Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Monqolların Xarəzmə yürüşü—1219–1221-ci illərdə baş vermiş monqol fütuhatı.
| Monqolların Xarəzmə yürüşü | |
|---|---|
 | |
| Tarix | 1219 |
| Yeri | |
Tarixi
1156-cı ildə Əlaəddin Atsız vəfat etdi. Onun varisləri El Arslan və oğlu Təkəş Xarəzmin müstəqilliyinə nail oldular. Səlcuq sultanlığı və Qaraxanilər dövləti süqut etdiyindən yeganə təhlükə qoşununun El Arslanı öldürdüyü Kidan dövləti idi. 1174-cü ildə Təkəş Cənubi Xorasanı tutdu və onun hakimi Müəyyid Ay-Abanı öldürdü. Onun oğlu Təkəşin vassalığını qəbul etdi.
Təkəş 1187-ci ildə Nişapura, 1192-ci ildə Reyə, 1193-cü ildə Mərvə yürüş etdi. O, 3 iyul 1200-cü ildə vəfat etdi və hakimiyyətə oğlu Əlaəddin Məhəmməd gəldi. O, dövlətin ərazisini genişləndirib Xorasanın bir hissəsini geri qaytardı, Buxaranı Xarəzmə birləşdirdi, 1212-ci ildə qarakitaylara son qoyub Sistanı, Kirmanı, Təbəristanı, Azərbaycanı, Arranı özünə tabe etdi.
Çingiz xan Xarəzmin işğalını planlaşdırırdı. O, əvvəlcə Xarəzmlə ticarət əlaqələri qurdu. Ona tabe olmayan merkit tayfaları Xarəzmşahların ərazisinə qaçdılar. Monqol qoşunu onları təqib edərək Xarəzmin sərhədini keçdi. Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmmədin komandanlığı ilə silahlı dəstələrin monqolları dayandırmaq cəhdləri baş tutmadı. Əlaəddin Məhəmməd əsir düşsə də, oğlu Cəlaləddin onu azad etdi.
Müharibəyə bəhanə Otrar faciəsi oldu. Monqollarla sərhəd qalası olan Otrarın hakimi Yanal xan Xarəzmə gedən monqol tacirlərini qarət etdirdi və Xarəzmşahların ərazisinə buraxmadı. Çingiz xan Yanal xanı tələb etsə də, Ələddin Məhəmməd rədd cavabı verdi və qasidi öldürmək əmri verdi. 1219-cu ilin sentyabrında Çingiz xan 200 minlik qoşunla Mərkəzi Asiyaya yürüş etdi. Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd Xəzər dənizindəki Abaskun adasına qaçdı, sətəlcəm olub 1220-ci ilin dekabrında vəfat etdi. Xarəzmşahlar dövləti tədricən zəiflədi və süquta uğradı.
Xarəzm Mərkəzi Asiyanın ticarət yollarının qovşağında yerləşirdi. Şəhərlərdə sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdi. Böyük İpək yolunun bir qolu oradan keçirdi. Xarəzm dövləti hətta Şərqi Avropa ilə də ticarət əlaqələri saxlayırdı. Karvan yollarının ətrafında karvansaraylar tikilmişdi.
Xarəzmdə əkinçilik maldarlığa nisbətən üstün mövqe tuturdu. XI–XII əsrlərdə Xarəzmdə feodal torpaq sahibliyi var idi. İqta torpaq sahibliyi geniş yayılmışdı. Dövlətdə ordunun əsasını türk tayfaları təşkil edirdilər.
Çingiz xanın strategiyaları yalnız döyüş meydanlarında deyil döyüş əvvəli və sonrasındakı casusluq fəaliyyətləri birlikdə bir bütün meydana gətirməkdə idi. Xarəzmşahlar ilə aparılan ticarət razılaşmalarını istifadə edərək ticarət karvanlarında vəzifə verdiyi casusları üzərindən həm məlumat yığır həm də bu casuslar ilə xarəzmşahlar dövlət işçilərini rüşvət və mənfəət vəd edərək satın alırdı. Bu casuslardan biri Xarəzmə tutulunca Xarəzm valisi İnalcık, casusluq edən karvanı yağma edib casusların saqqallarını yandıraraq geri göndərdi. Tarixə Otrar hadisəsi olaraq keçən bu hadisə nəticəsində xarəzmşahlar ilə monqollar arasındakı yaxşı əlaqələr sona çatdı. İnalcıkın bu hərəkəti şübhəsiz ki Çingiz xanın hirsinə səbəb olacaq, Monqollar ilə inkişaf etdirilmiş olan yaxşı əlaqələri pozacaqdı. Ancaq monqolların hər vəziyyətdə xarəzmşahların üzərinə hücum edəcəyi də bilinirdi. Çingiz xan, elçisini göndərərək malların ödənilməsi və Xarəzm valisi İnalcıkın təslim edilməsini istədi. Sultan Məhəmməd xan, Çingiz xanın bu istədiyini rədd edincə xarəzmşahlar sonunu hazırlayan Monqol istilası başladı (1219).
200 min nəfərlik nəhəng bir orduyla yola düşən Çingiz xan, önündəki şəhərləri ayaqlarının altına alıb yandıraraq qərbə, Xarəzm torpaqlarına doğru irəliləməyə başladı. Qısa müddət içərisində Buxara , Səmərqənd , Otrar , Signa , Berakend və Hocend Moğollar tərəfindən zəbt edildi. Sıxlıq Monqol ordusuna qarşı vur-qaç taktikalarıyla yıpratmaya çalışan Məhəmməd Xan , girişdiyi son mübarizədə də məğlub olunca qaçaraq Abiskun’da bir namizədə sığındı. Harzemşahlar Monqol istilalarına qarşı qoya bilməyərək yıxılmışdı. Hakimiyyəti altına aldığı Şimali İran, Xorasan və Qəznə bölgələrində tutunamayarak çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Dövləti başında bir hökmdar olmadığından İraq və Bağdad bölgələrində də baş qaldıranları Harzemşahlar bölgədəki nüfuzlarını sahiplendiler və Harzemşahlar dövlətini tarix səhnəsindən sildilər . Monqol məğlubiyyəti sonrasında qaçan Məhəmməd xan, 1220-ci ildə vəfat edincə oğlu Cəlaləddin , atasından qalan səltənət məqamına oturdu.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Monqollarin Xarezme yurusu 1219 1221 ci illerde bas vermis monqol futuhati Monqollarin Xarezme yurusuTarix 1219Yeri Merkezi AsiyaTarixi1156 ci ilde Elaeddin Atsiz vefat etdi Onun varisleri El Arslan ve oglu Tekes Xarezmin musteqilliyine nail oldular Selcuq sultanligi ve Qaraxaniler dovleti suqut etdiyinden yegane tehluke qosununun El Arslani oldurduyu Kidan dovleti idi 1174 cu ilde Tekes Cenubi Xorasani tutdu ve onun hakimi Mueyyid Ay Abani oldurdu Onun oglu Tekesin vassaligini qebul etdi Tekes 1187 ci ilde Nisapura 1192 ci ilde Reye 1193 cu ilde Merve yurus etdi O 3 iyul 1200 cu ilde vefat etdi ve hakimiyyete oglu Elaeddin Mehemmed geldi O dovletin erazisini genislendirib Xorasanin bir hissesini geri qaytardi Buxarani Xarezme birlesdirdi 1212 ci ilde qarakitaylara son qoyub Sistani Kirmani Teberistani Azerbaycani Arrani ozune tabe etdi Cingiz xan Xarezmin isgalini planlasdirirdi O evvelce Xarezmle ticaret elaqeleri qurdu Ona tabe olmayan merkit tayfalari Xarezmsahlarin erazisine qacdilar Monqol qosunu onlari teqib ederek Xarezmin serhedini kecdi Xarezmsah Elaeddin Mehemmedin komandanligi ile silahli destelerin monqollari dayandirmaq cehdleri bas tutmadi Elaeddin Mehemmed esir dusse de oglu Celaleddin onu azad etdi Muharibeye behane Otrar faciesi oldu Monqollarla serhed qalasi olan Otrarin hakimi Yanal xan Xarezme geden monqol tacirlerini qaret etdirdi ve Xarezmsahlarin erazisine buraxmadi Cingiz xan Yanal xani teleb etse de Eleddin Mehemmed redd cavabi verdi ve qasidi oldurmek emri verdi 1219 cu ilin sentyabrinda Cingiz xan 200 minlik qosunla Merkezi Asiyaya yurus etdi Xarezmsah Elaeddin Mehemmed Xezer denizindeki Abaskun adasina qacdi setelcem olub 1220 ci ilin dekabrinda vefat etdi Xarezmsahlar dovleti tedricen zeifledi ve suquta ugradi Xarezm Merkezi Asiyanin ticaret yollarinin qovsaginda yerlesirdi Seherlerde senetkarliq ve ticaret inkisaf etmisdi Boyuk Ipek yolunun bir qolu oradan kecirdi Xarezm dovleti hetta Serqi Avropa ile de ticaret elaqeleri saxlayirdi Karvan yollarinin etrafinda karvansaraylar tikilmisdi Xarezmde ekincilik maldarliga nisbeten ustun movqe tuturdu XI XII esrlerde Xarezmde feodal torpaq sahibliyi var idi Iqta torpaq sahibliyi genis yayilmisdi Dovletde ordunun esasini turk tayfalari teskil edirdiler Cingiz xanin strategiyalari yalniz doyus meydanlarinda deyil doyus evveli ve sonrasindaki casusluq fealiyyetleri birlikde bir butun meydana getirmekde idi Xarezmsahlar ile aparilan ticaret razilasmalarini istifade ederek ticaret karvanlarinda vezife verdiyi casuslari uzerinden hem melumat yigir hem de bu casuslar ile xarezmsahlar dovlet iscilerini rusvet ve menfeet ved ederek satin alirdi Bu casuslardan biri Xarezme tutulunca Xarezm valisi Inalcik casusluq eden karvani yagma edib casuslarin saqqallarini yandiraraq geri gonderdi Tarixe Otrar hadisesi olaraq kecen bu hadise neticesinde xarezmsahlar ile monqollar arasindaki yaxsi elaqeler sona catdi Inalcikin bu hereketi subhesiz ki Cingiz xanin hirsine sebeb olacaq Monqollar ile inkisaf etdirilmis olan yaxsi elaqeleri pozacaqdi Ancaq monqollarin her veziyyetde xarezmsahlarin uzerine hucum edeceyi de bilinirdi Cingiz xan elcisini gondererek mallarin odenilmesi ve Xarezm valisi Inalcikin teslim edilmesini istedi Sultan Mehemmed xan Cingiz xanin bu istediyini redd edince xarezmsahlar sonunu hazirlayan Monqol istilasi basladi 1219 200 min neferlik neheng bir orduyla yola dusen Cingiz xan onundeki seherleri ayaqlarinin altina alib yandiraraq qerbe Xarezm torpaqlarina dogru irelilemeye basladi Qisa muddet icerisinde Buxara Semerqend Otrar Signa Berakend ve Hocend Mogollar terefinden zebt edildi Sixliq Monqol ordusuna qarsi vur qac taktikalariyla yipratmaya calisan Mehemmed Xan girisdiyi son mubarizede de meglub olunca qacaraq Abiskun da bir namizede sigindi Harzemsahlar Monqol istilalarina qarsi qoya bilmeyerek yixilmisdi Hakimiyyeti altina aldigi Simali Iran Xorasan ve Qezne bolgelerinde tutunamayarak cekilmek mecburiyyetinde qaldi Dovleti basinda bir hokmdar olmadigindan Iraq ve Bagdad bolgelerinde de bas qaldiranlari Harzemsahlar bolgedeki nufuzlarini sahiplendiler ve Harzemsahlar dovletini tarix sehnesinden sildiler Monqol meglubiyyeti sonrasinda qacan Mehemmed xan 1220 ci ilde vefat edince oglu Celaleddin atasindan qalan seltenet meqamina oturdu Hemcinin baxCelal ed Din Mengburni Xarezmsahlar dovleti Xarezmsahlar sulalesi