Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xromosom — DNT və zülallardan əmələ gəlmiş hüceyrəvi struktur. Hüceyrə nüvəsinin daimi və mütləq vahidi sayılır. Yunan dilindən tərcümədə boyanan cisimciklər deməkdir. Hüceyrənin daxili quruluşunu öyrənmək məqsədilə işlənilən əsas boyalarla rənglənir.
Hüceyrə bütün canlı formalarının ən kiçik vahididir. Eukariot hüceyrələr sitoplazma və nüvədən meydana gəlmişdir.
Hüceyrənin bölünməsi dövründə xromosom ikiləşir və bala hüceyrələrə bərabər miqdarda paylanır (mitoz bölünmə).
Xromosomların kəşfi, tədqiqi və sitogenetik öyrənilmə üsulları
Xromosom termini ilk dəfə 1888-ci ildə V. Valdeyer təkilf etmişdir. Xromosomlar mitotik bölünmə prosesində əsas boyalarla intensiv boyanma qabiliyyətinə malikdir. İlk dəfə 1848-ci ildə alman botaniki V. Qofmeyster tradeskansiya tozcuqlarının ana hüceyrələrini tədqiq edərkən xromosomları müşahidə etmişdir.
Xromosomların daha müfəssəl öyrənilməsi və təsviri mitoz bölünmənin kəşfi ilə əlaqədardır.
İnsan xromosomlarının tədqiqi F. Flemminqin (1882) elmi tədqiqatlarından başlamışdır. Belə ki, o gözün buynuz qişasında mitozu öyrənərkən xromatid cisimciklərini aşkara çıxarmışdır. Sonralar, insan xromosomlarının sayı, ölçüsü və morfoloji xüsusiyyətləri Vinivarter, T.Paynter, A.Q.Andres, M. S. Navaşin və b. tərəfindən öyrənilmişdir.
Həm klassik, həm də müasir tədqiqat üsullarının (elektron mikroskopu, sitofotometriya, radioavtoqrafiya və s.) tətbiqi sayəsində xromosomların morfologiyasının və hüceyrənin bölünməsi zamanı davranışının dərindən öyrənilməsi göstərdi ki, onlar genetik cəhətdən mürəkkəb, universal irsi vahidlər olub viruslarda, bitkilərdə və heyvanlarda təsadüf edilir.
Bitki və heyvan hüceyrəsi xromosomlarını öyrənmək üçün hüceyrələri intensiv bölünən toxumalardan hazırlanmış daimi və müvəqqəti preparatlardan istifadə edilir. Xromosomların öyrənilməsi üçün mitoz və meyoz bölünmələrin metafaza və ya anafaza mərhələləri daha əlverişlidir. Xromosomları aşkara çıxarmaq üçün müxtəlif toxuma kulturası üsullarından istifadə olunur. Burada məqsəd, mitozun, yaxud meyozun metafaza mərhələsində daha çox hüceyrə toplamaqdır.
Məsələn, hüceyrə bölünməsinin metafaza mərhələsində ləngitmək üçün toxuma kulturasının axromatin iy tellərini qıran və ya hərəkətini zəiflədən müxtəlif maddələr-kolxisin, vinblastin, vinkristin, yaxud kolsemid məhlulu əlavə edirlər.
Metafaza mərhələsində olan mitotik hüceyrələri toplamağın digər üsulu Stabbfild üsuludur. Həmin üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, metafaza mərhələsində olan qabın divarlarına, digər bölünmə mərhələlərindəki hüceyrələrə nisbətən zəif yapışır. Toxuma kulturasına hüceyrələrin şüşə ilə təmasını azaldan maddələr, məsələn, soyuq tripsin, yaxud versen qatılıqda metafaza hüceyrələrinin çıxımı 80%-dək artır.
Hüceyrədən xromosomlar ayırmağın növbəti mərhələsi hüceyrə qılafının dağıdılması, xromosomların sitoplazmada bərabər paylanması və sonrakı təmizlənməsidir. Hüceyrələri hipotonik məhlula saldıqda onların qılafı dağılır.
Xromosom mutasiyaları
Mutasiyalar nukleotidlər üzərində ola bildiyi kimi, xromosomlarda da meydana gələ bilir. Bir az da bunlara nümunələr verək:
- Xromosom böyütmələri (amplifications): Bəzi hallarda DNT kopyalanır, lakin hüceyrə bölünməsi reallaşmır. Bütov genomda meydana gəlirsə çoxxromosomluluq (polyploidy) olaraq adlandırılan bu vəziyyətdə, hüceyrə içərisindəki gen miqdarı qatlanmış və bu səbəbdən çıxarılan hər kimyəvi maddənin miqdarı artmış olur. Çox vaxt bu vəziyyətlər hüceyrənin funksiyasının pozulmasına səbəb olsa da, nəticələri əvvəldən təxmin edilə bilinmir.
