Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlixan Qadoeviç Qantəmir (9 may 1886, Diqora rayonu – 16 aprel 1963, Münxen, Bavariya, Qərbi Almaniya) — Qafqaz Dağlılarının İttifaq Şurasının üzvü, Şimali Qafqaz Dağlı Xalqları İttifaqı Respublikasının Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində diplomatik nümayəndəsi, Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının xarici işlər nazirinin müavini, Zaqafqaziya Seyminin və Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası üzvü, Ümumrusiya Müəssislər Məclisinin üzvü.
| Əlixan Qantəmir | |
|---|---|
 | |
  | |
| 23 sentyabr 1919 – 1 noyabr 1919 | |
| |
| Oktyabr 1918 – 1919 | |
| 4 may 1918 – 26 may 1918 | |
| Nazir | Akaki Çxenkeli |
| 23 fevral 1918 – 26 may 1918 | |
| Fraksiya | Müsəlman fraksiyası |
| Qrup | Müsəlman Sosialist Bloku |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu |
| 5 yanvar 1918 – 6 yanvar 1918 | |
| Seçki dairəsi | |
| Seçki siyahısı | Müsəlman Sosialist Blokunun 12 nömrəli siyahısı |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 9 may 1886 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 16 aprel 1963 (76 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əlixan Qantəmir 1886-cı ildə Diqorada müsəlman osetin ailəsində doğulmuşdur. Peterburq Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmişdir.
Aprel işğalından sonra tutulsa da, əvvəlcə Gürcüstana, daha sonra isə Türkiyəyə (1921) qaçdı.
1938-ci ildə Sovet səfirliyinin təzyiqi ilə Türkiyə vətəndaşlığından çıxarılaraq ölkədən qovulmuş və Almaniya köçmüşdür.
1963-cü ildə Münhendə vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.
Siyasi faəliyyəti
Fevral inqilabından sonra Qarsda yerli hökumət qurulmuş, sırayla erməni, türk, yunan bir həftəlik Qars şəhərinin valisi olurdu. Türklər adından vali Əlixan Qantəmir seçilmişdir. Bu dövrdə Qarsda Bakı İslam Xeyriyyə Cəmiyyəti vəkili kimi fəaliyyət göstərmişdir.
1917-ci ildə Zaqafqaziya Komissarlığının Qars vilayətindəki komissarı olmuşdur.
Ümumrusiya Müəssislər Məclisinə seçkilərə Müsəlman Sosialist Blokunun 12 saylı siyahısı üzrə qatılan Əlixan Qantəmir siyahıda İbrahim bəy Heydərovdan sonra ikinci sırada idi. Siyahının 159 770 (6.51%) səs almasıyla siyahıdakı ilk 3 nəfər: İbrahim bəy Heydərov, Əlixan Qantəmir və Aslan bəy Səfikürdski Ümumrusiya Müəssislər Məclisinin üzvü seçildilər.
Xalq tərəfindən dəstəklənərək 23 fevral 1918-ci ildə yeni yaradılan Zaqafqaziya Seyminə millət vəkili olaraq seçilmiş, Seymdə Müsəlman fraksiyasına daxil olmuşdur. O, 1918-ci ilin martında dağlı xalqların Zaqafqaziya Seymi ilə danışıq aparmaq üçün Tiflisə göndərdiyi nümayəndə heyətinin üzvü olmuş, dağlı nümayəndə heyətinin tərkibində Trabzon və Batum konfranslarında iştirak etmişdir. 27 may 1918-ci ildə qurulan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasına üzv seçilsə də, o Şimali Qafqazda fəaliyyət göstərmişdir.
4 may 1918-ci il tarixli Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasının iclasında Əlixan Qantəmir xarici işlər nazirinin müavini vəzifəsinə təyinat aldı.
1919-cu ildə Qafqaz Konfransı qatılmış və Denikinə qarşı mövqedə dayanaraq çıxış etmişdir.
4 sentyabr 1919-cu ildə Tiflisdə əsası qoyulan Qafqaz Dağlılarının İttifaq Şurasının (mühacir Dağlı Parlamenti) ilk iclasına sədrlik etmişdir. 23 sentyabr 1919-cu ildə İttifaq Şurasının üzvü seçilmişdir. 1 noyabr tarixində
19 oktyabr 1919-cu ildə Dağlı hökuməti üzvləri və Qorxmazov tərəfindən oan üzvlərdən ibarət Dağıstan Müdafiə Şurasının sədr müavini seçilmişdir. 24 oktyabr 1919-cu il tarixli 6-cı iclasa da sədrlik etmişdir.
Diplomatik fəaliyyəti
1918-ci il mayın 11-də Şimali Qafqaz Dağlı Xalqları İttifaqı Respublikası yaradılması haqqında bəyannamə elan edildikdən sonra, Osmanlı dövləti ilə yanaşı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti də ona hərtərəfli yardım göstərdi. Azərbaycan Hökuməti Dağlı hökuməti ilə sıx siyasi, iqtisadi və hərbi əməkdaşlıq xətti yeridir, eyni zamanda, hər iki respublika sərhədlərinin dəqiqləşdirilməsini zəruri sayırdı. Azərbaycan tərəfı bu məqsədlə müştərək komissiya yaradılmasının təklif etmişdi.Dağlı Respublikası ilə Azərbaycan arasında normal əlaqələrin qurulmasında Əlixan Qantəmir mühüm rol oynadı. 1918-ci ilin oktyabrında Dağlı Respublikası hökumətinin Azərbaycanda diplomatik nümayəndəsi təyin olunan Əlixan Qantəmir Dağlı Respublikası ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti arasında iqtisadi, maliyyə və digər sahələr üzrə müqavilə və sazişlər bağlanmasında iştirak etmişdir.
Dağlılar Respublikası 1919-cu il mayın sonunda Denikin ordusu tərəfindən işğal olunduqdan sonra da Əlixan Qantəmir öz hökumətinin nümayəndəsi kimi fəaliyyətini davam etdirmiş, Cənubi Qafqaz respublikalarının 1919-cu ilin may və iyununda maliyyə-iqtisadi, hərbi-siyasi məsələlər üzrə Tiflisdə keçirdikləri konfransda onu təmsil etmişdir.
Mühacir fəaliyyəti
1924–1927-ci illərdə İstanbulda Qafqaz Konfederasiyası Komitəsinin lideri olmuşdur. 1926-cı ildə Prometey təşkilatına üzv olmuşdur.
1941-ci ilin payızından Almaniya Şərq Nazirliyinin Şimali Qafqaz Hərbi Əsirləri İşləri üzrə Komissiyanın üzvü, 1942–1943-cü illərdə Berlində Şimali Qafqaz Milli Komitəsinin üzvü, 1943–1945-ci illərdə Şimali Qafqaz rabitə qərargahının üzvü idi.
1930-cu illərdə Almaniyada Şimali Qafqaz Milli Partiyasını təsis edərək bu partiyaya rəhbərlik etmişdir.
İkinci Dünya müharibəsi
İkinci Dünya müharibəsinin ilk illərindən hərbi əsirlər və mülki əhali də daxil olmaqla könüllü dəstələr yaradılmağa başladı. Müharibənin ilk aylarında həmin könüllülərdən, əsasən, arxa cəbhədə sürücü, atsaxlayan, mətbəx işçisi və müxtəlif sahələrdə istifadə edirdilər. Döyüş bölgələrində isə onlar patronlar daşıyır, rabitə və minatəmizləmə işlərində çalışırdılar. İlkin fəaliyyət dövründə alman hərbi hissələrindəki belə könüllüləri "xivi" (Almancanın qısaldılmış forması "Nilvswillige" — könüllü köməkçilər, daha dəqiqi – "köməyə hazır olanlar") adlandırırdılar və müharibənin sonunadək onları belə də çağırdılar. Xivilərin hüququ artdıqca onlar legionerlər olaraq qəbul edilməyə başladı.
Türk-tatar əsirlərindən milli legionlar yaratmaq fikrini iki türk generalının xüsusi rolu olmuşdu və 1941-ci ilin oktyabrında bu planın müsbət həyata keçirilməsində cəhdlər göstərmişdilər. Həmin generallardan biri tanınmış hərbçi Nuru Paşa, digəri isə general Hüsnü Əmir Ərkilət idi. Almanlar hərbi əsirlərlə iş aparmaq məqsədilə ayrı-ayrı xalqların mühacirətdəki liderləri ilə də əlaqələr qururdular. Bundan ötrü Şərq Nazirliyi tərkibində müvafiq komissiyalar yaradılırdı. Komissiyaların məqsədi əsirlərin siyahılarını tutmaq, onları gələcək günlər üçün işlərə hazırlamaq idi. Bununla əlaqədar, almanlar hələ ötən illərdən Almaniyada fəaliyyət göstərmiş mühacir liderlərə xüsusi önəm verirdilər. İdil-Ural türklərindən olan Əhməd Teymur xatırlayırdı:
 | Məsələn, İdil-Ural işini mən, (sonralar Əbdürrəhman Şəfi Almaz) yürüdürdüm, Azərbaycan işinə Mehmet bəy (Məhəmməd Əmin Rəsulzadə), Şimali Qafqaz işinə Əli xan Qantəmir və dostları baxırdı. Türküstanlı əsirlərlə ilgilənmək üzrə komisyona alınan Vəli Qəyyum xan isə Mustafa Çokay gəldikdən sonra onun müavini olaraq çalışmalarını davam etdirdi. Bundan başqa, komisyonda gürcü və erməni işlərini yürüdən üzvlər də vardı... Komisyon üzvləri arasında səmimi bir qardaşlıq və dostluq havası hökm sürürdü. Hər kəs bu savaşa millətləri qurtuluşa götürəcək böyük bir savaş olaraq baxırdı.' |  |
1941-ci ilin avqustundan fəaliyyətə keçən komissiya düşərgələrdəki əsirlərlə görüşməyə başladı. İdil-Ural komissiyasına (buraya tatarlar, başqırdlar, çuvaşlar və fin xalqlarının nümayəndələri daxil idi) Əhməd Teymur, Türküstan komissiyasına özbək Vəli Qəyyumxan, Şimali Qafqaz komissiyasına Əli xan Qantəmir, Azərbaycan komissiyasına isə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə daxil idi.
1942-ci ilin aprelində Fridrix Vemer fon Şulenburq Fransa, İtaliya, Balkanlar, Türkiyə və İsveçrədə yaşayan mühacirləri Berlinə dəvət etdi. Həmin ilin aprelin sonu və mayın əvvəllərində Berlinin məşhur "Adlon" mehmanxanasında bir toplantı keçirildi. Toplantıda aşağıdakı şəxslər iştirak edirdi: "Azərbaycanlı — Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Xəlil Xasməmmədov və fuad Əmircan; şimali qafqasiyalı — Səid Şamil, Heydər Bammat və Əli xan Qantəmir; gürcülərdən — Spiridion və Leo Kereselidze, Daşa Vaçanadze, Zurab Avaiaşvili v b.".
Ədəbi faəliyyət
1943–1945-ci illərdə Şimali Qafqaz Komitəsinin Berlində mərkəzi orqanı olan "Şimali Qafqaz" jurnalının redaktoru olmuşdur.
Qafqaz siyasi mühacirlərinin 1951-ci ilin avqustundan 1952-ci ilin dekabrınadək Münhendə türk, ingilis və rus dillərində nəşr etdirdikləri və vahid konfederatif Qafqaz dövləti yaratmaq ideyasını təbliğ edən Qafqazya jurnalının Əlixan Qantəmirin redaktorluğu ilə çıxan 1-ci sayındakı "Dava və qayəmiz" adlı baş məqaləsində yazırdı:
| | Müztərib Vətənimizin qurtuluşu ümidi ilə yaşayan biz qafqazlılar üçün yalnız müstəqil və birləşik Qafqaz fikrinə sədaqətimizi yenidən bəyan etməklə qalmayıb, bu həddə hansı yollarla çatmaq istədiyimizi, hansı millətlərarası qüvvələrə istinad etməyi düşündüyümüzü, Qafqazın öz istiqlalım istirdad etməsi və xüsusilə onu mühafizə edə bilməsi üçün özünə hansı dostları və müttəfiqləri tapa biləcəyini də ortaya qoymaq zamanı gəlmişdir. | |
1954-cü ildə Münhendə Sovet İttifaqını araşdıran İnstitutun nəşr etdiyi "Elmecele" jurnalına başçılıq etmişdir. Həmçinin bu institutda rus, ingilis, türk dillərindən dərs demişdir.
İstinadlar
- AXCE, II cild,, 2005. səh. 119
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-23.
- Ronald Qriqor Sani, 2019. səh. 177-178
- Tadeuş Svetoxovski, 2004. səh. 107
- Oliver Henri Radkey, 1989. səh. 129-131
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2016-01-31 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-23.
- