Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu – Azərbaycan Respublikasında iqtisadi-coğrafi rayon. Sahəsi 3,34 min km2 . Əhalisi 563,1 min . Abşeron və Xızı inzibati rayonları, Sumqayıt şəhəri daxildir. 7 iyul 2021-ci ilə qədər Abşeron iqtisadi rayonu adlandırılmışdır.
| İqtisadi rayon | |
| Abşeron-Xızı iqtisadi rayonu | |
|---|---|
|
| |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi | 3.340 km² |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 563.100 nəfər |
 Abşeron iqtisadi rayonu | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təbiəti
Abşeron rayonunun ərazisi qərbdə Baş silsilə və Ləngəbiz silsiləsinin cənub-şərq, şərqdə Qobustanı və Abşeron yarımadasının qərb, şimalda Samur-Dəvəçi ovalığının cənub-şərq, cənubda Cənub-Şərqi Şirvan düzünün şimal hissəsini əhatə edir. Relyefi dağlıq və düzənlikdir. Səthi silsilə və tirələrlə yanaşı dərə, yarğan, qobu, təpə və çökəkliklərlə mürəkkəbləşmişdir. Yüksəkliyi Xəzər sahili düzənliklərdə okean səviyyəsindən –28 m -dən dağlıqda 2205 m (Dübrar d.) arasında dəyişir. Rayonun ərazisində, əsasən, Tabaşır, Paleogen, Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Çoxlu palçıq vulkanları, zəngin neft-qaz və müxtəlif tikinti materialları yataqları, müalicə əhəmiyyətli mineral sular (Suraxanı, Şıx) var. İqlimi düzən sahələrdə mülayim isti quru subtropik, dağlıq ərazilərdə isə mülayimdir. Orta temperatur yanvarda dağlarda –4,5 °C-dən düzənlikdə 2,5 °C -yədək, iyulda isə müvafiq olaraq 19 °C-dən 26 °C-yədəkdir. İllik yağıntı 110–550 mm-dir. Çay şəbəkəsi seyrəkdir; əsas çayları Ataçay, Sumqayıtçay, Ceyrankeçməzçay və s. Samur-Abşeron kanalı və Şirvan kollektoru rayon ərazisindən keçir. Ceyranbatan su anbarı rayon ərazisindədir. Çoxlu sayda şor göllər mövcuddur. Ən irisi Masazır gölüdür. Boz-qonur, şorakət varı boz-qonur, şabalıdı, dağ-şabalıdı və s. torpaqlar yayılmışdır. Bitki örtüyü, əsasən, yarımsəhra və quru çöl tiplidir. Heyvanları: yenot, çöl siçanı və s. Sürünənlər çoxdur. Quşları: kəklik, göyərçin, qara qarın, bağrı qara və s.
İqtisadiyyatı
Ümumi məlumat
2008-ci ildə məhsul buraxılışının fiziki həcm indeksi 2007-ci ildəkinə nisbətən 48,4%, o cümlədən sənayedə 26,9%, kənd təsərrüfatında 5,6%, tikintidə 2,3 dəfə artmış, nəqliyyatda 97,5%, rabitədə 116,3% və ticarətdə 115,9% olmuşdur. Əmtəə və xidmətlər istehsalının həcmi 2007-ci ildəkinə nisbətən 26,9% artmış və 427, 4 mln. manat təşkil etmişdir, bunun
98,5 mln. (2007-ci ildəkindən 44,4% çox) Abşeron rayonu, 3,0 mln. (3,2%) Xızı rayonu və 326,0 mln. (22,3%) Sumqayıt şəhərinin payına düşür. Sənaye məhsulunun həcmində qeyri-dövlət sektorunun xüsusi çəkisi 29,7%, o cümlədən Abşeron rayonu üzrə 90,5%, Xızı rayonu üzrə 13,1% və Sumqayıt şəhəri üzrə 11,5% təşkil etmişdir. Abşeron iqtisadi rayonunda işləyənlərin sayı 2007-ci ildəkinə nisbətən 4,2% artaraq 20562 (Abşeron r-nu üzrə 4814; Xızı r-nu üzrə 158; Sumqayıt ş. üzrə 15590) nəfər olmuş, bir işçinin orta aylıq əmək haqqı isə 24,3% artaraq 238,1 (Abşeron r-nu 234,9; Xızı r-nu 204,2; Sumqayıt ş. 239,5) manat təşkil etmişdir (2008). 2008-ci ildə rayonda əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların həcmi 2007-ci ildəkinə nisbətən 2,0 dəfə artaraq 386,8 mln. manat (adambaşına 931,9 manat) təşkil etmişdir. Bunun 169,2 mln. manat (adam başına 1653,3 manat) Abşeron rayonunun, 102,4 mln. manat (adambaşına 7134,1) Xızı rayonunun, 115,0 mln. manat (adam ba şına 385,6) Sumqayıt şəhərinin payına düşür. Ümumi sahəsi 67147 m² olan yaşayış evləri istifadəyə verilmişdir, bunun 49098 m² Abşeron r-nunun, 5524 m² Xızı r-nunun, 12525 m² Sumqayıt şəhərinin payına düşür.
