Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ağrı dağı (qərb dillərində: Ararat, kürd. Çiyayê Agirî,erm. Մասիս (Masis)) — Türkiyənin ən yüksək dağı. Türkiyənin şərq ucqarında, Ağrı ilinin ərazisində yerləşir. Dağ İrandan 16 km şimal-qərbdə, Ermənistandan 32 km qərbdədir.
| Ağrı dağı | |
|---|---|
| türk. Ağrı dağ | |
 Ağrı dağının süni peykdən görünüşü | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Dağ sistemi | Kiçik Qafqaz |
| Dağ silsiləsi | Ermənistan yaylası |
| Mütləq hündürlüyü | 5165 |
| Nisbi hündürlüyü | 3.611 m |
| İlk fəthi | 27 sentyabr 1829 İohan Fridrix Parrot Xaçatur Abovyan |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Vilayət | |
| | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dağın 65% -i İğdır vilayətindədir, qalan 35% -i isə Ağrıdadır.
Ağrı dağı 2 yanaşı vulkan konusundan ibarətdir: 5137 metr hündürlüyə malik olan Böyük Ağrı dağı Anadolu yarımadasının və Kiçik Qafqaz dağ sisteminin ən yüksək zirvəsidir. Dağ 4000 metrədək Kaynozoy tipli bazalt, daha sonra andezit süxurlarından təşkil olunmuşdur. 4250 metrdən başlayaraq zirvəsi sayı 30-dan çox daimi buzlaqlarla örtülmüşdür. Ən iri buzlağın uzunluğu 2 km-ə çatır. Böyük Ağrı dağının yamaclarında Sərdarbulaq yaylası və 3896 m yüksəkliyə malik Kiçik Ağrı dağı yerləşir. Hər iki dağın ətəyinin birlikdə çevrəsi təqribən 128 km. təşkil edir. Dini ədəbiyyatda, Nuhun gəmisinin saya oturduğu ilk torpaq bu dağın zirvəsi olmuşdur. Tarixi mənbələrdə Ağrı dağının müxtəlif dillərdə işlədilən "Kuh – i Nuh", "Cebel ül Haris" kimi adlarına rast gəlinir. Marko Polonun çıxılması mümkün olmayan kimi qiymətləndirdiyi bu dağa mənbələrə görə ilk dəfə 9 oktyabr 1829-cu ildə prof. Frederik von Parat qalxa bilmişdir. İlk qış solo çıxışı isə 21 fevral 1970-ci ildə Türkiyə Alpinizm Federasiyasının sabiq sədri Dr. Bozkurt Ergör tərəfındən gerçəkləşdirilmişdir. 1980-ci illərdə minlərlə alpinist Ağrı dağını ziyarət etmişdir. 1990-cı ildən etibarən dağa qalxmaq qadağan olunsa da, 1998-ci ildə bu qadağa aradan qaldırılmışdır. 2014-cü ildə Ağrı dağının zirvəsinə çıxan ilk Türk dünyasından millət vəkili isə Adil Əliyev olmuşdur.
Adları və etimologiyası
Dağın türkcə adı Ağrı dağı son orta əsrlərdən bəri bu dildə istifadə edilir. 17-ci əsr rus səyyahı Fedot Kotov tərəfindən həmçinin "Sultan Ağrı" (Султан-агры) və "başda gəmi" (Баш-Дакеми) adları da qeyd olunmuşdur.
Dağın farsca ənənəvi adı Kūh-e Nūḥ (کوه نوح), Nuh dağı deməkdir. Kürdcə çiyayê Agirî adlı dağ bu dildə "Odlu dağ" deməkdir.
Ararat adı, qədim zamanlarda Ermənistan yaylasında yaşayan Urartular üçün ivritcə istifadə olunan אררט ('RRṬ) sözünün yunan dilindən tərcüməsidir. Dünyada dağ ümumiyyətlə bu adla tanınsa da, dağın yerləşdiyi bölgədə yaşayan heç bir sakin bu addan dağa istifadə etməmişdir. Antik dövrdə, xüsusən Strabonun Coğrafiya əsərində Ağrı dağının zirvələri Qədim yunan dilində Ἄβος (Abos) və Νίβαρος (Nibaros) deyilir.
