Ayutiya krallığı (tay อาณาจักรอยุธยา) — 1351–1767-ci illərdə indiki Tailand ərazisində hökmranlıq etmiş feodal buddist dövləti. Ayutiya xarici tüccarlarla səmimi idi. Bu tüccarlara çinlilər, vyetlər, portuqaliyalılar, hindlilər, yaponlar, koreyalılar, farslar, ispanlar, niderlandlılar, ingilislər və fransızlar daxil idi. Yerli hakimiyyət bu tüccarlara paytaxt Ayutiya şəhərinin qala divarlarının ətrafında kəndlər qurmağa icazə vermişdir.
Tarixi krallıq | |||||
Ayutiya krallığı | |||||
---|---|---|---|---|---|
อาณาจักรอยุธยา | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Rəsmi dilləri | Supxanburi dialekti | ||||
Dövlət dini | |||||
İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya | ||||
Kral | |||||
• 1314—1369 | (Uthonq) | ||||
• 1590—1605 | (Naresuan) | ||||
• 1656—1688 | (Naray) | ||||
• 1758—1767 | (Ekathat) | ||||
Tarixi | |||||
• 1351 | Ayutiyada taxta çıxması | ||||
• 1438 | Sukxotay krallığı ilə şəxsi birlik | ||||
• 1564, 1569 | vassalı | ||||
• 1583, 1584 | Sukxotay krallığı ilə birləşmək və vassallıqdan azad olma | ||||
• 1629 | Sukxotay sülaləsinin sonu azad olma | ||||
• 1767 | şəhərinin düşməsi | ||||
Davamiyyət | |||||
→ | |||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Xarici tüccarlar XVI əsrdə Ayutiyanı şərqdəki ən böyük və ən zəngin şəhərlərdən biri olaraq təsvir etmişdir. Kral (1656–1688) Fransa kralı XIV Lüdovik ilə yaxın əlaqəli var idi. Dövlətdə olan fransız nümayəndəlar Ayutiyanın Paris qədər böyük və zəngin olduğunu qeyd etmişdir.
1550-ci ildən etibarən krallığın vassallarına Malay yarımadasında yerləşən bir neçə şəhər dövlətləri, Sukxotay, və indiki Birma və Kamboca dövlətlərinin bir hissəsi aid idi. Krallığa bu dövrdə daha çox Ayutiya imperiyası deyilirdi.
Avropa mənbələrində Ayutiya krallığı Siam adlandırılırdı, ancaq bir çox mənbə Ayutiyanın yerli əhalisinin özünü adlandırdığını, krallıqlarına isə tay dövləti mənasını verən Krunq Tay (tay กรุงไท) dediklərini sübut edir. Niderland Ost-Hind Şirkəti tərəfindən sifariş edilən bir rəsm əsərində Ayutiya krallığı Ayudeya olaraq qələmə vermişdir.
Tarix
Mənşə
Tarixşünasların əksəriyyəti vadisindəki Ayutiya şəhərində qurulan bu tay dövlətinin daha əvvəllər (o zamanlar hələ də Khmer İmperiyasının suverenliyində) və yaxınlıqlarında yarandığına inanır. Mənbələrdən biri XIV əsrin ortalarında böyük bir epidemiyadan qorxan kral (1314–1369) sarayını cənuba Çaopxraya çayının vadisindəki çaylarla örtülü bir adaya köçürdüyünü deyir. Şəhərin adı hinduizmin regiondakı təsirinin rəmzidir. Şəhərin adı milli tay eposu və Ramayananın tay versiyası olan ilə əlaqələndirilir.
Səfərlər
Ayutiya hegemonluğuna Sukxotay,:222 və kimi şimal krallıqlarını və şəhər dövlətlərini fəth edərək başlamışdır. XV əsrin axırlarında Ayutiya regionun böyük gücü olan Anqkor krallığına səfərlər etmişdir. İllər keçdikcə Anqkor krallığının Çaopxraya çayı vadisindəki təsiri azalırdı və Ayutiya regionun yeni gücünə çevrilirdi.