Kənd təsərrüfatı
Kənd təsərrüfatının əsasını şəhərətrafı təsərrüfat kompleksinə daxil olan südlük-ətlik maldarlıq, quşçuluq, qoyunçuluq, tərəvəzçilik, , üzümçülük, və quru subtropik meyvəçilik təşkil edir. Əlverişli iqlim şəraiti zeytun, zəfəran, püstə, badam və digər bitkilərinin yetişdirilməsinə imkan verir. 2008-ci ildə 3281 ton dənli və dənli-paxlalı bitkilər (14,0 sent/ha), 534 ton kartof (70 sent/ha), 5544 ton tərəvəz (91 sent/ha), 955 ton bostan məhsulları (76 sent/ha), 2045 ton meyvə (7,9 sent/ha), 124 ton üzüm (8,4 sent/ha) istehsal edilmişdir; iri buynuzlu malqaranın sayı 31737 baş (o cümlədən inək və camış 15906 baş), qoyun və keçi 207123 baş, donuz 3083 baş olmuşdur.
Yük və sərnişin daşınma
Abşeron iqtisadi rayonu inkişaf etmiş infrastruktura malikdir. Ərazinin Xəzər dənizi sahilində yerləşməsi onun nəqliyyat əlaqələrini genişləndirməyə imkan verir. 2008-ci ildə avtomobil nəqliyyatı ilə 3243 min ton yük (2007-ci ildəkinə nisbətən 6,7% çox; Abşeron r-nu üzrə 708, Xızı r-nu üzrə 357, Sumqayıt ş. üz rə 2178), 81604 min sərnişin (2007-ci ildəkinə nisbətən 5,9% çox; Abşeron rayonu üzrə 14802, Xızı rayonu üzrə 1749, Sumqayıt şəhəri üzrə 65053) daşınmışdır.
Rabitə
2008-ci ildə rabitə xidmətlərinin həcmi 2007-ci ildəkinə nisbətən 16,3% artaraq, 6367,0 min manat dəyərində olmuşdur; bunun 2236,8 min manatı Abşeron r-nunun, 115,8 min manatı Xızı r-nunun, 4014,4 min ma natı Sumqayıt ş.-nin payına düşür.
Ticarət və məişət xidməti
2008-ci ildə pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin həcmi 473,5 mln. manat (adam başına 1002,1), pullu xidmətin həcmi 126,6 mln. manat (adambaşına 268,0); iaşə əmtəə dövriyyəsinin həcmi 14,9 mln. manat (2007 ildəkinə nisbətən 30,1% çox), məişət xidmətinin həcmi 13,6 mln. manat dəyərində (2007-ci ildəkinə nisbətən 24,6% çox); muzdlu işçilərin siyahı sayı
83,7 min nəfər, onların ortaaylıq əmək haqqı 199,7 manat olmuşdur; işsiz statusuna malik olanlar 958 nəfərdir (onlardan 233-ü işsizliyə görə müavinət alır). 2003–2008 illərdə bölgədə 49386 (29152-si daimi) yeni iş yeri, o cümlədən 36435-i (19755-i daimi) Sumqayıt ş.-ndə, 4327-si (829-u daimi) Xızı r-nunda, 8624-ü (8568-i daimi) Abşeron r-nunda açılmışdır. Abşeron iqtisadi rayonu sosial obyektlərin geniş şəbəkəsinə malikdir. Burada elmi tədqiqat inistutları, ali məktəblər, böyük idman kompleksləri, ölkə əhəmiyyətli səhiyyə
müəssisələri və s. fəaliyyət göstərir. Abşeron iqtisadi rayonuda 4867 müəssisə, o cümlədən 1369-u Abşeron rayonunda, 269-u Xızı rayonunda, 3229-u Sumqayıt şəhərində qeydiyyatdan keçmişdir; 20749 sahibkar, o cümlədən 5480-i Abşeron rayonunda, 291-i Xızı rayonunda, 14978-i Sumqayıt şəhərində fəaliyyət göstərir (1.1.2009).
Nəqliyyat
Nəqliyyat istehsal kompleksinin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi maddi və qeyri maddi — istehsal sahələri arasında əlaqələri həyata keçirir, iqtisadi-coğrafi rayonlar arasında ərazi əmək bölgüsünün reallaşmasını təmin edir. Abşeron-Xızı iqtisadi-coğrafi rayonunda ölkənin ən iri nəqliyyat qovşaqlarından biri olan Bakı Xəzər sahilində ən böyük liman kimi də formalaşmışdır. Sənaye və nəqliyyat qovşağı infrastrukturunun mərkəzi hesab edilən bu iqtisadi-coğrafi rayonda nəqliyyatın bütün növləri inkişaf etmişdir.
Avtomobil nəqliyyatı
İqtisadi-coğrafi rayonda yük və sərnişin daşınmasında aparıcı yeri avtomobil nəqliyyatı tutur. Magistral avtomobil yollarının uzunluğu 573 km-dir Ölkənin bütün istiqamətlərinə gələn yollar iqtisadi-coğrafi rayona 3 istiqamətdən — cənub, qərb və şimal istiqamətində daxil olur. Bu magistral yolları birləşdirən uzunluğunda Bakı dairəvi yolu son illərdə istifadəyə verilmişdir. Şimal istiqaməti birləşdirən yollar Bakı-Sumqayıt və Sumqayıt-Giləzi, cənub istiqamətini birləşdirən yollar Bakı-Sahil və Sahil-Ələt tamamilə qurularaq müasir tələblərə cavab verir. Qərb istiqaməti Bakı-Cəngi yolu yenidən qurulur. Bakıda 2006–2013-cü illərdə aparılan yenidənqurma və nəqliyyat sisteminin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə 32 piyada keçidi tikilmiş, 23 yol ötürücüsü, körpü və tunellər, Beynəlxalq Avtovağzal Kompleksi istifadəyə verilmişdir. Abşeron yarımadasında yollar yenidən qurulmuş və yeni yollar da çəkilmişdir. Bunlardan uzunluğu olan Xırdalan Binəqədi–Balaxanı dairəvi yolu, olan "Koroğlu"–Mərdəkan, 19 km-lik Hava limanı-Bilgəh, 14 km-lik Bilgəh-Pirşağı, Zığ-Hava limanı, 13 km-lik Zığ-Qala, Zabrat-Maştağa, Maştağa-Buzovna, Buzovna-Mərdəkan, Zığ-Hövsan-Türkan-Qala, Sabunçu-Ramana-Yeni Suraxanı, Qala-Şüvəlan, 25 km-lik Saray-Novxanı-Mehdiabad-Fatmayı-Görədil yolları tikilmişdir. Tikilmək üzrə olan Pirşağı-Novxanı-Sumqayıt, Qala-Pirallahı, Zabrat-Kürdəxanı-Pirşağı, Xocəsən-Lökbatan, şəhərdə Ziya Bünyadov prospekti və 33 km-lik Hökməli-Qobu-Lökbatan-Güzdək-Buta yollarını göstərmək olar.
İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil nəqliyyatı ilə yük daşınması 2005 və 2011-ci illər ərzində 29 mln tondan 49 mln tonadək, o cümlədən Bakıda 26,5 mln tondan 45,5 mln tonadək artmışdır. Yük dövriyyəsi isə bu dövrdə 3040,5 mln t/km-dən 5541,6 mln t/km-dək, o cümlədən Bakıda 2794,3 mln t/km-dən 5165,3 mln t/km-dək yüksəlmişdir. Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin daşınması 446,5 mln nəfərdən 688 mln nəfərədək, o cümlədən Bakıda 375,2 mln nəfərdən 585,9 mln nəfərədək; sərnişin dövriyyəsi isə 8346,6 mln s/km-dən 14581,5 mln s/km-ədək, o cümlədən Bakıda 7282,5 mln s/km-dən 13025,1 mln s/km-ədək artmışdır. Bu göstəricilər avtomobil nəqliyyatının ölkədə və iqtisadi-coğrafi rayonda böyük rol oynamasını və sürətli inkişafını göstərir. 2005–2011-ci illər ərzində avtomobillərin sayı sürətlə artmışdır, xüsusilə Bakıda 295,9 min ədəddən 647 min ədədədək, iqtisadi-coğrafi rayonda (Bakı daxil olmadan) 24 min ədəddən 35,9 min ədədədək, o cümlədən şəxsi minik avtomobilləri Bakıda 231,6 mindən 529,4 minədək və iqtisadi-coğrafi rayonda 17,4 mindən 28,9 minədək artmışdır. Bu dövrdə hər 100 ailəyə düşən şəxsi minik avtomobillərinin sayına görə Bakıda 52-dən 116-dək, Sumqayıtda 19-dan 34-dək, Abşeron rayonunda isə 13-dən 22-dək artım olmuşdur.