Dağın ənənəvi ermənicə adı Masis (Մասիս) olmasına baxmayaraq Ağrı və Masis adları indiki Ermənistanda çox istifadə olunur. Bu adın Pəhləvi dilində Masis(ən böyük) sözündən gəldiyini və ya Proto-Hind-Avropa dilindəki dağ mənasını verən mns kökündən çıxdığı düşünülür. Arxeoloq Armen Petrosyanın sözlərinə görə, ad Gilqameş dastanında Maşu dağından gəlmişdir.
Geoloji və coğrafi xüsusiyyətləri
Ağrı dağı iki zirvədən ibarətdir. Bunlar 5,137 metrlik Atatürk zirvəsidir (Böyük Ağrı) və 3,898 metr olan İnönü zirvəsidir (Kiçik Ağrı). 4000 metrə qədər olan bazalt və sonrakı yüksəklikdə andezit lava ilə əmələ gələn vulkanik bir dağ görünür.
Hündürlüyü 5165 m olan Ararat dağı təkcə ölkənin ən hündür zirvəsi deyil, həm də cari 10 km² olan buzlu yeganə dağdır. Ağrı dağındakı cari daimi qar həddi 4300 metr keçir (Arkel, 1973). Blumenthal (1958), daimi qar sərhədinin Pleystosen epoxası 3000 metrə qədər endiyini hesablamışdır. Zirvəsi dörd mövsüm ərzində əriməyən qar və dəyirmi buzlu ilə örtülü vulkanik bir dağ olan Ağrı dağının doruğundaki örtü buzlaq Türkiyənin ən böyük buzlağıdır. Buz kəlləsindən asılan və uzunluğu 1 ilə 2,5 km arasında dəyişən cəmi 11 buzlaq dilləri dağın cənub yamaclarında 4200 m, şimal yamaclarında 3900 m çatmışdır. Bu dillərin ən böyüyü kraterin şimal-şərqindəki Helldere Vadisində yerləşir. Zamanla buzlaq parçaları yüksək meyl göstərdiyinə görə dərənin alt hissələri (təxminən 2370 m) zibil ilə örtülmüş və ölü bir buzlaqın (regenerated buzlaq) yaranmasına səbəb olmuşdur.
Ağrı dağının yamacındakı morenlər digər dağlara nisbətən daha az ərazini əhatə edir. Bu, Helldere vadisindən başqa inkişaf etmiş vadilərin olmaması, buzlaqları parçalanan materialla örtmək üçün yüksək meyilli zirvələrin olmaması və köhnə moren anbarlarından gələn ara-sıra aktivləşdirilmiş vulkanların olması ilə izah edilə bilər.
Yüksəkliyi
Ağrı dağı Qərbi Asiyada üçüncü ən məşhur dağdır.
Ağrı dağı üçün 5.165 m (16.946 fut) yüksəklik Merriam-Vebsterin Coğrafi Lüğəti və Dünya Coğrafiya Ensiklopediyası kimi bəzi ensiklopediyalar və istinad işləri tərəfindən verilmişdir. Lakin Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji tədqiqatı və çoxsaylı topoqrafik xəritələr kimi bir sıra mənbələr, 5,137 m (16,854 fut) arasında alternativ olaraq geniş yayılmış rəqəmin daha doğru olduğunu göstərir. Qar örtüklü buz örtüyünün əriməsi səbəbindən hazırkı yüksəklik 5,125 m (16,814 fut) qədər ola bilər.
