Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şərqi Zaqafqaziyada xristianlıqdan və İslamdan əvvəlki mifologiya haqqında çox az şey məlumdur; bununla bağlı mənbələrin əksəriyyəti əsasən Strabo kimi Yunan tarixçilərinə və arxeoloji dəlillərə söykənməktədir.
Bərhail
Barhail iki əsas Tanrıdan biri idi. Sağ əlində günəş, sol əlində ay tutur. Sağ əli Şərqi, sol əli isə Qərbi göstərir. Əgər bir anlıq sağ əlini düşürsə, dünya əbədi zülmətə qərq olacaq. Günlərin daha uzun və ya daha qısa olmasına qərar verir.
Səbail
Səbail iki böyük tanrıdan biri idi. Dəniz və küləyin qoruyucusu idi. Bərhailə qarşı dik durur. Sol əli okeanı qitələrdən ayırır, daşqınların qarşısını alır. Sağ əli havanı sakitləşdirir, əgər o əli düşərsə, tufanlar və fırtınalar baş verə bilər.
Günəş, ay və səma
Strabo günəşin, göyün və hər şeydən öncə ayın tanrılarını adlandırır və onları yunan tanrıları Helios, Zevs və Selene ilə bərabərləşdirir:
Qurban
Strabona, insan qurbanlığı xristianlıqdan əvvəlki Albaniyada geniş istifadə edilmişdir.
Atalara ibadət
Bir çox bütpərəst xalqlardan fərqli olaraq, Qafqaz albanları atalarına ibadət etmirdilər.
Müqəddəs adalar
Şərqi Albaniyada müqəddəs torpaqlar Xəzər dənizi adalarındaydı.
Müqəddəs dağlar
Yunan, Çin və Tengrist mifologiyasındaki kimi, yerli sakinlər də bir sıra dağları müqəddəs sayırdılar . Yerli rəvayətlərə görə müqəddəs dağların siyahısı:
- Babadağ , Qafqazda eyni zamanda Azərbaycandakı yüksək zirvədir, 3.629 metr. İsmayıllı rayonunun şimalında yerləşir. Üst tərəfində, Qafqaz Albaniyası dövründə yaşamış olduğu güman edilən və müqəddəs şəxsiyyət kimi hörmət edilən bir insan Həsrat Babanın adına bir pir var. Eyni zamanda Babadağ adını bu müqəddəs şəxsiyyətdən almaqda və "babanın dağı" mənasını daşımaqdadır..
- Avey dağı - Gürcüstanla Qazax rayonu arasında yerləşən Kiçik Qafqaz dağlarında zirvələrdən biri və ağımtıl bir silsilədir. Daş Salahlı kəndindən 12 km. uzaqlıqdadır. Avey "Ay Evi" deməkdir.
- Göyəzən dağı - Azərbaycanın Qazax rayonunun şimal-qərbindəki dağ. Goyazan "Səma əzən" deməkdir. Qədim yerli inanclara görə, yalnızlığı və səmaya istiqamətləndiyi üçün belə adlandırılmışdır.
- Xınalıq - Xınalıqların yaşadığı bir dağ. İslamdan əvvəl bütpərəst idilər, "öz alov allahlarına" ibadət edirdilər.
Məbədlər
Demək olar ki, hər bir bütpərəst məbəd kilsələrə çevrildi. Məşhur məbədlər:
- Kilsədağ kilsəsi - Mitraya aid məbəddir, içində hələ də Mitra şəkillərinə rast gəlinir.
- Anahit kilsəsi - erməni tanrıçası Anahitə həsr olunmuş bir məbəddir.
- Çaparlı kilsəsi - arxeoloji qazıntılar bütpərəst məbədinin olduğunu sübut etdi. Dəfn yerində, xristian inanclarına uyğun olmayan, özünəməxsus adətlər ilə basdırılmış bir insan skeleti tapılıb.
- Kurmuk kilsəsi - Rusların İlisuya hücumu zamanı köhnə bütpərəst məbədin yerində qurulmuş kilsə .
- Lakit kilsəsi - köhnə bütpərəst məbədin yerində qurulmuş kilsə .
- Mamrux kilsəsi - Məbədlər üzərində qurulan kilsə Ay və Günəşə aiddir.
- Mingəçevir Kilsəsi Kompleksi - Atəş məbədi üzərində qurulmuş kilsə kompleksi. Əksəriyyəti xarab olmuş, lakin hələ də mövcud olan bütpərəst simvolları var. Onlardan biri iki tovuzquşunun arasındaki
Yerli olmayan bütpərəstlik
Hunlar Qafqaza eramızın VI əsrində köç etmişlər . Buraya özləri ilə qayda-qanunlarını da gətirdilər. , Hunların adətləri və tanrıları haqqında yazdı:
Müqəddəs Bartolomeusun çarmıxa çəkilməsi
Əfsanəyə görə, Bakıya ətrafında, Xəzərin sahilində bir yerə gəldikdən sonra yerli padşahın psixiatrik müalicə alan qızı Polimiusa padşahın ərazisində təbliğat haqqı verilir. Abdiasın apostol aktlarına görə yerli insanlar adlı tanrıya inanırdılar . Yerli kahinlərlə bir yarışda, tanrıçanın gözləri önündə böyük bir kütlə topladı və tanrı özünü göstərmək üçün etiraz etdi. Lakin heykəl parçalandı və bir mələk ortaya çıxdı. Mələk camaata həddindən artıq böyük ibadət ilahisini açdı. Tamamilə qara, "kəskin üzlü" və nəfəsi alov və kükürddən ibarət olan ilahə mələk tərəfindən zəncirlə bağlandı və göndərildi. Yenicə gördüyü mənzərəyə heyran qalan padşah dərhal bir çox rəiyyətləri ilə birlikdə vəftiz edildi. Padşahın qardaşı Astyaqe vəftizi eşidən kimi xristian icmasına müharibə elan etdi. Odunla döyüldükdən sonra Bartolomeunun diri-diri dərisi soyuldu və nəhayət Qız qalasının qarşısında başı kəsildi.
Müşriklərin zülmü
Müşriklərin xristian təqibləri
Moisey Kalankatlının və III Vaçaqanın dediyinə görə, Albaniya dindarları bütpərəst keşişləri təqib edib, onlara işgəncə verdi və zorla xristian etdilər. adlı bir şəhərdə Kilsə Mədrəsəsi qurub və bütpərəst evliliklərdən doğan uşaqları xristian olaraq böyüdüldü.
Müşriklərin İslamla qarşılaşması
Azərbaycanın islamlaşma dövründə yaşayan müşriklər haqqında çox məlumat yoxdur, çünki onlar İslam gəlişindən müsəlman olmuşdular və ya edam edilmişdilər. Azərbaycan tarixçisi Sara Aşurbəylinin dediyinə görə Şirvanın bir neçə şahı kafirlərə qarşı vuruşmuş və hətta kafirlər tərəfindən öldürülmüşdür. Estaxri müşriklərin hələ 10-cu əsrdə mövcud olduğunu bildirir. Andalusiyalı səyyah Əbu Həmid əl-Qarnati 12-ci əsrdə Dərbənd şəhərinin yaxınlığındakı dağ kəndlərində müşriklərin yaşadıqlarını söyləyir .
Monqol istilası
Monqol istilası Azərbaycanda bütpərəstliyin ikinci bir dalğası sayıla bilər, ancaq Qazan xanın İslamı dövlət dini olaraq qəbul etməsindən sonra bütpərəstlik və şamanizm tez bir zamanda dağıldı.
Arxeoloji sübutlar
Bununla bağlı böyük arxeoloji tapıntılar xüsusilə Xınışlı yaşayış yerində (ona yaxın kənd Böyük Xınışlıda) və Çıraqlı, Dağkolanında mövcuddur. Bunlar yerli daşlarla düzəldimiş bütlər idilər. Onların əksəriyyətinin başları və əlləri yoxdur. Əksəriyyətinin uzunluğu insan boyu qədərdir. Onlar eramızın son əsrlərinə aiddir . Büt düzəltmə texnikası yunan-Roma bütlərinə nisbətən geri qalmaqdadır.
Təsirləri
Paqanizm əsasən folklor mədəniyyətinə təsir edib . Fövqəltəbii varlılqlar ( divlər, hurilər, cırtdanlardan bəhs edən nağıllar və dini mərasimlər), müqəddəs ziyarətgahlar (pirlər) Azərbaycanda bu gün də mühüm rol oynayır. Vozmezdie və Üör kimi Azərbaycanın metal dövrünə aid əsərlərdə ümumiyyətlə bütpərəstliyə istinad edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Munisnameh", Abu Bakr ibn Khusraw al-Ustad
- . Geography. (translated into Russian by G.Stratanovsky). St. Petersburg: 1964. Vol. XI. 4,7
- Nadir Mammadov. "Settlement names of Azerbaijan" (oronimics). Baku, "Azernəshr", 1993
- Легкобытов В. Кубинская провинция. – Обозрение..., ч. IV, стр. 108-109.
- Архитектура Азербайджана, эпоха Низами,М-Б 1947
- Караахмедова А.А. Христианские памятники Кавказской Албании (Алазаньская долина). Баку: 1986
- Estakhri. Al-masaalik al-mamaalik
- Khalilov C.A. About. – MKA, VI, Baku, 1965.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Serqi Zaqafqaziyada xristianliqdan ve Islamdan evvelki mifologiya haqqinda cox az sey melumdur bununla bagli menbelerin ekseriyyeti esasen Strabo kimi Yunan tarixcilerine ve arxeoloji delillere soykenmektedir Berhail Barhail iki esas Tanridan biri idi Sag elinde gunes sol elinde ay tutur Sag eli Serqi sol eli ise Qerbi gosterir Eger bir anliq sag elini dusurse dunya ebedi zulmete qerq olacaq Gunlerin daha uzun ve ya daha qisa olmasina qerar verir Sebail Sebail iki boyuk tanridan biri idi Deniz ve kuleyin qoruyucusu idi Berhaile qarsi dik durur Sol eli okeani qitelerden ayirir dasqinlarin qarsisini alir Sag eli havani sakitlesdirir eger o eli duserse tufanlar ve firtinalar bas vere biler Gunes ay ve semaStrabo gunesin goyun ve her seyden once ayin tanrilarini adlandirir ve onlari yunan tanrilari Helios Zevs ve Selene ile beraberlesdirir QurbanStrabona insan qurbanligi xristianliqdan evvelki Albaniyada genis istifade edilmisdir Atalara ibadetBir cox butperest xalqlardan ferqli olaraq Qafqaz albanlari atalarina ibadet etmirdiler Muqeddes adalarSerqi Albaniyada muqeddes torpaqlar Xezer denizi adalarindaydi Muqeddes daglarYunan Cin ve Tengrist mifologiyasindaki kimi yerli sakinler de bir sira daglari muqeddes sayirdilar Yerli revayetlere gore muqeddes daglarin siyahisi Babadag Qafqazda eyni zamanda Azerbaycandaki yuksek zirvedir 3 629 metr Ismayilli rayonunun simalinda yerlesir Ust terefinde Qafqaz Albaniyasi dovrunde yasamis oldugu guman edilen ve muqeddes sexsiyyet kimi hormet edilen bir insan Hesrat Babanin adina bir pir var Eyni zamanda Babadag adini bu muqeddes sexsiyyetden almaqda ve babanin dagi menasini dasimaqdadir Avey dagi Gurcustanla Qazax rayonu arasinda yerlesen Kicik Qafqaz daglarinda zirvelerden biri ve agimtil bir silsiledir Das Salahli kendinden 12 km uzaqliqdadir Avey Ay Evi demekdir Goyezen dagi Azerbaycanin Qazax rayonunun simal qerbindeki dag Goyazan Sema ezen demekdir Qedim yerli inanclara gore yalnizligi ve semaya istiqametlendiyi ucun bele adlandirilmisdir Xinaliq Xinaliqlarin yasadigi bir dag Islamdan evvel butperest idiler oz alov allahlarina ibadet edirdiler MebedlerDemek olar ki her bir butperest mebed kilselere cevrildi Meshur mebedler Kilsedag kilsesi Mitraya aid mebeddir icinde hele de Mitra sekillerine rast gelinir Anahit kilsesi ermeni tanricasi Anahite hesr olunmus bir mebeddir Caparli kilsesi arxeoloji qazintilar butperest mebedinin oldugunu subut etdi Defn yerinde xristian inanclarina uygun olmayan ozunemexsus adetler ile basdirilmis bir insan skeleti tapilib Kurmuk kilsesi Ruslarin Ilisuya hucumu zamani kohne butperest mebedin yerinde qurulmus kilse Lakit kilsesi kohne butperest mebedin yerinde qurulmus kilse Mamrux kilsesi Mebedler uzerinde qurulan kilse Ay ve Gunese aiddir Mingecevir Kilsesi Kompleksi Ates mebedi uzerinde qurulmus kilse kompleksi Ekseriyyeti xarab olmus lakin hele de movcud olan butperest simvollari var Onlardan biri iki tovuzqusunun arasindakiYerli olmayan butperestlikHunlar Qafqaza eramizin VI esrinde koc etmisler Buraya ozleri ile qayda qanunlarini da getirdiler Hunlarin adetleri ve tanrilari haqqinda yazdi ildirim tanrisi tanri elan edilmis qedim Hun qehremani Od Su adsiz yollarin tanrisi Muqeddes Bartolomeusun carmixa cekilmesiEfsaneye gore Bakiya etrafinda Xezerin sahilinde bir yere geldikden sonra yerli padsahin psixiatrik mualice alan qizi Polimiusa padsahin erazisinde tebligat haqqi verilir Abdiasin apostol aktlarina gore yerli insanlar adli tanriya inanirdilar Yerli kahinlerle bir yarisda tanricanin gozleri onunde boyuk bir kutle topladi ve tanri ozunu gostermek ucun etiraz etdi Lakin heykel parcalandi ve bir melek ortaya cixdi Melek camaata heddinden artiq boyuk ibadet ilahisini acdi Tamamile qara keskin uzlu ve nefesi alov ve kukurdden ibaret olan ilahe melek terefinden zencirle baglandi ve gonderildi Yenice gorduyu menzereye heyran qalan padsah derhal bir cox reiyyetleri ile birlikde veftiz edildi Padsahin qardasi Astyaqe veftizi esiden kimi xristian icmasina muharibe elan etdi Odunla doyuldukden sonra Bartolomeunun diri diri derisi soyuldu ve nehayet Qiz qalasinin qarsisinda basi kesildi Musriklerin zulmuMusriklerin xristian teqibleri Moisey Kalankatlinin ve III Vacaqanin dediyine gore Albaniya dindarlari butperest kesisleri teqib edib onlara isgence verdi ve zorla xristian etdiler adli bir seherde Kilse Medresesi qurub ve butperest evliliklerden dogan usaqlari xristian olaraq boyuduldu Musriklerin Islamla qarsilasmasi Azerbaycanin islamlasma dovrunde yasayan musrikler haqqinda cox melumat yoxdur cunki onlar Islam gelisinden muselman olmusdular ve ya edam edilmisdiler Azerbaycan tarixcisi Sara Asurbeylinin dediyine gore Sirvanin bir nece sahi kafirlere qarsi vurusmus ve hetta kafirler terefinden oldurulmusdur Estaxri musriklerin hele 10 cu esrde movcud oldugunu bildirir Andalusiyali seyyah Ebu Hemid el Qarnati 12 ci esrde Derbend seherinin yaxinligindaki dag kendlerinde musriklerin yasadiqlarini soyleyir Monqol istilasiMonqol istilasi Azerbaycanda butperestliyin ikinci bir dalgasi sayila biler ancaq Qazan xanin Islami dovlet dini olaraq qebul etmesinden sonra butperestlik ve samanizm tez bir zamanda dagildi Arxeoloji subutlarBununla bagli boyuk arxeoloji tapintilar xususile Xinisli yasayis yerinde ona yaxin kend Boyuk Xinislida ve Ciraqli Dagkolaninda movcuddur Bunlar yerli daslarla duzeldimis butler idiler Onlarin ekseriyyetinin baslari ve elleri yoxdur Ekseriyyetinin uzunlugu insan boyu qederdir Onlar eramizin son esrlerine aiddir But duzeltme texnikasi yunan Roma butlerine nisbeten geri qalmaqdadir TesirleriPaqanizm esasen folklor medeniyyetine tesir edib Fovqeltebii varlilqlar divler huriler cirtdanlardan behs eden nagillar ve dini merasimler muqeddes ziyaretgahlar pirler Azerbaycanda bu gun de muhum rol oynayir Vozmezdie ve Uor kimi Azerbaycanin metal dovrune aid eserlerde umumiyyetle butperestliye istinad edilir Hemcinin baxAzerbaycanda din PaqanizmIstinadlar Munisnameh Abu Bakr ibn Khusraw al Ustad Geography translated into Russian by G Stratanovsky St Petersburg 1964 Vol XI 4 7 Nadir Mammadov Settlement names of Azerbaijan oronimics Baku Azerneshr 1993 Legkobytov V Kubinskaya provinciya Obozrenie ch IV str 108 109 Arhitektura Azerbajdzhana epoha Nizami M B 1947 Karaahmedova A A Hristianskie pamyatniki Kavkazskoj Albanii Alazanskaya dolina Baku 1986 Estakhri Al masaalik al mamaalik Khalilov C A About MKA VI Baku 1965