Dəmir yolu nəqliyyatı
İqtisadi-coğrafi rayon inkişaf etmiş dəmir yolu şəbəkəsinə malikdir. Ölkənin dəmir yolunun 18%-i burada yerləşir. Dəmir yolu ilə daşınan yüklərin həcmində artım olsa da, sərnişin daşınmasında azalma getmişdir. İqtisadi-coğrafi rayonda ölkənin əsas dəmir yollarını birləşdirən Ələt-Biləcəri və Giləzi-Biləcəri yolları yük gərginliyinə görə fərqlənir. Bakının ətrafında dairəvi dəmir yol xəttindən təkcə Bakı-Qala-Dübəndi yolu ilə neft məhsulu daşımaları həyata keçirilir.
Metro
Şəhərdaxili sərnişin daşınmasında metro mühüm yer tutur. 1967-ci ildə fəaliyyətə başlayan metro xəttinin ümumi uzunluğu 34,6 km-dir (2011). Son illərdə "Nəsimi", "Azadlıq" və "Dərnəgül" stansiyaları istifadəyə verilmiş, "Koroğlu", "İçərişəhər" və "28 may" stansiyaları yenidən qurulmuş, "Avtovağzal" stansiyasının tamamlanması işləri gedir. Metro ilə sərnişin daşınması 2005-ci ildə 147,0 milyon nəfərdən 2011-ci ildə 182,6 milyon nəfərədək, sərnişin dövriyyəsi 1381mln nəfər/km-dən 1844 mln nəfər km/dək artmışdır.
Boru kəməri nəqliyyatı
Boru kəməri nəqliyyatı ilə neft Səngəçal terminalından Bakı-Supsa, , Bakı-Novorossiysk, təbii qaz isə Şahdəniz yatağından kəmərləri vasitəsilə dünya bazarına çıxarılır. Ölkə üzrə bu nəqliyyatın yük dövriyyəsi 2005-ci ildə 8177 mln t/km-dən 2011-ci ildə 69018 mln t/km-ədək, ümumi yükdaşımada payı isə 14,4%-dən 29%-dək artmışdır.
Ölkə daxilində təsərrüfat və əhalinin təbii qazla fasiləsiz təminatı, regionlar arasında onun paylanmasının nizamlanması üçün Vahid Qaz Kəmərləri sistemi yaradılır. Magistral qaz kəmərləri iqtisadi-coğrafi rayondan bütün istiqamətlərə şaxələnir. İqtisadi-coğrafi rayonun daxilində Zirə-Bakı, Neft Daşları-Bakı, Qaradağ-Bakı, Qaradağ-Sumqayıt qaz kəmərləri hasil edilən mavi yanacağı istehlakçılara çatdırır.
Dəniz nəqliyyatı
Dəniz nəqliyyatı beynəlxalq ticarətdə mühüm rol oynayır. Bakı təkcə ölkədə deyil, həm də Xəzər dənizində ən böyük limandır, bütün yüklər və sərnişinlər əsasən buradan daşınır. Azərbaycanın Xəzərsahili ölkələrlə əlaqələr saxlamasında Bakı-Həştərxan, Bakı-Mahaçqala, Bakı-Ənzəli, Bakı-Dərbənd, həmçinin gəmi-bərələrin işlədiyi Bakı-Aktau, Bakı-Türkmənbaşı və Bakı-Bektaş dəniz yolu xətlərinin əhəmiyyəti böyükdür. Dəniz nəqliyyatı ilə yükdaşımalar 2005-ci ildə 8488 min tondan 2011-ci ildə 10317 min tonadək artmışdır. Dəniz nəqliyyatı vasitəsilə əsasən neft və neft məhsulları, tikinti materialları, taxta-şalban, yeyinti sənayesi məhsulları, taxıl daşınır. Dəniz nəqliyyatının sərnişin daşınmasında rolu çox cüzidir. 2011-ci ildə cəmi 17 min nəfər sərnişin daşınmışdır. Müasir tələblərə cavab verən Ələt yük limanı istifadəyə verilmək üzrədir. Avropa-Asiya nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə daşınan yüklər yeni limandan keçəcəkdir. İqtisadi-coğrafi rayonda həmçinin Dübəndi, Hövsan, Zığ limanları da fəaliyyət göstərir.
Hava nəqliyyatı
Hava nəqliyyatı uzaq məsafələrə sərnişin daşınmasında böyük rol oynayır. Bu sahə xarici ölkələrlə əlaqələrin genişlənməsi prosesində sürətlə inkişaf edir. Bakıda Hava limanı yerləşir. 1999-cu ildə Bakıda beynəlxalq standartlara cavab verən aerovağzal kompleksi istifadəyə verilmişdir.
Mənbə
- Abşeron İqtisadi rayonu // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 58–59. ISBN .
Həmçinin bax
- Azərbaycanın nəqliyyatı, 2013
- Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası, III cild, Regional Coğrafiya, Bakı, 2015. səh 400
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Abseron Xizi iqtisadi rayonu Azerbaycan Respublikasinda iqtisadi cografi rayon Sahesi 3 34 min km2 Ehalisi 563 1 min Abseron ve Xizi inzibati rayonlari Sumqayit seheri daxildir 7 iyul 2021 ci ile qeder Abseron iqtisadi rayonu adlandirilmisdir Iqtisadi rayonAbseron Xizi iqtisadi rayonu40 31 32 sm e 49 30 01 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiSahesi 3 340 km EhalisiEhalisi 563 100 neferAbseron iqtisadi rayonu Vikianbarda elaqeli mediafayllarTebietiAbseron rayonunun erazisi qerbde Bas silsile ve Lengebiz silsilesinin cenub serq serqde Qobustani ve Abseron yarimadasinin qerb simalda Samur Deveci ovaliginin cenub serq cenubda Cenub Serqi Sirvan duzunun simal hissesini ehate edir Relyefi dagliq ve duzenlikdir Sethi silsile ve tirelerle yanasi dere yargan qobu tepe ve cokekliklerle murekkeblesmisdir Yuksekliyi Xezer sahili duzenliklerde okean seviyyesinden 28 m den dagliqda 2205 m Dubrar d arasinda deyisir Rayonun erazisinde esasen Tabasir Paleogen Neogen ve Antropogen cokuntuleri yayilmisdir Coxlu palciq vulkanlari zengin neft qaz ve muxtelif tikinti materiallari yataqlari mualice ehemiyyetli mineral sular Suraxani Six var Iqlimi duzen sahelerde mulayim isti quru subtropik dagliq erazilerde ise mulayimdir Orta temperatur yanvarda daglarda 4 5 C den duzenlikde 2 5 C yedek iyulda ise muvafiq olaraq 19 C den 26 C yedekdir Illik yaginti 110 550 mm dir Cay sebekesi seyrekdir esas caylari Atacay Sumqayitcay Ceyrankecmezcay ve s Samur Abseron kanali ve Sirvan kollektoru rayon erazisinden kecir Ceyranbatan su anbari rayon erazisindedir Coxlu sayda sor goller movcuddur En irisi Masazir goludur Boz qonur soraket vari boz qonur sabalidi dag sabalidi ve s torpaqlar yayilmisdir Bitki ortuyu esasen yarimsehra ve quru col tiplidir Heyvanlari yenot col sicani ve s Surunenler coxdur Quslari keklik goyercin qara qarin bagri qara ve s IqtisadiyyatiUmumi melumat 2008 ci ilde mehsul buraxilisinin fiziki hecm indeksi 2007 ci ildekine nisbeten 48 4 o cumleden senayede 26 9 kend teserrufatinda 5 6 tikintide 2 3 defe artmis neqliyyatda 97 5 rabitede 116 3 ve ticaretde 115 9 olmusdur Emtee ve xidmetler istehsalinin hecmi 2007 ci ildekine nisbeten 26 9 artmis ve 427 4 mln manat teskil etmisdir bunun 98 5 mln 2007 ci ildekinden 44 4 cox Abseron rayonu 3 0 mln 3 2 Xizi rayonu ve 326 0 mln 22 3 Sumqayit seherinin payina dusur Senaye mehsulunun hecminde qeyri dovlet sektorunun xususi cekisi 29 7 o cumleden Abseron rayonu uzre 90 5 Xizi rayonu uzre 13 1 ve Sumqayit seheri uzre 11 5 teskil etmisdir Abseron iqtisadi rayonunda isleyenlerin sayi 2007 ci ildekine nisbeten 4 2 artaraq 20562 Abseron r nu uzre 4814 