Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Novruz bayramı (tərcümə: Yeni Gün bayramı, Bahar bayramı; fars. نوروز (Novruz), özb. Navruz, türkm. Nowruz, qaz. Naurız, qırğ. Nooruz, kürd. Newroz, krımtat. Navrez) — Qədim İran və Türk mənşəli xalqlara məxsus bayram.
| Novruz bayramı | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan Əfqanıstan Albaniya Bosniya və Herseqovina ÇXR Gürcüstan Hindistan İraq İran Qazaxıstan Qırğızıstan Kosovo Şimali Makedoniya Özbəkistan Pakistan Rusiya Serbiya Suriya Tacikistan Türkiyə Türkmənistan Ukrayna |
| Tarix | 21 mart, Ekinoks |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Novruz bayramı Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüzün bərabərliyi günündə (martın 20-si və ya 21-dən başlayıb 25-nə qədər) keçirilir. Bir sıra xalqlar yaz fəslinin gəlməsini təbiətin canlanması ilə bağlamış, bu münasibətlə şənliklər keçirmiş, onu yeni ilin başlanğıcı kimi bayram etmişlər. Qədim zamanlardan başlayaraq Azərbaycan, İran, Əfqanıstan, Tacikistan, Özbəkistanda və bir çox şərq ölkələrində baharın — yeni ilin gəlişini şənliklərlə qarşılayırlar. Martın 21-i İran və Əfqanıstanda rəsmi təqvimin ilk günü sayılır.
2009-cu il sentyabrın 30-da Novruz bayramı YUNESKO tərəfindən qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmiş, 23 fevral 2010-cu ildə isə BMT Baş Assambleyasının 64-cü sessiyasının iclasında mart ayının 21-i "Beynəlxalq Novruz Günü" elan edilmişdir. Novruz bayramı Azərbaycanda geniş miqyasda qeyd olunduğu üçün bayram ərəfəsi qeyri-iş günləri elan olunur. Novruz bayramının mənşəyi qədimdir. İslam dini Yaxın Şərq və Orta Asiya ölkələrində yayıldıqdan sonra Ərəb xilafəti bu ölkələrin xalqlarının adət-ənənələrini, bayramlarını təqib etməyə başladı. Əksər xalqlar bahar bayramının əsl mahiyyətindən doğan bir sıra adət-ənənələri, oyunları indiyədək saxlamışlar.
Orta əsr müəllifləri Şərq ölkələrində İslam dini yayıldıqdan sonra da Novruz bayramında yaz ənənələrinin, əkinçilik təqvimi etiqadlarının möhkəm yer tutduğunu göstərirlər. Əbu Reyhan Əl Biruni Novruz bayramı haqqında müxtəlif rəvayətlərdən, onun yaranması səbəblərindən, bu bayram münasibətilə xalq arasında yayılmış adət-ənənələrdən bəhs etmiş, Novruz bayramının təbiətin oyanması, əkinçilik təsərrüfatının başlanması ilə bağlı əsl dünyəvi bayram olduğunu qeyd etmişdir.
Nizamülmülk "Siyasətnamə" əsərində Novruz bayramından yazın gəlişi ilə əlaqədar keçirilən kütləvi xalq bayramı kimi bəhs etmişdir. Novruzun gəlişi klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan poeziyasında geniş yayılmış "Bahariyyə" adlı lirik şeirlərdə də təsvir və tərənnüm edilir.
Novruz bayramında müxtəlif oyunlar keçirilir. Bunlara atırma, halay, bənövşə, cıdır-ənzəli, Kosa-kosa və bu kimi oyunlar aid edilir.
Çərşənbələr
Novruzdan əvvəlki son 4 çərşənbəyə Azərbaycan mədəniyyətində xüsusi əhəmiyyət verilir. Ümumiyyətlə, Çərşənbə günlərində və xüsusilə son dörd Çərşənbə gecə vaxtı diqqətli olunması və təbiətə hörmətsizlik edilməməsi lazım olduğuna inanırlar. Çərşənbələr yazın gəlişindən xəbər verir.