Zirvədəki buz örtükləri
Ağrı dağının zirvəsindəki buz örtüyü təxminən 1957-ci ildən bəri əriyir. 1950-ci illərin sonlarında Blumenthal təqribən 10 km² (3.9 kv mi) əhatə edən zirvəli qar kütləsindən əmələ gələn 11 çıxış buzlaqının olduğunu müşahidə etdi. O dövrdə Ararat zirvəsindəki mövcud buzlaqların şimala baxan yamacda 3900 metr (12,800 fut) hündürlükdə və cənubunda 4.200 metr (13.800 fut) hündürlükdə olduğu aşkar edildi. Əvvəlcədən mövcud və Məsafədən zondlama məlumatlarından istifadə edərək Sarıqaya və başqaları 1976 və 2011-ci illər arasında Ağrı dağındakı buz örtüyünün dərəcəsini araşdırdılar. Bu buz örtüyünün 1976-cı ilə qədər 8.0 km² (3.1 kv mi) və 2011-ci ilə qədər 5.7 km² (2.2 kv mi) qədər kiçildiyini aşkar etdilər. Onlar hesablamışlar ki, 1976 ilə 2011-ci il arasında Ağrı dağının üstündəki buz örtüyü 35 il ərzində hər il orta hesabla 0,07 km² (0,027 kv m) buz itkisi ilə ümumi sahənin 29% -ni itirdi. Bu nisbət, digər tədqiqatlarla sənədləşdirilmiş digər türk zirvələri və buz örtüklərinin geri çəkilmə nisbətlərinə uyğundur.
Blumenthal, Pleystosen epoxası dövründə qar xəttinin 3000 metr (9,800 fut) yüksəklikdə olduğunu təxmin etmişdir. Belə bir qar xətti 100 km² (39 kv m) ərazidə bir buz örtüyü yarada bilər. Bununla birlikdə, 1958-ci ildə buzlaq dillərinə yaxın olanlardan başqa tarixdən əvvəlki morainlərin aşkar bir sübutunun olmamasını müşahidə etdi. Blumenthal bu cür morenlərin olmamasını buzlaqları idarə etmək üçün məhdud silsilələrin olmaması, morainlərin meydana gəlməsi üçün buzda zibil yükünün olmaması və sonrakı püskürmələrlə basdırılması ilə izah etdi. İllər sonra, Birman, cənuba baxan yamaclarda, 4100 metr (13,800 fut) hündürlükdə 1958-ci ildə buz bazasının altından ən az 300 metr (980 fut) yüksəklikdə uzanan mümkün bir moreni müşahidə etdi. O, Pleystosen epoxası dağının Ağrı vadisi buzlaqı tərəfindən yaradılan iki mənəvi yatağı, bəlkə də Viskonsin (Buzlu Maksimal Maksimum) yaşında, Balıq gölündən aşağı düşən çay tapıb. Daha yüksək morena təxminən 2200 metr yüksəklikdə, aşağı morena isə 1800 metr yüksəklikdə yerləşir. Aşağı morena, Balık gölündən təxminən 15 kilometr (9.3 mil) aşağı hissədə meydana gəlir. Hər iki moraines təxminən 30 metr (98 fut) yüksəkdir. Balıq gölünün buzlaq hövzəsini tutması şübhə altındadır
Dini əhəmiyyəti
Türkiyənin ən böyük dağı olan Ağrı Dağı, xristianlıq inancına görə Böyük Tufandan sonra Nuhun gəmisinə ev sahibliyi etməsi səbəbindən əfsanəvi xüsusiyyəti olan bir dağdır. Bir inama görə, bu dağ Əhdi-Ətiqin yaradılışında Nuhun gəmisinin yerləşdiyi dağdır. Ancaq Quranda Nuhun gəmisinin "Cudi dağında oturduğu" bildirilir. 1950-ci illərdə havadan çəkilmiş fotolarda gəmiyə bənzər fiqurlar Nuhun gəmisinin olması kimi şərh edilsə də, sonradan əsassız olduğu ortaya çıxdı. Müqəddəs kitablarda da xatırlanan Ararat dağının müxtəlif dillərdə çoxlu adı var. Əsas olanlar Ararat, Kuh-i Nuh, Cebel'ül Haris.
