Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baron Münxhauzen (11 may 1720[…] – 22 fevral 1797[…]) — Alman yazıçısı Rudolf Erich Raspenin 1785-ci ildə nəşr edilmiş "Baron Münxhauzenin Rusiyada Möhtəşəm Səyahətləri və Mübarizələri" adlı kitabında yaratdığı uydurma Almaniya zadəganıdır. Personaj sərbəst şəkildə əsl barona əsaslanır və onun əsl adı Hieronymus Karl Friedrich, Freiherr von Münchhausen (1720–1797, Almanca tələffüz).
| Baron Münxhauzen | |
|---|---|
 | |
| Məlumat | |
| Cinsi | kişi[d] |
| Doğum tarixi | 11 may 1720[…] |
| Ölüm tarixi | 22 fevral 1797[…](76 yaşında) |
| Peşəsi | hərbi qulluqçu, yazıçı |
| Rütbəsi | Rotmistr, əsgər |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Brunsvik-Lüneburqun Bodenverder şəhərində anadan olan Münxhauzen 1735–1739-cu illər Osmanlı-Rusiya-Avstriya müharibəsində Rusiya imperiyasının tərəfində vuruşmuşdur. 1760-cı ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra, hərbi karyerasına əsaslanaraq yalanlar və uzun nağıllar danışaraq Alman aristokratik dairələrində az şöhrət qazandı. 1760-cı ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra o, hərbi karyerasına əsaslanaraq çılğın hündür nağıllar danışaraq Alman aristokratik dairələrində az şöhrət qazandı. Münchhauzenin bəzi hekayələrini eşitdikdən sonra Raspe onları 1785-ci ildə Oksfordda Smit adlı bir kitab satıcısı tərəfindən köhnə alman jurnallarında alman və daha sonra ingilis dilində anonim olaraq nəşr etdirdi. Kitab bu yaxınlarda digər Avropa dillərinə, o cümlədən şair Qotfrid Avqust Bürger tərəfindən genişləndirilmiş alman versiyasına tərcümə edilmişdir.
Real həyatda olan Münchhausen, öz adını daşıyan uydurma personajın inkişafından çox üzüldü və kitabın nəşriyyatını qanuni tədbirlər görəcəyi ilə hədələdi. Ola bilsin ki, böhtan xarakterli məhkəmədən qorxan Raspe ölümündən sonra əsərin müəllifliyini təkbaşına qəbul etməkdən imtina edib.
Şayiələrdə yayılan uydurma baronun xüsusiyyətləri arasında o, idmançı, əsgər və səyyah kimi xüsusiyyətlərə diqqət yetirir; məsələn, atılan topa minmək, qırx ayaqlı timsahla döyüşmək və Aya səyahət etmək. Nəhayət, bu komediya hekayələri Munchauzenin iddialarının absurdluğu və uyğunsuzluğu üzərində oynayır və sosial satira axınını ehtiva edir. Raspenin kitabı digər müəlliflər tərəfindən genişləndirilmiş və yenidən yazılmış çoxsaylı ingilis, kontinental Avropa və Amerika nəşrlərinin ştapelinə çevrilərək böyük beynəlxalq uğur qazandı.
Müxtəlif formalarda olan kitab 19-cu əsrdə, xüsusən də gənc oxucular üçün nəşr olunan məqalələrdə geniş oxunurdu. Uydurma baronun versiyaları səhnədə, ekranda, radio və televiziyada, eləcə də digər ədəbi əsərlərdə göründü. Baron Munchausen hekayələri artıq ingilis dilli ölkələrdə yaxşı tanınmır, lakin kontinental Avropada hələ də populyardır. Xarakter çoxsaylı abidələri və muzeyləri ilhamlandırıb və Münchhausen sindromu, Münchhausen trilemması və Munchausen nömrələri də daxil olmaqla bir neçə tibbi vəziyyət və digər anlayışlar ona aiddir.
Tarixi şəxsiyyət
Hieronymus Karl Friedrich von Münchhausen 11 may 1720-ci ildə Hannoverin Bodenverder şəhərində anadan olub. O, Brunsvik-Lüneburqdan olan aristokrat ailəsi olan Rinteln-Bodenverderin "Qara Xəttində" anadan olub. Onun əmisi oğlu Gerlax Adolf fon Münxhauzen Göttingen Universitetinin qurucularından biri olub və Hannoverin baş naziri vəzifəsində çalışıb. Gənc yaşda Münxhauzen 1737-1739-cu illər Rusiya-Türkiyə Müharibəsi zamanı Rusiya İmperiyasına hersoqdan sonra Brunsvik hersoqu Entoni Ulrixin kral sarayında bir səhifə olaraq xidmət etdi. 1739-cu ildə İmperator Rusiya Ordusunun süvari alayının Brunswick Cuirassiers-də kornet vəzifəsinə təyin edildi. 27 noyabr 1740-cı ildə Münxhauzen leytenant rütbəsinə yüksəldi. Riqada yerləşsə də, Münxhauzen 1740 və 1741-ci illərdə Osmanlı İmperatorluğuna qarşı iki hərbi yürüşdə iştirak etdi. 1744-cü ildə Yakobin fon Duntenlə evləndi və altı ildən sonra Münchhausen yenidən rotmistr rütbəsinə yüksəldi.
1760-cı ildə o, təqaüdə çıxdı və 1797-ci ildə ölümünə qədər orada qalaraq Freiherr kimi yaşamaq üçün Bodenverderdəki malikanələrində məskunlaşdı. Məhz həyatının bu dövründə, xüsusən də yerli aristokratlara ev sahibliyi etdiyi naharlarda Münchhausen bir inkişaf etdi. Rusiyadakı hərbi karyerası haqqında hazırcavab və çox şişirdilmiş hesabatlar yaradan, yaradıcı bir hekayəçi kimi şöhrət qazandı. Sonrakı onilliklər ərzində onun hekayət qabiliyyəti o qədər şöhrət qazandı ki, nağıllarını dinləmək istəyən səyahət edən zadəganlardan tez-tez ziyarətlər alırdı. Qonaqlardan biri Münchhausen-in hekayələrini "cavaliercəsinə, həqiqətən də hərbi vurğu ilə, lakin dünya adamının şıltaqlığına heç bir güzəştə getmədən; onun sərgüzəştlərini hadisələrin təbii axarında olan hadisələr kimi təsvir etdiyini" təsvir etdi. Bununla belə, Münxhauzen yalançı hesab edilməkdənsə, dürüst bir insan kimi görünürdü. Başqa bir müasirin dediyi kimi, Münchhausen'in inanılmaz hekayələri aldatmaq üçün deyil, "bəzi tanışlarında müşahidə etdiyi ecazkarlığa lağ etmək" üçün hazırlanmışdır.