Ayutiya və arasındakı münasibətlər Ayutiyanın 1451-ci ildə gerçəkləşən Txau Çoy üsyanını dəstəkləməsindən sonra xeyli pisləşmişdi. Sukxotay krallığının zadəganlarından olan Yuttittxiranın Ayutiya kralı (1431–1488) ilə münaqişələri var idi. O, Borommatraylokkanatın sarayına getmiş və onu Pxitsanuloka hücum etməyə çağırmışdır. Beləliklə Yuxarı Çaopxraya vadisi uğrunda başlamışdır. 1460-cı ildə qubernator Çalianq Lannatay kralı təslim olmuşdur. Bunu görən Borommatrailokkanat müharibəyə daha çox diqqət ayırmaq üçün paytaxt və ordusunu Pxitsanuloka köçürmüşdür. Tilokarat 1475-ci ildə Borommatraylokkanat ilə sülh imzalamışdır.
Buna baxmayaraq, Ayutiya krallığı mərkəzləşmiş bir dövlət deyildi. Ayutiya özünüidarə edən knyazlıqlardan və xərac verən vilayətlərdən ibarət idi. Bu knyazlıqlar və vilayətlər Ayutiya kralına sədaqət andı içirlər. Bir çox tarixçilər bunu adlandırırlar. Bu knyazlıqlar ya Ayutiya krallıq sülaləsinin üzvləri ya da müstəqil orduya sahib yerli hökmdarlar tərəfindən idarə olunurdu. Bu sistem yerli knyazların tez-tez üsyan çıxarmasına səbəb olunurdu.
Krallıqda vərəsəlik qanununun zəif olması və güclü bir meritokratiya anlayışının olmaması mübahisəli varislik vəziyyəti olan zaman knyazların və taxt-taca iddiası olan digər hakim simaların ordularını yığıb paytaxta hücum etməsi və qanlı çevrilişlərin baş verməsi ilə nəticələnirdi.
XV əsrin əvvəllərində Ayutiya Malay yarımadası ilə maraqlanırdı, ancaq Malakka sultanlığının əhəmiyyətli ticarət limanları dövlətin müstəqilliyini qoruyurdu. Ayutiya Min Çininin siyasi və iqtisadi dəstəyi ilə Malakkaya qarşı bir neçə uğursuz səfər həyata keçirmişdir. XV əsrin əvvəllərində Min dənizçisi Çjen Xe (1371–1435) liman şəhərində bir baza qurmuşdur. Bu isə Çinin Malakkanı taylara uduzmaq istəmədiyini bildirirdi. Çinin müdafiəsi ilə şəhər çiçəklənmə dövrünü yaşamış və Ayutiyanın ən böyük rəqiblərindən birinə çevrilmişdir. 1511-ci ildə portuqaliyalılar etmişdir.
Süqut
Qanlı bir vərəsəlik mübarizəsindən sonra Ayutiya qısa bir qızıl dövrünə girmişdir. Bu dövr XVIII əsrin ikinci yarısında baş vermiş, incəsənətin, ədəbiyyatın və təhsilin inkişafı ilə nəticələnmişdir.
Krallığın son əlli ili knyazlar arasında baş verən münaqişələrlə keçmişdir. Knyazların əsas hədəfi taxt-tacı ələ keçirmək idi. Saray əyanları və sərkərdələr sui-qəsdə uğrayırdı. Krallığın son monarxı taxta kral olan balaca qardaşını məğlub edərək çıxmışdır.:203
Fransız mənbələrinə görə Ayutiya üç knyaz şəhərindən ibarət idi. Onlar Pxuket, və idi.