Novruza yaradılışın mərhələlərini işarələyən 4 ünsür (su, od, külək və torpaq) ilə əlaqədar müasir ənənələr daxildir. Etnoqraflar çərşənbələrə dörd ünsürün adının Azərbaycanda müasir dövrdə bir neçə şəxs tərəfindən qoyulmasını, nə Cənubi Azərbaycanın, nə də türk dünyasının digər bölgələrinin istər qədim, istərsə də müasir Novruz ənənələrində Novruz çərşənbələrinin dörd ünsürlə adlandırılması hallarının mövcud olmadığını əsaslandırırlar. Əvəzində isə türk dünyasında od, istilik, Günəş anlamını verən "cəmrə" anlayışı mövcuddur. Fevralın 20-də, yəni kiçik çillənın çıxdığı gün cəmrə havaya baxır, yəni hava isinir. Bundan bir həftə sonra, yəni fevralın 27-də cəmrə suya, martın 6-da isə torpağa baxır və Günəşin vasitəsilə havanın, suyun, torpağın isinməsi baş tutur. Tədqiqatçıların araşdırmalarına görə, qədimdən, Azərbaycanın müxtəlif regionlarında çərşənbələrə fərqli adlar verilib. Ən geniş yayılan ardıcıllıqlardan biri bu cürdür: 1) Yalançı çərşənbə; 2) Xəbərçi çərşənbə; 3) Ölü çərşənbəsi (və ya Qara çərşənbə, həmin gün qəbirlər ziyarət olunur); 4) İlaxır çərşənbə.
- Su çərşənbəsinə Yalançı çərşənbə, Əzəl çərşənbə də deyirlər. Bahara doğru buzlar əriyir, çayların donu açılır, torpaq ağaclarla birlikdə oyanır hər yer yavaş-yavaş canlanır. Torpaq yavaş-yavaş islanmağa başlayır. Adət olaraqsa qızlar bulaqlardan sərin, şirin su gətirərdilər, evin ətrafına çiləyərdilər, üzlərini yuyardılar.
- Od çərşənbəsi xalq arasında Xəbərçi çərşənbə, Üskü çərşənbə adlanır. Bahara doğru günəş yavaş-yavaş torpağı qızdırır, isindirir, onu yaratmaq üçün hazırlayır. Od çərşənbəsində tonqallar qalayardılar. Hər ailə üzvünün adına bir şam yandırardılar. Xonçalar düzəldilərdi.
- Üçüncüsü yel çərşənbəsidir. Yəni yel artıq azacıq oyanmış torpağı, təzəcə çıxmış yaza həsrət gülləri tərpədir, tumurcuqlanan ağacları yellədir. Üçüncü çərşənbə Azərbaycanın bir sıra bölgələrində günümüzdə də Ölü çərşənbəsi (Qara çərşənbə, Gül çərşənbə) kimi qeyd olunur. Həmin gün insanlar yaxınlarının məzarlarını ziyarət edər, qəbirləri qışın palçığından, toz-torpağından təmizləyər, ölənlərin ruhuna dualar oxuyarlar. Ölü çərşənbəsində yaslı ailələr də ziyarət olunar, onların yasdan çıxması və qarşıdan gələn bayramı hamı ilə birgə qeyd etmələri təmin olunar.
- Dördüncüsü torpaq çərşənbəsidir. Torpağı ana təbiət su ilə islatdı, günəşlə isitdi, onu yaratmağa hazırladı. Ona görə də ilk yaz əkinini xışla-kotanla məhz torpaq çərşənbəsi günündə başlayardılar. Yaşlı qadınlar "Səməni, saxla məni, ildə göyərdərəm səni" deyib buğda isladardılar. Tədqiqatçı Xeybər Göyyallının yazdığı kimi, sonuncu çərşənbə digər çərşənbələrdən fərqli olaraq daha təntənəli keçirilir. Axırıncı çərşənbə özünəməxsus ayin və mərasimləri ilə digər çərşənbələri geridə qoyur. Soyuqdan, şaxtadan olmazın əzab-əziyyətini görmüş, məşəqqətini çəkmiş insan qışı yola saldığına sevinir, şadlığını bayram səviyyəsinə qaldırır. Bir çox regionlarda İlaxır çərşənbənin təntənəsi Novruzu belə üstələyir. Bu çərşənbə mərasimləri sübh tezdən bulağa, çaya getməklə başlayır. İnsanlar bulaq başına, çay kənarına gələr, oradan su götürər, suyun üstündən atlanar, dərdini, arzusunu suya danışar və sudan dilək diləyərlər. Axır çərşənbənin gecə mərasimləri də dəbdəbəli keçirilir. Tonqallar çatılır, od üstündən tullanılır, uşaqlar qohum-qonşuya üz tutur, evlərə torba atılır, qız-gəlinlər qulaq falına çıxırlar. Axır çərşənbədə evlərdə şam yandırılır, xonça düzəldilir. El-obada camaatın gur yığışdığı və yaşadığı yerlərdə yumurta döyüşdürülür, digər xalq oyunları keçirilir. İnsanlar məişətdə və təsərrüfatlarda köklü yeniliklər edirlər. Qız-gəlinlər ev-eşikdə təmizlik işlərinə başlayarlar. Ev-eşik silinib-təmizlənər, yorğan-döşək gün altına atılar, ev-eşikdə nə varsa suya çəkilər, qapı-baca açıq qoyular, evin havası dəyişilər. Kişilər də həyət-bacada əsaslı işə başlayarlar. Bağ-bağata əl gəzdirilər, həyət-baca səliqə-sahmana salınar. Bağ-bağatda ağacların qol-budağı budanar, artıq nə varsa yandırılar, ağacların dibi bellənər. Axır çərşənbədə torpağa əlahiddə bir sevgi ilə qayğı göstərilər. Bağ-bağatda, əkin-biçin yerlərində torpaq daşlardan təmizlənər, əkin üçün yararlı yerlər əkilib hazırlanar.