Von Dunten 1790-cı ildə vəfat etdi. 1794-cü ilin yanvarında Münchhausen özündən əlli yeddi yaş kiçik Bernardine von Brunn adlı qadınla evləndi. Bildirilir ki, Von Brunn evləndikdən qısa müddət sonra xəstələnib və 1794-cü ilin yayını Bad Pyrmont kurort şəhərində keçirib, baxmayaraq ki, müasir dedi-qodular onun vaxtını orada rəqs və flörtlə keçirdiyini iddia edirdi. Yay səyahətindən doqquz ay sonra, 1795-ci il fevralın 16-da Mariya Vilhemina adlı bir qızı dünyaya gətirdi. Münchhausen, uşağın onun olmadığı barədə rəsmi şikayət verdi və həyatının son illərini boşanma prosesində və aliment məhkəməsində keçirdi.Münchhausen 22 fevral 1797-ci ildə uşaqsız öldü.
Uydurma
Uydurma xarakterli alman yazıçısı, alimi və fırıldaqçı Rudolf Erich Raspe tərəfindən yaradılmışdır. Raspe, ehtimal ki, Hieronymus von Münchhausen ilə Göttingen Universitetində oxuyarkən tanış oldu və hətta onunla Bodenverderdəki malikanədə nahar etməyə dəvət olundu. Raspenin sonrakı karyerası yazı və elmi təqaüdü oğurluq və fırıldaqçılıqla qarışdırdı; 1775-ci ildə alman polisi onun həbsinə dair elanlar verdikdə o, qitə Avropasından qaçaraq İngiltərədə məskunlaşdı.
Raspe doğma alman dilində Münxhauzenin nağıllarından ilhamlanaraq lətifələr toplusunu yazıb və kolleksiyanı “M-h-s-nsche Geschichten” (“M-h-s-n Hekayələr”) adlandırıb. Raspenin materialının nə qədərinin birbaşa Barondan gəldiyi hələ aydın deyil, lakin hekayələrin əksəriyyəti Heinrich Bebelin Facetiæ (1508) və Samuel Gotthold Lange-nin Deliciæ Academicæ (1765) kimi köhnə mənbələrdən götürülüb. "M-h-s-nsche Geschichten" 1781-ci ildə Berlin yumor jurnalı olan Vade mecum für lustige Leute-nin (Əyləncəli insanlar üçün əl kitabı) səkkizinci sayında bir məqalə olaraq çıxdı. Bu hekayələrin qəhrəmanı və hekayəçisi yalnız " M-h-s-n”, Raspenin ilhamını qismən gizlətməklə yanaşı, bilikli alman oxucularına Münchhauzenlə əlaqə yaratmağa imkan verir. Raspenin adı ümumiyyətlə görünmədi.
1785-ci ildə Cornwalldakı Dolcoath-da minalara nəzarət edərkən, Raspe Vade mecum lətifələrini qısa bir ingilis dilində kitaba uyğunlaşdırdı, bu dəfə kitabın rəvayətçisini "Baron Munchausen" olaraq təyin etdi. Münchhausen-in "Munchausen"ə ingilisləşdirilməsindən başqa, Raspe bu dəfə öz adını gizlətsə də, ona ilham verən adamın kimliyini gizlətməyə cəhd etmədi.
Münxauzenin tam inkişaf etmiş bir ədəbi personaj kimi göründüyü mətnin ilk versiyası olan bu ingilis nəşrinin dövri nəşr tarixi var idi. O, ilk dəfə anonim olaraq Baron Münxauzenin Rusiyada Ecazkar Səyahətləri və Kampaniyaları haqqında hekayəsi kimi ortaya çıxdı, 12 ay ölçüsündə 49 səhifəlik kitab, 1785-ci ilin sonlarında kitab satıcısı Smith tərəfindən Oksfordda nəşr olundu və bir şillinqə satıldı. Növbəti ilin əvvəlində işıq üzü görən ikinci nəşr, təkrar başlıqlı Baron Munnikhousonun Tək Səyahətlər, Kampaniyalar, Səyahətlər və İdman Macəraları, adətən Munchausen kimi tələffüz edilir, daha beş hekayə və dörd illüstrasiya əlavə edildi; kitab hələ də anonim olsa da, yeni mətn yəqin ki, Raspe tərəfindən idi və illüstrasiyalar da onun işi ola bilər.
1786-cı ilin may ayına qədər Raspe artıq kitaba nəzarət etmirdi və bu kitab başqa bir nəşriyyatçı G. Kearsley tərəfindən ələ keçirildi. Kitabı orijinal nəşrlərdən daha yüksək səviyyəli auditoriya üçün nəzərdə tutan Kearsley, yeni hekayələr, on iki yeni qravüra və Raspenin nəsrinin çox yenidən yazılması da daxil olmaqla, digər əllərdən geniş əlavələr və düzəlişlər sifariş etdi.Bu üçüncü nəşr iki şillinq, orijinaldan iki dəfə baha qiymətə satıldı, "Qulliver Revived" və ya "The Singular Travels, Campaigns, Wayages, and Adventures of Baron Munchausen" kimi ümumi şəkildə Münxauzen elan edildi.
Kitabın ən azı on nəşri və ya tərcüməsi 1794-cü ildə Raspenin ölümündən əvvəl çıxdı. Kitabın fransız, ispan və alman dillərinə tərcümələri 1786-cı ildə nəşr olundu. Mətn 1805-ci ildə Birləşmiş Ştatlara çatdı və anonim bir şəxs tərəfindən Amerika aktual satiralarını əhatə edəcək şəkildə genişləndi.