1765-ci ildə 40 min əsgərlik bir Birma ordusu Ayutiyaya şimal və qərbdən hücum etdi.:250 Sərhəd ərazilərdə yerləşən kənd və qəsəbələr tez işğal olundu. 14 aylıq bir mühasirədən sonra Ayutiya şəhəri düşmüş və 1767-ci ilin aprel ayında talan edilib yandırılmışdır. Beləliklə Ayutiya krallığı süquta uğramışdır.:218
İstinadlar
- Huker, Virciniya Mateson. A Short History of Malaysia: Linking East and West. Sent-Leonards, Yeni Cənubi Uels: Allen & Unwin. 2003. səh. 72. ISBN . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- . XVIII City of Bang-kok // Embassy to the Eastern courts of Cochin-China, Siam, and Muscat in the U. S. sloop-of-war Peacock during the years 1832-3-4. Harper & Brothers. 1837. səh. image 288. OCLC 12212199.
The spot on which the present capital stands, and the country in its vicinity, on both banks of the river for a considerable distance, were formerly, before the removal of the court to its present situation called Bang-kok; but since that time, and for nearly sixty years past, it has been named Sia yuthia, (pronounced See-ah you-tè-ah, and by the natives, Krung, that is, the capital;) it is called by both names here, but never Bang-kok; and they always correct foreigners when the latter make this mistake. The villages which occupy the right hand of the river, opposite to the capital, pass under the general name of Bang-kok.
- . "The Foundation of Ayuthia" (PDF). . Siam Heritage Trust. 1.0e. 1904. 2019-08-02 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-11-12.
There is an old city ... called by the people Müang U Thong (the city of King U Thong) and there is a tradition that Thao U Thong reigned over this city until an epidemic broke out and the people died in great numbers. He then abandoned the city and turning to the East looked out for another place to establish the capital; but the epidemic did not abate. He then crossed the Suphan (Tachin) river to escape the ravages of the epidemic, and even at the present time near the Suphan river there is a place called "Tha Thao U Thong" 'i. e.' the crossing of King U Thong.
- . The Nation. 3 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2014.
- . Ualter F. Vella (redaktor). The Indianized States of Southeast Asia. tər. Suzan Braun Kouinq. University of Hawaii Press. 1968. ISBN .
- Hayam, 1989. səh. 355
- "The Aytthaya Era, 1350–1767". U. S. Library of Congress. 2011-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- Jin, Şaoçin. Office of the People's Government of Fujian Province (redaktor). Zheng He's voyages down the western seas. Fujian, China: China Intercontinental Press. 2005. səh. 58. ISBN . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- "Ayutthaya". Thailand by Train. 2010. 2021-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- Ruanqsilp, Bxavan. Dutch East India Company Merchants at the Court of Ayutthaya: Dutch Perceptions of the Thai Kingdom c. 1604–1765. Leyden, Niderland: Koninklijke Brill NV. 2007. ISBN . 2022-05-31 tarixində . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- Halma, Çez Fransua. Dictionaire geographique universel. Amsterdam. 1750. səh. 880.
- Harvi, G.E. History of Burma. London: Frank Cass & Co. Ltd. 1925.
Ədəbiyyat
- Hayam, Çarls. The Archaeology of Mainland Southeast Asia. Kembric, İngiltərə: Cambridge University Press. 1989. ISBN . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- Marçinkovski, M. İsmayıl. From Isfahan to Ayutthaya: Contacts between Iran and Siam in the 17th Century. Singapore: Pustaka Nasional. 2005. ISBN . İstifadə tarixi: 13 noyabr 2018.
- Syamananda, Ronq. A History of Thailand. Chulalongkorn University. 1990. ISBN .
- Vud, U.A.R. A History of Siam. London: Fisher Unwin Ltd. 1924.
- Uyatt, Deyvid K. Thailand: A Short History. Nyu-Heyven, Konnektikut: Yale University Press. 2003. ISBN .
Xarici keçidlər
- Onlayn kolleksiya — Southeast Asia Visions Collection — Kornell Universiteti Kitabxanası.