- Xromosom silinmələri: Bu vəziyyətdə, xromosom üzərindəki nəhəng bölgələr xromosomdan qoparaq silinirlər. Bu da çox vaxt hüceyrənin funksiyasını pozarkən, bəzən də ölümcül olmadığı üçün müxtəlifliyə səbəb ola bilər.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xromosom DNT ve zulallardan emele gelmis huceyrevi struktur Huceyre nuvesinin daimi ve mutleq vahidi sayilir Yunan dilinden tercumede boyanan cisimcikler demekdir Huceyrenin daxili qurulusunu oyrenmek meqsedile islenilen esas boyalarla renglenir Xromosomum sxematik qurulusu Huceyre butun canli formalarinin en kicik vahididir Eukariot huceyreler sitoplazma ve nuveden meydana gelmisdir Huceyrenin bolunmesi dovrunde xromosom ikilesir ve bala huceyrelere beraber miqdarda paylanir mitoz bolunme Xromosomlarin kesfi tedqiqi ve sitogenetik oyrenilme usullariXromosom termini ilk defe 1888 ci ilde V Valdeyer tekilf etmisdir Xromosomlar mitotik bolunme prosesinde esas boyalarla intensiv boyanma qabiliyyetine malikdir Ilk defe 1848 ci ilde alman botaniki V Qofmeyster tradeskansiya tozcuqlarinin ana huceyrelerini tedqiq ederken xromosomlari musahide etmisdir Xromosomlarin daha mufessel oyrenilmesi ve tesviri mitoz bolunmenin kesfi ile elaqedardir Insan xromosomlarinin tedqiqi F Flemminqin 1882 elmi tedqiqatlarindan baslamisdir Bele ki o gozun buynuz qisasinda mitozu oyrenerken xromatid cisimciklerini askara cixarmisdir Sonralar insan xromosomlarinin sayi olcusu ve morfoloji xususiyyetleri Vinivarter T Paynter A Q Andres M S Navasin ve b terefinden oyrenilmisdir Hem klassik hem de muasir tedqiqat usullarinin elektron mikroskopu sitofotometriya radioavtoqrafiya ve s tetbiqi sayesinde xromosomlarin morfologiyasinin ve huceyrenin bolunmesi zamani davranisinin derinden oyrenilmesi gosterdi ki onlar genetik cehetden murekkeb universal irsi vahidler olub viruslarda bitkilerde ve heyvanlarda tesaduf edilir Bitki ve heyvan huceyresi xromosomlarini oyrenmek ucun huceyreleri intensiv bolunen toxumalardan hazirlanmis daimi ve muveqqeti preparatlardan istifade edilir Xromosomlarin oyrenilmesi ucun mitoz ve meyoz bolunmelerin metafaza ve ya anafaza merheleleri daha elverislidir Xromosomlari askara cixarmaq ucun muxtelif toxuma kulturasi usullarindan istifade olunur Burada meqsed mitozun yaxud meyozun metafaza merhelesinde daha cox huceyre toplamaqdir Meselen huceyre bolunmesinin metafaza merhelesinde lengitmek ucun toxuma kulturasinin axromatin iy tellerini qiran ve ya hereketini zeifleden muxtelif maddeler kolxisin vinblastin vinkristin yaxud kolsemid mehlulu elave edirler Metafaza merhelesinde olan mitotik huceyreleri toplamagin diger usulu Stabbfild usuludur Hemin usulun mahiyyeti ondan ibaretdir ki metafaza merhelesinde olan qabin divarlarina diger bolunme merhelelerindeki huceyrelere nisbeten zeif yapisir Toxuma kulturasina huceyrelerin suse ile temasini azaldan maddeler meselen soyuq tripsin yaxud versen qatiliqda metafaza huceyrelerinin ciximi 80 dek artir Huceyreden xromosomlar ayirmagin novbeti merhelesi huceyre qilafinin dagidilmasi xromosomlarin sitoplazmada beraber paylanmasi ve sonraki temizlenmesidir Huceyreleri hipotonik mehlula saldiqda onlarin qilafi dagilir Xromosom mutasiyalariMutasiyalar nukleotidler uzerinde ola bildiyi kimi xromosomlarda da meydana gele bilir Bir az da bunlara numuneler verek Xromosom boyutmeleri amplifications Bezi hallarda DNT kopyalanir lakin huceyre bolunmesi reallasmir Butov genomda meydana gelirse coxxromosomluluq polyploidy olaraq adlandirilan bu veziyyetde huceyre icerisindeki gen miqdari qatlanmis ve bu sebebden cixarilan her kimyevi maddenin miqdari artmis olur Cox vaxt bu veziyyetler huceyrenin funksiyasinin pozulmasina sebeb olsa da neticeleri evvelden texmin edile bilinmir Xromosom silinmeleri Bu veziyyetde xromosom uzerindeki neheng bolgeler xromosomdan qoparaq silinirler Bu da cox vaxt huceyrenin funksiyasini pozarken bezen de olumcul olmadigi ucun muxtelifliye sebeb ola biler