Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
az-əbcəd. بوز آی | |
 | |
| Daxil olan dövrlər | 4 kiçik çillə |
| Keçirilən mərasimlər |
|
| Əvvəlki dövr | Kiçik Çillə |
| Sonrakı dövr | Qarayaz |
| Digər adları | Alaçalpov, Ağlar-gülə, Döl ayı, Yazın qırxlı çağı |
| Müddəti | 22 fevral–22 mart |
| Qidalar | kətəməz, sulux, qovut, bulama |
Boz ay (az-əbcəd. بوز آی) və ya Boz Çillə – azərbaycanlıların keçmiş adət-ənənəsinə görə Novruz bayramı gəlməzdən əvvəlki dövrü əhatə edən təqvim ayı. Boz ayda su, od, yel və torpaq çərşənbəsi qeyd olunur. Boz aya "yazın qırxlı çağı" da deyilir.
Müddəti
Boz ay 22 fevralda başlayıb ilin qısa və uzun olması ilə bağlı olaraq 20–22 marta qədər davam edir. Bu ay hərəsi 7 gün olmaqla 4 kiçik çilləyə (çilləbeçəyə) bölünür.Kiçik Çillənin qurtarmasından Novruz bayramına, qarayaz ayına qədər davam edir.
Bir əfsanəyə görə keçmiş zamanda il aylara bölünəndə hər aya 32 gün verilir, Boz aya isə 14 gün düşür. Boz ay inciməsin deyə hər ay Boz aya 1 gün verir. Boz az yenə qısa qaldığı üçün bəzi aylar yenə ona gün verir. Ancaq başqa aylardan aldığı üçün günləri hava şəraiti baxımından bir-birinə oxşamır.
Təsviri
— Boz ayın Böyük Çillə və Kiçik Çilləyə cavabı
Havanın dəyişkən keçməsinə görə Boz ay "Alaçalpov", "Ağlar-gülər" adlandırılır. Ayın dəyişkənliyi və sərtliyini vurğulamaq üçün "Boz ay bozara-bozara keçər", "Boz ay boz sifətin göstərir" deyirlər. Boz ay dövründə qışın qurtarmasını və təbiətin oyanmasını qeyd etmək üçün ilaxır çərşənbələr qeyd edilir. Bu günlərdə od-ocaq qalanır, insanlar üzərindən atılaraq ağırlıq-uğurluqdan xilas olur.
Boz ay xalq arasında "döl ayı" da adlandırılır. Bu ayda qoyunlar balalayır, quzular mələyir. Dölün başlanmasına görə çobanlar sevinir, şənliklər keçirilirdi. Bu zaman hazırlanan yeməklər kətəməz və sulux, şirniyyat isə qovutdur. Bulama payı göndərilir, oğlan uşağı qoçun üstündə sürüyə salınarsa, sürünün erkəyinin çox olacağına inanılır.
İlin necə keçəcəyi Boz aydan bəlli olur. Bu ayda bağ-bağçaya qulluq edilir, otlaqlar səliqəyə salınır, arılar üçün şirə, ruzi payı ayrılır. Boz ayın ortalarında taxıl sahələrinin suvarılması gülənbər, döndərmə, çiçəksuyu adlandırılır. Təzə bağ salanlar şitili bu ayda basdırır.
Boz ay müddətində Novruza qədər evlər təmizlənir, səməni və bayram donu hazırlanır. Havanın tutqun keçdiyini görən uşaqlar Günəşi çağırma mərasimi keçirir, Günəşin övladlarından yazı – Saçlı qızı istəyirlər. Qışın çillələri başa çatandan, yazın gəlişinə qədərki dövrdə təzə evlənənlərin otağını bəzəmək üçün və gərdəklik üçün toxunulan xalçaya "çillə şəddəsi" deyirlər.
Daxil olan mərasimlər
- Çərşənbələr. Novruzdan əvvəlki 4 çərşənbədir, 4 ünsürlə (Yel, Od, Su, Torpaq) bağlıdır.
- Yel çərşənbəsi. Bu zaman ev-həyət təmizlənir. Havalar isinir və torpaq yumşalır. Əkin və bağ işi üçün münbit şərait yaranır.
- Su çərşənbəsi. Bu zaman əkin və bağın oyanmasını istəyənlər çərşənbə tonqalının külünü sahələrə səpir, istiliyin süni simvolunu yaradır.
- Torpaq çərşənbəsi. Torpaq isinir, yerin canına istilik gəlir, novruzgülü çıxır. Oğlan və qız uşaqları novruzgülünü çərşənbə xonçası üçün yığırlar.
- Od çərşənbəsi. Bu çərşənbədə qalanan tonqalda mütləq tikanlı kol da yandırılır. Bu, baharın gəlməsini yubatmaq istəyən şər qüvvələri qorxudur. Bütün ailə üzvləri tonqal üzərindən hoppanaraq köhnə ilin ağrısından xilas olurlar.
- Danatma vaxtı. Axır çərşənbədə Günəşin çıxması və qarşılanması mərasimidir.
- Vəsfi-hal. Dilək tasının içinə müxtəlif əşyalar (üzük, sırğa, sancaq, oymaq) atılıb üstü bağlanır və mərasim nəğməsi oxunduqdan sonra onlardan biri gizli şəkildə seçilir. Nəğmə əşyanın sahibinin niyyəti ilə bağlı olur.
- (Kos-kosa oyunu). Bu oyun qışın ölümü, yazın başlanğıcını gülünc bir şəkildə təsvir edir. Bu oyunu məhəllə uşaqları evlərinin qabağında oynayaraq pul və ərzaq toplayarlar. Kosanın üzlüyü (maskası) Təbiət ruhuna olan bağlılığı bildirir, kürkü tərsinə geyinməsində də müqəddəslik mənası vardır.
- Aləmin yatdığı vaxt. Qışın sonu və yazın başlanğıc anını göstərən əsrarəngiz bir vaxtdır. İlin son çərşənbə günü və ya Novruz bayramına açılacaq gecənin gündüzə çevrildiyi anda reallaşır. Çaylar, dərələr, yəni axar sular bir an üçün durur, sonra təkrar axmağa başlayırlar.
Əlaqəli dövrlər
- Qoçqarışan. Azərbaycanda köçəri maldarlar payızın əvvəlini "qoçqarışan" adlandırır. Bu ayda əvvəlcədən yetişdirilmiş qoçlar sürüyə buraxılır və döllənmənin qışın son ayına (boz ay) düşməsi nəzərə alınır.
Poçt markalarında
Azərbaycanda davamlı olaraq Boz ayın çərşənbələri və Novruz bayramı ilə bağlı müxtəlif poçt markaları buraxılmışdır.
İstinadlar
- Novruz bayramı ensiklopediyası, 2008. səh. 48
- "Azərbaycan qəzeti, 17 Mart 2011". 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-03-16.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 13
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 19
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 443
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 440
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 444
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 445
- Novruz bayramı ensiklopediyası, 2008. səh. 57
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 20
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 22
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 24
- Abdullayeva S. A. Azərbaycan folklorunda çalğı alətləri. Bakı: Adiloğlu, 2007. — 216 s.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 25
- Beydili, 2003. səh. 326-328
- Beydili, 2003. səh. 431
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 435
Ədəbiyyat
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
- Novruz bayramı ensiklopediyası, Bakı, 2008 , "Şərq Qərb", 208 səh.
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, 2003, Yurt Yayınevi (türk.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boz ay az ebced بوز آی Od cersenbesinde Novruz atesi Boz ayDaxil olan dovrler 4 kicik cilleKecirilen merasimler cersenbeler Yel Od Su Torpaq Danatma vaxti Alemin yatdigi vaxt Gunesi cagirma merasimiEvvelki dovr Kicik CilleSonraki dovr QarayazDiger adlari Alacalpov Aglar gule Dol ayi Yazin qirxli cagiMuddeti 22 fevral 22 martQidalar ketemez sulux qovut bulama Boz ay az ebced بوز آی ve ya Boz Cille azerbaycanlilarin kecmis adet enenesine gore Novruz bayrami gelmezden evvelki dovru ehate eden teqvim ayi Boz ayda su od yel ve torpaq cersenbesi qeyd olunur Boz aya yazin qirxli cagi da deyilir MuddetiBoz ay 22 fevralda baslayib ilin qisa ve uzun olmasi ile bagli olaraq 20 22 marta qeder davam edir Bu ay heresi 7 gun olmaqla 4 kicik cilleye cillebeceye bolunur Kicik Cillenin qurtarmasindan Novruz bayramina qarayaz ayina qeder davam edir Bir efsaneye gore kecmis zamanda il aylara bolunende her aya 32 gun verilir Boz aya ise 14 gun dusur Boz ay incimesin deye her ay Boz aya 1 gun verir Boz az yene qisa qaldigi ucun bezi aylar yene ona gun verir Ancaq basqa aylardan aldigi ucun gunleri hava seraiti baximindan bir birine oxsamir TesviriSiz meni uzaqda gormusunuz sizin aciginiza men de gedib buzlari erideceyem torpagin donunu acacagam ekinleri colleri yamaclari cucerdeceyem Boz ayin Boyuk Cille ve Kicik Cilleye cavabi Havanin deyisken kecmesine gore Boz ay Alacalpov Aglar guler adlandirilir Ayin deyiskenliyi ve sertliyini vurgulamaq ucun Boz ay bozara bozara kecer Boz ay boz sifetin gosterir deyirler Boz ay dovrunde qisin qurtarmasini ve tebietin oyanmasini qeyd etmek ucun ilaxir cersenbeler qeyd edilir Bu gunlerde od ocaq qalanir insanlar uzerinden atilaraq agirliq ugurluqdan xilas olur Boz