- Ayutiya krallığı barədə tarixi araşdırma.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ayutiya kralligi tay xanackrxyuthya 1351 1767 ci illerde indiki Tailand erazisinde hokmranliq etmis feodal buddist dovleti Ayutiya xarici tuccarlarla semimi idi Bu tuccarlara cinliler vyetler portuqaliyalilar hindliler yaponlar koreyalilar farslar ispanlar niderlandlilar ingilisler ve fransizlar daxil idi Yerli hakimiyyet bu tuccarlara paytaxt Ayutiya seherinin qala divarlarinin etrafinda kendler qurmaga icaze vermisdir Tarixi kralliqAyutiya kralligixanackrxyuthyaBayraq GerbAyutiyanin tesir sferasi ve qonsu dovletlerinin xeritesi tex 1540 ci il Ayutiya kralligi tund goy rengle verilib 1350 1767Resmi dilleri Supxanburi dialektiDovlet dini Ekseriyyet buddizmi Azliq Hinduizm Roma Katolik Sie Islam Sunni IslamIdareetme formasi Mutleq monarxiyaKral 1314 1369 Uthonq 1590 1605 Naresuan 1656 1688 Naray 1758 1767 Ekathat Tarixi 1351 Ayutiyada taxta cixmasi 1438 Sukxotay kralligi ile sexsi birlik 1564 1569 vassali 1583 1584 Sukxotay kralligi ile birlesmek ve vassalliqdan azad olma 1629 Sukxotay sulalesinin sonu azad olma 1767 seherinin dusmesiDavamiyyet Tailand Kamboca Laos Myanma Malayziya Vikianbarda elaqeli mediafayllar Xarici tuccarlar XVI esrde Ayutiyani serqdeki en boyuk ve en zengin seherlerden biri olaraq tesvir etmisdir Kral 1656 1688 Fransa krali XIV Ludovik ile yaxin elaqeli var idi Dovletde olan fransiz numayendelar Ayutiyanin Paris qeder boyuk ve zengin oldugunu qeyd etmisdir 1550 ci ilden etibaren kralligin vassallarina Malay yarimadasinda yerlesen bir nece seher dovletleri Sukxotay ve indiki Birma ve Kamboca dovletlerinin bir hissesi aid idi Kralliga bu dovrde daha cox Ayutiya imperiyasi deyilirdi Avropa menbelerinde Ayutiya kralligi Siam adlandirilirdi ancaq bir cox menbe Ayutiyanin yerli ehalisinin ozunu adlandirdigini kralliqlarina ise tay dovleti menasini veren Krunq Tay tay krungith dediklerini subut edir Niderland Ost Hind Sirketi terefinden sifaris edilen bir resm eserinde Ayutiya kralligi Ayudeya olaraq qeleme vermisdir TarixMense Cenub serqi Asiyanin xeritesi XV esrin evvelleri Tund goy Ayutiya kralligi Tund yasil Lansanq kralligi Benovseyi Narinci Qirmizi Khmer Imperiyasi Sari Goy Aciq yasil Ayutiyanin tesviri tex 1665 Ayutiyanin tesviri Niderland Ost Hind Sirketinin sifarisi ile tex 1665 Tarixsunaslarin ekseriyyeti vadisindeki Ayutiya seherinde qurulan bu tay dovletinin daha evveller o zamanlar hele de Khmer Imperiyasinin suverenliyinde ve yaxinliqlarinda yarandigina inanir Menbelerden biri XIV esrin ortalarinda boyuk bir epidemiyadan qorxan kral 1314 1369 sarayini cenuba Caopxraya cayinin vadisindeki caylarla ortulu bir adaya kocurduyunu deyir Seherin adi hinduizmin regiondaki tesirinin remzidir Seherin adi milli tay eposu ve Ramayananin tay versiyasi olan ile elaqelendirilir Seferler Ayutiya Fra Mauro xeritesinde tex 1450 Bu xeritede dovletin adi Skiyerno it Scierno olaraq verilib Bu ad Azerbaycan dilinde Yeni seher menasini veren fars dilindeki Sehr i Nev adindan toremisdir Ayutiya hegemonluguna Sukxotay 222 ve kimi simal kralliqlarini ve seher dovletlerini feth ederek baslamisdir XV esrin axirlarinda Ayutiya regionun boyuk gucu olan Anqkor kralligina seferler etmisdir Iller kecdikce Anqkor kralliginin Caopxraya cayi vadisindeki tesiri azalirdi ve Ayutiya regionun yeni gucune cevrilirdi Ayutiya ve arasindaki munasibetler Ayutiyanin 1451 ci ilde gerceklesen Txau Coy usyanini desteklemesinden sonra xeyli pislesmisdi Sukxotay kralliginin zadeganlarindan olan Yuttittxiranin Ayutiya krali 1431 1488 ile munaqiseleri var idi O Borommatraylokkanatin sarayina getmis ve onu Pxitsanuloka hucum etmeye cagirmisdir Belelikle Yuxari Caopxraya vadisi ugrunda baslamisdir 1460 ci ilde qubernator Calianq Lannatay krali teslim olmusdur Bunu goren Borommatrailokkanat muharibeye daha cox diqqet ayirmaq ucun paytaxt ve ordusunu Pxitsanuloka kocurmusdur Tilokarat 1475 ci ilde Borommatraylokkanat ile sulh imzalamisdir Buna baxmayaraq Ayutiya kralligi merkezlesmis bir dovlet deyildi Ayutiya ozunuidare eden knyazliqlardan ve xerac veren vilayetlerden ibaret idi Bu knyazliqlar ve vilayetler Ayutiya kralina sedaqet andi icirler Bir cox tarixciler bunu adlandirirlar Bu knyazliqlar ya Ayutiya kralliq sulalesinin uzvleri ya da musteqil orduya sahib yerli hokmdarlar terefinden idare olunurdu Bu sistem yerli knyazlarin tez tez usyan cixarmasina sebeb olunurdu Kralliqda vereselik qanununun zeif olmasi ve guclu bir meritokratiya anlayisinin olmamasi mubahiseli varislik veziyyeti olan zaman knyazlarin ve taxt taca iddiasi olan diger hakim simalarin ordularini yigib paytaxta hucum etmesi ve qanli cevrilislerin bas vermesi ile neticelenirdi XV esrin evvellerinde Ayutiya Malay yarimadasi ile maraqlanirdi ancaq Malakka sultanliginin ehemiyyetli ticaret limanlari dovletin musteqilliyini qoruyurdu Ayutiya Min Cininin siyasi ve iqtisadi desteyi ile Malakkaya qarsi bir nece ugursuz sefer heyata kecirmisdir XV esrin evvellerinde Min denizcisi Cjen Xe 1371 1435 liman seherinde bir baza qurmusdur Bu ise Cinin Malakkani taylara uduzmaq istemediyini bildirirdi Cinin mudafiesi ile seher ciceklenme dovrunu yasamis ve Ayutiyanin en boyuk reqiblerinden birine cevrilmisdir 1511 ci ilde portuqaliyalilar etmisdir Suqut Esas meqaleler veAyutiya ve Cenub serqi Asiya tex 1707 1767 Qanli bir vereselik mubarizesinden sonra Ayutiya qisa bir qizil dovrune girmisdir Bu dovr XVIII esrin ikinci yarisinda bas vermis incesenetin edebiyyatin ve tehsilin inkisafi ile neticelenmisdir Kralligin son elli ili knyazlar arasinda bas veren munaqiselerle kecmisdir Knyazlarin esas hedefi taxt taci ele kecirmek idi Saray eyanlari ve serkerdeler sui qesde ugrayirdi Kralligin son monarxi taxta kral olan balaca qardasini meglub ederek cixmisdir 203 Fransiz menbelerine gore Ayutiya uc knyaz seherinden ibaret idi Onlar Pxuket ve idi 1765 ci ilde 40 min esgerlik bir Birma ordusu Ayutiyaya simal ve qerbden hucum etdi 250 Serhed erazilerde yerlesen kend ve qesebeler tez isgal olundu 14 ayliq bir muhasireden sonra Ayutiya seheri dusmus ve 1767 ci ilin aprel ayinda talan edilib yandirilmisdir Belelikle Ayutiya kralligi suquta ugramisdir 218IstinadlarHuker Virciniya Mateson A Short History of Malaysia Linking East and West Sent Leonards Yeni Cenubi Uels Allen amp Unwin 2003 seh 72 ISBN 1 86448 955 3 Istifade tarixi 13 noyabr 2018 XVIII City of Bang kok Embassy to the Eastern courts of Cochin China Siam and Muscat in the U S sloop of war