Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əl-Nasir Lidinallah (6 avqust 1158 – 5 oktyabr 1225) — 1180-ci ildən 1225-ci ilədək hakimiyyətdə olan 34-cü Abbasi xəlifəsidir. Onun ləqəbinin mənası Allahın dinini müdafiə edən deməkdir. Digər Abbasi xəlifələrindən fərqli olaraq əl-Nasir hakimiyyətini hərbi yolla möhkəmləndirmədi. Xəlifə hakimiyyətini möhkəmləndirmək və müharibələr aparmaq özünü qədim Abbasi hakimləri kimi aparırdı. Bu yolla də rahatlıqla Abbasilərin keçmiş torpaqlarına hərbi yürüşləri qanuniləşdirirdi və ona aid olmayan torpaqları iqta kimi paylayırdı. Hakimiyyəti dövründə müxtəlif aralıqlarla Abbasi xilafətinin sərhədləri Mesopatamiyanın dərinliklərinə və İranın cənub sərhədlərinə qədər uzanmışdı.
| Ən-Nasir Lidinallah | |
|---|---|
| ərəb. الناصر لدين الله | |
 Ən-Nasirin adına zərb olunmuş pul | |
| 28 may 1180 – 5 oktyabr 1225 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bağdad |
| Vəfat tarixi | (67 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bağdad |
| Fəaliyyəti | yazıçı, siyasətçi, qubernator, Xəlifə |
| Atası | |
| Anası | Zümrüd |
| Həyat yoldaşı | Səlcuqi xatun |
| Uşaqları | , Zamurrad xatun |
| Ailəsi | Abbasilər |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
47 illik hakimiyyəti dövründə dövləti möhkəmləndirmək üçün korrupsiya halları ilə mübarizə aparmış, Bağdadda sülhü bərqərar edə bilmişdi. Ən-Nasir sonuncu ən güclü Abbasi xəlifəsi sayılır. Dövründə Bağdadda mədrəsələr açılmışdır. Lakin öz dövlətinin möhkəmlənməsi və digər hakimlərin zəifləməsi üçün monqolları Azərbaycan və Xarəzm hökmdarları üzərinə hücuma dəvət etmişdir.
Hakimiyyəti
Ən-Nasir xəlifə nin türk qızı Zümrüddən olan oğlu idi. Hakimiyyətə gəldiyi il dövrlərdə Bağdadda vəziyyət qarışıq idi. Beləki, tez-tez müxtəlif qruplar arasında mübarizə meydanına çevrilirdi. Bu mübarizələrdə aktiv rol oynayan sufilər Xəlifə tərəfindən tabe edildilər və mərkəzi hakimiyyətin oyuncağına çevrildilər.
Xilafətinin ilk illərində, onun əsas məqsədi İraq Səlcuq sultanlığınını süqut etdirmək və ərazilərini ələ keçirmək idi. Bu məqsədlə Xəlifə sultan III Toğrula qarşı onun bölgədəki düşmənləriylə ittifaqa girməyə başladı. Bu məqsədlə xəlifə ilk olaraq ona müraciət etmiş Qızıl Arslana III Toğrulla döyüşmək üçün qoşunla yardım etdi. Xəlifə Cəlaləddin ibn Yunisin başçılığı ilə Həmədana qoşun göndərdi. Həmədan ətrafındakı Day-Mərgdə meydana gələn döyüşdə Qızıl Arslanın gəlməsini gözləməyib döyüşə girən xəlifə qüvvələri 6 may 1188-ci ildə III Toğrul tərəfindən darmadağın edildilər.
Məğlubiyyət xəbərini eşidən xəlifə təcili ikinci bir ordu təşkil etdi və başına da Mücahidəddin Xalis əl-Xassi gətirdi. 1188-ci ilin dekabrında Xəlifə ilə Sultan arasında ikinci vuruşma meydana gəldi. Bu dəfə III Toğrul Həmədanı tərk edib İsfahana qaçdı və Abbasi ordusu paytaxtı tutdu. Qızıl Arslan da buraya gəldi. Həmədanda Qızıl Arslan oturdu və Bağdadda onun adına "hökmdar və möminlər əmirinin köməkçisi" adıyla xütbə oxuduldu.
1191-ci ildə III Toğrulla qarşılaşan Qızıl Arslan Sultanı məğlub edərək həbsə atdı. Qızıl Arslan Həmədana qayıdarkən Naxçıvandakı həbsdə olan Səlcuq taxtının varislərindən Səncər ibn Süleymanı da özüylə gətirərək İraq Səlcuq taxtına əyləşdirdi. Sonradan Xəlifənin də məsləhəti ilə Səncəri yenidən həbs etdirib sultanlıq tacını öz başına qoydu.
Lakin həbsdən çıxan III Toğrul xəlifə üçün böyük təhlükə yaratmağa başlamışdı. Qorxuya düşən xəlifə Təkişə məktubla müraciət etdi. Bu təklifi qəbul edən Təkiş, 1193-cü ildə qoşunu ilə Xarəzmdən yürüşə başladı. Semnanda III Toğrulu tərk etmiş İraq Səlcuq əmirləri ilə birlikdə Təkişə qoşuldular. Baş vermiş döyüşdə Toğrul öldürüldü. Başı isə xəlifəyə aparıldı.
1195-ci ilin əvvəllərində Xuzistan hakimi İl-Doğdu öldü. Bundan istifadə edən Xəlifə vəziri İbn əl-Qəssabın başçılığı ilə Xuzistana qoşun yeritdi. Xuzistanı şəhərlərini işğal etdikdən sonra Xəlifənin əmri ilə Abbasi qoşunları qarışıqlıq içində olan Əcəm İraqına da hücuma başladılar.
Həmin il Zəncan yaxınlığındakı döyüşdə məğlub olan Azərbaycan Atabəyi Məhəmməd Cahan Pəhləvanın oğlu Qutluq İnanc öz dəstəsi ilə Xulvan keçidinə, Xəlifənin vəziri, həm də Abbasi ordusunun komandanı olan İbn əl-Qəssaba sığınaraq və ondan kömək istədi. Vəzir Qutluq İnancı fəxri xələtlə təltif etdi və süvari dəstəsini onun sərəncamına verdi. Yenidən Həmədana hücum edən İnanc qısamüddətli döyüşdən sonra xarəzm sərkərdələri Yunis xanı və Mayaçuqu şəhərdən çıxara bildi.
Bu hadisələrdən xəbər tutan Əlaəddin Təkiş xəlifə qoşunlarının Əcəm İraqından çıxarılmasını tələb etdi və qoşunla Xarəzmdən Əcəm İraqına yürüşə başladı. 1196-cı ilin iyulunda, vəzirin ölümündən sonra xəlifə qoşunları içərisində başlanan ixtilafdan istifadə edən Xarəzmşah xilafət qoşunlarını darmadağın edərək Həmədanı ələ keçirdi və Qutluq İnanc öldürüldü.
Xarəzmşah Təkişin Xarəzmə qayıtmasından sonra İraq məmlükləri bir yerə yığışaraq Xarəzmşahlara qarşı mübarizəyə başladılar. İttifaqın başında duran Cahan Pəhləvanın vassalı Gökcə ət-Türki ilə birlikdə xəlifə ən-Nasir də Xarəzmşahlara qarşı hərəkətə keçmişdi. Xarəzmşah tərəfindən Özbəyə verilən köhnə İraq Səlcuq torpaqları xəlifə ilə Gökcə arasında bölüşdürüldü. Rey, Savə, Qum, Kaşan Gökcənin, İsfahan, Həmədan, Zəncan və Qəzvin isə Xəlifənin əlinə keçdi. Özbək Həmədanın idarəsini öz əlinə aldı.