Siyasi sərhədlər
Ağrı dağı Türkiyə, Ermənistan, Azərbaycan və İran arasında dördkünc nöqtəni təşkil edir. Zirvəsi həm İran sərhəddindən, həm də Naxçıvan sərhədindən 16 km qərbdə və Ermənistan sərhədindən 32 km (20 mil) cənubda yerləşir. Türkiyə-Ermənistan-Azərbaycan və Türkiyə-İran-Azərbaycan üçbucaq nöqtələri bir-birindən təxminən 8 km məsafədədir, Türkiyə ərazisindən E99 yolunu 39.6553 ° 44.8034 ° E-ə qədər olan E99 yolunu əhatə edən dar bir zolaqla ayrılmışdır.
XVI əsrdən 1828-ci ilə qədər aralı Osmanlı-Fars sərhədinin bir hissəsi idi; Böyük Ağrı zirvəsi və şimal yamacları, Kiçik Ağrı şərq yamacları Farsın nəzarətində idi. 1826–28-cı il Rus-İran müharibəsi və Türkmənçay müqaviləsindən sonra farsların nəzarətində olan ərazilər Rusiya imperiyasına verildi. Kiçik Ağrı türk, fars və rus imperiyası sərhədlərinin birləşdiyi nöqtədə oldu. Mövcud beynəlxalq sərhədlər 20-ci əsr boyu formalaşdı. 1920-ci il Türkiyə-Ermənistan müharibəsi zamanı dağ Türkiyənin nəzarəti altına keçdi. 1921-ci il Moskva müqaviləsinə və Qars müqaviləsinə əsasən rəsmi olaraq Türkiyənin bir hissəsi oldu. 1920-ci illərin sonlarında Türkiyə kürd Ağrı üsyanını dayandırmaq səyləri çərçivəsində İran sərhəddini keçdi və Kiçik Ağrının şərq cəbhəsini işğal etdi. İran sonda ərazini Türkiyəyə ərazi mübadiləsində verməyə razı oldu. Ağrı massivinin aşağı zirvəsi olan Kiçik Ağrıdan şərqdə İran-Türkiyə sərhəd ətəyi oldu.
2004-cü ildən etibarən dağ yalnız “hərbi icazə” ilə alpinistlər üçün açıqdır. İcazənin alınması proseduru xüsusi bir “Ağrı vizası” üçün bir Türkiyə səfirliyinə rəsmi bir sorğu təqdim etməyi ehtiva edir və Alpinizm üçün Türkiyə Federasiyasından rəsmi bələdçi işə götürmək məcburidir. Lazımi icazə almış alpinistlər üçün də, icazə verilən yola çıxanlar xəbərdarlıq etmədən atəşə tutula bilər.
Şəkillər
-
![image]()
1949-cu ildə Ağrı dağı -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Xarici keçidlər
- www.greenpeace.org 2010-08-13 at the Wayback Machine
- Ağrı dağının xəritəsi 2009-08-13 at the Wayback Machine
- www.paylasimdayim.com 2019-06-18 at the Wayback Machine
- Erməni tarixində Ağrı dağı
- Türk tarixində Ağrı dağı
Ədəbiyyat
- Passage to Ararat. New York: Farrar, Straus & Giroux. 2006 [1975]. ISBN .
- ; . The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus. New York: Praeger. 1971.
- . . tərəfindən tərcümə olunub. London: Gomidas Institute. 2016 [1846]. ISBN . (#missing_pipe)
İstinadlar
- "100 World Mountains ranked by primary factor" (ing. ). ii.uib.no. 29 avqust 2003 tarixində . İstifadə tarixi: 31 oktyabr 2019.
- https://www.peakbagger.com/peak.aspx?pid=10445.
- "Арарат: история восхождений". 2020-09-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-07-29.
- "Ararat" (ing. ). ii.uib.no. 21 oktyabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 31 oktyabr 2019.
- "Ararat geographical name" (ing. ). webster.com. 22 noyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 31 oktyabr 2019.
- {{cite web |url = http://bolge13.ormansu.gov.{{dil-tr%7C13bolge/AnaSayfa/birimler/agri/agridagi.aspx?sflang=tr |archiveurl = .türk. {{{1}}}
- Y.Yılmaz, Y.Güney, F.Şaroğlu. "Geology of the quaternary volcanic centres of the east Anatolia" (ing. ). sciencedirect.com. 1 noyabr 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 1 noyabr 2019.
- {{cite web |url = http://www.milliyet.com.{{dil-tr%7Cyerel-haberler/agri/agri-daginin-zirvesine-cikan-ilk-turk-milletvekili-10295014 |archiveurl = .türk. yerel-haberler/agri/agri-daginin-zirvesine-cikan-ilk-turk-milletvekili-10295014
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Agri deqiqlesdirme Agri dagi qerb dillerinde Ararat kurd Ciyaye Agiri erm Մասիս Masis Turkiyenin en yuksek dagi Turkiyenin serq ucqarinda Agri ilinin erazisinde yerlesir Dag Irandan 16 km simal qerbde Ermenistandan 32 km qerbdedir Agri dagiturk Agri dagAgri daginin suni peykden gorunusuUmumi melumatlarDag sistemi Kicik QafqazDag silsilesi Ermenistan yaylasiMutleq hundurluyu 5165Nisbi hundurluyu 3 611 mIlk fethi 27 sentyabr 1829 Iohan Fridrix Parrot Xacatur AbovyanYerlesmesi39 42 07 sm e 44 17 50 s u Olke TurkiyeVilayet Igdir iliAgri dagiAgri dagi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dagin 65 i Igdir vilayetindedir qalan 35 i ise Agridadir Agri dagi 2 yanasi vulkan konusundan ibaretdir 5137 metr hundurluye malik olan Boyuk Agri dagi Anadolu yarimadasinin ve Kicik Qafqaz dag sisteminin en yuksek zirvesidir Dag 4000 metredek Kaynozoy tipli bazalt daha sonra andezit suxurlarindan teskil olunmusdur 4250 metrden baslayaraq zirvesi sayi 30 dan cox daimi buzlaqlarla ortulmusdur En iri buzlagin uzunlugu 2 km e catir Boyuk Agri daginin yamaclarinda Serdarbulaq yaylasi ve 3896 m yuksekliye malik Kicik Agri dagi yerlesir Her iki dagin eteyinin birlikde cevresi teqriben 128 km teskil edir Dini edebiyyatda Nuhun gemisinin saya oturdugu ilk torpaq bu dagin zirvesi olmusdur Tarixi menbelerde Agri daginin muxtelif dillerde isledilen Kuh i Nuh Cebel ul Haris kimi adlarina rast gelinir Marko Polonun cixilmasi mumkun olmayan kimi qiymetlendirdiyi bu daga menbelere gore ilk defe 9 oktyabr 1829 cu ilde prof Frederik von Parat qalxa bilmisdir Ilk qis solo cixisi ise 21 fevral 1970 ci ilde Turkiye Alpinizm Federasiyasinin sabiq sedri Dr Bozkurt Ergor terefinden gerceklesdirilmisdir 1980 ci illerde minlerle alpinist Agri dagini ziyaret etmisdir 1990 ci ilden etibaren daga qalxmaq qadagan olunsa da 1998 ci ilde bu qadaga aradan qaldirilmisdir 2014 cu ilde Agri daginin zirvesine cixan ilk Turk dunyasindan millet vekili ise Adil Eliyev olmusdur Adlari ve etimologiyasiDagin turkce adi Agri dagi son orta esrlerden beri bu dilde istifade edilir 17 ci esr rus seyyahi Fedot Kotov terefinden hemcinin Sultan Agri Sultan agry ve basda gemi Bash Dakemi adlari da qeyd olunmusdur Dagin farsca enenevi adi Kuh e Nuḥ کوه نوح Nuh dagi demekdir Kurdce ciyaye Agiri adli dag bu dilde Odlu dag demekdir Ararat adi qedim zamanlarda Ermenistan yaylasinda yasayan Urartular ucun ivritce istifade olunan אררט RRṬ sozunun yunan dilinden tercumesidir Dunyada dag umumiyyetle bu adla taninsa da dagin yerlesdiyi bolgede yasayan hec bir sakin bu addan daga istifade etmemisdir Antik dovrde xususen Strabonun Cografiya eserinde Agri daginin zirveleri Qedim yunan dilinde Ἄbos Abos ve Nibaros Nibaros deyilir Dagin enenevi ermenice adi Masis Մասիս olmasina baxmayaraq Agri ve Masis adlari indiki Ermenistanda cox istifade olunur Bu adin Pehlevi dilinde Masis en boyuk sozunden geldiyini ve ya Proto Hind Avropa dilindeki dag menasini veren mns kokunden cixdigi dusunulur Arxeoloq Armen Petrosyanin sozlerine gore ad Gilqames dastaninda Masu dagindan gelmisdir Geoloji ve cografi xususiyyetleriAgri dagi iki zirveden ibaretdir Bunlar 5 137 metrlik Ataturk zirvesidir Boyuk Agri ve 3 898 metr olan Inonu zirvesidir Kicik Agri 4000 metre qeder olan bazalt ve sonraki yukseklikde andezit lava ile emele gelen vulkanik bir dag gorunur Hundurluyu 5165 m olan Ararat dagi tekce olkenin en hundur zirvesi deyil hem de cari 10 km olan buzlu yegane dagdir Agri dagindaki cari daimi qar heddi 4300 metr kecir Arkel 1973 Blumenthal 1958 daimi qar serhedinin Pleystosen epoxasi 3000 metre qeder endiyini hesablamisdir Zirvesi dord movsum erzinde erimeyen qar ve deyirmi buzlu ile ortulu vulkanik bir dag olan Agri daginin dorugundaki ortu buzlaq Turkiyenin en boyuk buzlagidir Buz kellesinden asilan ve uzunlugu 1 ile 2 5 km arasinda deyisen cemi 11 buzlaq dilleri dagin cenub yamaclarinda 4200 m simal yamaclarinda 3900 m catmisdir Bu dillerin en boyuyu kraterin simal serqindeki Helldere Vadisinde yerlesir Zamanla buzlaq parcalari yuksek meyl gosterdiyine gore derenin alt hisseleri texminen 2370 m zibil ile ortulmus ve olu bir buzlaqin regenerated buzlaq yaranmasina sebeb olmusdur Agri daginin yamacindaki morenler diger daglara nisbeten daha az erazini ehate edir Bu Helldere vadisinden basqa inkisaf etmis vadilerin olmamasi buzlaqlari parcalanan materialla ortmek ucun yuksek meyilli zirvelerin olmamasi ve kohne moren anbarlarindan gelen ara sira aktivlesdirilmis vulkanlarin olmasi ile izah edile biler Yuksekliyi Agri dagi Qerbi Asiyada ucuncu en meshur dagdir Agri dagi ucun 5 165 m 16 946 fut yukseklik Merriam Vebsterin Cografi Lugeti ve Dunya Cografiya Ensiklopediyasi kimi bezi ensiklopediyalar ve istinad isleri terefinden verilmisdir Lakin Amerika Birlesmis Statlari Geoloji tedqiqati ve coxsayli topoqrafik xeriteler kimi bir sira menbeler 5 137 m 16 854 fut arasinda alternativ olaraq genis yayilmis reqemin daha dogru oldugunu gosterir Qar ortuklu buz ortuyunun erimesi sebebinden hazirki yukseklik 5 125 m 16 814 fut qeder ola biler Zirvedeki buz ortukleri Agri daginin zirvesindeki buz ortuyu texminen 1957 ci ilden beri eriyir 1950 ci illerin sonlarinda Blumenthal teqriben 10 km 3 9 kv mi ehate eden zirveli qar kutlesinden emele gelen 11 cixis buzlaqinin oldugunu musahide etdi O dovrde Ararat zirvesindeki movcud buzlaqlarin simala baxan yamacda 3900 metr 12 800 fut hundurlukde ve cenubunda 4 200 metr 13 800 fut hundurlukde oldugu askar edildi Evvelceden movcud ve Mesafeden zondlama melumatlarindan istifade ederek Sariqaya ve basqalari 1976 ve 2011 ci iller arasinda Agri dagindaki buz ortuyunun derecesini arasdirdilar Bu buz ortuyunun 1976 ci ile qeder 8 0 km 3 1 kv mi ve 2011 ci ile qeder 5 7 km 2 2 kv mi qeder kicildiyini askar etdiler Onlar hesablamislar ki 1976 ile 2011 ci il arasinda Agri daginin ustundeki buz ortuyu 35 il erzinde her il orta hesabla 0 07 km 0 027 kv m buz itkisi ile umumi sahenin 29 ni itirdi Bu nisbet diger tedqiqatlarla senedlesdirilmis diger turk zirveleri ve buz ortuklerinin geri cekilme nisbetlerine uygundur Blumenthal Pleystosen epoxasi dovrunde qar xettinin 3000 metr 9 800 fut yukseklikde oldugunu texmin etmisdir Bele bir qar xetti 100 km 39 kv m erazide bir buz ortuyu yarada biler Bununla birlikde 1958 ci ilde buzlaq dillerine yaxin olanlardan basqa tarixden evvelki morainlerin askar bir subutunun olmamasini musahide etdi Blumenthal bu cur morenlerin olmamasini buzlaqlari idare etmek ucun mehdud silsilelerin olmamasi morainlerin meydana gelmesi ucun buzda zibil yukunun olmamasi ve sonraki puskurmelerle basdirilmasi ile izah etdi Iller sonra Birman cenuba baxan yamaclarda 4100 metr 13 800 fut hundurlukde 1958 ci ilde buz bazasinin altindan en az 300 metr 980 fut yukseklikde uzanan mumkun bir moreni musahide etdi O Pleystosen epoxasi daginin Agri vadisi buzlaqi terefinden yaradilan iki menevi yatagi belke de Viskonsin Buzlu Maksimal Maksimum yasinda Baliq golunden asagi dusen cay tapib Daha yuksek morena texminen 2200 metr yukseklikde asagi morena ise 1800 metr yukseklikde yerlesir Asagi morena Balik golunden texminen 15 kilometr 9 3 mil asagi hissede meydana gelir Her iki moraines texminen 30 metr 98 fut yuksekdir Baliq golunun buzlaq hovzesini tutmasi subhe altindadirDini ehemiyyetiTurkiyenin en boyuk dagi olan Agri Dagi xristianliq inancina gore Boyuk Tufandan sonra Nuhun gemisine ev sahibliyi etmesi sebebinden efsanevi xususiyyeti olan bir dagdir Bir inama gore bu dag Ehdi Etiqin yaradilisinda Nuhun gemisinin yerlesdiyi dagdir Ancaq Quranda Nuhun gemisinin Cudi daginda oturdugu bildirilir 1950 ci illerde havadan cekilmis fotolarda gemiye benzer fiqurlar Nuhun gemisinin olmasi kimi serh edilse de sonradan esassiz oldugu ortaya cixdi Muqeddes kitablarda da xatirlanan Ararat daginin muxtelif dillerde coxlu adi var Esas olanlar Ararat Kuh i Nuh Cebel ul Haris Siyasi serhedlerAgri dagi Turkiye Ermenistan Azerbaycan ve Iran arasinda dordkunc noqteni teskil edir Zirvesi hem Iran serheddinden hem de Naxcivan serhedinden 16 km qerbde ve Ermenistan serhedinden 32 km 20 mil cenubda yerlesir Turkiye Ermenistan Azerbaycan ve Turkiye Iran Azerbaycan ucbucaq noqteleri bir birinden texminen 8 km mesafededir Turkiye erazisinden E99 yolunu 39 6553 44 8034 E e qeder olan E99 yolunu ehate eden dar bir zolaqla ayrilmisdir XVI esrden 1828 ci ile qeder arali Osmanli Fars serhedinin bir hissesi idi Boyuk Agri zirvesi ve simal yamaclari Kicik Agri serq yamaclari Farsin nezaretinde idi 1826 28 ci il Rus Iran muharibesi ve Turkmencay muqavilesinden sonra farslarin nezaretinde olan eraziler Rusiya imperiyasina verildi Kicik Agri turk fars ve rus imperiyasi serhedlerinin birlesdiyi noqtede oldu Movcud beynelxalq serhedler 20 ci esr boyu formalasdi 1920 ci il Turkiye Ermenistan muharibesi zamani dag Turkiyenin nezareti altina kecdi 1921 ci il Moskva muqavilesine ve Qars muqavilesine esasen resmi olaraq Turkiyenin bir hissesi oldu 1920 ci illerin sonlarinda Turkiye kurd Agri usyanini dayandirmaq seyleri cercivesinde Iran serheddini kecdi ve Kicik Agrinin serq cebhesini isgal etdi Iran sonda erazini Turkiyeye erazi mubadilesinde vermeye razi oldu Agri massivinin asagi zirvesi olan Kicik Agridan serqde Iran Turkiye serhed eteyi oldu 2004 cu ilden etibaren dag yalniz herbi icaze ile alpinistler ucun aciqdir Icazenin alinmasi proseduru xususi bir Agri vizasi ucun bir Turkiye sefirliyine resmi bir sorgu teqdim etmeyi ehtiva edir ve Alpinizm ucun Turkiye Federasiyasindan resmi beledci ise goturmek mecburidir Lazimi icaze almis alpinistler ucun de icaze verilen yola cixanlar xeberdarliq etmeden atese tutula biler Sekiller1949 cu ilde Agri dagiXarici kecidlerwww greenpeace org 2010 08 13 at the Wayback Machine Agri daginin xeritesi 2009 08 13 at the Wayback Machine www paylasimdayim com 2019 06 18 at the Wayback Machine Ermeni tarixinde Agri dagi Turk tarixinde Agri dagiEdebiyyatPassage to Ararat New York Farrar Straus amp Giroux 2006 1975 ISBN 978 0 374 53012 9 The Peoples of the Hills Ancient Ararat and Caucasus New York Praeger 1971 terefinden tercume olunub London Gomidas Institute 2016 1846 ISBN 978 1 909382 24 4 missing pipe Istinadlar 100 World Mountains ranked by primary factor ing ii uib no 29 avqust 2003 tarixinde Istifade tarixi 31 oktyabr 2019 https www peakbagger com peak aspx pid 10445 Ararat istoriya voshozhdenij 2020 09 14 tarixinde Istifade tarixi 2010 07 29 Ararat ing ii uib no 21 oktyabr 2017 tarixinde Istifade tarixi 31 oktyabr 2019 Ararat geographical name ing webster com 22 noyabr 2015 tarixinde Istifade tarixi 31 oktyabr 2019 cite web url http bolge13 ormansu gov dil tr 7C13bolge AnaSayfa birimler agri agridagi aspx sflang tr archiveurl turk 1 Y Yilmaz Y Guney F Saroglu Geology of the quaternary volcanic centres of the east Anatolia ing sciencedirect com 1 noyabr 2019 tarixinde Istifade tarixi 1 noyabr 2019 cite web url http www milliyet com dil tr 7Cyerel haberler agri agri daginin zirvesine cikan ilk turk milletvekili 10295014 archiveurl turk yerel haberler agri agri daginin zirvesine cikan ilk turk milletvekili 10295014 Arxivlenmis suret 2022 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 17 Vikianbarda Agri dagi ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Agri dagi deqiqlesdirme ile elaqeli melumatlar var