İlk Alman tərcüməsi olan Wunderbare Reisen zu Wasser und Lande, alman romantik şairi Gottfried August Bürger tərəfindən edilmişdir. Bürgerin mətni Smitin ikinci nəşrinin yaxından tərcüməsidir, eyni zamanda "Altı möcüzəli qulluqçu" adlı bir alman əfsanəsi əsasında interpolasiya edilmiş hekayəni də ehtiva edir. İnterpolyasiya edilmiş materialı göstərmək üçün iki yeni qravüra əlavə edildi. Hekayələrin alman versiyası ingilis dilindən daha çox məşhur oldu. 1788-ci ildə ikinci alman nəşri genişləndirilmiş Kearsley nəşrindən ciddi şəkildə dəyişdirilmiş materialı və orijinal Alman davamı olan Nachtrag zu den wunderbaren Reisen zu Wasser und Lande, 1789-cu ildə nəşr olundu.Bu nəşrlərdən sonra, Raspe mətninin ingilis və kontinental versiyaları, daxil edilmiş materialın getdikcə daha çox fərqli ənənələrə əməl edilərək bir-birindən ayrılmağa davam etdi.
Raspe, ehtimal ki, real həyatda olan baron von Münchhausen-in böhtan iddiasından qorxduğu üçün kitabın müəllifliyini heç vaxt qəbul etmədi. Bu, tez-tez Bürgerə hesablanırdı, bəzən də onu müşayiət edən şayiələrə görə, real həyatda Baron von Münchhausen Bürgerlə Pyrmontda görüşmüş və bütün işi ona diktə etmişdir. Alman tərcüməsi dərc edildikdən dərhal sonra geniş yayılmış başqa bir şayiə iddia etdi ki, bu, Göttingen Universitetinin üç alimi - Bürger, Abraham Gottelf Kästner və Georg Christoph Lichtenberg - hər üçünün bir-birindən üstün olmağa çalışdıqları rəqabətli əməkdaşlıqdır.Alim Johann Georg Meusel əsas mətnə görə düzgün şəkildə Raspeyə borc verdi, lakin səhvən Raspenin onu alman dilində yazdığını və ingilis versiyasına anonim tərcüməçinin cavabdeh olduğunu iddia etdi. Raspenin müəllifliyi nəhayət 1824-cü ildə Bürgerin bioqrafı Karl Reynhard tərəfindən sübuta yetirildi.
Nəşr olunduqdan sonra ilk bir neçə il ərzində alman oxucuları bu hekayələrə görə real həyatda olan Baron fon Münxhauzenin məsuliyyət daşıdığını geniş şəkildə güman edirdilər. Şahidlərin sözlərinə görə, Münxhauzen kitabın onun adını ictimai şüura sürüklədiyinə və onun şərəf və ləyaqətini təhqir etdiyinə görə çox qəzəblənmişdi. Zadəgan Münchhausen məclislərə ev sahibliyi etməkdən və ya başqa hekayələr söyləməkdən imtina edərək təkəbbürlü birinə çevrildi və o, Bürgerə və tərcümənin naşirinə qarşı məhkəmə iddiası qaldırmağa çalışdı.
Fantastik xarakter
Uydurma Baron Munchausen, öz sərgüzəştləri haqqında komik şişirdilmiş öyünmələri ilə ən güclü şəkildə müəyyən edilən lovğa bir əsgərdir. Raspenin kitabındakı bütün hekayələr birinci şəxsin hekayəsi ilə izah olunur və "Baron dostlarının əhatəsində olanda bu qeyri-adi macəraları şüşə üzərində izah etməlidir" deyə izah edən bir ön qeydlə izah olunur. Vaxtının çox hissəsini ya absurd çətin vəziyyətlərdən qurtulmağa, ya da eyni dərəcədə absurd zərif fitnə anlarında əylənməyə sərf edən fövqəlbəşər fiqurdur. Ən məşhur hekayələrindən bəzilərində top gülləsinə minən baron Aya səyahət edir, Aralıq dənizində nəhəng bir balıq tərəfindən udulur, öz saçını yuxarı çəkərək boğulmaqdan xilas olur, qırx metrlik timsahla döyüşür. Kirşəsini çəkmək üçün canavar çağırır və heyvan təsadüfən ikiyə bölünəndə atını düzəltmək üçün budaqlarından istifadə edir.
Onun nəql etdiyi hekayələrdə baron sakit, rasional insan kimi göstərilir, yaşadıqlarını sadə obyektivliklə təsvir edir; absurd hadisələr ondan ən çox, mülayim təəccüb doğurur və o, özünün şahidi olmadığı hər hansı qeyri-mümkün hadisələrə dair ciddi şübhələr nümayiş etdirir. Nəticədə yaranan povest effekti ironik bir tondur, oxucuda skeptisizmə rəvac verir və incə sosial axarın axması ilə qeyd olunur.Ov edərkən və döyüşərkən qorxmazlığına əlavə olaraq, o, cəsarətli anlara verilən, biliyə alim meylli, hekayələrində təfərrüatlar haqqında pedantik dəqiqliyə meylli və dərin minnətdarlığı olan, cəsarətli, nəzakətli bir centlmen olması təklif olunur.Baron həmçinin öz povestləri üçün möhkəm coğrafi və sosial kontekst təmin edir, onları son hadisələrlə bağlı aktual eyhamlar və satiralarla zənginləşdirir; həqiqətən də, Raspenin orijinal mətnindəki istinadların çoxu Münxhauzenin hərbi karyerasında real həyatda baş vermiş tarixi hadisələrə aiddir.
Baronun təsvir etdiyi cəsarətlər açıq şəkildə ağlasığmaz olduğu üçün, baronun yalançı olduğuna dair güclü bir ima ilə asanlıqla fantastika kimi tanınır. O, auditoriyasının ona inanmasını gözləyirmi, versiyadan versiyaya dəyişir; Raspenin 1785-ci ildəki orijinal mətnində o, sadəcə olaraq öz hekayələrini əlavə şərh etmədən nəql edir, lakin sonrakı genişləndirilmiş versiyalarda o, həqiqəti söyləməkdə israrlıdır. Hər halda, baron öz hekayələrinin hər bir sözünə inanır, nə qədər daxili uyğunsuzluq olsa da, o, adətən başqalarında qarşılaşdığı hər hansı bir inamsızlığa dözümlü şəkildə laqeyd görünür.
Film
Baron Munchausen hekayələrinə çox heyran olan erkən fransız kinorejissoru Georges Méliès 1911-ci ildə Baron Munchausen's Dream filmini çəkdi. Meliesin Raspe mətni ilə çox az oxşarlığı olan qısametrajlı səssiz filmi yuxuda olan baronu sərxoşluğun səbəb olduğu yuxuların sürreal ardıcıllığı ilə izləyir. . Méliès həmçinin baronun Aya səyahətindən özünün 1902-ci ildə çəkilmiş məşhur "Aya səyahət" filmi üçün ilham mənbəyi kimi istifadə etmiş ola bilər.[66] 1930-cu illərin sonlarında o, Baron hekayələrinin yeni film versiyası üzərində Dada rəssamı Hans Rixterlə əməkdaşlıq etməyi planlaşdırırdı, lakin 1938-ci ildə onun ölümündən sonra layihə yarımçıq qaldı. Rixter növbəti il Jak Preverti götürərək onu tamamlamağa çalışdı. , Jacques Brunius və Moris Henry ssenarist kimi, lakin İkinci Dünya Müharibəsinin başlaması filimin istehsalının daimi dayandırılmasına səbəb oldu.
Fransız animator Émile Cohl 1913-cü ildə siluet kəsmə animasiyasından istifadə edərək hekayələrin bir versiyasını hazırladı; digər cizgi versiyaları 1920-ci ildə Almaniyada Riçard Felgenauer, 1929-cu ildə isə ABŞ-da Paul Peroff tərəfindən hazırlanmışdır. Kino tarixində ilk cizgi filminin baş qəhrəmanı olan polkovnik Heeza Liar 1913-cü ildə Con Randolf Bray tərəfindən yaradılmışdır.İtalyan rejissoru Paolo Azzurri 1914-cü ildə “Baron Munchauzenin sərgüzəştləri” filmini çəkdi və ingilis rejissoru F. Martin Tornton növbəti il baronun iştirakı ilə “Baron Münxauzenin yeni macəraları” adlı qısa səssiz film çəkdi. 1940-cı ildə çex rejissoru Martin Frič komik aktyor Vlasta Buryanın 20-ci əsrdə baronun nəslindən biri kimi oynadığı Baron Prášil filmini çəkdi.
Alman kinostudiyasının U.F.A. 1943-cü ildə GmbH-nin 25 illik yubileyi münasibətilə Cozef Goebbels rejissor Josef von Báky-ni Baron haqqında böyük büdcəli rəngli film olan Münchhausen-i idarə etmək üçün işə götürdü. David Stewart Hull Hans Albersin Baronunu "şən, lakin bir qədər pis" kimi təsvir edir, Tobias Nagle isə yazır ki, Albers "fəaliyyət və testosteronla idarə olunan macəra üçün kişi və əzələ ləzzəti" verir. 1957-ci ildə avstriyalı müğənni Peter Alexander üçün bir vasitə kimi hazırlanmış bir Alman musiqili komediyası, Münchhausen in Afrika, 1957-ci ildə nümayiş olundu. Karel Zemanın 1961-ci ildə çəkdiyi "The Fabulous Baron Munchausen" çex filmi baronun macəralarını müasir perspektivdən şərh edərək, politik əhəmiyyətini vurğulayır.Dorenin kitab üçün illüstrasiyalarına əsaslanan Zemanın stilizə edilmiş mizan-sahnəsi animasiyanı canlı aktyorlar, o cümlədən baron rolunda Miloş Kopeçki ilə birləşdirdi.
Sovet İttifaqında 1929-cu ildə Daniil Çerkes "Münhauzenin sərgüzəştləri" adlı cizgi filmini buraxdı. Sovet Soyuzmultfilm 1967-ci ildə rejissor Anatoli Karanoviçin çəkdiyi 16 dəqiqəlik stop-motion animasiya Baron Münxauzenin sərgüzəştlərini buraxdı. Digər bir sovet animasiya versiyası 1973 və 1974-cü illərdə qısametrajlı filmlər seriyası olaraq "Münhauzenin sərgüzəştləri" kimi istehsal edilmişdir. Fransız animator Jan İmaj 1979-cu ildə "Əfsanəvi Baron Münxauzenin inanılmaz sərgüzəştləri" filmini çəkmiş və onu 1984-cü ildə "Ay dəliliyi" adlı davam filmi ilə davam etdirmişdir.
Oleq Yankovski 1979-cu ildə Qriqori Qorinin ssenarisindən Mark Zaxarovun rejissorluğu ilə çəkilmiş, "Mosfilm" kinostudiyasında istehsal olunan və buraxılan "Çox eyni Munchhausen" adlı rus televiziya filmində baron rolunda çıxış edib. Sovet senzurası və sosial adət-ənənələrə dair satirik şərhi olan film, küfr və uyğunluqla idarə olunan bir dünyada öz macəralarının həqiqətini sübut etməyə çalışan qeyrətli bir baronu təsəvvür edir.
1988-ci ildə Terri Gilliam Raspe hekayələrini Britaniya aktyoru və rejissoru Con Nevilin baş rolda oynadığı dəbdəbəli Hollivud filmi, Baron Münxauzenin sərgüzəştləri filminə uyğunlaşdırdı. Roger Ebert, filmi nəzərdən keçirərkən, Neville's Baron'u "hər kəs bir ömür boyu inanılmaz şeylərə öyrəşməklə keçirsəydi, düşündüyü kimi ağıllı və faktiki görünən" bir insan kimi təsvir etdi.
Alman aktyor Jan Josef Liefers 2012-ci ildə "Baron on the Cannonball" adlı iki hissəli televiziya filmində rol aldı; Spiegel Online araşdırmasına görə, onun baron xarakteristikası Conni Deppin film seriyasındakı Jack Sparrow roluna çox bənzəyirdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Baron Munchhausen // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Karl Friedrich Hieronymus Freiherr von Münchhausen // Who Named It? (ing.).
- Record #30329081 // VIAF (çd.). [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- "Münchhausen-Denkmal in Kaliningrad eingeweiht" (english). www.kaliningrad.aktuell.ru. 24 mart 2015. 5 mart 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 9 iyun 2023.
- "Munchausen's syndrome" (english). dictionary.cambridge.org. 2015. 2021-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyun 2023.
- (czech). www.musical.cz. 1 mart 2010. Archived from the original on 2023-04-09. İstifadə tarixi: 3 iyun 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baron Munxhauzen 11 may 1720 22 fevral 1797 Alman yazicisi Rudolf Erich Raspenin 1785 ci ilde nesr edilmis Baron Munxhauzenin Rusiyada Mohtesem Seyahetleri ve Mubarizeleri adli kitabinda yaratdigi uydurma Almaniya zadeganidir Personaj serbest sekilde esl barona esaslanir ve onun esl adi Hieronymus Karl Friedrich Freiherr von Munchhausen 1720 1797 Almanca teleffuz Baron MunxhauzenMelumatCinsi kisi d Dogum tarixi 11 may 1720 1720 05 11 Olum tarixi 22 fevral 1797 1797 02 22 76 yasinda Pesesi herbi qulluqcu yaziciRutbesi Rotmistr esger Vikianbarda elaqeli mediafayllarQustav Dorenin baron Munchauzenin portreti Brunsvik Luneburqun Bodenverder seherinde anadan olan Munxhauzen 1735 1739 cu iller Osmanli Rusiya Avstriya muharibesinde Rusiya imperiyasinin terefinde vurusmusdur 1760 ci ilde teqaude cixdiqdan sonra herbi karyerasina esaslanaraq yalanlar ve uzun nagillar danisaraq Alman aristokratik dairelerinde az sohret qazandi 1760 ci ilde teqaude cixdiqdan sonra o herbi karyerasina esaslanaraq cilgin hundur nagillar danisaraq Alman aristokratik dairelerinde az sohret qazandi Munchhauzenin bezi hekayelerini esitdikden sonra Raspe onlari 1785 ci ilde Oksfordda Smit adli bir kitab saticisi terefinden kohne alman jurnallarinda alman ve daha sonra ingilis dilinde anonim olaraq nesr etdirdi Kitab bu yaxinlarda diger Avropa dillerine o cumleden sair Qotfrid Avqust Burger terefinden genislendirilmis alman versiyasina tercume edilmisdir Real heyatda olan Munchhausen oz adini dasiyan uydurma personajin inkisafindan cox uzuldu ve kitabin nesriyyatini qanuni tedbirler goreceyi ile hedeledi Ola bilsin ki bohtan xarakterli mehkemeden qorxan Raspe olumunden sonra eserin muellifliyini tekbasina qebul etmekden imtina edib Sayielerde yayilan uydurma baronun xususiyyetleri arasinda o idmanci esger ve seyyah kimi xususiyyetlere diqqet yetirir meselen atilan topa minmek qirx ayaqli timsahla doyusmek ve Aya seyahet etmek Nehayet bu komediya hekayeleri Munchauzenin iddialarinin absurdlugu ve uygunsuzlugu uzerinde oynayir ve sosial satira axinini ehtiva edir Raspenin kitabi diger muellifler terefinden genislendirilmis ve yeniden yazilmis coxsayli ingilis kontinental Avropa ve Amerika nesrlerinin stapeline cevrilerek boyuk beynelxalq ugur qazandi Muxtelif formalarda olan kitab 19 cu esrde xususen de genc oxucular ucun nesr olunan meqalelerde genis oxunurdu Uydurma baronun versiyalari sehnede ekranda radio ve televiziyada elece de diger edebi eserlerde gorundu Baron Munchausen hekayeleri artiq ingilis dilli olkelerde yaxsi taninmir lakin kontinental Avropada hele de populyardir Xarakter coxsayli abideleri ve muzeyleri ilhamlandirib ve Munchhausen sindromu Munchhausen trilemmasi ve Munchausen nomreleri de daxil olmaqla bir nece tibbi veziyyet ve diger anlayislar ona aiddir Tarixi sexsiyyetHieronymus Karl Friedrich von Munchhausen 11 may 1720 ci ilde Hannoverin Bodenverder seherinde anadan olub O Brunsvik Luneburqdan olan aristokrat ailesi olan Rinteln Bodenverderin Qara Xettinde anadan olub Onun emisi oglu Gerlax Adolf fon Munxhauzen Gottingen Universitetinin qurucularindan biri olub ve Hannoverin bas naziri vezifesinde calisib Genc yasda Munxhauzen 1737 1739 cu iller Rusiya Turkiye Muharibesi zamani Rusiya Imperiyasina hersoqdan sonra Brunsvik hersoqu Entoni Ulrixin kral sarayinda bir sehife olaraq xidmet etdi 1739 cu ilde Imperator Rusiya Ordusunun suvari alayinin Brunswick Cuirassiers de kornet vezifesine teyin edildi 27 noyabr 1740 ci ilde Munxhauzen leytenant rutbesine yukseldi Riqada yerlesse de Munxhauzen 1740 ve 1741 ci illerde Osmanli Imperatorluguna qarsi iki herbi yurusde istirak etdi 1744 cu ilde Yakobin fon Duntenle evlendi ve alti ilden sonra Munchhausen yeniden rotmistr rutbesine yukseldi 1740 ci ilde Riqada Rusiya Imperator Ordusunun zabiti kimi esl Munxhauzenin portreti 1760 ci ilde o teqaude cixdi ve 1797 ci ilde olumune qeder orada qalaraq Freiherr kimi yasamaq ucun Bodenverderdeki malikanelerinde meskunlasdi Mehz heyatinin bu dovrunde xususen de yerli aristokratlara ev sahibliyi etdiyi naharlarda Munchhausen bir inkisaf etdi Rusiyadaki herbi karyerasi haqqinda hazircavab ve cox sisirdilmis hesabatlar yaradan yaradici bir hekayeci kimi sohret qazandi Sonraki onillikler erzinde onun hekayet qabiliyyeti o qeder sohret qazandi ki nagillarini dinlemek isteyen seyahet eden zadeganlardan tez tez ziyaretler alirdi Qonaqlardan biri Munchhausen in hekayelerini cavaliercesine heqiqeten de herbi vurgu ile lakin dunya adaminin siltaqligina hec bir guzeste getmeden onun serguzestlerini hadiselerin tebii axarinda olan hadiseler kimi tesvir etdiyini tesvir etdi Bununla bele Munxhauzen yalanci hesab edilmekdense durust bir insan kimi gorunurdu Basqa bir muasirin dediyi kimi Munchhausen in inanilmaz hekayeleri aldatmaq ucun deyil bezi tanislarinda musahide etdiyi ecazkarliga lag etmek ucun hazirlanmisdir Von Dunten 1790 ci ilde vefat etdi 1794 cu ilin yanvarinda Munchhausen ozunden elli yeddi yas kicik Bernardine von Brunn adli qadinla evlendi Bildirilir ki Von Brunn evlendikden qisa muddet sonra xestelenib ve 1794 cu ilin yayini Bad Pyrmont kurort seherinde kecirib baxmayaraq ki muasir dedi qodular onun vaxtini orada reqs ve flortle kecirdiyini iddia edirdi Yay seyahetinden doqquz ay sonra 1795 ci il fevralin 16 da Mariya Vilhemina adli bir qizi dunyaya getirdi Munchhausen usagin onun olmadigi barede resmi sikayet verdi ve heyatinin son illerini bosanma prosesinde ve aliment mehkemesinde kecirdi Munchhausen 22 fevral 1797 ci ilde usaqsiz oldu UydurmaOskar Herrfurthun bir sira aciqcalarindan qonaqlari eylendiren baron Uydurma xarakterli alman yazicisi alimi ve firildaqci Rudolf Erich Raspe terefinden yaradilmisdir Raspe ehtimal ki Hieronymus von Munchhausen ile Gottingen Universitetinde oxuyarken tanis oldu ve hetta onunla Bodenverderdeki malikanede nahar etmeye devet olundu Raspenin sonraki karyerasi yazi ve elmi teqaudu ogurluq ve firildaqciliqla qarisdirdi 1775 ci ilde alman polisi onun hebsine dair elanlar verdikde o qite Avropasindan qacaraq Ingilterede meskunlasdi Raspe dogma alman dilinde Munxhauzenin nagillarindan ilhamlanaraq letifeler toplusunu yazib ve kolleksiyani M h s nsche Geschichten M h s n Hekayeler adlandirib Raspenin materialinin ne qederinin birbasa Barondan geldiyi hele aydin deyil lakin hekayelerin ekseriyyeti Heinrich Bebelin Facetiae 1508 ve Samuel Gotthold Lange nin Deliciae Academicae 1765 kimi kohne menbelerden goturulub M h s nsche Geschichten 1781 ci ilde Berlin yumor jurnali olan Vade mecum fur lustige Leute nin Eylenceli insanlar ucun el kitabi sekkizinci sayinda bir meqale olaraq cixdi Bu hekayelerin qehremani ve hekayecisi yalniz M h s n Raspenin ilhamini qismen gizletmekle yanasi bilikli alman oxucularina Munchhauzenle elaqe yaratmaga imkan verir Raspenin adi umumiyyetle gorunmedi 1785 ci ilde Cornwalldaki Dolcoath da minalara nezaret ederken Raspe Vade mecum letifelerini qisa bir ingilis dilinde kitaba uygunlasdirdi bu defe kitabin revayetcisini Baron Munchausen olaraq teyin etdi Munchhausen in Munchausen e ingilislesdirilmesinden basqa Raspe bu defe oz adini gizletse de ona ilham veren adamin kimliyini gizletmeye cehd etmedi Uydurma baronun yaradicisi Rudolf Erich Raspe nin portreti Munxauzenin tam inkisaf etmis bir edebi personaj kimi gorunduyu metnin ilk versiyasi olan bu ingilis nesrinin dovri nesr tarixi var idi O ilk defe anonim olaraq Baron Munxauzenin Rusiyada Ecazkar Seyahetleri ve Kampaniyalari haqqinda hekayesi kimi ortaya cixdi 12 ay olcusunde 49 sehifelik kitab 1785 ci ilin sonlarinda kitab saticisi Smith terefinden Oksfordda nesr olundu ve bir sillinqe satildi Novbeti ilin evvelinde isiq uzu goren ikinci nesr tekrar basliqli Baron Munnikhousonun Tek Seyahetler Kampaniyalar Seyahetler ve Idman Maceralari adeten Munchausen kimi teleffuz edilir daha bes hekaye ve dord illustrasiya elave edildi kitab hele de anonim olsa da yeni metn yeqin ki Raspe terefinden idi ve illustrasiyalar da onun isi ola biler 1786 ci ilin may ayina qeder Raspe artiq kitaba nezaret etmirdi ve bu kitab basqa bir nesriyyatci G Kearsley terefinden ele kecirildi Kitabi orijinal nesrlerden daha yuksek seviyyeli auditoriya ucun nezerde tutan Kearsley yeni hekayeler on iki yeni qravura ve Raspenin nesrinin cox yeniden yazilmasi da daxil olmaqla diger ellerden genis elaveler ve duzelisler sifaris etdi Bu ucuncu nesr iki sillinq orijinaldan iki defe baha qiymete satildi Qulliver Revived ve ya The Singular Travels Campaigns Wayages and Adventures of Baron Munchausen kimi umumi sekilde Munxauzen elan edildi Kitabin en azi on nesri ve ya tercumesi 1794 cu ilde Raspenin olumunden evvel cixdi Kitabin fransiz ispan ve alman dillerine tercumeleri 1786 ci ilde nesr olundu Metn 1805 ci ilde Birlesmis Statlara catdi ve anonim bir sexs terefinden Amerika aktual satiralarini ehate edecek sekilde genislendi Gottfried August Burger kitabi alman diline tercume etdi ve cox vaxt onun muellifi oldugu guman edilirdi Ilk Alman tercumesi olan Wunderbare Reisen zu Wasser und Lande alman romantik sairi Gottfried August Burger terefinden edilmisdir Burgerin metni Smitin ikinci nesrinin yaxindan tercumesidir eyni zamanda Alti mocuzeli qulluqcu adli bir alman efsanesi esasinda interpolasiya edilmis hekayeni de ehtiva edir Interpolyasiya edilmis materiali gostermek ucun iki yeni qravura elave edildi Hekayelerin alman versiyasi ingilis dilinden daha cox meshur oldu 1788 ci ilde ikinci alman nesri genislendirilmis Kearsley nesrinden ciddi sekilde deyisdirilmis materiali ve orijinal Alman davami olan Nachtrag zu den wunderbaren Reisen zu Wasser und Lande 1789 cu ilde nesr olundu Bu nesrlerden sonra Raspe metninin ingilis ve kontinental versiyalari daxil edilmis materialin getdikce daha cox ferqli enenelere emel edilerek bir birinden ayrilmaga davam etdi Raspe ehtimal ki real heyatda olan baron von Munchhausen in bohtan iddiasindan qorxdugu ucun kitabin muellifliyini hec vaxt qebul etmedi Bu tez tez Burgere hesablanirdi bezen de onu musayiet eden sayielere gore real heyatda Baron von Munchhausen Burgerle Pyrmontda gorusmus ve butun isi ona dikte etmisdir Alman tercumesi derc edildikden derhal sonra genis yayilmis basqa bir sayie iddia etdi ki bu Gottingen Universitetinin uc alimi Burger Abraham Gottelf Kastner ve Georg Christoph Lichtenberg her ucunun bir birinden ustun olmaga calisdiqlari reqabetli emekdasliqdir Alim Johann Georg Meusel esas metne gore duzgun sekilde Raspeye borc verdi lakin sehven Raspenin onu alman dilinde yazdigini ve ingilis versiyasina anonim tercumecinin cavabdeh oldugunu iddia etdi Raspenin muellifliyi nehayet 1824 cu ilde Burgerin bioqrafi Karl Reynhard terefinden subuta yetirildi Nesr olunduqdan sonra ilk bir nece il erzinde alman oxuculari bu hekayelere gore real heyatda olan Baron fon Munxhauzenin mesuliyyet dasidigini genis sekilde guman edirdiler Sahidlerin sozlerine gore Munxhauzen kitabin onun adini ictimai suura suruklediyine ve onun seref ve leyaqetini tehqir etdiyine gore cox qezeblenmisdi Zadegan Munchhausen meclislere ev sahibliyi etmekden ve ya basqa hekayeler soylemekden imtina ederek tekebburlu birine cevrildi ve o Burgere ve tercumenin nasirine qarsi mehkeme iddiasi qaldirmaga calisdi Fantastik xarakterMunchausen Avqust von Wille terefinden tesvir edildiyi kimi top gullesine minir Uydurma Baron Munchausen oz serguzestleri haqqinda komik sisirdilmis oyunmeleri ile en guclu sekilde mueyyen edilen lovga bir esgerdir Raspenin kitabindaki butun hekayeler birinci sexsin hekayesi ile izah olunur ve Baron dostlarinin ehatesinde olanda bu qeyri adi maceralari suse uzerinde izah etmelidir deye izah eden bir on qeydle izah olunur Vaxtinin cox hissesini ya absurd cetin veziyyetlerden qurtulmaga ya da eyni derecede absurd zerif fitne anlarinda eylenmeye serf eden fovqelbeser fiqurdur En meshur hekayelerinden bezilerinde top gullesine minen baron Aya seyahet edir Araliq denizinde neheng bir baliq terefinden udulur oz sacini yuxari cekerek bogulmaqdan xilas olur qirx metrlik timsahla doyusur Kirsesini cekmek ucun canavar cagirir ve heyvan tesadufen ikiye bolunende atini duzeltmek ucun budaqlarindan istifade edir Onun neql etdiyi hekayelerde baron sakit rasional insan kimi gosterilir yasadiqlarini sade obyektivlikle tesvir edir absurd hadiseler ondan en cox mulayim teeccub dogurur ve o ozunun sahidi olmadigi her hansi qeyri mumkun hadiselere dair ciddi subheler numayis etdirir Neticede yaranan povest effekti ironik bir tondur oxucuda skeptisizme revac verir ve ince sosial axarin axmasi ile qeyd olunur Ov ederken ve doyuserken qorxmazligina elave olaraq o cesaretli anlara verilen biliye alim meylli hekayelerinde teferruatlar haqqinda pedantik deqiqliye meylli ve derin minnetdarligi olan cesaretli nezaketli bir centlmen olmasi teklif olunur Baron hemcinin oz povestleri ucun mohkem cografi ve sosial kontekst temin edir onlari son hadiselerle bagli aktual eyhamlar ve satiralarla zenginlesdirir heqiqeten de Raspenin orijinal metnindeki istinadlarin coxu Munxhauzenin herbi karyerasinda real heyatda bas vermis tarixi hadiselere aiddir Baronun tesvir etdiyi cesaretler aciq sekilde aglasigmaz oldugu ucun baronun yalanci olduguna dair guclu bir ima ile asanliqla fantastika kimi taninir O auditoriyasinin ona inanmasini gozleyirmi versiyadan versiyaya deyisir Raspenin 1785 ci ildeki orijinal metninde o sadece olaraq oz hekayelerini elave serh etmeden neql edir lakin sonraki genislendirilmis versiyalarda o heqiqeti soylemekde israrlidir Her halda baron oz hekayelerinin her bir sozune inanir ne qeder daxili uygunsuzluq olsa da o adeten basqalarinda qarsilasdigi her hansi bir inamsizliga dozumlu sekilde laqeyd gorunur FilmBaron su altinda seyahet edir tesviri Gottfried Franz Baron Munchausen hekayelerine cox heyran olan erken fransiz kinorejissoru Georges Melies 1911 ci ilde Baron Munchausen s Dream filmini cekdi Meliesin Raspe metni ile cox az oxsarligi olan qisametrajli sessiz filmi yuxuda olan baronu serxoslugun sebeb oldugu yuxularin surreal ardicilligi ile izleyir Melies hemcinin baronun Aya seyahetinden ozunun 1902 ci ilde cekilmis meshur Aya seyahet filmi ucun ilham menbeyi kimi istifade etmis ola biler 66 1930 cu illerin sonlarinda o Baron hekayelerinin yeni film versiyasi uzerinde Dada ressami Hans Rixterle emekdasliq etmeyi planlasdirirdi lakin 1938 ci ilde onun olumunden sonra layihe yarimciq qaldi Rixter novbeti il Jak Preverti goturerek onu tamamlamaga calisdi Jacques Brunius ve Moris Henry ssenarist kimi lakin Ikinci Dunya Muharibesinin baslamasi filimin istehsalinin daimi dayandirilmasina sebeb oldu Fransiz animator Emile Cohl 1913 cu ilde siluet kesme animasiyasindan istifade ederek hekayelerin bir versiyasini hazirladi diger cizgi versiyalari 1920 ci ilde Almaniyada Ricard Felgenauer 1929 cu ilde ise ABS da Paul Peroff terefinden hazirlanmisdir Kino tarixinde ilk cizgi filminin bas qehremani olan polkovnik Heeza Liar 1913 cu ilde Con Randolf Bray terefinden yaradilmisdir Italyan rejissoru Paolo Azzurri 1914 cu ilde Baron Munchauzenin serguzestleri filmini cekdi ve ingilis rejissoru F Martin Tornton novbeti il baronun istiraki ile Baron Munxauzenin yeni maceralari adli qisa sessiz film cekdi 1940 ci ilde cex rejissoru Martin Fric komik aktyor Vlasta Buryanin 20 ci esrde baronun neslinden biri kimi oynadigi Baron Prasil filmini cekdi Alman kinostudiyasinin U F A 1943 cu ilde GmbH nin 25 illik yubileyi munasibetile Cozef Goebbels rejissor Josef von Baky ni Baron haqqinda boyuk budceli rengli film olan Munchhausen i idare etmek ucun ise goturdu David Stewart Hull Hans Albersin Baronunu sen lakin bir qeder pis kimi tesvir edir Tobias Nagle ise yazir ki Albers fealiyyet ve testosteronla idare olunan macera ucun kisi ve ezele lezzeti verir 1957 ci ilde avstriyali mugenni Peter Alexander ucun bir vasite kimi hazirlanmis bir Alman musiqili komediyasi Munchhausen in Afrika 1957 ci ilde numayis olundu Karel Zemanin 1961 ci ilde cekdiyi The Fabulous Baron Munchausen cex filmi baronun maceralarini muasir perspektivden serh ederek politik ehemiyyetini vurgulayir Dorenin kitab ucun illustrasiyalarina esaslanan Zemanin stilize edilmis mizan sahnesi animasiyani canli aktyorlar o cumleden baron rolunda Milos Kopecki ile birlesdirdi Sovet Ittifaqinda 1929 cu ilde Daniil Cerkes Munhauzenin serguzestleri adli cizgi filmini buraxdi Sovet Soyuzmultfilm 1967 ci ilde rejissor Anatoli Karanovicin cekdiyi 16 deqiqelik stop motion animasiya Baron Munxauzenin serguzestlerini buraxdi Diger bir sovet animasiya versiyasi 1973 ve 1974 cu illerde qisametrajli filmler seriyasi olaraq Munhauzenin serguzestleri kimi istehsal edilmisdir Fransiz animator Jan Imaj 1979 cu ilde Efsanevi Baron Munxauzenin inanilmaz serguzestleri filmini cekmis ve onu 1984 cu ilde Ay deliliyi adli davam filmi ile davam etdirmisdir Oleq Yankovski 1979 cu ilde Qriqori Qorinin ssenarisinden Mark Zaxarovun rejissorlugu ile cekilmis Mosfilm kinostudiyasinda istehsal olunan ve buraxilan Cox eyni Munchhausen adli rus televiziya filminde baron rolunda cixis edib Sovet senzurasi ve sosial adet enenelere dair satirik serhi olan film kufr ve uygunluqla idare olunan bir dunyada oz maceralarinin heqiqetini subut etmeye calisan qeyretli bir baronu tesevvur edir 1988 ci ilde Terri Gilliam Raspe hekayelerini Britaniya aktyoru ve rejissoru Con Nevilin bas rolda oynadigi debdebeli Hollivud filmi Baron Munxauzenin serguzestleri filmine uygunlasdirdi Roger Ebert filmi nezerden kecirerken Neville s Baron u her kes bir omur boyu inanilmaz seylere oyresmekle kecirseydi dusunduyu kimi agilli ve faktiki gorunen bir insan kimi tesvir etdi Alman aktyor Jan Josef Liefers 2012 ci ilde Baron on the Cannonball adli iki hisseli televiziya filminde rol aldi Spiegel Online arasdirmasina gore onun baron xarakteristikasi Conni Deppin film seriyasindaki Jack Sparrow roluna cox benzeyirdi Hemcinin baxIstinadlarBaron Munchhausen Encyclopaedia Britannica ing Karl Friedrich Hieronymus Freiherr von Munchhausen Who Named It ing Record 30329081 VIAF cd Dublin Ohio OCLC 2003 Munchhausen Denkmal in Kaliningrad eingeweiht english www kaliningrad aktuell ru 24 mart 2015 5 mart 2021 tarixinde Istifade tarixi 9 iyun 2023 Munchausen s syndrome english dictionary cambridge org 2015 2021 02 25 tarixinde Istifade tarixi 3 iyun 2023 czech www musical cz 1 mart 2010 Archived from the original on 2023 04 09 Istifade tarixi 3 iyun 2023