Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Sitoplazma — hüceyrə qılafının daxilində yerləşən şəffaf, yarımmaye qatı və özlü kolloid məhluldur. Xarici mühitdən plazmatik membranla ayrılır. Sitoplazmanın mərkəzində nüvə yerləşir. Digər orqanoidlər: mitoxondrilər, endoplazmatik şəbəkə, ribosomlar, Holci kompleksi və s. sitoplazmada səpələnmiş formadadır. Sitoplazmada həmçinin hüceyrənin həyat fəaliyyətinin məhsulları: zülallar, yağlar, lipidlər, hüceyrənin skletini təşkil edən kiçik borucuklar və saplar da vardır. Sitoplazma maddələr mübadiləsinin əsas mərkəzidir. O, nüvə və digər bütün orqanoidləri özündə birləşdirir, onların qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir, membranla orqanoidlər arasında fiziki-kimyəvi və fermentativ əlaqəni təmin edir. Beləliklə, hüceyrənin vahid və canlı sistemini yaradır.
Sitoplazma, protoplazmanın əsas hissəsini təşkil edir. Bunun içərisində protoplazmanın digər komponentləri yerləşir. O, eləcə də, əsasən erqast maddə kütləsinin yerləşdiyi hüceyrə şirəsini də əhatə edir.
Sitoplazmanın içərisində protoplazmanın canlı komponentləri və onda toplanan maddələr yerləşir. Cavan hüceyrənin daxili tamamilə sitoplazmadan ibarətdir.
Sitoplazmanın içərisində hüceyrə şirəsinin əhatə etdiyi yer vakuol adlanır. Vakuollar çoxalıb iriləşdikcə, sitoplazmanı qılafa doğru sıxışdırır. Sitoplazma 3 hissəyə ayrılır. Onun ən xarici və ən daxili hissələrini təşkil edən molekullar kipləşir və onu hüceyrənin qovuşduğu digər hissələrdən ayırır. Buna müvafiq olaraq sitoplazmanın qılafla birləşən hissəsi plazmolemma adlanır. Onun ən daxili qatı mezoplazma adlanır. Sitoplazmanın xarici və daxili qatları yarımkeçirici olub, seçicilik qabiliyyətinə malikdir. Onlar müəyyən maddələri çox asanlıqla, bəzilərini isə çox çətinliklə daxilə buraxır, yaxud tamamilə buraxmır. Sitoplazmanın əsasını zülallar və lipidlər təşkil edir. Yaşayış prosesində onun içərisində suda həll olan və həll olmayan çox müxtəlif maddələr toplanır. Sitoplazmanın tərkibində 85–90% su vardır. Çox mürəkkəb kimyəvi tərkibə malik sitoplazma arası kəsilmədən dəyişir. Hüceyrə sitoplazmasında kolloidal vəziyyət pozulduqda pıxtalaşma hadisəsi nəticəsində hüceyrə ölur. Bir çox bitki mənşəli məhsulları 600 C-dən yuxarı temperaturda qızdırdıqda sitoplazma koaqulyasiya edir və zülallar pambığaoxşar çürüntü şəklində çökür. Sitoplazmada suyun miqdarı həddindən artıq azaldıqda isə, bunlar pıxtalaşma nəticəsində məhv olurlar.
Hər hüceyrə maksimal qüvvə ilə suyu özünə sorur, nəticədə hüceyrənin möhtəviyyatı qılafa təzyiq göstərir. Hüceyrə qılafı elastiki olduğu üçün bu təzyiqin təsirindən enliləşir, qılaf eyni zamanda gərginlik xassəsi daşıdığından, həm də sıxılmağa başlayır, sıxılma nəticəsində qılaf hüceyrənin daxili möhtəviyyatına təzyiq göstərir. Sıxılma nəticəsində enliləşmiş qılafın hüceyrə möhtəviyyatına göstərdiyi təzyiq turqor təzyiqi adlanır. Turqor təzyiqi nəticəsində hüceyrə gərgin vəziyyət alır. Hüceyrənin belə bir gərgin vəziyyəti turqor vəziyyəti adlanır. Hüceyrələrin və bütün orqanizmin turqor vəziyyəti normal vəziyyətdir. Hüceyrə su ehtiyatını itirdikdə gərginlik azalır, turqor vəziyyəti pozulur. Artıq daxildən qılaflara təzyiq edilmir, onlar boşalır, bəzən də qırışır. Beləliklə, bitki ölüşkəyir. Hüceyrədə turqor vəziyyətinin pozulmasına plazmoliz deyilir. Plazmoliz zamanı protoplazma hüceyrənin divarından aralanır və komacıq şəklində hüceyrənin içərisinə çəkilir. Bitkilər yenə də su sorduqda, normal vəziyyət alır, yəni hüceyrələrdə turqor vəziyyəti bərpa olunur. Belə plazmolizə qayıdan plazmoliz və ya deplazmoliz deyilir. Məhz buna görə xiyarı duza qoymazdan əvvəl 2–6 saat soyuq suda saxlayırlar.
Sitoplazma rəngsiz, qatı, şəffaf məhluldur. Sitoplazma sudan, mineral maddələrdən və üzvi maddələrin xüsusilə zülalların iri hissəciklərindən (molekulardan) ibarətdir. Bu maddələrin hissəcikləri su ilə əhatə olunur.
