi temin edir Bele cutlerin emele gelmesi zamani asagidaki qanunauygunluq gozlenilir cutleri emele getiren esaslardan biri purin digeri ise pirimidin esasi olur Bir qayda olaraq adenin timinle quanin ise yalniz sitozinle cut emele getirir Mehz bu cur cutlerin emele gelmesi butovlukde DNT nin ikiqat spiralinin komplementarligini temin edir Zulallarin ve nuklein tursularinin kimyasi ve biokimyasi oz inksafina yeni elmlerin biouzvi kimya molekulyar biologiya gen muhendisliyi elmlerinin yaranmasina getirib cixartdi Bu elm saheleri beseriyyetin qarsisinda heyatin sirlerine daha derinden yanasmaga ve derk edile bilen qanunauygunluqlardan praktik meqsedler ucun daha genis istifade etmeye tukenmez imkanlar acdi IstinadlarAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 6 ci cild Cin Derk 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2015 seh 521 ISBN 978 9952 441 11 6 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә III ҹild Gaјybov Eldarov Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1979 S 360 Urry Lisa Cain Michael Wasserman Steven Minorsky Peter Reece Jane Campbell Biology 11th New York Pearson 2017 ISBN 978 0134093413 Alberts B Johnson A Lewis J Raff M Roberts K Walter P Molecular Biology of the Cell 6th Garland 2014 seh Chapter 4 DNA Chromosomes and Genomes ISBN 978 0 8153 4432 2 14 iyul 2014 tarixinde Istifade tarixi 30 dekabr 2022 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Berg J Tymoczko J Stryer L Biochemistry W H Freeman and Company 2002 ISBN 0 7167 4955 6 Nobel mukafati nobelprize org ingilis 2020 05 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 29 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Watson JD Crick FH Molecular structure of nucleic acids a structure for deoxyribose nucleic acid PDF Nature 171 4356 aprel 1953 737 38 Bibcode 1953Natur 171 737W doi 10 1038 171737a0 ISSN 0028 0836 PMID 13054692 4 fevral 2007 tarixinde PDF Xarici kecidlerVikianbarda DNT ile elaqeli mediafayllar var Tubitak DNT 2007 07 06 at the Wayback Machine