Xizi r nu uzre 158 Sumqayit s uzre 15590 nefer olmus bir iscinin orta ayliq emek haqqi ise 24 3 artaraq 238 1 Abseron r nu 234 9 Xizi r nu 204 2 Sumqayit s 239 5 manat teskil etmisdir 2008 2008 ci ilde rayonda esas kapitala yoneldilmis investisiyalarin hecmi 2007 ci ildekine nisbeten 2 0 defe artaraq 386 8 mln manat adambasina 931 9 manat teskil etmisdir Bunun 169 2 mln manat adam basina 1653 3 manat Abseron rayonunun 102 4 mln manat adambasina 7134 1 Xizi rayonunun 115 0 mln manat adam ba sina 385 6 Sumqayit seherinin payina dusur Umumi sahesi 67147 m olan yasayis evleri istifadeye verilmisdir bunun 49098 m Abseron r nunun 5524 m Xizi r nunun 12525 m Sumqayit seherinin payina dusur Kend teserrufati Kend teserrufatinin esasini seheretrafi teserrufat kompleksine daxil olan sudluk etlik maldarliq qusculuq qoyunculuq terevezcilik uzumculuk ve quru subtropik meyvecilik teskil edir Elverisli iqlim seraiti zeytun zeferan puste badam ve diger bitkilerinin yetisdirilmesine imkan verir 2008 ci ilde 3281 ton denli ve denli paxlali bitkiler 14 0 sent ha 534 ton kartof 70 sent ha 5544 ton terevez 91 sent ha 955 ton bostan mehsullari 76 sent ha 2045 ton meyve 7 9 sent ha 124 ton uzum 8 4 sent ha istehsal edilmisdir iri buynuzlu malqaranin sayi 31737 bas o cumleden inek ve camis 15906 bas qoyun ve keci 207123 bas donuz 3083 bas olmusdur Yuk ve sernisin dasinma Abseron iqtisadi rayonu inkisaf etmis infrastruktura malikdir Erazinin Xezer denizi sahilinde yerlesmesi onun neqliyyat elaqelerini genislendirmeye imkan verir 2008 ci ilde avtomobil neqliyyati ile 3243 min ton yuk 2007 ci ildekine nisbeten 6 7 cox Abseron r nu uzre 708 Xizi r nu uzre 357 Sumqayit s uz re 2178 81604 min sernisin 2007 ci ildekine nisbeten 5 9 cox Abseron rayonu uzre 14802 Xizi rayonu uzre 1749 Sumqayit seheri uzre 65053 dasinmisdir Rabite 2008 ci ilde rabite xidmetlerinin hecmi 2007 ci ildekine nisbeten 16 3 artaraq 6367 0 min manat deyerinde olmusdur bunun 2236 8 min manati Abseron r nunun 115 8 min manati Xizi r nunun 4014 4 min ma nati Sumqayit s nin payina dusur Ticaret ve meiset xidmeti 2008 ci ilde perakende emtee dovriyyesinin hecmi 473 5 mln manat adam basina 1002 1 pullu xidmetin hecmi 126 6 mln manat adambasina 268 0 iase emtee dovriyyesinin hecmi 14 9 mln manat 2007 ildekine nisbeten 30 1 cox meiset xidmetinin hecmi 13 6 mln manat deyerinde 2007 ci ildekine nisbeten 24 6 cox muzdlu iscilerin siyahi sayi 83 7 min nefer onlarin ortaayliq emek haqqi 199 7 manat olmusdur issiz statusuna malik olanlar 958 neferdir onlardan 233 u issizliye gore muavinet alir 2003 2008 illerde bolgede 49386 29152 si daimi yeni is yeri o cumleden 36435 i 19755 i daimi Sumqayit s nde 4327 si 829 u daimi Xizi r nunda 8624 u 8568 i daimi Abseron r nunda acilmisdir Abseron iqtisadi rayonu sosial obyektlerin genis sebekesine malikdir Burada elmi tedqiqat inistutlari ali mektebler boyuk idman kompleksleri olke ehemiyyetli sehiyye muessiseleri ve s fealiyyet gosterir Abseron iqtisadi rayonuda 4867 muessise o cumleden 1369 u Abseron rayonunda 269 u Xizi rayonunda 3229 u Sumqayit seherinde qeydiyyatdan kecmisdir 20749 sahibkar o cumleden 5480 i Abseron rayonunda 291 i Xizi rayonunda 14978 i Sumqayit seherinde fealiyyet gosterir 1 1 2009 NeqliyyatNeqliyyat