1197-ci ildə yanvarın 27-də Özbəyə xidmət adıyla gəlmiş olan vəziri Cəmaləddinin tərəfdarları Özbəyi Həmədandan çıxardılar və şəhəri ələ keçirdilər. Bu vaxt 1197-ci ildə Əyyubilərin görkəmli sərkərdələrindən əmir Əbül Hayc əs-Sami Əyyubi sultanı ilə əlaqələrinin pisləşməsi səbəbindən xəlifəyə sığındı. Xəlifə onu ordu komandanı təyin edərək Həmədana hücuma hazırlaşmağı əmr verdi. Abbasi qoşunları Həmədana yaxınlaşanda Özbək də öz ordusu ilə onlara qoşuldu. Lakin hərbi müşavirə zamanı Özbək Əbül Haycın təklifi ilə razılaşmadığı üçün tərəflər arasında münaqişə yarandı və Özbək həbs edildi. Bundan xəbər tutan Xəlifə Özbəyin təcili azad olunması əmrini verir və ona fəxri geyim və qızıl qılınc göndərir. Əbül Xayc işin belə şəkil aldığını görərək qorxuya düşdü. Ordusunu tərk edərək Ərbilə qaçdı və orada öldü.
Gökcəni öldürərək İraqi Əcəmi tək başına idarə edən Aydoğmuşa qarşı Cahan Pəhləvanın bir başqa məmlükü Nəsrəddin Məngli çıxış edərək onu məğlub etdi və İraqi Əcəm torpaqlarını əlinə keçirərək Rey, İsfahan, Həmədan və digər əyalətlərdə öz adına xütbələr oxudub, "sultan" adıyla sikkələr zərb etdirdi. Xəlifə ən-Nasir, Azərbaycan atabəyi Özbək və ismaili hökmdarı Cəlaləddin Həsən öz aralarında Menglinin əlindəki İraqi Əcəm torpaqlarını da bölüşdürdülər. Ərbil atabəyi Müzəffərəddin Göy-Börü də onlara qoşuldu. Müttəfiqlərin birləşmiş orduları Həmədana hərəkət etdilər. 1215-ci ilin avqust-senyabrında meydana gələn döyüşdə Məngli məğlub oldu və qaçdığı Savədə şəhər hakimi tərəfindən öldürüldü. Başı isə Atabəy Özbəyə göndərildi. Mənglinin əlindən aldığı torpaqlar üzərinə Cahan Pəhləvanın vassallarından Seyfəddin Oğlamışı canişin təyin edən Atabəy Özbək özü Təbrizə qayıtdı. Ancaq daha əvvəl Xarəzmşahların xidmətində olan Oğlamış hakim təyin edildikdən sonra xütbəni xarəzmşah Əlaəddin Məhəmmədin adına oxudmağa başladı. Bu səbəbdən də 1217-ci ilin yazında Oğlamış öldürüldü və Əcəm İraqında Xarəzmşahların adına xütbə oxunması və pul kəsilməsi dayandırıldı.
İranın ərazisinin xeyli hissəsinin zəbt olunduğunu də eşidən Xarəzmşah öz qoşunlarından 12 min seçmə atlını ayırıb Reyə göndərdi. Xeyli- Buzurq yaxınlığında Xarəzmşah ordusu atabəy Sədi yaxaladı və döyüşdə məğlub olan Səd əsir götürülərək Həmədana, Xarəzmşahın yanına aparıldı.
Xəlifənin Şərqi İranın bölüşdürülməsi və Xarəzmşah Məhəmmədin naibi Oğlamışın qətlində əlinin olması Xarəzmşahlarla münasibətləri tamamilə korlamışdı. Həmçinin Xarəzmşah xəlifədən xütbəni onun adına oxumasını tələb edirdi. 1217-ci ildə məşhur alim Qazi Mücirəddini Xilafət sarayına göndərdi. Lakin Xəlifə bu təklifi rədd etdi.
Xəlifəyə qarşı hərəkətə keçən Sultan Məhəmməd Tirmiz seyidlərindən olan Əlaül-Mülk Tirmizini xəlifə təyin etdi. İlk öncə xəlifəni vəzifədən çıxardığını və Əlaül-Mülk Tirmizini onun yerinə təyin etdiyini elan edərək xütbələrin yeni xəlifənin adına oxunmasını istədi. Fəqət Sultan Məhəmmədin bu siyasəti nəinki vassalı olan hətta öz paytaxtında belə qəbul edilmədi və bu yöndə heçbir dəyişiklik olmadı. Beləliklə Xarəzmşah Məhəmməd Xəlifəyə hakimiyyətini qəbul elətdirə bilmədi. Ancaq Xarəzmşah Məhəmmədin nüfuzuna böyük xələr gəldi.
Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmmədin ölümündən sonra oğlanları müəyyən ərazilərdə hakimiyyətlərini bərpa etmişdilər. Onlardan ən qüvvətlisi Qiyasəddin Pir şah idi. O, İraqi Əcəmi ələ keçirmişdi. Azərbaycana hücum ərəfəsində atabəyi və qaynı İğan-Taisi ilə Pir şah arasında nifaq düşdü və nəticədə İğan-Taisi 50 minlik ordu ilə kənara çəkildi. Eyni zamanda Pir şah İğan-Taisini məğlub edərək onu geriyə - Azərbaycana çəkilməyə məcbur etdi. Azərbaycana daxil olan İğan-Taisi qarət və qırğına başladı. Sonra isə xəlifə ən-Nasirin əmri ilə Həmədana tərəf hərəkət etdi ki, bura başqa vilayətlərlə birlikdə ona Xəlifə tərəfındən iqta adıyla verilmişdi (ancaq adı çəkilən torpaqlar xəlifənin hakimiyyətində deyildi). Burada İğan-Taisi Hindistandan gəlmiş Cəlaləddin Manqburnun qoşunları tərəfındən mühasirəyə alınaraq darmadağın edildi və özü əsir alındı. Bundan sonra Cəlaləddin Abbasilər üzərinə hücuma hazırlaşdı. Xəlifə qoşunlarını darmadağın edən Cəlaləddin 12 gün Bağdad ətrafında qaldıqdan sonra, Marağa əhalisinin dəvəti ilə Azərbaycana tərəf hücuma başladı.
İstinadlar
- Eric J. Hanne.p. 204.
- ʻIzz al-Dīn Ibn al-Athīr.p.260.
- Erdoğan Merçil.s. 95.
- Əkbər N.Nəcəf.s.36.
- Azərbaycan tarixi.316.
- Əkbər N.Nəcəf.s.37.
- Azərbaycan tarixi.s.318.
- Ziya Bünyadov.s.80-81.
- Ziya Bünyadov.s.82.
- Azərbaycan tarixi.s.319.
- Ziya Bünyadov.s.83.
- Əkbər N.Nəcəf.s.40.
- Ziya Bünyadov.s.88.
- Əkbər N.Nəcəf.s.43-44.
- Ziya Bünyadov.s.97.
- Çakmak.s 47-51.
- Kafesoğlu.s.217-218.
- Barthold.s.396-397.
- Fəzlullah Rəşidəddin.s.340-341.
- Kafesoğlu.s.217.
- Cüveyni.s.78-79.
- Nəsəvi.s. 32.
- Süleyman Əliyarlı.s.139.
- Ziya Bünyadov.s.105-106.
- Süleyman Əliyarlı.s.139-140.
Ədəbiyyat
- Eric J. Hanne, Putting the Caliph in His Place: Power, Authority, and the Late Abbasid Caliphate, (Fairleigh Dickinson University Press, 2007).
- Izz al-Dīn Ibn al-Athīr, Years 589-629/1193-1231: The Ayyūbids After Saladin and the Mongol Menace, transl. D.S. Richards, (Ashgate Publishing, 2008).
- Ziya Bünyadov. Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225-ci illər). Bakı, "Şərq-Qərb", 2007. 312 səh.
- Əkbər N.Nəcəf. Səlcuqlu dövlətləri və atabəyləri tarixi (Oğuzların ortaya çıxmasından - XIV əsrə qədər). Bakı, "Qanun", 2010.
- Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild (III-XIII əsrin I rübü). Bakı, "Elm", 2007. 608 səh. - 24 səh.
- Süleyman Əliyarlı. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Bakı, "Çıraq", 2007. 400 səh.
- Erdoğan Merçil. İldenizliler: Azurbaycan Atabegleri, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul, 1993. c. 8.
- İbrahim Kafesoğlu. Xarəzmşahlar dövləti tarixi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1992.
- Çakmak M. A. Türk Sultanları ilə Abbasi Xəlifələrinin İqtidar Mücadilələri (XII-XIII. Yüzil). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 2007.
- Fəzlullah Rəşidəddin. Cami ət-Təvarix, c. I (tərc. Dr. Bəhmən Kərimi). Tehran: İqbal nəşriyyatı, (1374).
- Nəsəvi. Sirət-i Cəlaləddin Məngüberdi, (tərc. Müctəba Minuvi) Tehran: Şirkəti İntişarati Elmi və Fərhəngi, 1986.
- Əlaəddin Ataməlik Cüveyni. Tarixi-Cəhanqüşa, c.I-II. (tərc. M. Öztürk). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1998.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217) // Frye, R. N. (redaktor). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. 1968. 1–202. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
El Nasir Lidinallah 6 avqust 1158 5 oktyabr 1225 1180 ci ilden 1225 ci iledek hakimiyyetde olan 34 cu Abbasi xelifesidir Onun leqebinin menasi Allahin dinini mudafie eden demekdir Diger Abbasi xelifelerinden ferqli olaraq el Nasir hakimiyyetini herbi yolla mohkemlendirmedi Xelife hakimiyyetini mohkemlendirmek ve muharibeler aparmaq ozunu qedim Abbasi hakimleri kimi aparirdi Bu yolla de rahatliqla Abbasilerin kecmis torpaqlarina herbi yurusleri qanunilesdirirdi ve ona aid olmayan torpaqlari iqta kimi paylayirdi Hakimiyyeti dovrunde muxtelif araliqlarla Abbasi xilafetinin serhedleri Mesopatamiyanin derinliklerine ve Iranin cenub serhedlerine qeder uzanmisdi En Nasir Lidinallahereb الناصر لدين الله En Nasirin adina zerb olunmus pulAbbasiler xilafetinin 34 cu xelifesi28 may 1180 5 oktyabr 1225EvvelkiSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 6 avqust 1158Dogum yeri BagdadVefat tarixi 5 oktyabr 1225 67 yasinda Vefat yeri BagdadFealiyyeti yazici siyasetci qubernator XelifeAtasiAnasi ZumrudHeyat yoldasi Selcuqi xatunUsaqlari Zamurrad xatunAilesi AbbasilerDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllar 47 illik hakimiyyeti dovrunde dovleti mohkemlendirmek ucun korrupsiya hallari ile mubarize aparmis Bagdadda sulhu berqerar ede bilmisdi En Nasir sonuncu en guclu Abbasi xelifesi sayilir Dovrunde Bagdadda medreseler acilmisdir Lakin oz dovletinin mohkemlenmesi ve diger hakimlerin zeiflemesi ucun monqollari Azerbaycan ve Xarezm hokmdarlari uzerine hucuma devet etmisdir HakimiyyetiEn Nasir xelife nin turk qizi Zumrudden olan oglu idi Hakimiyyete geldiyi il dovrlerde Bagdadda veziyyet qarisiq idi Beleki tez tez muxtelif qruplar arasinda mubarize meydanina cevrilirdi Bu mubarizelerde aktiv rol oynayan sufiler Xelife terefinden tabe edildiler ve merkezi hakimiyyetin oyuncagina cevrildiler Xilafetinin ilk illerinde onun esas meqsedi Iraq Selcuq sultanliginini suqut etdirmek ve erazilerini ele kecirmek idi Bu meqsedle Xelife sultan III Togrula qarsi onun bolgedeki dusmenleriyle ittifaqa girmeye basladi Bu meqsedle xelife ilk olaraq ona muraciet etmis Qizil Arslana III Togrulla doyusmek ucun qosunla yardim etdi Xelife Celaleddin ibn Yunisin basciligi ile Hemedana qosun gonderdi Hemedan etrafindaki Day Mergde meydana gelen doyusde Qizil Arslanin gelmesini gozlemeyib doyuse giren xelife quvveleri 6 may 1188 ci ilde III Togrul terefinden darmadagin edildiler Meglubiyyet xeberini esiden xelife tecili ikinci bir ordu teskil etdi ve basina da Mucahideddin Xalis el Xassi getirdi 1188 ci ilin dekabrinda Xelife ile Sultan arasinda ikinci vurusma meydana geldi Bu defe III Togrul Hemedani terk edib Isfahana qacdi ve Abbasi ordusu paytaxti tutdu Qizil Arslan da buraya geldi Hemedanda Qizil Arslan oturdu ve Bagdadda onun adina hokmdar ve mominler emirinin komekcisi adiyla xutbe oxuduldu 1191 ci ilde III Togrulla qarsilasan Qizil Arslan Sultani meglub ederek hebse atdi Qizil Arslan Hemedana qayidarken Naxcivandaki hebsde olan Selcuq taxtinin varislerinden Sencer ibn Suleymani da ozuyle getirerek Iraq Selcuq taxtina eylesdirdi Sonradan Xelifenin de mesleheti ile Senceri yeniden hebs etdirib sultanliq tacini oz basina qoydu Lakin hebsden cixan III Togrul xelife ucun boyuk tehluke yaratmaga baslamisdi Qorxuya dusen xelife Tekise mektubla muraciet etdi Bu teklifi qebul eden Tekis 1193 cu ilde qosunu ile Xarezmden yuruse basladi Semnanda III Togrulu terk etmis Iraq Selcuq emirleri ile birlikde Tekise qosuldular Bas vermis doyusde Togrul olduruldu Basi ise xelifeye aparildi 1195 ci ilin evvellerinde Xuzistan hakimi Il Dogdu oldu Bundan istifade eden Xelife veziri Ibn el Qessabin basciligi ile Xuzistana qosun yeritdi Xuzistani seherlerini isgal etdikden sonra Xelifenin emri ile Abbasi qosunlari qarisiqliq icinde olan Ecem Iraqina da hucuma basladilar Hemin il Zencan yaxinligindaki doyusde meglub olan Azerbaycan Atabeyi Mehemmed Cahan Pehlevanin oglu Qutluq Inanc oz destesi ile Xulvan kecidine Xelifenin veziri hem de Abbasi ordusunun komandani olan Ibn el Qessaba siginaraq ve ondan komek istedi Vezir Qutluq Inanci fexri xeletle teltif etdi ve suvari destesini onun serencamina verdi Yeniden Hemedana hucum eden Inanc qisamuddetli doyusden sonra xarezm serkerdeleri Yunis xani ve Mayacuqu seherden cixara bildi Bu hadiselerden xeber tutan Elaeddin Tekis xelife qosunlarinin Ecem Iraqindan cixarilmasini teleb etdi ve qosunla Xarezmden Ecem Iraqina yuruse basladi 1196 ci ilin iyulunda vezirin olumunden sonra xelife qosunlari icerisinde baslanan ixtilafdan istifade eden Xarezmsah xilafet qosunlarini darmadagin ederek Hemedani ele kecirdi ve Qutluq Inanc olduruldu Xarezmsah Tekisin Xarezme qayitmasindan sonra Iraq memlukleri bir yere yigisaraq Xarezmsahlara qarsi mubarizeye basladilar Ittifaqin basinda duran Cahan Pehlevanin vassali Gokce et Turki ile birlikde xelife en Nasir de Xarezmsahlara qarsi herekete kecmisdi Xarezmsah terefinden Ozbeye verilen kohne Iraq Selcuq torpaqlari xelife ile Gokce arasinda bolusduruldu Rey Save Qum Kasan Gokcenin Isfahan Hemedan Zencan ve Qezvin ise Xelifenin eline kecdi Ozbek Hemedanin idaresini oz eline aldi 1197 ci ilde yanvarin 27 de Ozbeye xidmet adiyla gelmis olan veziri Cemaleddinin terefdarlari Ozbeyi Hemedandan cixardilar ve seheri ele kecirdiler Bu vaxt 1197 ci ilde Eyyubilerin gorkemli serkerdelerinden emir Ebul Hayc es Sami Eyyubi sultani ile elaqelerinin pislesmesi sebebinden xelifeye sigindi Xelife onu ordu komandani teyin ederek Hemedana hucuma hazirlasmagi emr verdi Abbasi qosunlari Hemedana yaxinlasanda Ozbek de oz ordusu ile onlara qosuldu Lakin herbi musavire zamani Ozbek Ebul Haycin teklifi ile razilasmadigi ucun terefler arasinda munaqise yarandi ve Ozbek hebs edildi Bundan xeber tutan Xelife Ozbeyin tecili azad olunmasi emrini verir ve ona fexri geyim ve qizil qilinc gonderir Ebul Xayc isin bele sekil aldigini gorerek qorxuya dusdu Ordusunu terk ederek Erbile qacdi ve orada oldu Gokceni oldurerek Iraqi Ecemi tek basina idare eden Aydogmusa qarsi Cahan Pehlevanin bir basqa memluku Nesreddin Mengli cixis ederek onu meglub etdi ve Iraqi Ecem torpaqlarini eline kecirerek Rey Isfahan Hemedan ve diger eyaletlerde oz adina xutbeler oxudub sultan adiyla sikkeler zerb etdirdi Xelife en Nasir Azerbaycan atabeyi Ozbek ve ismaili hokmdari Celaleddin Hesen oz aralarinda Menglinin elindeki Iraqi Ecem torpaqlarini da bolusdurduler Erbil atabeyi Muzeffereddin Goy Boru de onlara qosuldu Muttefiqlerin birlesmis ordulari Hemedana hereket etdiler 1215 ci ilin avqust senyabrinda meydana gelen doyusde Mengli meglub oldu ve qacdigi Savede seher hakimi terefinden olduruldu Basi ise Atabey Ozbeye gonderildi Menglinin elinden aldigi torpaqlar uzerine Cahan Pehlevanin vassallarindan Seyfeddin Oglamisi canisin teyin eden Atabey Ozbek ozu Tebrize qayitdi Ancaq daha evvel Xarezmsahlarin xidmetinde olan Oglamis hakim teyin edildikden sonra xutbeni xarezmsah Elaeddin Mehemmedin adina oxudmaga basladi Bu sebebden de 1217 ci ilin yazinda Oglamis olduruldu ve Ecem Iraqinda Xarezmsahlarin adina xutbe oxunmasi ve pul kesilmesi dayandirildi Iranin erazisinin xeyli hissesinin zebt olundugunu de esiden Xarezmsah oz qosunlarindan 12 min secme atlini ayirib Reye gonderdi Xeyli Buzurq yaxinliginda Xarezmsah ordusu atabey Sedi yaxaladi ve doyusde meglub olan Sed esir goturulerek Hemedana Xarezmsahin yanina aparildi Xelifenin Serqi Iranin bolusdurulmesi ve Xarezmsah Mehemmedin naibi Oglamisin qetlinde elinin olmasi Xarezmsahlarla munasibetleri tamamile korlamisdi Hemcinin Xarezmsah xelifeden xutbeni onun adina oxumasini teleb edirdi 1217 ci ilde meshur alim Qazi Mucireddini Xilafet sarayina gonderdi Lakin Xelife bu teklifi redd etdi Xelifeye qarsi herekete kecen Sultan Mehemmed Tirmiz seyidlerinden olan Elaul Mulk Tirmizini xelife teyin etdi Ilk once xelifeni vezifeden cixardigini ve Elaul Mulk Tirmizini onun yerine teyin etdiyini elan ederek xutbelerin yeni xelifenin adina oxunmasini istedi Feqet Sultan Mehemmedin bu siyaseti neinki vassali olan hetta oz paytaxtinda bele qebul edilmedi ve bu yonde hecbir deyisiklik olmadi Belelikle Xarezmsah Mehemmed Xelifeye hakimiyyetini qebul eletdire bilmedi Ancaq Xarezmsah Mehemmedin nufuzuna boyuk xeler geldi Xarezmsah Elaeddin Mehemmedin olumunden sonra oglanlari mueyyen erazilerde hakimiyyetlerini berpa etmisdiler Onlardan en quvvetlisi Qiyaseddin Pir sah idi O Iraqi Ecemi ele kecirmisdi Azerbaycana hucum erefesinde atabeyi ve qayni Igan Taisi ile Pir sah arasinda nifaq dusdu ve neticede Igan Taisi 50 minlik ordu ile kenara cekildi Eyni zamanda Pir sah Igan Taisini meglub ederek onu geriye Azerbaycana cekilmeye mecbur etdi Azerbaycana daxil olan Igan Taisi qaret ve qirgina basladi Sonra ise xelife en Nasirin emri ile Hemedana teref hereket etdi ki bura basqa vilayetlerle birlikde ona Xelife terefinden iqta adiyla verilmisdi ancaq adi cekilen torpaqlar xelifenin hakimiyyetinde deyildi Burada Igan Taisi Hindistandan gelmis Celaleddin Manqburnun qosunlari terefinden muhasireye alinaraq darmadagin edildi ve ozu esir alindi Bundan sonra Celaleddin Abbasiler uzerine hucuma hazirlasdi Xelife qosunlarini darmadagin eden Celaleddin 12 gun Bagdad etrafinda qaldiqdan sonra Maraga ehalisinin deveti ile Azerbaycana teref hucuma basladi IstinadlarEric J Hanne p 204 ʻIzz al Din Ibn al Athir p 260 Erdogan Mercil s 95 Ekber N Necef s 36 Azerbaycan tarixi 316 Ekber N Necef s 37 Azerbaycan tarixi s 318 Ziya Bunyadov s 80 81 Ziya Bunyadov s 82 Azerbaycan tarixi s 319 Ziya Bunyadov s 83 Ekber N Necef s 40 Ziya Bunyadov s 88 Ekber N Necef s 43 44 Ziya Bunyadov s 97 Cakmak s 47 51 Kafesoglu s 217 218 Barthold s 396 397 Fezlullah Resideddin s 340 341 Kafesoglu s 217 Cuveyni s 78 79 Nesevi s 32 Suleyman Eliyarli s 139 Ziya Bunyadov s 105 106 Suleyman Eliyarli s 139 140 Edebiyyat Eric J Hanne Putting the Caliph in His Place Power Authority and the Late Abbasid Caliphate Fairleigh Dickinson University Press 2007 Izz al Din Ibn al Athir Years 589 629 1193 1231 The Ayyubids After Saladin and the Mongol Menace transl D S Richards Ashgate Publishing 2008 Ziya Bunyadov Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1136 1225 ci iller Baki Serq Qerb 2007 312 seh Ekber N Necef Selcuqlu dovletleri ve atabeyleri tarixi Oguzlarin ortaya cixmasindan XIV esre qeder Baki Qanun 2010 Azerbaycan tarixi Yeddi cildde II cild III XIII esrin I rubu Baki Elm 2007 608 seh 24 seh Suleyman Eliyarli Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlar Baki Ciraq 2007 400 seh Erdogan Mercil Ildenizliler Azurbaycan Atabegleri Dogustan Gunumuze Buyuk Islam Tarihi Istanbul 1993 c 8 Ibrahim Kafesoglu Xarezmsahlar dovleti tarixi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayini 1992 Cakmak M A Turk Sultanlari ile Abbasi Xelifelerinin Iqtidar Mucadileleri XII XIII Yuzil Turk Kulturu ve Haci Bektas Veli Arastirmalari Dergisi 2007 Fezlullah Resideddin Cami et Tevarix c I terc Dr Behmen Kerimi Tehran Iqbal nesriyyati 1374 Nesevi Siret i Celaleddin Menguberdi terc Mucteba Minuvi Tehran Sirketi Intisarati Elmi ve Ferhengi 1986 Elaeddin Atamelik Cuveyni Tarixi Cehanqusa c I II terc M Ozturk Ankara Kultur Bakanligi Yayini 1998 Hemcinin baxEldenizlerXarici kecidlerThe Political and Dynastic History of the Iranian World A D 1000 1217 Frye R N redaktor The Cambridge History of Iran Volume 5 The Saljuq and Mongol periods Cambridge Cambridge University Press 1968 1 202 ISBN 0 521 06936 X