Peacock during the years 1832 3 4 Harper amp Brothers 1837 seh image 288 OCLC 12212199 The spot on which the present capital stands and the country in its vicinity on both banks of the river for a considerable distance were formerly before the removal of the court to its present situation called Bang kok but since that time and for nearly sixty years past it has been named Sia yuthia pronounced See ah you te ah and by the natives Krung that is the capital it is called by both names here but never Bang kok and they always correct foreigners when the latter make this mistake The villages which occupy the right hand of the river opposite to the capital pass under the general name of Bang kok The Foundation of Ayuthia PDF Siam Heritage Trust 1 0e 1904 2019 08 02 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 11 12 There is an old city called by the people Muang U Thong the city of King U Thong and there is a tradition that Thao U Thong reigned over this city until an epidemic broke out and the people died in great numbers He then abandoned the city and turning to the East looked out for another place to establish the capital but the epidemic did not abate He then crossed the Suphan Tachin river to escape the ravages of the epidemic and even at the present time near the Suphan river there is a place called Tha Thao U Thong i e the crossing of King U Thong The Nation 3 mart 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 sentyabr 2014 Ualter F Vella redaktor The Indianized States of Southeast Asia ter Suzan Braun Kouinq University of Hawaii Press 1968 ISBN 978 0 8248 0368 1 Hayam 1989 seh 355 The Aytthaya Era 1350 1767 U S Library of Congress 2011 06 29 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2018 Jin Saocin Office of the People s Government of Fujian Province redaktor Zheng He s voyages down the western seas Fujian China China Intercontinental Press 2005 seh 58 ISBN 9787508507088 Istifade tarixi 13 noyabr 2018 Ayutthaya Thailand by Train 2010 2021 10 07 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2018 Ruanqsilp Bxavan Dutch East India Company Merchants at the Court of Ayutthaya Dutch Perceptions of the Thai Kingdom c 1604 1765 Leyden Niderland Koninklijke Brill NV 2007 ISBN 0 300 08475 7 2022 05 31 tarixinde Istifade tarixi 13 noyabr 2018 Halma Cez Fransua Dictionaire geographique universel Amsterdam 1750 seh 880 Harvi G E History of Burma London Frank Cass amp Co Ltd 1925 EdebiyyatHayam Carls The Archaeology of Mainland Southeast Asia Kembric Ingiltere Cambridge University Press 1989 ISBN 0 521 27525 3 Istifade tarixi 13 noyabr 2018 Marcinkovski M Ismayil From Isfahan to Ayutthaya Contacts between Iran and Siam in the 17th Century Singapore Pustaka Nasional 2005 ISBN 9971 77 491 7 Istifade tarixi 13 noyabr 2018 Syamananda Ronq A History of Thailand Chulalongkorn University 1990 ISBN 974 07 6413 4 Vud U A R A History of Siam London Fisher Unwin Ltd 1924 Uyatt Deyvid K Thailand A Short History Nyu Heyven Konnektikut Yale University Press 2003 ISBN 0 300 08475 7 Xarici kecidlerVikianbarda Ayutiya kralligi ile elaqeli mediafayllar var Onlayn kolleksiya Southeast Asia Visions Collection Kornell Universiteti Kitabxanasi Ayutiya kralligi barede tarixi arasdirma