Axır çərşənbə
Axır çərşənbə – Novruz bayramından əvvəlki çərşənbənin adıdır. Xalq arasında "kül çərşənbə", "küləşə çərşənbə", "tərs çərşənbə" adı ilə də tanınır. Deyilənə görə, axır çərşənbə necə qeyd olunarsa, il o cür keçər. Ona görə imkanı olmayan ailələr belə evin qapısını (keçmişdə qapı çətin tapılırdı) satıb mütləq o günü qeyd etmişlər. Bununla əlaqədar, axır çərşənbəyə bəzi bölgələrdə qapı satılan təki deyilir. Həmin gün evdən kimsəyə pay verilməz, onda evin xeyir-bərəkəti verilmiş sayılır. İnanca görə, axır çərşənbədə Allah ruzi paylayır. Ona görə kolxoz dövründə insanlar Novruz bayramında sahəyə çıxmazdılar, amma axır çərşənbədə mütləq tarlaya gedərdilər. Tarlaya çıxmayanlar həyətdə ağacları budayar, onların dibini yumşaldar, əkin əkərdi ki, Allah ruzi paylayanda onlara da pay düşsün. Həmin gün yumurta bişirməzdilər, deyilənə görə, Allah onda yumurta qabığı həcmində ruzi verir. Toyuq kəsməzdilər ki, evin xeyir-bərəkəti qaçır. Həmin gün qurumamış, yaşıl bir ağac kəsmək günah sayılıb. Axır çərşənbədə günorta on ikini keçəndən sonra yaşlı insanlar deyərdilər ki, artıq gün çərşənbəyə çevrildi. Ondan sonra sac qoyub buğda qovurardılar. Qovurğalıq buğda hələ yaydan ən yaxşı buğdadan seçilərək saxlanardı. Evə bolluq gətirməsi üçün qovurulmuş ilk buğdadan yeddi dənə götürüb evin müəyyən yerlərinə qoyar, buğda xaralının içinə atardılar. Yaxud, buğda qovurulanda yetkin qızların adına saca buğda atardılar. Hansı buğda tez çırtlasa, həmin qızın tez də ərə gedəcəyinə inanılardı. Bəzi bölgələrdə kasaya yeddi cür bayram neməti – buğda, boyanmış yumurta, qoz, fındıq, peçenye kimi şirniyyatlar yığıb yeddi qapıya pay verərdilər. Bayram payını öncə yası düşmüş ailələrə göndərər, sonra qonşulara, imkansız ailələrə paylayardılar. Kirvəliyin güclü olduğu bölgələrdə bayram payı birinci kirvə evinə göndərilərdi. Axır çərşənbə bir sıra inanclarla da yadda qalır. Həmin gün bar verməyən ağacı kəsməklə qorxudardılar, onda ağacın bar verəcəyinə inanılardı. Axır çərşənbədə qızlar, gəlinlər qulaq falına çıxardılar. İnanca görə, həmin gün eşidilən söz gerçək çıxar. Yaxud biri ürəyində niyyət tutub qabdakı suyu qəfildən kimisə üstünə atardı, həmin adamın dilindən çıxan sözə görə niyyətinin hasil olub-olmayacağını müəyyən edərdi. Ona görə böyüklər gənclərə, cavanlara həmişə məsləhət görərdilər ki, axır çərşənbədə ağızlarını xeyrə açsınlar, xoş söz danışsınlar. Axır çərşənbədə kimsə küsülü qalmazdı, küsülü olanları da ağsaqqallar, böyüklər yığışıb barışdırardı.== İstinadlar ==
- "Məhərrəm Qasımlı: "Tarixdə od, su, külək, torpaq çərşənbələri olmayıb"". 2023-02-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22.
