Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ərbil və ya Həvler — İraqda, Kürdüstan Regional Hökumətinin tərkibində şəhər. Dünyada ən qədim şəhərlərdən biri olduğu iddia olunur.
| Ərbil | |
|---|---|
| ھەولێر Hewlêr | |
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 420 ± 1 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 861 158 nəfər (2021) |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +964 66 |
| Poçt indeksi | 44001 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Şəhər şumerlər tərəfindən salınmışdır. Erbil tarixinin qədim daimi yaşayış şəhərlərindən biridir təklif edilmişdir. Ur olan Neo-Qədim hökmdarı Amar-Sin ikinci il Urbilum işdən. (1975 BC ətrafında) Ərbil 2000 ətrafında M. Ö. 608 BC qədər bir Asur şəhəri idi və fars, yunan, Parfiya, Roma və Sasani hakimiyyəti altında bir Assyria vilayətinin bir hissəsi qalmışdır. Bu fars idarə Assyria paytaxtı idi.
Minilliyin dən sonra, orta imperiyası altında Cyaxares yəqin Nineveh ilə ələ. Fars imperatoru Cyrus da onların yardım üçün bir mükafat olaraq, Arbela və Kərkük ildə Sagarthians qədim İran qəbilənin insanları bir sıra həll ola bilər 547 BC böyük işğal Assyria və paytaxtı kimi Arbela Yaşlı fars Aθurā Assyria adlı bir Achaemenid satrapy yaradılmışdır. Makedoniyalı İsgəndər M. Ö. 331 İranlı Darius III məğlub olan Gaugamela Savaşı, yer təxminən 100 kilometr (62 mil) Ərbil qərb etmişdir. Döyüş sonra, Darius şəhərə qaçmağa müvəffəq və bir qədər qeyri-dəqiq, qarşıdurma bəzən "Arbela Savaşı" kimi tanınır.
Ərbil olan Sasanilər altında Roma və İran arasında mübahisəli regionda hissəsi olmuşdur. Adiabene qədim Süryani Britaniya (Ḥadyab üçün yunan forması) Ərbil onun mərkəzi idi və şəhər Krallığı Yəhudilik üçün kral ailəsinin dönüşüm üçün yəhudi Orta Doğu tarixi məlumdur. Onun əhali sonra zamanı konvertasiya birinci və Pkidha 104 AD ətrafında ənənəvi ilk yepiskopu çevrilir ilə Christianty üçün əsrin ikinci Arbela ildə Ḥadyab olan metropolitanate Orta əsrlərdə mərhum qədər şərq Süryani xristianlığın mərkəzi oldu. 1987-ci ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən şəhərdə 485,968 nəfər əhali yaşayır. Ərbil şəhəri 7 ayrılır: Qala (Saray , Topxana və Təkkiyə bölümlərindən ibarətdir), Təcil İslam, Təcil Yəhud, Ərəb Məhəlləsi, Tayrava, Seydava və Xanagah.
Seydava və Tayrava kvartalları kürd bölgələri olub müvafiq olaraq 1947 və 1957-ci illərdə salınmışlar. Kürdlər həmçinin Xanagah kvartalında əhalinin əksəriyyətini təşkil edirlər.
Müasir tarixi
Ərbil dağətəyi düzənlikdə yerləşir, lakin İraq Kürdüstanının sakinləri qədim zamanlardan bəri kürdlərin ənənəvi məskəni olan dağlıq və qayalıq ərazilərdə yaşayırlar.
Orta əsrlərdə Ərbil Bağdad və Mosul arasındakı marşrutda böyük bir ticarət mərkəzinə çevrildi və bu rolu bu gün də xarici dünya ilə mühüm yol əlaqələrinə malik olmaqla oynayır.
Ərbildə də Suriyada davam edən münaqişələr səbəbindən çoxsaylı qaçqın məskunlaşmışdır. 2020-ci ildə Ərbil metropoliten bölgəsində 2003-cü ildən bəri 450.000 qaçqının məskunlaşdığı və bir çoxunun qalacağı təxmin edilirdi.
Kürdüstan Muxtar Bölgəsinin parlamenti 1970-ci ildə İraq hökuməti ilə Mustafa Bərzaninin rəhbərlik etdiyi Kürdüstan Demokratik Partiyası (KDP) arasında aparılan danışıqlardan sonra Ərbildə yaradılıb, lakin 1991-ci il Körfəzinin sonundakı kürd üsyanına qədər faktiki olaraq Səddam Hüseyn tərəfindən idarə edilib. Müharibə . 1990-cı illərin ortalarında iki əsas kürd fraksiya, Kürdüstan Demokratik Partiyası və Kürdüstan Vətənpərvər İttifaqı (KYİ) arasında döyüşlər başlayanda qanunverici orqan effektiv fəaliyyətini dayandırdı. Şəhər 1996-cı ildə Səddam Hüseyn hökumətinin köməyi ilə KDP tərəfindən ələ keçirilib. KYİ daha sonra Süleymaniyyə şəhərində alternativ kürd hökuməti qurdu. KDP iddia edib ki, 1996-cı ilin martında KYİ İrandan KDP ilə mübarizə aparmaq üçün kömək istəyib. Bunu İraq torpağına xarici hücum kimi qiymətləndirən KDP Səddam Hüseyndən kömək istədi.
1997-ci ildə kürd partiyaları arasında sülh sazişi imzalandıqdan sonra Ərbildəki Kürd Parlamenti yenidən toplandı, lakin real gücə malik olmadı. Ərbildəki kürd hökuməti muxtariyyətin yalnız qərb və şimal hissələrinə nəzarət edirdi. 2003-cü ildə İraqın işğalı zamanı Birləşmiş Ştatların xüsusi təyinatlı qüvvələrinin qərargahı Ərbilin yaxınlığında yerləşirdi. Şəhər 10 aprel 2003-cü ildə Bəəs rejiminin süqutundan sonra bayram nümayişlərinə səhnə oldu.
ABŞ-nin İraqı işğalı zamanı Ərbilə ara-sıra hücumlar olub. 1 fevral 2004-cü ildə Qurban bayramı şənliklərində törədilən paralel bombalı hücumlarda 109 nəfər həlak olub. Məsuliyyəti Ənsar əl-Sünnə qruplaşması öz üzərinə götürüb. 4 may 2005-ci ildə kamikadze hücumu nəticəsində 60 mülki şəxs həlak olmuş, daha 150 nəfər yaralanmışdır.
2005-ci ildə açılıb.
2015-ci ildə Şərqin Assur Kilsəsi öz iqamətgahını Çikaqodan Ərbilə köçürüb.
2021-ci ilin fevral ayında şəhərə bir sıra raketlər düşmüş, 2 nəfər həlak olmuş, 8 nəfər yaralanmışdır.
İqlim
Ərbil yayı isti keçən Aralıq dənizi iqliminə malikdir ( Csa). Uzun, həddindən artıq isti yayı və mülayim qışı ilə səciyyələnir. Yay ayları son dərəcə quraqdır, iyun-sentyabr ayları arasında yağıntı azdır və ya heç yoxdur. Qışlar adətən rütubətli və yağıntılı olur, yanvar ən yağıntılı aydır.
| Ərbilin iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Maksimum orta, °C | 12,4 | 14,2 | 18,1 | 24 | 31,5 | 38,1 | 42 | 41,9 | 37,9 | 30,7 | 21,2 | 14,4 | 27,2 |
| Orta temperatur, °C | 7,4 | 8,9 | 12,4 | 17,5 | 24,1 | 29,7 | 33,4 | 33,1 | 29 | 22,6 | 15 | 9,1 | 20,2 |
| Minimum orta, °C | 2,4 | 3,6 | 6,7 | 11,1 | 16,7 | 21,4 | 24,9 | 24,4 | 20,1 | 14,5 | 8,9 | 3,9 | 13,2 |
| Yağıntı norması, mm | 111 | 97 | 89 | 69 | 26 | 0 | 0 | 0 | 0 | 12 | 56 | 80 | 540 |
| Mənbə: Climate-Data.org,My Forecast for records, humidity, snow and precipitation days | |||||||||||||
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-31.
- http://www.citypopulation.de/Iraq-Cities.html.
- "Sətri xəbərlər". Diplomat (az.). 152 (4). 6–12 fevral 2012. səh. 3.
- "Ermənistan Ərbildə konsulluq açır". 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-06.
- The Major Cities and Agglomerations of the World (CityPopulation.de) :Overview : Iraq 2017-08-22 at the Wayback Machine
- "Interview with Nihad Salim Qoja: "Iranian hegemony in Iraq is very strong" - Qantara.de". Qantara.de - Dialogue with the Islamic World (ingilis). 2022-09-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-18.
- Al-Nahr, Naseer. "Twin Bombings Kill 56 in Irbil". Arabnews.com. 2 February 2004. 3 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2015.
- Jaff, Warzer; Oppel Jr., Richard A. "60 Kurds Killed by Suicide Bomb in Northern Iraq". The New York Times. 5 may 2005. İstifadə tarixi: 11 May 2015.
- "Climate: Arbil – Climate graph, Temperature graph, Climate table". Climate-Data.org. 10 November 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2013.
- "Irbil, Iraq Climate". My Forecast. 4 October 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 14 July 2013.
Xarici keçidlər
- YouTube-da bax : TRT1-də "Sınırlar arasında" verilişində -Ərbil
 | Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | İraq ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erbil ve ya Hevler Iraqda Kurdustan Regional Hokumetinin terkibinde seher Dunyada en qedim seherlerden biri oldugu iddia olunur Erbilھەولێر Hewler36 11 28 sm e 44 00 34 s u Olke IraqTarixi ve cografiyasiSahesi 12 000 km Merkezin hundurluyu 420 1 mEhalisiEhalisi 861 158 nefer 2021 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 964 66Poct indeksi 44001Erbil Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiSeher sumerler terefinden salinmisdir Erbil tarixinin qedim daimi yasayis seherlerinden biridir teklif edilmisdir Ur olan Neo Qedim hokmdari Amar Sin ikinci il Urbilum isden 1975 BC etrafinda Erbil 2000 etrafinda M O 608 BC qeder bir Asur seheri idi ve fars yunan Parfiya Roma ve Sasani hakimiyyeti altinda bir Assyria vilayetinin bir hissesi qalmisdir Bu fars idare Assyria paytaxti idi Minilliyin den sonra orta imperiyasi altinda Cyaxares yeqin Nineveh ile ele Fars imperatoru Cyrus da onlarin yardim ucun bir mukafat olaraq Arbela ve Kerkuk ilde Sagarthians qedim Iran qebilenin insanlari bir sira hell ola biler 547 BC boyuk isgal Assyria ve paytaxti kimi Arbela Yasli fars A8ura Assyria adli bir Achaemenid satrapy yaradilmisdir Makedoniyali Isgender M O 331 Iranli Darius III meglub olan Gaugamela Savasi yer texminen 100 kilometr 62 mil Erbil qerb etmisdir Doyus sonra Darius sehere qacmaga muveffeq ve bir qeder qeyri deqiq qarsidurma bezen Arbela Savasi kimi taninir Erbil olan Sasaniler altinda Roma ve Iran arasinda mubahiseli regionda hissesi olmusdur Adiabene qedim Suryani Britaniya Ḥadyab ucun yunan formasi Erbil onun merkezi idi ve seher Kralligi Yehudilik ucun kral ailesinin donusum ucun yehudi Orta Dogu tarixi melumdur Onun ehali sonra zamani konvertasiya birinci ve Pkidha 104 AD etrafinda enenevi ilk yepiskopu cevrilir ile Christianty ucun esrin ikinci Arbela ilde Ḥadyab olan metropolitanate Orta esrlerde merhum qeder serq Suryani xristianligin merkezi oldu 1987 ci ilde aparilmis siyahiya almaya esasen seherde 485 968 nefer ehali yasayir Erbil seheri 7 ayrilir Qala Saray Topxana ve Tekkiye bolumlerinden ibaretdir Tecil Islam Tecil Yehud Ereb Mehellesi Tayrava Seydava ve Xanagah Seydava ve Tayrava kvartallari kurd bolgeleri olub muvafiq olaraq 1947 ve 1957 ci illerde salinmislar Kurdler hemcinin Xanagah kvartalinda ehalinin ekseriyyetini teskil edirler Muasir tarixi Erbil dageteyi duzenlikde yerlesir lakin Iraq Kurdustaninin sakinleri qedim zamanlardan beri kurdlerin enenevi meskeni olan dagliq ve qayaliq erazilerde yasayirlar 1900 cu ilde Erbil seherini gosteren aciqca Orta esrlerde Erbil Bagdad ve Mosul arasindaki marsrutda boyuk bir ticaret merkezine cevrildi ve bu rolu bu gun de xarici dunya ile muhum yol elaqelerine malik olmaqla oynayir Erbilin Esas Meydani Erbilde de Suriyada davam eden munaqiseler sebebinden coxsayli qacqin meskunlasmisdir 2020 ci ilde Erbil metropoliten bolgesinde 2003 cu ilden beri 450 000 qacqinin meskunlasdigi ve bir coxunun qalacagi texmin edilirdi Kurdustan Muxtar Bolgesinin parlamenti 1970 ci ilde Iraq hokumeti ile Mustafa Berzaninin rehberlik etdiyi Kurdustan Demokratik Partiyasi KDP arasinda aparilan danisiqlardan sonra Erbilde yaradilib lakin 1991 ci il Korfezinin sonundaki kurd usyanina qeder faktiki olaraq Seddam Huseyn terefinden idare edilib Muharibe 1990 ci illerin ortalarinda iki esas kurd fraksiya Kurdustan Demokratik Partiyasi ve Kurdustan Vetenperver Ittifaqi KYI arasinda doyusler baslayanda qanunverici orqan effektiv fealiyyetini dayandirdi Seher 1996 ci ilde Seddam Huseyn hokumetinin komeyi ile KDP terefinden ele kecirilib KYI daha sonra Suleymaniyye seherinde alternativ kurd hokumeti qurdu KDP iddia edib ki 1996 ci ilin martinda KYI Irandan KDP ile mubarize aparmaq ucun komek isteyib Bunu Iraq torpagina xarici hucum kimi qiymetlendiren KDP Seddam Huseynden komek istedi 1997 ci ilde kurd partiyalari arasinda sulh sazisi imzalandiqdan sonra Erbildeki Kurd Parlamenti yeniden toplandi lakin real guce malik olmadi Erbildeki kurd hokumeti muxtariyyetin yalniz qerb ve simal hisselerine nezaret edirdi 2003 cu ilde Iraqin isgali zamani Birlesmis Statlarin xususi teyinatli quvvelerinin qerargahi Erbilin yaxinliginda yerlesirdi Seher 10 aprel 2003 cu ilde Bees rejiminin suqutundan sonra bayram numayislerine sehne oldu Erbil Saat Qullesi ABS nin Iraqi isgali zamani Erbile ara sira hucumlar olub 1 fevral 2004 cu ilde Qurban bayrami senliklerinde toredilen paralel bombali hucumlarda 109 nefer helak olub Mesuliyyeti Ensar el Sunne qruplasmasi oz uzerine goturub 4 may 2005 ci ilde kamikadze hucumu neticesinde 60 mulki sexs helak olmus daha 150 nefer yaralanmisdir 2005 ci ilde acilib 2015 ci ilde Serqin Assur Kilsesi oz iqametgahini Cikaqodan Erbile kocurub 2021 ci ilin fevral ayinda sehere bir sira raketler dusmus 2 nefer helak olmus 8 nefer yaralanmisdir IqlimErbil yayi isti kecen Araliq denizi iqlimine malikdir Csa Uzun heddinden artiq isti yayi ve mulayim qisi ile seciyyelenir Yay aylari son derece quraqdir iyun sentyabr aylari arasinda yaginti azdir ve ya hec yoxdur Qislar adeten rutubetli ve yagintili olur yanvar en yagintili aydir Erbilin iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMaksimum orta C 12 4 14 2 18 1 24 31 5 38 1 42 41 9 37 9 30 7 21 2 14 4 27 2Orta temperatur C 7 4 8 9 12 4 17 5 24 1 29 7 33 4 33 1 29 22 6 15 9 1 20 2Minimum orta C 2 4 3 6 6 7 11 1 16 7 21 4 24 9 24 4 20 1 14 5 8 9 3 9 13 2Yaginti normasi mm 111 97 89 69 26 0 0 0 0 12 56 80 540Menbe Climate Data org My Forecastfor records humidity snow and precipitation daysIstinadlar Arxivlenmis suret 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 31 http www citypopulation de Iraq Cities html Setri xeberler Diplomat az 152 4 6 12 fevral 2012 seh 3 Ermenistan Erbilde konsulluq acir 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 06 The Major Cities and Agglomerations of the World CityPopulation de Overview Iraq 2017 08 22 at the Wayback Machine Interview with Nihad Salim Qoja Iranian hegemony in Iraq is very strong Qantara de Qantara de Dialogue with the Islamic World ingilis 2022 09 12 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 18 Al Nahr Naseer Twin Bombings Kill 56 in Irbil Arabnews com 2 February 2004 3 March 2016 tarixinde Istifade tarixi 11 may 2015 Jaff Warzer Oppel Jr Richard A 60 Kurds Killed by Suicide Bomb in Northern Iraq The New York Times 5 may 2005 Istifade tarixi 11 May 2015 Climate Arbil Climate graph Temperature graph Climate table Climate Data org 10 November 2013 tarixinde Istifade tarixi 13 August 2013 Irbil Iraq Climate My Forecast 4 October 2013 tarixinde Istifade tarixi 14 July 2013 Xarici kecidlerYouTube da bax TRT1 de Sinirlar arasinda verilisinde Erbil Seher ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Iraq ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin