Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Od — mifoloji təsəvvürlərdə dünyamızın yaranmasına təkan verən ikinci mühüm amildir. Əski inanışlarda odu günəşlə, işıqla, gündüzlə əlaqələndirirdilər. Ulularımız ona Dan ("dan yeri sökülür" deyimində indi də işlədilir) da deyirdilər.
Odun insan həyatında rolu
Odun temperaturu yanğını yaradan materialın növündən və havanın təzyiqindən, odun rəngi isə yanan materialın qarışığından asılıdır. Dörd ünsürün qədim Şərq təqvimlərində qəzalar kimi xarakterizə edilməsinin əsasında onların ikili mahiyyətinə (həm yaradılışa, həm də məhvə xidmət etmələri) inam dayanır. Belə ki, od inkişafın, mədəniyyətin təkanverici qüvvəsi tək göstərilməklə yanaşı, həm də yarananları yandırıb kül edir, fəlakətlərin mənbəyinə çevrilir. Təsəvvürlərdə odun xeyirxahlığına, yoxsa şərinə, ziyanlarına birinci inanıldığını müəyyənləşdirmək çətindir. Miflərdə tez-tez üstünlük birindən digərinə ötürülür. Məsələn, "Munisnamə"də göstərilir ki, Allah ilk olaraq cəhənnəmi yaratmışdır. Onun göstərişi ilə cəhənnəmin palçığı min il qaynadıldığından qıpqırmızı qızarmış, sonra təkrar min il də qaynadılmışdır ki, közərməsi ağarsın. Bundan sonra yenə min il qaynadılmışdır və nəticədə cəhənnəmin torpağının rəngi qapqara qaralmışdır. Beləcə cəhənnəmə həmişəlik zülmət və qaranlıq çökülmüşdür [123, 550]. Mifdən aydın olur ki, Allah cəhənnəmin əbədi odunu yaratmaqla dünyanın başqa elementlərinə həyat vəsiqəsi vermişdir.
Tanrılara məxsus odun insanlara ötürülməsinə həsr olunan ilkin miflərdə isə ocağın əldə edilməsi ilə ailənin təməli qoyulur, insanlar ev tikməyi öyrənirlər. Lakin ən ibtidai inanışlardan görünür ki, gözünü dünyaya ilk açan bəşər övladının qarşılaşdığı təbii fəlakətlərin birincisi yanğınlardır. "Ram" ediləndən, yəni çaxmaq daşı ilə quru otu alovlandırmağı öyrənəndən sonra isə onlar dan söküləndə qaranlığı qovub gündüzü əmələ gətirən günəşin də oddan, işıqdan törədiyini zənn etmişlər. Yeri gəlmişkən bir də vurğulayırıq ki, yazqabağı mərasimlərdə həyət-bacada qalanan tonqalların kökünü atəşpərəstliklə bağlayanlar yanılırlar. Zoroastrizmdə od tanrının nişanəsidir, müqəddəsdir, birmənalıdır. Oda qurbanlar kəsilir, bəzən insanın özünü də qurban kimi tonqala atıb yandırırlar. Odla bağlı yazqabağı mərasimlərdə isə tonqalların üstündən tullanıb azar-bezarı odun üstünə tökürlər. Tanrıya bu cür hörmətsizlik edilməsi atəşpərəstlikdə mümkün ola bilməzdi.
Qədim insanlar odu əldə etməmişdən əvvəl bir yerdə qərar tuta bilmirdilər. Mağaradan-mağaraya, bir ərazidən başqasına köçürdülər. Soyuqların düşməsi onları sərt şaxtalı iqlimdən mülayim havalı yerlərə getməyə vadar edirdi. Odu əldə etməklə onlar oturaq həyata keçdilər, bir mağarada qərar tutdular. Soyuğa davam gətirə bildilər. Ona görə də türk dilində odun beşiyi hesab edilən "ocaq" neçə əsrlərdir ki, yurd, mənzil, vətən, nəsil mənalarında işlənir. Bir adamın kökünü kəsmək istəyəndə ona "ocağın sönsün" - deyirlər. Eləcə də od tərəqqinin, inkişafın təməl daşları hesab edilir.
Dünya xalqlarının odla bağlı mifik hekayələri
Dünya xalqlarının odla bağlı bir sıra məşhur mifik təsəvvürlərinin mənbəyi Qafqazla, Azərbaycanla bağlınır. Mənbələrdə göstərilir ki, odu insanlara bağışlayan Prometey Olip allahlarından (başda Zevs olmaqla) çox-çox əvvəlki dövrlərin təsəvvürlərinin məhsuludur. Onun mənşəyini bolqarlara və skiflərə aid edirlər. Hər iki halda prototürklərlə bağlanır. Bu ehtimalı gerçəkləşdirən bir cəhət olduqca maraq doğurur. Prometey insanları sudan və torpaqdan düzəldir, elə edir ki, onlar həmişə göyə baxsınlar. Bildiyimiz kimi, yunan allahları dağlarda (Olimpdə) yaşayırdılar. Yalnız əski türklərin inamlarında baş ruh yuxarı dünyada yerləşir, yaxud allah göy təbəqəsinin (Göy tanrı) özüdür. Esxilə görə, odu insanlara ötürməklə Prometey həm də texniki tərəqqini, mədəniyyəti, incəsənəti onlara bağışlamışdır. O, qayalıqlarda, soyuq, qaranlıq daş mağaralarda heyvanlar kimi ömür sürən bəşər övladına ev tikməyi, gəmi qayırmağı, təsərrüfatla məşğul olmağı, paltar geyməyi, saymağı, yazıb-oxumağı, ili fəsillərə, aylara, həftələrə, günlərə ayırmağı, allahlara qurbanlar gətirməyi, fala baxmağı öyrətmişdir. Prometey sözünün mənası "müdrik", "gələcəkdən xəbər verən" deməkdir. Yunan mifologiyasında, odu insanlara bağışladığı üçün Prometey cəzalandırılır, Qafqaz dağlarında, skiflər yaşayan ərazilərdə zəncirlənir. Quzğunlar Prometeyin bədənini dəlik-deşik edirlər. Zevs dəfələrlə onun canını özünə qaytarır və əzab-əziyytli ömrünü uzadır. Prometey dünyada insanlar uğrunda fədakarlıq göstərən ilk mədəni mifik qəhrəmanlardan biridir. İsuss Xristosun çarmıxa çəkilməsi, demək olar ki, Prometeyin fədakarlığının yaşadığımız zamanın başlanğıcında təkrarıdır.
Prometey insanlara tövsiyə edir ki, odu sönməyə qoymasınlar, yaşadıqları mağaraların tonqalları həmişə yansa, insan nəslinə heç bir qüvvə bata bilməz. Və dünyanın əksər dillərində işlənən "ocaq" sözünün türk mənşəli olmasına heç kəs şübhə ilə yanaşmır. Məhz Azərbaycan türklərinin dilində bu gün də işlənən "ocağın sönməsin" alqışının həmin mifik təfəkkürlə bağlılığını danmaq mümkün deyil. Eləcə də mifik qanunauyğunluğa əsəsən, qəhrəman doğulduğu yerdə də ömrünü başa çatdırmalıdır. Lakin yunan mifoloji sistemində Prometeyin meydana gəlməsi dumanlı olduğu kimi, ömrünün sonu aid olduğu ölkədə tamamlanmır. Onun yunan mifoloji sisteminə hazır şəkildə başqa xalqdan keçdiyi güman edilir və Prometeyin Qafqazda əsil vətənini axtarsaq, Azərbaycandan o yana getmək mümkün deyil. Azərbaycan təsadüfi olaraq əksər qədim mənbələrdə "odlar diyarı" adlandırılmır. Bəs "yunanlaşmamışdan", Prometeyləşməmişdən qabaq öz vətənində insanları tərəqqiyə çatdıran tanrı, yaxud tanrı elçisi necə adlandırılmışdır? Bizcə, adında "od" və "xoşbəxtlik", "müdriklik" sözlərini birləşdirən Qorqud. Azərbaycan türkləri onları dünyaya gətirən, tərbiyə edən, ağla-kamala çatdıran atalarına "dədə" deyirlər. Prometey - Qorqudun da yaratdığı insanlar ona "dədə" deyə müraciət etmişlər. M.Seyidovun qənaətincə, Qorqud sözü iki yerə bölünür: "qor" - od, "qut" isə "xoşbəxtlik" mənasındadır. Onun fikrincə, "Qorqud" xoşbəxtliyin mayası, bəxt mayası, can, ruh mayası deməkdir" [88, 134-144].
Azərbaycanda oda münasibət
Azərbaycanlıların qam təsəvvürlərini özündə əks etdirən ən əski inamlarda da tonqal yandırılmasının izahını tapmaq olar. Ulu əcdadlarımız belə hesab edirdilər ki, ildə bir dəfə ölmüş babalarının ruhları öz nəvə-nəticələrinə baş çəkməyə gəlirlər. Ata-baba ruhlarının gəlişinin vaxtı İlaxır çərşənbələrə düşür. Əgər onlar görsələr ki, nəsilləri yaşayan evlərdə tonqallar qalanmır, ocaqlar sönüb, elə bilirlər ki, qoyduqları adət-ənənələr tapdanıb, övladlarına qalan var-dövlət göyə sovurulub, hər şey məhv olub, qayıdıb gedərlər və bir də o tərəflərə hərlənməzdilər. Bir də ilk çərşənbə axşamı görsələr ki, ocaqlardan tüstü gəlmir, xörəklər bişirilmir, nəvə-nəticələri deyib-gülmürlər, ac-yalavacdırlar, küsülüdürlər, onda da inciyər və bir də oralara gəlməzlər. Məhz bu inama görə, İlaxır çərşənbələrdə tonqallar qalanır, şənliklər keçirilir, umu-küsü aradan götürülür.
Mənbə
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Od mifoloji tesevvurlerde dunyamizin yaranmasina tekan veren ikinci muhum amildir Eski inanislarda odu gunesle isiqla gunduzle elaqelendirirdiler Ulularimiz ona Dan dan yeri sokulur deyiminde indi de isledilir da deyirdiler OdOdBu adin diger istifade formalari ucun bax Od deqiqlesdirme Odun insan heyatinda roluOdun temperaturu yangini yaradan materialin novunden ve havanin tezyiqinden odun rengi ise yanan materialin qarisigindan asilidir Dord unsurun qedim Serq teqvimlerinde qezalar kimi xarakterize edilmesinin esasinda onlarin ikili mahiyyetine hem yaradilisa hem de mehve xidmet etmeleri inam dayanir Bele ki od inkisafin medeniyyetin tekanverici quvvesi tek gosterilmekle yanasi hem de yarananlari yandirib kul edir felaketlerin menbeyine cevrilir Tesevvurlerde odun xeyirxahligina yoxsa serine ziyanlarina birinci inanildigini mueyyenlesdirmek cetindir Miflerde tez tez ustunluk birinden digerine oturulur Meselen Munisname de gosterilir ki Allah ilk olaraq cehennemi yaratmisdir Onun gosterisi ile cehennemin palcigi min il qaynadildigindan qipqirmizi qizarmis sonra tekrar min il de qaynadilmisdir ki kozermesi agarsin Bundan sonra yene min il qaynadilmisdir ve neticede cehennemin torpaginin rengi qapqara qaralmisdir Belece cehenneme hemiselik zulmet ve qaranliq cokulmusdur 123 550 Mifden aydin olur ki Allah cehennemin ebedi odunu yaratmaqla dunyanin basqa elementlerine heyat vesiqesi vermisdir Tanrilara mexsus odun insanlara oturulmesine hesr olunan ilkin miflerde ise ocagin elde edilmesi ile ailenin temeli qoyulur insanlar ev tikmeyi oyrenirler Lakin en ibtidai inanislardan gorunur ki gozunu dunyaya ilk acan beser ovladinin qarsilasdigi tebii felaketlerin birincisi yanginlardir Ram edilenden yeni caxmaq dasi ile quru otu alovlandirmagi oyrenenden sonra ise onlar dan sokulende qaranligi qovub gunduzu emele getiren gunesin de oddan isiqdan torediyini zenn etmisler Yeri gelmisken bir de vurgulayiriq ki yazqabagi merasimlerde heyet bacada qalanan tonqallarin kokunu atesperestlikle baglayanlar yanilirlar Zoroastrizmde od tanrinin nisanesidir muqeddesdir birmenalidir Oda qurbanlar kesilir bezen insanin ozunu de qurban kimi tonqala atib yandirirlar Odla bagli yazqabagi merasimlerde ise tonqallarin ustunden tullanib azar bezari odun ustune tokurler Tanriya bu cur hormetsizlik edilmesi atesperestlikde mumkun ola bilmezdi Qedim insanlar odu elde etmemisden evvel bir yerde qerar tuta bilmirdiler Magaradan magaraya bir eraziden basqasina kocurduler Soyuqlarin dusmesi onlari sert saxtali iqlimden mulayim havali yerlere getmeye vadar edirdi Odu elde etmekle onlar oturaq heyata kecdiler bir magarada qerar tutdular Soyuga davam getire bildiler Ona gore de turk dilinde odun besiyi hesab edilen ocaq nece esrlerdir ki yurd menzil veten nesil menalarinda islenir Bir adamin kokunu kesmek isteyende ona ocagin sonsun deyirler Elece de od tereqqinin inkisafin temel daslari hesab edilir Dunya xalqlarinin odla bagli mifik hekayeleriDunya xalqlarinin odla bagli bir sira meshur mifik tesevvurlerinin menbeyi Qafqazla Azerbaycanla baglinir Menbelerde gosterilir ki odu insanlara bagislayan Prometey Olip allahlarindan basda Zevs olmaqla cox cox evvelki dovrlerin tesevvurlerinin mehsuludur Onun menseyini bolqarlara ve skiflere aid edirler Her iki halda prototurklerle baglanir Bu ehtimali gerceklesdiren bir cehet olduqca maraq dogurur Prometey insanlari sudan ve torpaqdan duzeldir ele edir ki onlar hemise goye baxsinlar Bildiyimiz kimi yunan allahlari daglarda Olimpde yasayirdilar Yalniz eski turklerin inamlarinda bas ruh yuxari dunyada yerlesir yaxud allah goy tebeqesinin Goy tanri ozudur Esxile gore odu insanlara oturmekle Prometey hem de texniki tereqqini medeniyyeti inceseneti onlara bagislamisdir O qayaliqlarda soyuq qaranliq das magaralarda heyvanlar kimi omur suren beser ovladina ev tikmeyi gemi qayirmagi teserrufatla mesgul olmagi paltar geymeyi saymagi yazib oxumagi ili fesillere aylara heftelere gunlere ayirmagi allahlara qurbanlar getirmeyi fala baxmagi oyretmisdir Prometey sozunun menasi mudrik gelecekden xeber veren demekdir Yunan mifologiyasinda odu insanlara bagisladigi ucun Prometey cezalandirilir Qafqaz daglarinda skifler yasayan erazilerde zencirlenir Quzgunlar Prometeyin bedenini delik desik edirler Zevs defelerle onun canini ozune qaytarir ve ezab eziyytli omrunu uzadir Prometey dunyada insanlar ugrunda fedakarliq gosteren ilk medeni mifik qehremanlardan biridir Isuss Xristosun carmixa cekilmesi demek olar ki Prometeyin fedakarliginin yasadigimiz zamanin baslangicinda tekraridir Prometey insanlara tovsiye edir ki odu sonmeye qoymasinlar yasadiqlari magaralarin tonqallari hemise yansa insan nesline hec bir quvve bata bilmez Ve dunyanin ekser dillerinde islenen ocaq sozunun turk menseli olmasina hec kes subhe ile yanasmir Mehz Azerbaycan turklerinin dilinde bu gun de islenen ocagin sonmesin alqisinin hemin mifik tefekkurle bagliligini danmaq mumkun deyil Elece de mifik qanunauygunluga esesen qehreman doguldugu yerde de omrunu basa catdirmalidir Lakin yunan mifoloji sisteminde Prometeyin meydana gelmesi dumanli oldugu kimi omrunun sonu aid oldugu olkede tamamlanmir Onun yunan mifoloji sistemine hazir sekilde basqa xalqdan kecdiyi guman edilir ve Prometeyin Qafqazda esil vetenini axtarsaq Azerbaycandan o yana getmek mumkun deyil Azerbaycan tesadufi olaraq ekser qedim menbelerde odlar diyari adlandirilmir Bes yunanlasmamisdan Prometeylesmemisden qabaq oz veteninde insanlari tereqqiye catdiran tanri yaxud tanri elcisi nece adlandirilmisdir Bizce adinda od ve xosbextlik mudriklik sozlerini birlesdiren Qorqud Azerbaycan turkleri onlari dunyaya getiren terbiye eden agla kamala catdiran atalarina dede deyirler Prometey Qorqudun da yaratdigi insanlar ona dede deye muraciet etmisler M Seyidovun qenaetince Qorqud sozu iki yere bolunur qor od qut ise xosbextlik menasindadir Onun fikrince Qorqud xosbextliyin mayasi bext mayasi can ruh mayasi demekdir 88 134 144 Azerbaycanda oda munasibetAzerbaycanlilarin qam tesevvurlerini ozunde eks etdiren en eski inamlarda da tonqal yandirilmasinin izahini tapmaq olar Ulu ecdadlarimiz bele hesab edirdiler ki ilde bir defe olmus babalarinin ruhlari oz neve neticelerine bas cekmeye gelirler Ata baba ruhlarinin gelisinin vaxti Ilaxir cersenbelere dusur Eger onlar gorseler ki nesilleri yasayan evlerde tonqallar qalanmir ocaqlar sonub ele bilirler ki qoyduqlari adet eneneler tapdanib ovladlarina qalan var dovlet goye sovurulub her sey mehv olub qayidib gederler ve bir de o tereflere herlenmezdiler Bir de ilk cersenbe axsami gorseler ki ocaqlardan tustu gelmir xorekler bisirilmir neve neticeleri deyib gulmurler ac yalavacdirlar kusuludurler onda da inciyer ve bir de oralara gelmezler Mehz bu inama gore Ilaxir cersenbelerde tonqallar qalanir senlikler kecirilir umu kusu aradan goturulur Menbehttp eysar azeriblog com 2009 03 03 od chershenbesi olu kecid Hemcinin baxNovruz Od cersenbesi Agizdan alov cixarmaIstinadlarXarici kecidler