- "Bu gün xəbərçi çərşənbədir?". 2023-02-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22.
- . 2016-03-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-26.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-03-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-02-18.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-02-18.
- İlkin Rüstəmzadə. Azərbaycan etnoqrafiyası, Qarabağ: folklor da bir tarixdir. 3 kitab, 10-cu ildə. Bakı: Şərq-Qərb,Elm və təhsil. 2007,2018. səh. 63-66.
- Novruz bayramında xüsusi şirniyyatlar bişirilir. Axır çərşənbə və bayram xonçaları bu şirniyyatlarla bəzədilir. Bayramda bişirilməsi mütləq olan şirniyyatlar bunlardır, qoğal, şəkərbura, badambura, paxlava. Hər bir bişirilən şirniyyatlar bir səma cisimlərinə bənzədilir. Qoğal günəşi, şəkərbura ayı, paxlava ulduzları tərənnüm edir.
- Kosa və Keçəl Novruz atributlarıdır. Keçəl qışı, Kosa isə yazı ifadə edir.
Adətləri
Novruz bayramında aşağıdakı adətlər yerinə yetirilir:
- Torba atmaq. Sonralar torba, xurcun papaqla əvəz olunub. Ancaq Azərbaycanda namus, qeyrət rəmzi olan papağın qapılara pay üçün atılmağı birmənalı qarşılanmır və tənqid edilir. Qapıya atılan torbanı boş qaytarmazlar.
- Qulaq falına çıxmaq. Əgər gizlin dinlənən evdən xoş söhbət eşidilərsə, bu arzunun yerinə yetəcəyinə işarədir.
- Tonqaldan tullanmaq. Tonqaldan tullarkən bu ifadə deyilir: "Ağırlığım — uğurluğum odda yansın".
- Üzük falına baxmaq. Qızlar üzüyü saç telinə bərkidib su ilə dolu stəkanın üstündə saxlayarlar. Üzük stəkana neçə dəfə dəysə, bu həmin qızın o yaşda ərə gedəcəyinə işarədir.
- Səməni yetişdirmək. Bu yazın gəlişinə və bitkilərin oyanmasına işarədir.
- Yumurta döyüşdürmək. Oyunun nəticəsində tərəflərdən biri digərinin tələblərini yerinə yetirir.
- Qonaq getmək. Novruzda qohumların və qonşuların evinə qonaq gedərlər, onlara Novruz payı apararlar.
- Yaşlıları ziyarət etmək. Yaşlı və xəstə insanları ziyarət olunar, bayramları təbrik edilir.
- Şam yandırmaq. Novruzda ailənin sayı qədər şam yandırarlar.
- Küsülülərin barışması. Novruzda heç kim küsülü qalmamalıdır. Bütün küsülülər barışmalıdır.
- Yallı getmək. Azərbaycan xalqının qədim dövrdən bəri ifa etdiyi rəqsdir. Bunun mənası insanların birliyidir.
- Xoruz döyüşdürmək. Bunun üçün xüsusi döyüş xoruzları böyüdülür
- Məmməd Quliyev (bəstəkar) — "Aldanmış ulduzlar" (1977) operasında yazmış və əsərə Novruz bayramı ilə bağlı olan xalq səhnələri daxil edilmişdir
- Vasif Adıgözəlov — Rəfiq Zəka Xəndanın sözlərinə dörd hissəli "Novruzum" kantatası (1993)
- Fikrət Əmirov — "Gülür ellər" mahnısı
- Ramiz Mirişli — "Bayram axşamlarında"
- Oqtay Zülfüqarov — "Uşaq mahnı topluları"
- Elnarə Dadaşova — Hüseyn Cavidin sözlərinə "İlk bahar", Abdulla Şaiqin sözlərinə "Səməni" ("Uşaq albomu" mahnı silsiləsindən), Səməd Vurğunun sözlərinə "Bahar şərqisi" və "Elimə novruz gəlir"
- Rəhilə Həsənova — "" balet-pantomima
- Sərdar Fərəcov — simli kvartet üçün 5 hissəli süita (1984): yallı, deyişmə, məzə, qulaq falı, rəqs.
- Cəlal Abbasov — "Bahar mərasimi" kantatası (1986), rus dilində "Şən bahar" uşaq operası
- Azər Dadaşov — 2 soprano və orkestr üçün "Bahar duası" ariyası, Vahid Əzizin sözlərinə "Bahar tonqalı" və M. Ə. Sabirin sözlərinə "Gəl, gəl, a, yaz günləri" uşaq mahnıları
- Şəfiqə Axundova — "Xoş gəlmisən" mahnısı
- Əfsər Cavanşirov — "Xoş gəldi yaz bayramı"
Filmlərdə
Qalereya
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Köçərli R. Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında "Novruz" mövzusu. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2013-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-06-10.
Xarici keçidlər
- Novruz Bayramy-Baku pages
- Celebration That Would Not Die
- Novruz adətləri 2012-03-14 at the Wayback Machine
- Novruz Bayramı mənşəyi, tarixi və adətləri
- Bayramlar-Novruz 2009-10-24 at the Wayback Machine
- شمارش معکوس تا تحويل سال 1392 شمسی Nowruz Countdown to March 20, 2013
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Novruz bura istiqametlendirir Diger istifade formalari ucun Novruz deqiqlesdirme sehifesine baxin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Novruz bayrami tercume Yeni Gun bayrami Bahar bayrami fars نوروز Novruz ozb Navruz turkm Nowruz qaz Nauriz qirg Nooruz kurd Newroz krimtat Navrez Qedim Iran ve Turk menseli xalqlara mexsus bayram Novruz bayramiOlke Azerbaycan Efqanistan Albaniya Bosniya ve Herseqovina CXR Gurcustan Hindistan Iraq Iran Qazaxistan Qirgizistan Kosovo Simali Makedoniya Ozbekistan Pakistan Rusiya Serbiya Suriya Tacikistan Turkiye Turkmenistan UkraynaTarix 21 mart Ekinoks Vikianbarda elaqeli mediafayllar Novruz bayrami Simal yarimkuresinde astronomik yazin baslandigi gece gunduzun beraberliyi gununde martin 20 si ve ya 21 den baslayib 25 ne qeder kecirilir Bir sira xalqlar yaz feslinin gelmesini tebietin canlanmasi ile baglamis bu munasibetle senlikler kecirmis onu yeni ilin baslangici kimi bayram etmisler Qedim zamanlardan baslayaraq Azerbaycan Iran Efqanistan Tacikistan Ozbekistanda ve bir cox serq olkelerinde baharin yeni ilin gelisini senliklerle qarsilayirlar Martin 21 i Iran ve Efqanistanda resmi teqvimin ilk gunu sayilir 2009 cu il sentyabrin 30 da Novruz bayrami YUNESKO terefinden qeyri maddi medeni irs siyahisina daxil edilmis 23 fevral 2010 cu ilde ise BMT Bas Assambleyasinin 64 cu sessiyasinin iclasinda mart ayinin 21 i Beynelxalq Novruz Gunu elan edilmisdir Novruz bayrami Azerbaycanda genis miqyasda qeyd olundugu ucun bayram erefesi qeyri is gunleri elan olunur Novruz bayraminin menseyi qedimdir Islam dini Yaxin Serq ve Orta Asiya olkelerinde yayildiqdan sonra Ereb xilafeti bu olkelerin xalqlarinin adet enenelerini bayramlarini teqib etmeye basladi Ekser xalqlar bahar bayraminin esl mahiyyetinden dogan bir sira adet eneneleri oyunlari indiyedek saxlamislar SSRI nin poct markasi Azerbaycanda Novruz Orta esr muellifleri Serq olkelerinde Islam dini yayildiqdan sonra da Novruz bayraminda yaz enenelerinin ekincilik teqvimi etiqadlarinin mohkem yer tutdugunu gosterirler Ebu Reyhan El Biruni Novruz bayrami haqqinda muxtelif revayetlerden onun yaranmasi sebeblerinden bu bayram munasibetile xalq arasinda yayilmis adet enenelerden behs etmis Novruz bayraminin tebietin oyanmasi ekincilik teserrufatinin baslanmasi ile bagli esl dunyevi bayram oldugunu qeyd etmisdir Nizamulmulk Siyasetname eserinde Novruz bayramindan yazin gelisi ile elaqedar kecirilen kutlevi xalq bayrami kimi behs etmisdir Novruzun gelisi klassik Serq o cumleden Azerbaycan poeziyasinda genis yayilmis Bahariyye adli lirik seirlerde de tesvir ve terennum edilir Novruz