istehsal kompleksinin ayrilmaz terkib hissesi kimi maddi ve qeyri maddi istehsal saheleri arasinda elaqeleri heyata kecirir iqtisadi cografi rayonlar arasinda erazi emek bolgusunun reallasmasini temin edir Abseron Xizi iqtisadi cografi rayonunda olkenin en iri neqliyyat qovsaqlarindan biri olan Baki Xezer sahilinde en boyuk liman kimi de formalasmisdir Senaye ve neqliyyat qovsagi infrastrukturunun merkezi hesab edilen bu iqtisadi cografi rayonda neqliyyatin butun novleri inkisaf etmisdir Avtomobil neqliyyati Iqtisadi cografi rayonda yuk ve sernisin dasinmasinda aparici yeri avtomobil neqliyyati tutur Magistral avtomobil yollarinin uzunlugu 573 km dir Olkenin butun istiqametlerine gelen yollar iqtisadi cografi rayona 3 istiqametden cenub qerb ve simal istiqametinde daxil olur Bu magistral yollari birlesdiren uzunlugunda Baki dairevi yolu son illerde istifadeye verilmisdir Simal istiqameti birlesdiren yollar Baki Sumqayit ve Sumqayit Gilezi cenub istiqametini birlesdiren yollar Baki Sahil ve Sahil Elet tamamile qurularaq muasir teleblere cavab verir Qerb istiqameti Baki Cengi yolu yeniden qurulur Bakida 2006 2013 cu illerde aparilan yenidenqurma ve neqliyyat sisteminin tekmillesdirilmesi meqsedi ile 32 piyada kecidi tikilmis 23 yol oturucusu korpu ve tuneller Beynelxalq Avtovagzal Kompleksi istifadeye verilmisdir Abseron yarimadasinda yollar yeniden qurulmus ve yeni yollar da cekilmisdir Bunlardan uzunlugu olan Xirdalan Bineqedi Balaxani dairevi yolu olan Koroglu Merdekan 19 km lik Hava limani Bilgeh 14 km lik Bilgeh Pirsagi Zig Hava limani 13 km lik Zig Qala Zabrat Mastaga Mastaga Buzovna Buzovna Merdekan Zig Hovsan Turkan Qala Sabuncu Ramana Yeni Suraxani Qala Suvelan 25 km lik Saray Novxani Mehdiabad Fatmayi Goredil yollari tikilmisdir Tikilmek uzre olan Pirsagi Novxani Sumqayit Qala Pirallahi Zabrat Kurdexani Pirsagi Xocesen Lokbatan seherde Ziya Bunyadov prospekti ve 33 km lik Hokmeli Qobu Lokbatan Guzdek Buta yollarini gostermek olar Iqtisadi cografi rayonda avtomobil neqliyyati ile yuk dasinmasi 2005 ve 2011 ci iller erzinde 29 mln tondan 49 mln tonadek o cumleden Bakida 26 5 mln tondan 45 5 mln tonadek artmisdir Yuk dovriyyesi ise bu dovrde 3040 5 mln t km den 5541 6 mln t km dek o cumleden Bakida 2794 3 mln t km den 5165 3 mln t km dek yukselmisdir Avtomobil neqliyyati ile sernisin dasinmasi 446 5 mln neferden 688 mln neferedek o cumleden Bakida 375 2 mln neferden 585 9 mln neferedek sernisin dovriyyesi ise 8346 6 mln s km den 14581 5 mln s km edek o cumleden Bakida 7282 5 mln s km den 13025 1 mln s km edek artmisdir Bu gostericiler avtomobil neqliyyatinin olkede ve iqtisadi cografi rayonda boyuk rol oynamasini ve suretli inkisafini gosterir 2005 2011 ci iller erzinde avtomobillerin sayi suretle artmisdir xususile Bakida 295 9 min ededden 647 min edededek iqtisadi cografi rayonda Baki daxil olmadan 24 min ededden 35 9 min edededek o cumleden sexsi minik avtomobilleri Bakida 231 6 minden 529 4 minedek ve iqtisadi cografi rayonda 17 4 minden 28 9 minedek artmisdir Bu dovrde her 100 aileye dusen sexsi minik avtomobillerinin sayina gore Bakida 52 den 116 dek Sumqayitda 19 dan 34 dek Abseron rayonunda ise 13 den 22 dek artim olmusdur Demir yolu neqliyyati Iqtisadi cografi rayon inkisaf