Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moskva müqaviləsi — 16 mart 1921-ci ildə RSFSR ilə Türkiyə arasında imzalanmış "dostluq və qardaşlıq" haqqında müqavilə. Müqavilə 16 maddə və 3 əlavədən ibarətdir.
| Moskva müqaviləsi | |
|---|---|
 | |
| İmzalanma tarixi | 1921 |
| İmzalanma yeri | |
| Tərəflər | Türkiyə Böyük Millət Məclisi |
| Dilləri | rus dili, türk dili |
Sovet Rusiyası ilə Türkiyə arasında növbəti rəsmi görüş 1921-ci il fevralın 26-da başladı. Moskva danışıqlarında Sovet Rusiyasını Q. Çiçerin və C. Qorxmazov təmsil edirdi. Konfransı açan Q. Çiçerin ilk nitqində bildirdi ki, konfransın əsas məqsədi Sovet Rusiyası ilə Türkiyə arasında ötən il ana xətləri cızılmış bir dostluq müqaviləsini imzalamaqdır.
Sovet Rusiyası Moskva danışıqlarına Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın da qatılmasını israr edirdi. Rus diplomatiyası bununla Cənubi Qafqaz respublikalarının xarici siyasətlərini öz əlində cəmləşdirmək və bunları Türkiyəyə qarşı qoymaq niyyətində idi, lakin Türkiyə nümayəndə heyəti Cənubi Qafqaz respublikaları ilə danışıqlar aparmaq üçün səlahiyyətli olmadığını bildirib qəti olaraq bu təklifə qarşı çıxdı.
Əslində Moskva konfransında Azərbaycanla bağlı məsələlər müzakirə mövzusu idi və bu məsələlər Batum məsələsindən sonra daha çox müzakirələrə səbəb olmuşdu. Azərbaycanla bağlı məsələlər ölkə üçün həyati önəmə sahib məsələlər idi ki, bunlardan biri Naxçıvan, digəri isə Azərbaycanın müstəqilliyi məsələsi idi.
Moskva danışıqlarında Naxçıvanla bağlı əsas məsələlər konfransın 10, 12 və 14 mart tarixli iclaslarında gərgin müzakirə olundu. Türk heyəti Naxçıvanın Türkiyənin himayəsində qalmasını istəyirdi, lakin Sovet Rusiyası tərəfi bunu qətiyyətlə rədd edirdi. İ. Stalin türk heyəti ilə Naxçıvan məsələsini müzakirə etdi.
Martın 10-da keçirilən iclasda Türkiyə nümayəndələri belə bir mövqedən çıxış edirdilər ki, Naxçıvan bölgəsi əhalisinin türk qoşunlarını dəvət və qəbul etməsi faktı onun Türkiyənin himayəsi altında olduğunu göstərir. Naxçıvanın Türkiyənin himayəsində qalması ilə bağlı təklif qəbul olunmadıqda, türk heyəti təklif etdi ki, Naxçıvan Türkiyə ilə Azərbaycanın müştərək himayəsi altında müstəqil bir dövlət olsun, lakin Sovet Rusiyası tərəfi bu təklifi də qəbul etmədi. Belə olan təqdirdə türk heyəti bildirdi ki, Türkiyə bölgə üzərindəki bu himayəni Azərbaycanın üçüncü bir dövlətə güzəştə getməyəcəyinə dair öhdəlik götürdüyü təqdirdə ona verməyə hazırdır.
Rusiya nümayəndələri sadəcə Azərbaycanın himayəsi altında Naxçıvanın muxtariyyəti məsələsinin qoyulmasını və sərhədlərin müəyyənləşdirilməsini təklif edirdilər.
Konfransın martın 12-də keçirilən iclasında əsasən Naxçıvan və Ermənistan arasında müəyyənləşdirilən sərhədlər ətrafında mübahisələr getdi. Sovet Rusiyası tərəfi bildirdi ki, ekspertlərin müəyyənləşdirdiyi sərhəd xətti Azərbaycanın maksimum tələblərini də ötüb keçir, çünki o, heç vaxt İrəvan qəzasının hər hansı bir hissəsinə himayəçiliyə iddia etməmişdir.
Konfransın 1921-ci il martın 14-də keçirilən iclasında Naxçıvanın statusu tam olaraq müəyyənləşdirildi. Beləliklə, danışıqlarda yaranmış gərginliklərə baxmayaraq, türk diplomatiyasının göstərdiyi ciddi səyləri sayəsində Moskva konfransında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün qorunmasına nail oldu. Naxçıvanın heç bir dövlətə güzəştə gedilməməsi şərtilə Azərbaycan SSR-in tərkibində saxlanılması razılaşdırıldı və Müsavat Hökuməti dövründə itirilən Naxçıvan vətənə geri qaytarıldı.
1921-ci ilin fevralında Ankara hökumətinin xarici işlər naziri Yusif Kamal bəyin başçılığı ilə Əli Fuad Cebesoy və doktor Riza Nurdan ibarət diplomatik nümayəndə heyəti Moskvaya gəldikdən sonra danışıqlara başlanmışdır. RSFSR tərəfdən müqaviləni Xarici işlər üzrə xalq komissarı Georgi Çiçerin və üzvü Cəlaləddin Qorxmazov, Türkiyə tərəfdən isə TBMM Xarici işlər vəkili Yusuf Kemal bəy, türk deleqasiyasının üzvü Rza Nur bəy və TBMM-in Rusiyadakı səfiri Əli Fuad paşa imzaladılar. Danışıqlarda Azərbaycanın Türkiyədəki səlahiyyətli nümayəndəsi Behbud ağa Şahtaxtinskidə iştirak etmişdir.
Müqavilənin giriş hissəsində RSFSR və Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökumətlərinin millətlərin qardaşlığı və xalqların öz müqəddəratını özləri təyin etmək prinsiplərinə şərik çıxdıqları, hər iki tərəfin qarşılıqlı maraqlarına əsaslanan , öz aralarında daimi olaraq qarşılıqlı münasibət və qırılmaz həqiqi dostluğun yaradılması arzusunda olduqları qeyd olunmuşdur.
Müqavilənin birinci maddəsində RSFSR hökumətinin Türkiyəyə aid olan və Böyük Millət Məclisində təmsil olunan Türkiyə milli hökuməti tərəfindən tanınmayan heç bir beynəlxalq müqaviləni tanımadığı qeyd olunmuşdur.
Müqavilənin ikinci maddəsində Türkiyənin Batum şəhəri və liman üzərindəki suverenliyini Gürcüstana güzəştə getməyə razı olduğu əks olunmuşdur. Bir şərtlə ki, bu ərazilərə geniş muxtariyyətin verilməsi və Türkiyədən gələn və Türkiyəyə gedən hər cür malların sərbəst tranzitinə imkan veriləcək.
Müqavilənin üçüncü maddəsində hər iki tərəfin Naxçıvan əyalətini Azərbaycanın himayəsi altında muxtar ərazi təşkil etməsinə razı olduğu öz əksini tapmışdır. O şərtlə ki, Azərbaycan bu himayə haqqını heç bir zaman üçüncü bir dövlətə güzəştə getməyəcəkdir.
Müqavilənin dördüncü maddəsində xalqların öz azadlıqlarına uyğun idarə formasını seçməsi qeyd olunmuşdur .
Müqavilənin beşinci maddəsində boğazlardan azad ticarət edilməsi öz əksini tapmışdır.
Müqavilənin altıncı maddəsində bu vaxta kimi hər iki tərəf arasında imzalanmış qeyri-bərabər müqavilələrin ləğv edilməsi qeyd olunmuşdur.
Müqavilənin yeddinci maddəsində Sovet Rusiyası və Türkiyə kapitulyasiya rejiminin ləğv olunması barəsində razılığa gəlir.
Müqavilənin səkkizinci maddəsində hər iki tərəfin öz ərazilərində digər ölkənin hökuməti roluna və ya onun ərazisinin bir hissəsinə iddia edən təşkilat və ya qrupların yerləşməsinə yol verməməyi öz öhdələrinə götürür.
Müqavilənin doqquzuncu müqaviləsində razılığa gələn tərəflər hər iki ölkə arasında əlaqələrin fasiləsizliyini təmin etmək məqsədilə qarşılıqlı razılıq üzrə dəmir yol, teleqraf və digər əlaqə vasitələrini saxlamaq və mümkün olduqca inkişaf etdirmək, həmçinin iki tərəf arasında adamların və malların azad və maneəsiz hərəkətini təmin etmək üçün lazım olan bütün tədbirləri görməyi öz öhdələrinə götürdükləri əks olunmuşdur.
Müqavilənin onuncu maddəsində hər iki tərəfin ərazisində olan vətəndaşlarına ölkənin qanunlarından irəli gələn bütün hüquq və azadlıqların şamil olunması qeyd edilmişdir.
Müqavilənin on birinci maddəsində razılığa gələn hər iki tərəflərdən hər birinin digər tərəfin ərazisində olan vətəndaşlarına daha əlverişli şərait prinsipinin tətbiq etməyə razı olduğu göstərilmişdir.
Müqavilənin on ikinci maddəsində 1918-ci ilədək Rusiyanın tərkib hissəsi olan bu müqavilə ilə Türkiyənin suverenliyi altında olan və RSFSR hökumətinin tanıdığı ərazilərin hər bir sakininin öz əşyaları və əmlakı ilə birlikdə Türkiyəni sərbəst tərk etmək hüququnun olduğu qeyd olunmuşdur.
Müqavilənin on üçüncü maddəsində isə əsirlərin qaytarılması məsələsi öz əksini tapmışdır.
Müqavilənin on dördüncü maddəsində konsulluq məsələsinin həll edilməsi bildirdilmişdir.
Müqavilənin sonuncu-on altıncı maddəsində isə müqavilənin ratifikasiya olunmalı olduğu əks olunmuşdur. Müqaviləyə əsasən Sovet Rusiyası Türkiyəyə təmənnasız olaraq silah və hərbi sursat, həmçinin 10 min rubl (qızılla) verirdi.
16 mart müqaviləsinin I (C) əlavəsində Naxçıvanın sərhədləri aşağıdakı kimi müəyyənləşdirildi: "Ararat stansiyası- Saray Bulaq dağı- Kömürlü dağı- Sayat dağ- Kürd-qulaq dağı- Həməsur dağı-Küküdağ və keçmiş Naxçıvan qəzasının şərq inzibati sərhədi".
Moskva danışıqlarında Azərbaycanla bağlı digər bir məsələ isə TBMM hökumətinin Azərbaycanla ayrı bir müqavilə imzalamaq cəhdidir, lakin Sovet Rusiyası Türkiyənin Cənubi Qafqaz respublikaları ilə ayrı-ayrılıqda müqavilə imzalamasını istəmirdi, çünki Sovetlərin siyasəti "sosialist mərkəzçiliyə" yönəlmişdi.
Bölgənin sərhədləri belə müəyyənləşdirilirdi: Ararat stansiyası-Sarıbulaq dağları-Kömürlüdağ--Qurdqulaq kəndi-Həməsür dağı-8022-ci yüksəklik-Küküdağ və keçmiş Naxçıvan qəzasının şərq inzibati sərhədi.
Türkiyə nümayəndə heyəti Naxçıvanı Türkiyənin himayəsinə ala bilmədisə də, regionun türklərin əlində qalması təmin edilmişdi, Naxçıvan Azərbaycanın himayəsinə verildi. Naxçıvan müsəlmanları bir daha soyqırımına məruz qalcağı halda türk ordusunun buna biganə qalmayacağı rəsmi olaraq sənədləşdirildi.
Müqavilədə Naxçıvan Azərbaycanın ərazisi kimi təsdiqlənir və Türkiyə onun qarantı kimi çıxış edirdi. Moskva müqaviləsini RSFSR MİK (20 mart 1921) və Türkiyə Böyük Millət Məclisi (21 iyul 1921) tərəfindən təsdiqləmişdir. Moskva müqaviləsinin 3-cü maddəsində qeyd olunmuşdur: "Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələrindən ibarət Komissiya tərəfindən dəqiqləşdiriləcəkdir". Moskva müqaviləsinin müddəaları əsasında 1921-ci il oktyabrın 13-də Qars müqaviləsi (Rusiya, Türkiyə, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan) imzalandı".
2016-cı ildə bəzi rus deputatların müqavilənin ləğvi ilə bağlı tələbləri KİV-də gündəmə gəlmişdir.
İstinadlar
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 325.
- . 2016-02-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-08.
Həmçinin bax
- Vasif Qafarov "Rusiya-Türkiyə münasibətlərində Naxçıvan məsələsi" Bakı, 455 s
- M. Lebedev "SSRİ dünya siyasətində (1917–1982)" 233 s
Xarici keçidlər
- Moskva müqaviləsinin rusca tam mətni
- Moskva müqaviləsinin türkcə tam mətni — Vikimənbə
- Moskva müqaviləsinin azərbaycanca tam mətni
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Moskva muqavilesi 16 mart 1921 ci ilde RSFSR ile Turkiye arasinda imzalanmis dostluq ve qardasliq haqqinda muqavile Muqavile 16 madde ve 3 elaveden ibaretdir Moskva muqavilesiImzalanma tarixi 1921Imzalanma yeri MoskvaTerefler Turkiye Boyuk Millet MeclisiDilleri rus dili turk dili Sovet Rusiyasi ile Turkiye arasinda novbeti resmi gorus 1921 ci il fevralin 26 da basladi Moskva danisiqlarinda Sovet Rusiyasini Q Cicerin ve C Qorxmazov temsil edirdi Konfransi acan Q Cicerin ilk nitqinde bildirdi ki konfransin esas meqsedi Sovet Rusiyasi ile Turkiye arasinda oten il ana xetleri cizilmis bir dostluq muqavilesini imzalamaqdir Sovet Rusiyasi Moskva danisiqlarina Azerbaycan Gurcustan ve Ermenistanin da qatilmasini israr edirdi Rus diplomatiyasi bununla Cenubi Qafqaz respublikalarinin xarici siyasetlerini oz elinde cemlesdirmek ve bunlari Turkiyeye qarsi qoymaq niyyetinde idi lakin Turkiye numayende heyeti Cenubi Qafqaz respublikalari ile danisiqlar aparmaq ucun selahiyyetli olmadigini bildirib qeti olaraq bu teklife qarsi cixdi Eslinde Moskva konfransinda Azerbaycanla bagli meseleler muzakire movzusu idi ve bu meseleler Batum meselesinden sonra daha cox muzakirelere sebeb olmusdu Azerbaycanla bagli meseleler olke ucun heyati oneme sahib meseleler idi ki bunlardan biri Naxcivan digeri ise Azerbaycanin musteqilliyi meselesi idi Moskva danisiqlarinda Naxcivanla bagli esas meseleler konfransin 10 12 ve 14 mart tarixli iclaslarinda gergin muzakire olundu Turk heyeti Naxcivanin Turkiyenin himayesinde qalmasini isteyirdi lakin Sovet Rusiyasi terefi bunu qetiyyetle redd edirdi I Stalin turk heyeti ile Naxcivan meselesini muzakire etdi Martin 10 da kecirilen iclasda Turkiye numayendeleri bele bir movqeden cixis edirdiler ki Naxcivan bolgesi ehalisinin turk qosunlarini devet ve qebul etmesi fakti onun Turkiyenin himayesi altinda oldugunu gosterir Naxcivanin Turkiyenin himayesinde qalmasi ile bagli teklif qebul olunmadiqda turk heyeti teklif etdi ki Naxcivan Turkiye ile Azerbaycanin musterek himayesi altinda musteqil bir dovlet olsun lakin Sovet Rusiyasi terefi bu teklifi de qebul etmedi Bele olan teqdirde turk heyeti bildirdi ki Turkiye bolge uzerindeki bu himayeni Azerbaycanin ucuncu bir dovlete guzeste getmeyeceyine dair ohdelik goturduyu teqdirde ona vermeye hazirdir Rusiya numayendeleri sadece Azerbaycanin himayesi altinda Naxcivanin muxtariyyeti meselesinin qoyulmasini ve serhedlerin mueyyenlesdirilmesini teklif edirdiler Konfransin martin 12 de kecirilen iclasinda esasen Naxcivan ve Ermenistan arasinda mueyyenlesdirilen serhedler etrafinda mubahiseler getdi Sovet Rusiyasi terefi bildirdi ki ekspertlerin mueyyenlesdirdiyi serhed xetti Azerbaycanin maksimum teleblerini de otub kecir cunki o hec vaxt Irevan qezasinin her hansi bir hissesine himayeciliye iddia etmemisdir Konfransin 1921 ci il martin 14 de kecirilen iclasinda Naxcivanin statusu tam olaraq mueyyenlesdirildi Belelikle danisiqlarda yaranmis gerginliklere baxmayaraq turk diplomatiyasinin gosterdiyi ciddi seyleri sayesinde Moskva konfransinda Azerbaycanin erazi butovluyunun qorunmasina nail oldu Naxcivanin hec bir dovlete guzeste gedilmemesi sertile Azerbaycan SSR in terkibinde saxlanilmasi razilasdirildi ve Musavat Hokumeti dovrunde itirilen Naxcivan vetene geri qaytarildi 1921 ci ilin fevralinda Ankara hokumetinin xarici isler naziri Yusif Kamal beyin basciligi ile Eli Fuad Cebesoy ve doktor Riza Nurdan ibaret diplomatik numayende heyeti Moskvaya geldikden sonra danisiqlara baslanmisdir RSFSR terefden muqavileni Xarici isler uzre xalq komissari Georgi Cicerin ve uzvu Celaleddin Qorxmazov Turkiye terefden ise TBMM Xarici isler vekili Yusuf Kemal bey turk deleqasiyasinin uzvu Rza Nur bey ve TBMM in Rusiyadaki sefiri Eli Fuad pasa imzaladilar Danisiqlarda Azerbaycanin Turkiyedeki selahiyyetli numayendesi Behbud aga Sahtaxtinskide istirak etmisdir Muqavilenin giris hissesinde RSFSR ve Turkiye Boyuk Millet Meclisi hokumetlerinin milletlerin qardasligi ve xalqlarin oz muqedderatini ozleri teyin etmek prinsiplerine serik cixdiqlari her iki terefin qarsiliqli maraqlarina esaslanan oz aralarinda daimi olaraq qarsiliqli munasibet ve qirilmaz heqiqi dostlugun yaradilmasi arzusunda olduqlari qeyd olunmusdur Muqavilenin birinci maddesinde RSFSR hokumetinin Turkiyeye aid olan ve Boyuk Millet Meclisinde temsil olunan Turkiye milli hokumeti terefinden taninmayan hec bir beynelxalq muqavileni tanimadigi qeyd olunmusdur Muqavilenin ikinci maddesinde Turkiyenin Batum seheri ve liman uzerindeki suverenliyini Gurcustana guzeste getmeye razi oldugu eks olunmusdur Bir sertle ki bu erazilere genis muxtariyyetin verilmesi ve Turkiyeden gelen ve Turkiyeye geden her cur mallarin serbest tranzitine imkan verilecek Muqavilenin ucuncu maddesinde her iki terefin Naxcivan eyaletini Azerbaycanin himayesi altinda muxtar erazi teskil etmesine razi oldugu oz eksini tapmisdir O sertle ki Azerbaycan bu himaye haqqini hec bir zaman ucuncu bir dovlete guzeste getmeyecekdir Muqavilenin dorduncu maddesinde xalqlarin oz azadliqlarina uygun idare formasini secmesi qeyd olunmusdur Muqavilenin besinci maddesinde bogazlardan azad ticaret edilmesi oz eksini tapmisdir Muqavilenin altinci maddesinde bu vaxta kimi her iki teref arasinda imzalanmis qeyri beraber muqavilelerin legv edilmesi qeyd olunmusdur Muqavilenin yeddinci maddesinde Sovet Rusiyasi ve Turkiye kapitulyasiya rejiminin legv olunmasi baresinde raziliga gelir Muqavilenin sekkizinci maddesinde her iki terefin oz erazilerinde diger olkenin hokumeti roluna ve ya onun erazisinin bir hissesine iddia eden teskilat ve ya qruplarin yerlesmesine yol vermemeyi oz ohdelerine goturur Muqavilenin doqquzuncu muqavilesinde raziliga gelen terefler her iki olke arasinda elaqelerin fasilesizliyini temin etmek meqsedile qarsiliqli raziliq uzre demir yol teleqraf ve diger elaqe vasitelerini saxlamaq ve mumkun olduqca inkisaf etdirmek hemcinin iki teref arasinda adamlarin ve mallarin azad ve maneesiz hereketini temin etmek ucun lazim olan butun tedbirleri gormeyi oz ohdelerine goturdukleri eks olunmusdur Muqavilenin onuncu maddesinde her iki terefin erazisinde olan vetendaslarina olkenin qanunlarindan ireli gelen butun huquq ve azadliqlarin samil olunmasi qeyd edilmisdir Muqavilenin on birinci maddesinde raziliga gelen her iki tereflerden her birinin diger terefin erazisinde olan vetendaslarina daha elverisli serait prinsipinin tetbiq etmeye razi oldugu gosterilmisdir Muqavilenin on ikinci maddesinde 1918 ci iledek Rusiyanin terkib hissesi olan bu muqavile ile Turkiyenin suverenliyi altinda olan ve RSFSR hokumetinin tanidigi erazilerin her bir sakininin oz esyalari ve emlaki ile birlikde Turkiyeni serbest terk etmek huququnun oldugu qeyd olunmusdur Muqavilenin on ucuncu maddesinde ise esirlerin qaytarilmasi meselesi oz eksini tapmisdir Muqavilenin on dorduncu maddesinde konsulluq meselesinin hell edilmesi bildirdilmisdir Muqavilenin sonuncu on altinci maddesinde ise muqavilenin ratifikasiya olunmali oldugu eks olunmusdur Muqavileye esasen Sovet Rusiyasi Turkiyeye temennasiz olaraq silah ve herbi sursat hemcinin 10 min rubl qizilla verirdi 16 mart muqavilesinin I C elavesinde Naxcivanin serhedleri asagidaki kimi mueyyenlesdirildi Ararat stansiyasi Saray Bulaq dagi Komurlu dagi Sayat dag Kurd qulaq dagi Hemesur dagi Kukudag ve kecmis Naxcivan qezasinin serq inzibati serhedi Moskva danisiqlarinda Azerbaycanla bagli diger bir mesele ise TBMM hokumetinin Azerbaycanla ayri bir muqavile imzalamaq cehdidir lakin Sovet Rusiyasi Turkiyenin Cenubi Qafqaz respublikalari ile ayri ayriliqda muqavile imzalamasini istemirdi cunki Sovetlerin siyaseti sosialist merkezciliye yonelmisdi Bolgenin serhedleri bele mueyyenlesdirilirdi Ararat stansiyasi Saribulaq daglari Komurludag Qurdqulaq kendi Hemesur dagi 8022 ci yukseklik Kukudag ve kecmis Naxcivan qezasinin serq inzibati serhedi Turkiye numayende heyeti Naxcivani Turkiyenin himayesine ala bilmedise de regionun turklerin elinde qalmasi temin edilmisdi Naxcivan Azerbaycanin himayesine verildi Naxcivan muselmanlari bir daha soyqirimina meruz qalcagi halda turk ordusunun buna bigane qalmayacagi resmi olaraq senedlesdirildi Muqavilede Naxcivan Azerbaycanin erazisi kimi tesdiqlenir ve Turkiye onun qaranti kimi cixis edirdi Moskva muqavilesini RSFSR MIK 20 mart 1921 ve Turkiye Boyuk Millet Meclisi 21 iyul 1921 terefinden tesdiqlemisdir Moskva muqavilesinin 3 cu maddesinde qeyd olunmusdur Turkiye Azerbaycan ve Ermenistan numayendelerinden ibaret Komissiya terefinden deqiqlesdirilecekdir Moskva muqavilesinin muddealari esasinda 1921 ci il oktyabrin 13 de Qars muqavilesi Rusiya Turkiye Azerbaycan Ermenistan ve Gurcustan imzalandi 2016 ci ilde bezi rus deputatlarin muqavilenin legvi ile bagli telebleri KIV de gundeme gelmisdir IstinadlarAzerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Naxcivan Ensiklopediyasi Baki 2002 seh 325 2016 02 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 02 08 Hemcinin baxVasif Qafarov Rusiya Turkiye munasibetlerinde Naxcivan meselesi Baki 455 s M Lebedev SSRI dunya siyasetinde 1917 1982 233 sXarici kecidlerMoskva muqavilesinin rusca tam metni Moskva muqavilesinin turkce tam metni Vikimenbe Moskva muqavilesinin azerbaycanca tam metni