bayraminda muxtelif oyunlar kecirilir Bunlara atirma halay benovse cidir enzeli Kosa kosa ve bu kimi oyunlar aid edilir Azerbaycanin poct markasi Azerbaycanli qadin bayram xoncasi ileCersenbelerNovruzdan evvelki son 4 cersenbeye Azerbaycan medeniyyetinde xususi ehemiyyet verilir Umumiyyetle Cersenbe gunlerinde ve xususile son dord Cersenbe gece vaxti diqqetli olunmasi ve tebiete hormetsizlik edilmemesi lazim olduguna inanirlar Cersenbeler yazin gelisinden xeber verir Novruza yaradilisin merhelelerini isareleyen 4 unsur su od kulek ve torpaq ile elaqedar muasir eneneler daxildir Etnoqraflar cersenbelere dord unsurun adinin Azerbaycanda muasir dovrde bir nece sexs terefinden qoyulmasini ne Cenubi Azerbaycanin ne de turk dunyasinin diger bolgelerinin ister qedim isterse de muasir Novruz enenelerinde Novruz cersenbelerinin dord unsurle adlandirilmasi hallarinin movcud olmadigini esaslandirirlar Evezinde ise turk dunyasinda od istilik Gunes anlamini veren cemre anlayisi movcuddur Fevralin 20 de yeni kicik cillenin cixdigi gun cemre havaya baxir yeni hava isinir Bundan bir hefte sonra yeni fevralin 27 de cemre suya martin 6 da ise torpaga baxir ve Gunesin vasitesile havanin suyun torpagin isinmesi bas tutur Tedqiqatcilarin arasdirmalarina gore qedimden Azerbaycanin muxtelif regionlarinda cersenbelere ferqli adlar verilib En genis yayilan ardicilliqlardan biri bu curdur 1 Yalanci cersenbe 2 Xeberci cersenbe 3 Olu cersenbesi ve ya Qara cersenbe hemin gun qebirler ziyaret olunur 4 Ilaxir cersenbe Su cersenbesine Yalanci cersenbe Ezel cersenbe de deyirler Bahara dogru buzlar eriyir caylarin donu acilir torpaq agaclarla birlikde oyanir her yer yavas yavas canlanir Torpaq yavas yavas islanmaga baslayir Adet olaraqsa qizlar bulaqlardan serin sirin su getirerdiler evin etrafina cileyerdiler uzlerini yuyardilar Od cersenbesi xalq arasinda Xeberci cersenbe Usku cersenbe adlanir Bahara dogru gunes yavas yavas torpagi qizdirir isindirir onu yaratmaq ucun hazirlayir Od cersenbesinde tonqallar qalayardilar Her aile uzvunun adina bir sam yandirardilar Xoncalar duzeldilerdi Ucuncusu yel cersenbesidir Yeni yel artiq azaciq oyanmis torpagi tezece cixmis yaza hesret gulleri terpedir tumurcuqlanan agaclari yelledir Ucuncu cersenbe Azerbaycanin bir sira bolgelerinde gunumuzde de Olu cersenbesi Qara cersenbe Gul cersenbe kimi qeyd olunur Hemin gun insanlar yaxinlarinin mezarlarini ziyaret eder qebirleri qisin palcigindan toz torpagindan temizleyer olenlerin ruhuna dualar oxuyarlar Olu cersenbesinde yasli aileler de ziyaret olunar onlarin yasdan cixmasi ve qarsidan gelen bayrami hami ile birge qeyd etmeleri temin olunar Dorduncusu torpaq cersenbesidir Torpagi ana tebiet su ile islatdi gunesle isitdi onu yaratmaga hazirladi Ona gore de ilk yaz ekinini xisla kotanla mehz torpaq cersenbesi gununde baslayardilar Yasli qadinlar Semeni saxla meni ilde goyerderem seni deyib bugda isladardilar Tedqiqatci Xeyber Goyyallinin yazdigi kimi sonuncu cersenbe diger cersenbelerden ferqli olaraq daha tenteneli kecirilir Axirinci cersenbe ozunemexsus ayin ve merasimleri ile diger cersenbeleri geride qoyur Soyuqdan saxtadan olmazin ezab eziyyetini gormus meseqqetini cekmis insan qisi yola saldigina sevinir sadligini bayram seviyyesine qaldirir Bir cox regionlarda Ilaxir cersenbenin tentenesi Novruzu bele usteleyir Bu cersenbe merasimleri subh tezden bulaga caya getmekle baslayir Insanlar bulaq basina cay kenarina geler oradan su goturer suyun ustunden atlanar derdini arzusunu suya danisar ve sudan dilek dileyerler Axir cersenbenin gece merasimleri de debdebeli kecirilir Tonqallar catilir od ustunden tullanilir usaqlar qohum qonsuya uz tutur evlere torba atilir qiz gelinler qulaq falina cixirlar Axir cersenbede evlerde sam yandirilir xonca duzeldilir El obada camaatin gur yigisdigi ve yasadigi yerlerde yumurta doyusdurulur diger xalq oyunlari kecirilir Insanlar meisetde ve teserrufatlarda koklu yenilikler edirler Qiz gelinler ev esikde temizlik islerine baslayarlar Ev esik silinib temizlener yorgan dosek gun altina atilar ev esikde ne varsa suya cekiler qapi baca aciq qoyular evin havasi deyisiler Kisiler de heyet bacada esasli ise baslayarlar Bag bagata el gezdiriler heyet baca seliqe sahmana salinar Bag bagatda agaclarin qol budagi budanar artiq ne varsa yandirilar agaclarin dibi bellener Axir cersenbede torpaga elahidde bir sevgi ile qaygi gosteriler Bag bagatda ekin bicin yerlerinde torpaq daslardan temizlener ekin ucun yararli yerler ekilib hazirlanar Axir cersenbeAxir cersenbe Novruz bayramindan evvelki cersenbenin adidir Xalq arasinda kul cersenbe kulese cersenbe ters cersenbe adi ile de taninir Deyilene gore axir cersenbe nece qeyd olunarsa il o cur kecer Ona gore imkani olmayan aileler bele evin qapisini kecmisde qapi cetin tapilirdi satib mutleq o gunu qeyd etmisler Bununla elaqedar axir cersenbeye bezi bolgelerde qapi satilan teki deyilir Hemin gun evden kimseye pay verilmez onda evin xeyir bereketi verilmis sayilir Inanca gore axir cersenbede Allah ruzi paylayir Ona gore kolxoz dovrunde insanlar Novruz bayraminda saheye cixmazdilar amma axir cersenbede mutleq tarlaya gederdiler Tarlaya cixmayanlar heyetde agaclari budayar onlarin dibini yumsaldar ekin ekerdi ki Allah ruzi paylayanda onlara da pay dussun Hemin gun yumurta bisirmezdiler deyilene gore Allah onda yumurta qabigi hecminde ruzi verir Toyuq kesmezdiler ki evin xeyir bereketi qacir Hemin gun qurumamis yasil bir agac kesmek gunah sayilib Axir cersenbede gunorta on ikini kecenden sonra yasli insanlar deyerdiler ki artiq gun cersenbeye cevrildi Ondan sonra sac qoyub bugda qovurardilar Qovurgaliq bugda hele yaydan en yaxsi bugdadan secilerek saxlanardi Eve bolluq getirmesi ucun qovurulmus ilk bugdadan yeddi dene goturub evin mueyyen yerlerine qoyar bugda xaralinin icine atardilar Yaxud bugda qovurulanda yetkin qizlarin adina saca bugda atardilar Hansi bugda tez cirtlasa hemin qizin tez de ere gedeceyine inanilardi Bezi bolgelerde kasaya yeddi cur bayram nemeti bugda boyanmis yumurta qoz findiq pecenye kimi sirniyyatlar yigib yeddi qapiya pay vererdiler Bayram payini once yasi dusmus ailelere gonderer sonra qonsulara imkansiz ailelere paylayardilar Kirveliyin guclu oldugu bolgelerde bayram payi birinci kirve evine gonderilerdi Axir cersenbe bir sira inanclarla da yadda qalir Hemin gun bar vermeyen agaci kesmekle qorxudardilar onda agacin bar vereceyine inanilardi Axir cersenbede qizlar gelinler qulaq falina cixardilar Inanca gore hemin gun esidilen soz gercek cixar Yaxud biri ureyinde niyyet tutub qabdaki suyu qefilden kimise ustune atardi hemin adamin dilinden cixan soze gore niyyetinin hasil olub olmayacagini mueyyen ederdi Ona gore boyukler genclere cavanlara hemise meslehet gorerdiler ki axir cersenbede agizlarini xeyre acsinlar xos soz danissinlar Axir cersenbede kimse kusulu qalmazdi kusulu olanlari da agsaqqallar boyukler yigisib barisdirardi Istinadlar Meherrem Qasimli Tarixde od su kulek torpaq cersenbeleri olmayib 2023 02 23 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 22 Bu gun xeberci cersenbedir 2023 02 23 tarixinde Istifade tarixi 2023 02 22 2016 03 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 02 26 Arxivlenmis suret 2017 03 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 18 Arxivlenmis suret 2022 03 22 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 18 Ilkin Rustemzade Azerbaycan etnoqrafiyasi Qarabag folklor da bir tarixdir 3 kitab 10 cu ilde Baki Serq Qerb Elm ve tehsil 2007 2018 seh 63 66 Novruz bayraminda xususi sirniyyatlar bisirilir Axir cersenbe ve bayram xoncalari bu sirniyyatlarla bezedilir Bayramda bisirilmesi mutleq olan sirniyyatlar bunlardir qogal sekerbura badambura paxlava Her bir bisirilen sirniyyatlar bir sema cisimlerine benzedilir Qogal gunesi sekerbura ayi paxlava ulduzlari terennum edir Kosa ve Kecel Novruz atributlaridir Kecel qisi Kosa ise yazi ifade edir AdetleriNovruz bayraminda asagidaki adetler yerine yetirilir Torba atmaq Sonralar torba xurcun papaqla evez olunub Ancaq Azerbaycanda namus qeyret remzi olan papagin qapilara pay ucun atilmagi birmenali qarsilanmir ve tenqid edilir Qapiya atilan torbani bos qaytarmazlar Qulaq falina cixmaq Eger gizlin dinlenen evden xos sohbet esidilerse bu arzunun yerine yeteceyine isaredir Tonqaldan tullanmaq Tonqaldan tullarken bu ifade deyilir Agirligim ugurlugum odda yansin Uzuk falina baxmaq Qizlar uzuyu sac teline berkidib su ile dolu stekanin ustunde saxlayarlar Uzuk stekana nece defe deyse bu hemin qizin o yasda ere gedeceyine isaredir Semeni yetisdirmek Bu yazin gelisine ve bitkilerin oyanmasina isaredir Yumurta doyusdurmek Oyunun neticesinde tereflerden biri digerinin teleblerini yerine yetirir Qonaq getmek Novruzda qohumlarin ve qonsularin evine qonaq gederler onlara Novruz payi apararlar Yaslilari ziyaret etmek Yasli ve xeste insanlari ziyaret olunar bayramlari tebrik edilir Sam yandirmaq Novruzda ailenin sayi qeder sam yandirarlar Kusululerin barismasi Novruzda hec kim kusulu qalmamalidir Butun kusululer barismalidir Yalli getmek Azerbaycan xalqinin qedim dovrden beri ifa etdiyi reqsdir Bunun menasi insanlarin birliyidir Xoruz doyusdurmek Bunun ucun xususi doyus xoruzlari boyudulur Memmed Quliyev bestekar Aldanmis ulduzlar 1977 operasinda yazmis ve esere Novruz bayrami ile bagli olan xalq sehneleri daxil edilmisdir Vasif Adigozelov Refiq Zeka Xendanin sozlerine dord hisseli Novruzum kantatasi 1993 Fikret Emirov Gulur eller mahnisi Ramiz Mirisli Bayram axsamlarinda Oqtay Zulfuqarov Usaq mahni toplulari Elnare Dadasova Huseyn Cavidin sozlerine Ilk bahar Abdulla Saiqin sozlerine Semeni Usaq albomu mahni silsilesinden Semed Vurgunun sozlerine Bahar serqisi ve Elime novruz gelir Rehile Hesenova balet pantomima Serdar Ferecov simli kvartet ucun 5 hisseli suita 1984 yalli deyisme meze qulaq fali reqs Celal Abbasov Bahar merasimi kantatasi 1986 rus dilinde Sen bahar usaq operasi Azer Dadasov 2 soprano ve orkestr ucun Bahar duasi ariyasi Vahid Ezizin sozlerine Bahar tonqali ve M E Sabirin sozlerine Gel gel a yaz gunleri usaq mahnilari Sefiqe Axundova Xos gelmisen mahnisi Efser Cavansirov Xos geldi yaz bayrami ul Filmlerde Novruzun celengi film 1989 Bahar eylenceleri film 1989 Novruz film 1995 Ocaq film 1987 QalereyaHemcinin baxCersenbe Kosa NogulIstinadlar Kocerli R Azerbaycan bestekarlarinin yaradiciliginda Novruz movzusu Musiqi dunyasi jurnali 2013 01 24 tarixinde Istifade tarixi 2013 06 10 Xarici kecidlerVikianbarda Novruz bayrami ile elaqeli mediafayllar var Novruz Bayramy Baku pages Celebration That Would Not Die Novruz adetleri 2012 03 14 at the Wayback Machine Novruz Bayrami menseyi tarixi ve adetleri Bayramlar Novruz 2009 10 24 at the Wayback Machine شمارش معکوس تا تحويل سال 1392 شمسی Nowruz Countdown to March 20 2013