ay xalq arasinda dol ayi da adlandirilir Bu ayda qoyunlar balalayir quzular meleyir Dolun baslanmasina gore cobanlar sevinir senlikler kecirilirdi Bu zaman hazirlanan yemekler ketemez ve sulux sirniyyat ise qovutdur Bulama payi gonderilir oglan usagi qocun ustunde suruye salinarsa surunun erkeyinin cox olacagina inanilir Ilin nece kececeyi Boz aydan belli olur Bu ayda bag bagcaya qulluq edilir otlaqlar seliqeye salinir arilar ucun sire ruzi payi ayrilir Boz ayin ortalarinda taxil sahelerinin suvarilmasi gulenber donderme ciceksuyu adlandirilir Teze bag salanlar sitili bu ayda basdirir Boz ay muddetinde Novruza qeder evler temizlenir semeni ve bayram donu hazirlanir Havanin tutqun kecdiyini goren usaqlar Gunesi cagirma merasimi kecirir Gunesin ovladlarindan yazi Sacli qizi isteyirler Qisin cilleleri basa catandan yazin gelisine qederki dovrde teze evlenenlerin otagini bezemek ucun ve gerdeklik ucun toxunulan xalcaya cille seddesi deyirler Daxil olan merasimlerKos Kosa oyunuCersenbeler Novruzdan evvelki 4 cersenbedir 4 unsurle Yel Od Su Torpaq baglidir Yel cersenbesi Bu zaman ev heyet temizlenir Havalar isinir ve torpaq yumsalir Ekin ve bag isi ucun munbit serait yaranir Su cersenbesi Bu zaman ekin ve bagin oyanmasini isteyenler cersenbe tonqalinin kulunu sahelere sepir istiliyin suni simvolunu yaradir Torpaq cersenbesi Torpaq isinir yerin canina istilik gelir novruzgulu cixir Oglan ve qiz usaqlari novruzgulunu cersenbe xoncasi ucun yigirlar Od cersenbesi Bu cersenbede qalanan tonqalda mutleq tikanli kol da yandirilir Bu baharin gelmesini yubatmaq isteyen ser quvveleri qorxudur Butun aile uzvleri tonqal uzerinden hoppanaraq kohne ilin agrisindan xilas olurlar Danatma vaxti Axir cersenbede Gunesin cixmasi ve qarsilanmasi merasimidir Vesfi hal Dilek tasinin icine muxtelif esyalar uzuk sirga sancaq oymaq atilib ustu baglanir ve merasim negmesi oxunduqdan sonra onlardan biri gizli sekilde secilir Negme esyanin sahibinin niyyeti ile bagli olur Kos kosa oyunu Bu oyun qisin olumu yazin baslangicini gulunc bir sekilde tesvir edir Bu oyunu mehelle usaqlari evlerinin qabaginda oynayaraq pul ve erzaq toplayarlar Kosanin uzluyu maskasi Tebiet ruhuna olan bagliligi bildirir kurku tersine geyinmesinde de muqeddeslik menasi vardir Alemin yatdigi vaxt Qisin sonu ve yazin baslangic anini gosteren esrarengiz bir vaxtdir Ilin son cersenbe gunu ve ya Novruz bayramina acilacaq gecenin gunduze cevrildiyi anda reallasir Caylar dereler yeni axar sular bir an ucun durur sonra tekrar axmaga baslayirlar Elaqeli dovrlerQocqarisan Azerbaycanda koceri maldarlar payizin evvelini qocqarisan adlandirir Bu ayda evvelceden yetisdirilmis qoclar suruye buraxilir ve dollenmenin qisin son ayina boz ay dusmesi nezere alinir Poct markalarindaAzerbaycanda davamli olaraq Boz ayin cersenbeleri ve Novruz bayrami ile bagli muxtelif poct markalari buraxilmisdir Su cersenbesi Od cersenbesi Yel cersenbesi Torpaq cersenbesi Novruz bayramiIstinadlarNovruz bayrami ensiklopediyasi 2008 seh 48 Azerbaycan qezeti 17 Mart 2011 2016 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2011 03 16 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 13 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 19 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 443 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 440 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 444 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 445 Novruz bayrami ensiklopediyasi 2008 seh 57 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 20 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 22 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 24 Abdullayeva S A Azerbaycan folklorunda calgi aletleri Baki Adiloglu 2007 216 s Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 25 Beydili 2003 seh 326 328 Beydili 2003 seh 431 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 435EdebiyyatAzerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde III cild 2007 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu Baki Serq Qerb Novruz bayrami ensiklopediyasi Baki 2008 Serq Qerb 208 seh Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili 2003 Yurt Yayinevi turk