Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mitoxondri (yun. μίτος (mitos) — sap, tel və χόνδρος (xondrion) – dən, dənəvər) — forması əsasən oval, dəyirmi, çöp, və ya tel şəkilli olur, ancaq nadir hallarda mürəkkəb quruluşlu qantelşəkilli, fincanşəkillilərə rast gəlinir. Uzunluğu 1-10 mikrometr, eni isə 0,25-1,00 mikrometr ölçüsündə olur.
Biologiyaya dair ədəbiyyatlarda onun kəşf olunması haqda müxtəlif fikirlər mövcuddur. Belə ki, N.Qrin, U.Staut, D.Teyler (1980) göstərdilər ki, mitoxondrini ilk dəfə əzələ hüceyrəsində Mixaelis 1850-ci ildə görmüş və tənəffüs prosesində xüsusi rolunu qeyd etmişdir.
A. Lenincer (1966) qeyd edir ki, mitoxondrini 1894-cü ildə R.Altman görmüş, bioplast, 1897-ci ildə isə Benda mitoxondri adlandırmışdır.
Bəzi, ədəbiyatlarda isə, bu kəşfi tarixi 1890-ci il, başqa birində isə 1898-ci il göstərilir.
Hanşı ildə kəşf olunmasına baxmayaraq, bu orqanoidə bütün eukariot hüceyrələrdə rast gəlinir. Ancaq bakteriya, göy-yaşıl yosunların hüceyrələrində, eləcə də onurğalı heyvanların eritrosit hüceyrələrində olmur.
Mitoxondrilərin əsas funksiyası universal enerji mənbəyi olan ATF sintez etməkdir. Bu səbəblə onlar sitoplazmanın ATF enerjisinə çox ehtiyac olan yerlərində daha sıx olurlar (məsələn, ürək əzələsində miofibrillərin arasında və ya spermatozoidin qamçısında və s.) Ona görə mitoxondriləri xloroplastlarla birlikdə hüceyrənin "güc stansiyaları" adlandırırlar. Hüceyrələrdə mitoxondrilər ikiyə bölünməklə çoxalır və öz funksiyalarını yerinə yetirir.
Mitoxondrilərin quruluşunu hər tərəfli öyrənmək elektron mikroskopun kəşfindən sonra mümkün olub. Müəyyənləşdirilib ki, onlar 3 komponentdən təşkil olunub:
- Xarici membran — mitoxondrini hialoplazmadan ayıran hamar bir qatdır. Qalınlığı 7 nm-ə qədərdir. Xarici membran mitoxondrinin tamlığını təmin etməklə yanaşı, sitoplazma ilə maddələr mübadiləsini də həyata keçirir. Xarici membranda lipidlərin sintezində iştirak edən fermentlər də var.
- Daxili membran — Mitoxondrinin matriksini əhatə edir və içərisinə doğru yönəlmiş çoxsaylı qırışlar, büküşlər əmələ gətirir. Bu qırışlar krist (lat. Krista – pipik, çıxıntı) adlanır. Qalınlığı təxminən 7 nm-ə bərabərdir. Müxtəlif hüceyrələrdə kristlərin sayı da eyni deyildir. Bu say onlar və yüzlərlə ola bilər. Kristlər iş görən əzələ hüceyrələrində sayca artıq olur. Embrion heceyrələrində isə kristlərin sayı azdır. Kristlərin sayı nə qədər çox olarsa, deməli, orada oksidləşdirici və fosfatlaşdırıcı proseslər bir o qədər intensiv gedir. Məsələn, ürək əzələsi mitoxondrilərində kristlərin miqdarı qaraciyər hüceyrəsi mitoxondrisindəkin kristlərdən 3 dəfə çoxdur. Mitoxondrinin daxili membranı həddən artıq çox zülalı özündə cəm edir (75%)
- Mitoxondrinin matriksi — Kristlərin daxilində olan maddədir, forması tel şəkilli və yaxud oval qranula bənzərdir. Müəyyənləşdirilib ki, nazik telşəkilli strukturlar DNT həlqəsi və RNT molekuludur, 15-20 nm diametri olan qranulalar isə mitoxondrinin ribosomlarıdır. Daha iri dənələr isə kalsium və maqnezium kationları yığımından ibarətdir. DNT molekulunda 13 mitoxondrial zülalları konlaşdiran genlər mövcuddur.
Mitoxondrinin membranlarında inteqral zülallar mövcuddur. Xarici membrana adlanan zülallar daxildir. Onlar xarici membranın keçiciliyini artırır, maddələr mübadiləsində iştirak edir. Mitoxondrinin daxili membranından içəri əksər molekullar keçə bilmir, istisna yalnız О2, СО2, Н20 molekullarıdır.
Mitoxondrilərin daxili membranının içəriyə doğru olan hissəsinin səthi sıx şəkildə göbələyəoxşar hissəcikıərlə örtülmüşdür. Bunlara qrin hissəciyi və ya oksusomlar da deyilir.
İstinadlar
- Tibbi Biologiya və Genetikanin əsasları. C.Ə.Nəcəfov, R.Ə.Əliyev, Ə.P.Əzizov. Baki-2008. səh.68
- "Arxivlənmiş surət". 2022-01-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-01-23.
- Кольман Я. Наглядная Биохимия. Мир-2008, стр.212
 | Biologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə . Məqalə məzmununu zənginləşdirərək Vikipediyaya kömək edin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mitoxondri yun mitos mitos sap tel ve xondros xondrion den denever formasi esasen oval deyirmi cop ve ya tel sekilli olur ancaq nadir hallarda murekkeb quruluslu qantelsekilli fincansekillilere rast gelinir Uzunlugu 1 10 mikrometr eni ise 0 25 1 00 mikrometr olcusunde olur Tipik heyvan huceyresinin diaqrami Qeyd olunmuslar orqanoidlerdir 1 Nuvecik 2 Nuve 3 Ribosom 4 5 ve ya retikulum 6 Holci aparati 7 Huceyre divari 8 ve ya retikulum 9 Mitoxondri 10 Vakuol 11 Sitoplazma 12 Lizosom 13 Biologiyaya dair edebiyyatlarda onun kesf olunmasi haqda muxtelif fikirler movcuddur Bele ki N Qrin U Staut D Teyler 1980 gosterdiler ki mitoxondrini ilk defe ezele huceyresinde Mixaelis 1850 ci ilde gormus ve teneffus prosesinde xususi rolunu qeyd etmisdir A Lenincer 1966 qeyd edir ki mitoxondrini 1894 cu ilde R Altman gormus bioplast 1897 ci ilde ise Benda mitoxondri adlandirmisdir Bezi edebiyatlarda ise bu kesfi tarixi 1890 ci il basqa birinde ise 1898 ci il gosterilir Hansi ilde kesf olunmasina baxmayaraq bu orqanoide butun eukariot huceyrelerde rast gelinir Ancaq bakteriya goy yasil yosunlarin huceyrelerinde elece de onurgali heyvanlarin eritrosit huceyrelerinde olmur Mitoxondrilerin esas funksiyasi universal enerji menbeyi olan ATF sintez etmekdir Bu sebeble onlar sitoplazmanin ATF enerjisine cox ehtiyac olan yerlerinde daha six olurlar meselen urek ezelesinde miofibrillerin arasinda ve ya spermatozoidin qamcisinda ve s Ona gore mitoxondrileri xloroplastlarla birlikde huceyrenin guc stansiyalari adlandirirlar Huceyrelerde mitoxondriler ikiye bolunmekle coxalir ve oz funksiyalarini yerine yetirir Mitoxondrilerin qurulusunu her terefli oyrenmek elektron mikroskopun kesfinden sonra mumkun olub Mueyyenlesdirilib ki onlar 3 komponentden teskil olunub Xarici membran mitoxondrini hialoplazmadan ayiran hamar bir qatdir Qalinligi 7 nm e qederdir Xarici membran mitoxondrinin tamligini temin etmekle yanasi sitoplazma ile maddeler mubadilesini de heyata kecirir Xarici membranda lipidlerin sintezinde istirak eden fermentler de var Daxili membran Mitoxondrinin matriksini ehate edir ve icerisine dogru yonelmis coxsayli qirislar bukusler emele getirir Bu qirislar krist lat Krista pipik cixinti adlanir Qalinligi texminen 7 nm e beraberdir Muxtelif huceyrelerde kristlerin sayi da eyni deyildir Bu say onlar ve yuzlerle ola biler Kristler is goren ezele huceyrelerinde sayca artiq olur Embrion heceyrelerinde ise kristlerin sayi azdir Kristlerin sayi ne qeder cox olarsa demeli orada oksidlesdirici ve fosfatlasdirici prosesler bir o qeder intensiv gedir Meselen urek ezelesi mitoxondrilerinde kristlerin miqdari qaraciyer huceyresi mitoxondrisindekin kristlerden 3 defe coxdur Mitoxondrinin daxili membrani hedden artiq cox zulali ozunde cem edir 75 Mitoxondrinin matriksi Kristlerin daxilinde olan maddedir formasi tel sekilli ve yaxud oval qranula benzerdir Mueyyenlesdirilib ki nazik telsekilli strukturlar DNT helqesi ve RNT molekuludur 15 20 nm diametri olan qranulalar ise mitoxondrinin ribosomlaridir Daha iri deneler ise kalsium ve maqnezium kationlari yigimindan ibaretdir DNT molekulunda 13 mitoxondrial zulallari konlasdiran genler movcuddur Mitoxondrinin membranlarinda inteqral zulallar movcuddur Xarici membrana adlanan zulallar daxildir Onlar xarici membranin keciciliyini artirir maddeler mubadilesinde istirak edir Mitoxondrinin daxili membranindan iceri ekser molekullar kece bilmir istisna yalniz O2 SO2 N20 molekullaridir Mitoxondrilerin daxili membraninin iceriye dogru olan hissesinin sethi six sekilde gobeleyeoxsar hissecikierle ortulmusdur Bunlara qrin hisseciyi ve ya oksusomlar da deyilir IstinadlarTibbi Biologiya ve Genetikanin esaslari C E Necefov R E Eliyev E P Ezizov Baki 2008 seh 68 Arxivlenmis suret 2022 01 23 tarixinde Istifade tarixi 2011 01 23 Kolman Ya Naglyadnaya Biohimiya Mir 2008 str 212 Biologiya ile elaqedar olan bu meqale qaralamadir Meqale mezmununu zenginlesdirerek Vikipediyaya komek edin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin