Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xınıslı — Azərbaycan Respublikasının Şamaxı rayonu ərazisində erkən və inkişaf etmiş orta əsrlər dövrünə aid arxeoloji abidə.
Qədim Şamaxı məskəni xarabalıqlardan və qəbirlər, o cümlədən yerli ustaların əməyinin məhsulu sayılan müəyyən miqdarda şüşə məmulatı, qab və bəzək şeyləri də aşkar olunmuşdur. Xammal kimi, ehtimal ki, Abşerondakı Xırdalan qumundan istifadə edilmişdir. Buxada şüşə istehsalı eramızın ilk əsrlərinə aiddir. Göstərilən materiallar qədim Şamaxı məskəninin beynəlxalq ticarət yolunda mühüm iqtisadi mərkəzlərdən biri olduğunu ehtimal etməyə imkan verir. Xınıslıda aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı bir sıra gətirilmə əşyalar: minalı Roma toqqaları şüşə qablar, bəzək şeyləri, möhürlər, Sasani gümüş qabları, sikkələri və i.a. tapılmışdır ki, bu da bir sıra Avropa və şərq ölkələri ilə iqtisadi əlaqə saxlanıldığını göstərir. Şamaxı yaxınlığından qızıl sikkə ilə birlikdə, ehtimal ki, Roma dövründə bura gətirilmiş eramızın II–III əsrlərinə aid nadir sənət nümunəsi, üzərində yunan mifologiyası səhnəsi – dənizatı üstündə oturmuş nereidanın təsviri həkk olunmuş gümüş nimçə tapılması da bu əlaqələrin mövcudluğunu bir daha təsdiq edir.
Əldə edilmiş materiallar hal-hazırda Xınıslı məskənində dörd əsas tikinti dövrünü ayırd etməyə imkan vermişdir.
Birinci dövr
Birinci dövr e.ə. IV–II əsrləri əhatə edir. Aşkar edilmiş evlər gil palçıqla çay daşından və çapıq daşdan tikilmişdir. Döşəmələr saman qarışdırılmış gil suvaqla suvanmışdır. Bu mədəni təbəqədə əldə qayırılmış, bəzən qırmızı şirlə örtülmüş müxtəlif formalı gil kasalar, bardaqlar, vazalar, manqal hissələri, həmçinin, gildən düzəldilmiş heyvan fiqurları, təkər modelləri, daş həvəngdəstə, kirkirə və digər məişət əşyaları tapılmışdır. Çoxlu miqdarda heyvan sümüklərinin və daşlaşmış buğda dəninin tapılması təsərrüfat həyatından xəbər verir. Qəbir quyularında bir adam dəfn olunmuş, oraya gil qablar və bir sıra digər əşyalar qoyulmuşdur.
İkinci dövr
E.ə. II – eramızın II əsrlərini əhatə edən ikinci dövrdə antik dövr Şamaxısının səciyyəvi şəhər əlamətləri nəzərə çarpır. Bu təbəqədə daş və çiy kərpicdən inşa edilmiş tikililərin, iri binaların, ola bilsin ki, məbədlərin divar qalıqları, əhəngdaşından yonulmuş sütunların bünövrələri aşkar olunmuşdur. Qırmızı və qara gildən düzəldilmiş çoxlu müxtəlif məmulat, zoomorf qablar, gil insan heykəlcikləri, oyma üsulu ilə maral şəkli həkk olunmuş möhür tapılmışdır. Bir sıra daş alətlər, kobud şəkildə yonulmuş daş heykəllər də bu dövrə aiddir. Dəfn abidələri içərisinə müxtəlif əşyalar qoyulmuş küp və torpaq qəbirlərlə təmsil olunmuşdur ki, bu da həmin məskənin sakinlərinin ideologiyasında dəyişikliklər baş verdiyini göstərir.
Üçüncü dövr
Üçüncü dövr eramızın II əsrinin sonu – III əsri əhatə edir. Bu mədəni təbəqədə xeyli ibna, divar və ocaq qalıqları aşkar edilmişdir. Sahəsi 14×5 m olan ibnalardan biri gil palçıqla çay daşından və çapıq daşdan tikilmişdir. İçəridən divarlara saman suvaq çəkilmişdir. Döşəmə torpaqla, qismən daşla örtülmüşdür. Ibna yanğmdan məhv olmuşdur. Aşkar olunmuş gil səhənglərdən yanıb kömürə dönmüş qoz, zeytun, buğda və arpa dənləri tapılmışdır. Binanın şimal hissəsindəki otaqda kürə olmuşdur. Mədəni təbəqədə külli miqdarda müxtəlif formalı boz və çəhrayı rəngli gil kasalar, bardaqlar, süd qabı, parç, boşqab və s.tapılmışdır. Onlardan bəziləri dulus çarxında hazırlanmışdır. Mədəni təbəqədən tapılmış materiallar son dövr küp qəbirlərindən və eləcə də torpaq qəbirlərindən tapılmış əşyalara uyğun gəlir. Təqribən eramızın III əsrinin sonunda məskənin əhalisi onu tərk edərək başqa yerə, ehtimal ki, qərb tərəfə, müasir Şamaxı şəhərinin 300–400 metrliyinə köçmüşlər. Yerüstü abidələr erkən orta əsrlərə aiddir.
Dördüncü dövr
Eramızın IV–V əsrlərinə aid olan sonuncu – dördüncü dövr üçün yalnız dəfn abidələri – IV əsr küp və torpaq qəbirləri və IV–VII əsrlərə aid daş qutu qəbirlər – səciyyəvidir. Xınıshda xristian qəbirləri aşkar edilməmişdir. Dəfh mərasimindəki dəyişiklikləri əhalinin həyatında baş verən müxtəlif siyasi hadisələr, ideologiyadakı dəyişikliklər, Sasanilərin Zərdüştiliyi yayması və onların yerli əhalinin dini görüşlərinə qarşı mübarizəsi ilə izah etmək mümkündür. Qəbirlərdə yanğın izlərinə rast gəlinir. Məskənin ərazisindən e.ə. IV əsrdən e.ə. I əsrə aid yerli zərb sayılan Selevki və Makedoniya draxmalarına oxşatma sikkələr tapılmışdır.
İstinadlar
- А.Б. Hypиeв. O пpoизвoдcтвe cтeклa в дpeвнeii Шeмaxe. "'Maтeaльнaя kyльтypa Aзepбaйджaнa". т. VI, Бaky. 1965, c.l 13–121.
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
- Oтчeт apxeoлoгичeckoй koмиccии зa 1896 г. M., c.l 14, pиc.410
- Д. A. Xaлилoв. Пepвыe итoги apxeoлorичecкиx packoпok поселeнии Xыныcлы. "Maтepнaıьнaя kyльтypa Aзepбaйджaнa". т. VI Баку, 1965, с. 78–89
Mənbə
- Xəlilov C. A. Xınıslı arxeoloji qazıntıların ilk nəticələri haqqında. – MKA, VI, Баку, 1965.
- Xəlilov C. A. Xınıslı qədim yaşayış yeri. – Azərb. SSR EA-nın Xəbərləri (ictimai elmlər seriyası), 1963, № 3.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xinisli Azerbaycan Respublikasinin Samaxi rayonu erazisinde erken ve inkisaf etmis orta esrler dovrune aid arxeoloji abide Xinisli yasayis yerinden askarlanmis Qafqaz Albaniyasi dovrune aid gumus sini Azerbaycan Tarix Muzeyi Qedim Samaxi meskeni xarabaliqlardan ve qebirler o cumleden yerli ustalarin emeyinin mehsulu sayilan mueyyen miqdarda suse memulati qab ve bezek seyleri de askar olunmusdur Xammal kimi ehtimal ki Abserondaki Xirdalan qumundan istifade edilmisdir Buxada suse istehsali eramizin ilk esrlerine aiddir Gosterilen materiallar qedim Samaxi meskeninin beynelxalq ticaret yolunda muhum iqtisadi merkezlerden biri oldugunu ehtimal etmeye imkan verir Xinislida aparilan arxeoloji qazintilar zamani bir sira getirilme esyalar minali Roma toqqalari suse qablar bezek seyleri mohurler Sasani gumus qablari sikkeleri ve i a tapilmisdir ki bu da bir sira Avropa ve serq olkeleri ile iqtisadi elaqe saxlanildigini gosterir Samaxi yaxinligindan qizil sikke ile birlikde ehtimal ki Roma dovrunde bura getirilmis eramizin II III esrlerine aid nadir senet numunesi uzerinde yunan mifologiyasi sehnesi denizati ustunde oturmus nereidanin tesviri hekk olunmus gumus nimce tapilmasi da bu elaqelerin movcudlugunu bir daha tesdiq edir Elde edilmis materiallar hal hazirda Xinisli meskeninde dord esas tikinti dovrunu ayird etmeye imkan vermisdir Birinci dovrUzerinde nereidanin tesviri olan gumus sini Ermitaj Birinci dovr e e IV II esrleri ehate edir Askar edilmis evler gil palciqla cay dasindan ve capiq dasdan tikilmisdir Dosemeler saman qarisdirilmis gil suvaqla suvanmisdir Bu medeni tebeqede elde qayirilmis bezen qirmizi sirle ortulmus muxtelif formali gil kasalar bardaqlar vazalar manqal hisseleri hemcinin gilden duzeldilmis heyvan fiqurlari teker modelleri das hevengdeste kirkire ve diger meiset esyalari tapilmisdir Coxlu miqdarda heyvan sumuklerinin ve daslasmis bugda deninin tapilmasi teserrufat heyatindan xeber verir Qebir quyularinda bir adam defn olunmus oraya gil qablar ve bir sira diger esyalar qoyulmusdur Ikinci dovrXinisli yasayis yerinde arxeoloji qazintilar zamani askarlanmis Qafqaz Albaniyasi dovrune aid pul definesi Azerbaycan Tarix Muzeyi E e II eramizin II esrlerini ehate eden ikinci dovrde antik dovr Samaxisinin seciyyevi seher elametleri nezere carpir Bu tebeqede das ve ciy kerpicden insa edilmis tikililerin iri binalarin ola bilsin ki mebedlerin divar qaliqlari ehengdasindan yonulmus sutunlarin bunovreleri askar olunmusdur Qirmizi ve qara gilden duzeldilmis coxlu muxtelif memulat zoomorf qablar gil insan heykelcikleri oyma usulu ile maral sekli hekk olunmus mohur tapilmisdir Bir sira das aletler kobud sekilde yonulmus das heykeller de bu dovre aiddir Defn abideleri icerisine muxtelif esyalar qoyulmus kup ve torpaq qebirlerle temsil olunmusdur ki bu da hemin meskenin sakinlerinin ideologiyasinda deyisiklikler bas verdiyini gosterir Ucuncu dovrUcuncu dovr eramizin II esrinin sonu III esri ehate edir Bu medeni tebeqede xeyli ibna divar ve ocaq qaliqlari askar edilmisdir Sahesi 14 5 m olan ibnalardan biri gil palciqla cay dasindan ve capiq dasdan tikilmisdir Iceriden divarlara saman suvaq cekilmisdir Doseme torpaqla qismen dasla ortulmusdur Ibna yangmdan mehv olmusdur Askar olunmus gil sehenglerden yanib komure donmus qoz zeytun bugda ve arpa denleri tapilmisdir Binanin simal hissesindeki otaqda kure olmusdur Medeni tebeqede kulli miqdarda muxtelif formali boz ve cehrayi rengli gil kasalar bardaqlar sud qabi parc bosqab ve s tapilmisdir Onlardan bezileri dulus carxinda hazirlanmisdir Medeni tebeqeden tapilmis materiallar son dovr kup qebirlerinden ve elece de torpaq qebirlerinden tapilmis esyalara uygun gelir Teqriben eramizin III esrinin sonunda meskenin ehalisi onu terk ederek basqa yere ehtimal ki qerb terefe muasir Samaxi seherinin 300 400 metrliyine kocmusler Yerustu abideler erken orta esrlere aiddir Dorduncu dovrEramizin IV V esrlerine aid olan sonuncu dorduncu dovr ucun yalniz defn abideleri IV esr kup ve torpaq qebirleri ve IV VII esrlere aid das qutu qebirler seciyyevidir Xinishda xristian qebirleri askar edilmemisdir Defh merasimindeki deyisiklikleri ehalinin heyatinda bas veren muxtelif siyasi hadiseler ideologiyadaki deyisiklikler Sasanilerin Zerdustiliyi yaymasi ve onlarin yerli ehalinin dini goruslerine qarsi mubarizesi ile izah etmek mumkundur Qebirlerde yangin izlerine rast gelinir Meskenin erazisinden e e IV esrden e e I esre aid yerli zerb sayilan Selevki ve Makedoniya draxmalarina oxsatma sikkeler tapilmisdir IstinadlarA B Hypiev O ppoizvodctve ctekla v dpevneii Shemaxe Matealnaya kyltypa Azepbajdzhana t VI Baky 1965 c l 13 121 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007 Otchet apxeologicheckoj komiccii za 1896 g M c l 14 pic 410 D A Xalilov Pepvye itogi apxeoloricheckix packopok poselenii Xynycly Matepnainaya kyltypa Azepbajdzhana t VI Baku 1965 s 78 89MenbeXelilov C A Xinisli arxeoloji qazintilarin ilk neticeleri haqqinda MKA VI Baku 1965 Xelilov C A Xinisli qedim yasayis yeri Azerb SSR EA nin Xeberleri ictimai elmler seriyasi 1963 3