Khmer İmperiyası

Khmer İmperiyası (khm. ចក្រភពខ្មែរ, Çakrphup Khmer və ya khm. អាណាចក្រខ្មែរ, Anaçak Khmer), rəsmi olaraq Anqkor krallığı (khm. អាណាចក្រអង្គរ, Anaçak Anqkor) və ya hindlilər tərəfindən Kambucadeşa (hind. ख्मेर साम्राज्य) — IX–XV əsrlərdə indiki Kamboca, Vyetnam, Tayland və Laos ərazisində hökmranlıq etmiş feodal khmer buddist dövləti. Keçmiş və krallıqlarının süqutu ilə yaranan imperiya Cənub-şərqi Asiyanın əksəriyyətini və bir hissəsini idarə edirdi.

İmperiya
Khmer imperiyası
ចក្រភពខ្មែរ Çakrphup Khmer ख्मेर साम्राज्य Kambucadeşa
Bayraq
Cənub-şərqi Asiyanın xəritəsi (900-cu il). Khmer İmperiyası qırmızı rənglə verilib.
→  → 802 — 1431
Dilləri	Avstroasiya dilləri
Rəsmi dilləri	Qədim khmer dili Sanskrit dili
Dövlət dini	Hinduizm Mahayana
Ərazisi	1,000,000 km^2 (1290)
Əhalisi	2,000,000 (1150)
İdarəetmə forması	Mütləq monarxiya
Çakravartin
• 770—830
• 1113—1150
• 1181—1218
• 1327—1336
Tarixi
• 802	taxta çıxması
• 1431	Siamların səfəri
Davamiyyət
Tailand  Kamboca  Laos  Vyetnam  ÇXR  Myanma  Malayziya  →
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dövlətin ən böyük irsi onun paytaxtı Anqkor şəhəri idi. Şəhərin Anqkor Vat və kimi tikililəri Khmer İmperiyasının ucsuz-bucaqsız güc və zənginliyinin, valehedici incəsənət və mədəniyyətinin, memarlıq üslublarının, estetik nailiyyətlərinin və əsrlər boyu qoruyub-saxladığı müxtəlif inanc sistemlərinin rəmzidir. Süni peyklərdən əldə edilən şəkillər Anqkor şəhərinin sənaye inqilabından əvvəlki dünyanın ən böyük şəhəri olduğunu sübut edir.

Khmer İmperiyasının yaranma tarixi 802-ci il götürülür. Həmin il özünü ("dünyanın kralı" və ya "krallar kralı"). Krallıq XV əsrdə Anqkor şəhərinin işğalı ilə süquta uğramışdır.

Tarixi

Dövlət Hind-Çin yarımadasının mərkəzi hissələrində yaşayan khmer tayfaları arasındakı əlaqələrin inkişafının bir nəticəsi olaraq yaranmışdır. Khmer tayfalarının bir hakimiyyət altında birləşmələrinin ən böyük səbəbi Anqkor şəhərinin yerləşdiyi ərazidi. Bu ərazi kənd təsərrüfatının inkişafı üçün münasib idi. Dövlətin qurulmasının başqa bir səbəbi hind sivilizasiyasının sahilyanı ərazilərdən yarımadanın dərinliklərinə yayılması idi.

(802–850) Kambucadeşa kral sülaləsinin banisi hesab edilir, ancaq khmer tayfaları (877–889) və (889–900) hakimiyyəti dövründə birləşmişdir. XI–XII əsrlər imperiyanın ən qüdrətli dövrü idi. Kral (1002–1050) və (1050–1066) imperiya ərazisində böyük bir suvarma sistemi tikmişdir.

Kral hakimiyyəti dövründə imperiya vadisində yaşayan monlarla və dövləti ilə vuruşmuşdur. Böyükmiqyaslı müharibələr XIII əsrdə imperiyanın tənəzzül dövrünə girməsi ilə nəticələnmişdir. XIII əsrin ikinci yarısında imperiya qərbdə yaşayan hücumlarına məruz qalmışdır. İmperiya XV əsrdə Anqkor şəhərinin işğalı ilə süquta uğramışdır.

İnzibati bölgü

Khmer İmperiyasının inzibati bölgüsü barədə çox az məlumat var. İmperiyanın krala xərac verən kiçik-kiçik knyazlıqlardan ibarət olmağı ehtimalı var. Mahal sistemi X əsrin ortalarında yanmışdır. Hər bir mahalda 20–90 nəfərlik srukdan (kənd) və bir məbəddən ibarət idi.

Dil

Khmer cəmiyyəti ikidilli idi. Sanskrit hakimiyyətin və mədəniyyətin, khmer isə adi xalqın dili idi. Buna baxmayaraq, kitabələrdə həm sanskrit, həm də khmer dillərindən istifadə olunurdu.

Hökmdarlar

Kambocanın 1993-cü ildə qəbul edilən krallıq bayrağı.

• 770—830:
• 839—877:
• 877—889:
• 889—910:
• 910—923:
• 923—928:
• 921—941:
• 941—944:
• 944—968:
• 968—1000:
• 1001—1002:
• 1002—1006:
• 1001—1050:
• 1049—1066:
• 1066—1080:
  • 1080—1113:
  • 1080—1107:
• 1107—1113:
• 1113—1150:
• 1150—1160:
• 1160—1165:
• 1165—1177:
• 1181—1218:
• 1218—1243:
• 1243—1295:
• 1295—1307:
• 1307—1327:
• 1327—1336:

Qalereya

Kambocadakı məbədlər

Tailanddakı məbədlər

Laosdakı məbədlər

İstinadlar

1. Turchin, Peter; Adams, Conatan M.; Hall, Tomas D. "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of world-systems research. 12 (2). dekabr 2006: 223. ISSN 1076-156X. 2019-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 12 noyabr 2018.
2. . "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". . 41 (3). sentyabr 1997: 493. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. 2020-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 12 noyabr 2018.
3. "Angkor". Infopleace. 2012-10-12 tarixində . İstifadə tarixi: 12 noyabr 2018.
4. Reynolds, Frank. "Angkor". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. 2019-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 11 noyabr 2018.
5. "Khmer Empire". Ancient History Encyclopedia. Ancient History Encyclopedia. 2019-05-01 tarixində . İstifadə tarixi: 12 noyabr 2018. (#first_missing_last)
6. Demiyan Evans; və b. . PNAS. 104 (36). 9 aprel 2009: 14277–82. doi:10.1073/pnas.0702525104. PMC 1964867. PMID 17717084. 2018-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 noyabr 2018.
7. Cavan, B. Кхмеры. Moskva: Вече. 2009.

Ədəbiyyat

Vikianbarda Khmer imperiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Ködes, Corc. The making of South East Asia. University of California Press. 1966. ISBN .
• ; . Ancient Angkor. River Books. 2006. ISBN .
• . The Civilization of Angkor. Phoenix. 2001. ISBN .
• . Khmer Mythology. River Books.ISBN 
• . Angkor — Heart of an Asian Empire. Thames & Hudson.ISBN 
• Keys, Çarls F. The Golden Peninsula. University of Hawaii Press. 1995. ISBN .
• Runey, Daun F. Angkor: Cambodia's wondrous khmer temples (5th). Odissey. 2005. ISBN .
• A History of Cambodia. Westview Press.ISBN 
• . The Customs of Cambodia. The Siam Society.ISBN 
• . Travels in Siam, Cambodia, Laos, and Annam. White Lotus Co, Ltd.ISBN 
• Vikeri, Maykl. Society, economics, and politics in pre-Angkor Cambodia: the 7th–8th centuries. Toyo Bunko. 1998. ISBN .
• . Angkor Empire: A History of the Khmer of Cambodia. Kalkutta: Signet Press. 1995.
• Edmonds, İ.Q. The Khmers of Cambodia: The story of a mysterious people. 1970.