İstinadlar
- . 2018-02-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-09-01.
- Ə-C. İ. Əhmədov, N. T. Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Sitoplazma huceyre qilafinin daxilinde yerlesen seffaf yarimmaye qati ve ozlu kolloid mehluldur Xarici muhitden plazmatik membranla ayrilir Sitoplazmanin merkezinde nuve yerlesir Diger orqanoidler mitoxondriler endoplazmatik sebeke ribosomlar Holci kompleksi ve s sitoplazmada sepelenmis formadadir Sitoplazmada hemcinin huceyrenin heyat fealiyyetinin mehsullari zulallar yaglar lipidler huceyrenin skletini teskil eden kicik borucuklar ve saplar da vardir Sitoplazma maddeler mubadilesinin esas merkezidir O nuve ve diger butun orqanoidleri ozunde birlesdirir onlarin qarsiliqli elaqesini temin edir membranla orqanoidler arasinda fiziki kimyevi ve fermentativ elaqeni temin edir Belelikle huceyrenin vahid ve canli sistemini yaradir Tipik heyvan huceyresinin diaqrami Qeyd olunmuslar orqanoidlerdir 1 Nuvecik 2 Nuve 3 Ribosom 4 5 Kele kotur endoplazmatik retikulum 6 Holci aparati 7 Huceyre divarcigi 8 Hamar endoplazmatik retikulum 9 Mitoxondriya 10 11 Hialoplazma 12 Lizosom 13 Huceyre merkezi Sitoplazma protoplazmanin esas hissesini teskil edir Bunun icerisinde protoplazmanin diger komponentleri yerlesir O elece de esasen erqast madde kutlesinin yerlesdiyi huceyre siresini de ehate edir Sitoplazmanin icerisinde protoplazmanin canli komponentleri ve onda toplanan maddeler yerlesir Cavan huceyrenin daxili tamamile sitoplazmadan ibaretdir Sitoplazmanin icerisinde huceyre siresinin ehate etdiyi yer vakuol adlanir Vakuollar coxalib irilesdikce sitoplazmani qilafa dogru sixisdirir Sitoplazma 3 hisseye ayrilir Onun en xarici ve en daxili hisselerini teskil eden molekullar kiplesir ve onu huceyrenin qovusdugu diger hisselerden ayirir Buna muvafiq olaraq sitoplazmanin qilafla birlesen hissesi plazmolemma adlanir Onun en daxili qati mezoplazma adlanir Sitoplazmanin xarici ve daxili qatlari yarimkecirici olub secicilik qabiliyyetine malikdir Onlar mueyyen maddeleri cox asanliqla bezilerini ise cox cetinlikle daxile buraxir yaxud tamamile buraxmir Sitoplazmanin esasini zulallar ve lipidler teskil edir Yasayis prosesinde onun icerisinde suda hell olan ve hell olmayan cox muxtelif maddeler toplanir Sitoplazmanin terkibinde 85 90 su vardir Cox murekkeb kimyevi terkibe malik sitoplazma arasi kesilmeden deyisir Huceyre sitoplazmasinda kolloidal veziyyet pozulduqda pixtalasma hadisesi neticesinde huceyre olur Bir cox bitki menseli mehsullari 600 C den yuxari temperaturda qizdirdiqda sitoplazma koaqulyasiya edir ve zulallar pambigaoxsar curuntu seklinde cokur Sitoplazmada suyun miqdari heddinden artiq azaldiqda ise bunlar pixtalasma neticesinde mehv olurlar Her huceyre maksimal quvve ile suyu ozune sorur neticede huceyrenin mohteviyyati qilafa tezyiq gosterir Huceyre qilafi elastiki oldugu ucun bu tezyiqin tesirinden enlilesir qilaf eyni zamanda gerginlik xassesi dasidigindan hem de sixilmaga baslayir sixilma neticesinde qilaf huceyrenin daxili mohteviyyatina tezyiq gosterir Sixilma neticesinde enlilesmis qilafin huceyre mohteviyyatina gosterdiyi tezyiq turqor tezyiqi adlanir Turqor tezyiqi neticesinde huceyre gergin veziyyet alir Huceyrenin bele bir gergin veziyyeti turqor veziyyeti adlanir Huceyrelerin ve butun orqanizmin turqor veziyyeti normal veziyyetdir Huceyre su ehtiyatini itirdikde gerginlik azalir turqor veziyyeti pozulur Artiq daxilden qilaflara tezyiq edilmir onlar bosalir bezen de qirisir Belelikle bitki oluskeyir Huceyrede turqor veziyyetinin pozulmasina plazmoliz deyilir Plazmoliz zamani protoplazma huceyrenin divarindan aralanir ve komaciq seklinde huceyrenin icerisine cekilir Bitkiler yene de su sorduqda normal veziyyet alir yeni huceyrelerde turqor veziyyeti berpa olunur Bele plazmolize qayidan plazmoliz ve ya deplazmoliz deyilir Mehz buna gore xiyari duza qoymazdan evvel 2 6 saat soyuq suda saxlayirlar Sitoplazma rengsiz qati seffaf mehluldur Sitoplazma sudan mineral maddelerden ve uzvi maddelerin xususile zulallarin iri hisseciklerinden molekulardan ibaretdir Bu maddelerin hissecikleri su ile ehate olunur Istinadlar 2018 02 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 09 01 E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009