etmis demir yolu sebekesine malikdir Olkenin demir yolunun 18 i burada yerlesir Demir yolu ile dasinan yuklerin hecminde artim olsa da sernisin dasinmasinda azalma getmisdir Iqtisadi cografi rayonda olkenin esas demir yollarini birlesdiren Elet Bileceri ve Gilezi Bileceri yollari yuk gerginliyine gore ferqlenir Bakinin etrafinda dairevi demir yol xettinden tekce Baki Qala Dubendi yolu ile neft mehsulu dasimalari heyata kecirilir Metro Seherdaxili sernisin dasinmasinda metro muhum yer tutur 1967 ci ilde fealiyyete baslayan metro xettinin umumi uzunlugu 34 6 km dir 2011 Son illerde Nesimi Azadliq ve Dernegul stansiyalari istifadeye verilmis Koroglu Iceriseher ve 28 may stansiyalari yeniden qurulmus Avtovagzal stansiyasinin tamamlanmasi isleri gedir Metro ile sernisin dasinmasi 2005 ci ilde 147 0 milyon neferden 2011 ci ilde 182 6 milyon neferedek sernisin dovriyyesi 1381mln nefer km den 1844 mln nefer km dek artmisdir Boru kemeri neqliyyati Boru kemeri neqliyyati ile neft Sengecal terminalindan Baki Supsa Baki Novorossiysk tebii qaz ise Sahdeniz yatagindan kemerleri vasitesile dunya bazarina cixarilir Olke uzre bu neqliyyatin yuk dovriyyesi 2005 ci ilde 8177 mln t km den 2011 ci ilde 69018 mln t km edek umumi yukdasimada payi ise 14 4 den 29 dek artmisdir Olke daxilinde teserrufat ve ehalinin tebii qazla fasilesiz teminati regionlar arasinda onun paylanmasinin nizamlanmasi ucun Vahid Qaz Kemerleri sistemi yaradilir Magistral qaz kemerleri iqtisadi cografi rayondan butun istiqametlere saxelenir Iqtisadi cografi rayonun daxilinde Zire Baki Neft Daslari Baki Qaradag Baki Qaradag Sumqayit qaz kemerleri hasil edilen mavi yanacagi istehlakcilara catdirir Deniz neqliyyati Deniz neqliyyati beynelxalq ticaretde muhum rol oynayir Baki tekce olkede deyil hem de Xezer denizinde en boyuk limandir butun yukler ve sernisinler esasen buradan dasinir Azerbaycanin Xezersahili olkelerle elaqeler saxlamasinda Baki Hesterxan Baki Mahacqala Baki Enzeli Baki Derbend hemcinin gemi berelerin islediyi Baki Aktau Baki Turkmenbasi ve Baki Bektas deniz yolu xetlerinin ehemiyyeti boyukdur Deniz neqliyyati ile yukdasimalar 2005 ci ilde 8488 min tondan 2011 ci ilde 10317 min tonadek artmisdir Deniz neqliyyati vasitesile esasen neft ve neft mehsullari tikinti materiallari taxta salban yeyinti senayesi mehsullari taxil dasinir Deniz neqliyyatinin sernisin dasinmasinda rolu cox cuzidir 2011 ci ilde cemi 17 min nefer sernisin dasinmisdir Muasir teleblere cavab veren Elet yuk limani istifadeye verilmek uzredir Avropa Asiya neqliyyat dehlizi vasitesile dasinan yukler yeni limandan kececekdir Iqtisadi cografi rayonda hemcinin Dubendi Hovsan Zig limanlari da fealiyyet gosterir Hava neqliyyati Hava neqliyyati uzaq mesafelere sernisin dasinmasinda boyuk rol oynayir Bu sahe xarici olkelerle elaqelerin genislenmesi prosesinde suretle inkisaf edir Bakida Hava limani yerlesir 1999 cu ilde Bakida beynelxalq standartlara cavab veren aerovagzal kompleksi istifadeye verilmisdir MenbeAbseron Iqtisadi rayonu Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 58 59 ISBN 978 9952 441 02 4 Hemcinin baxAzerbaycanin iqtisadi rayonlariAzerbaycanin neqliyyati 2013 Azerbaycan Respublikasinin Cografiyasi III cild Regional Cografiya Baki 2015 seh 400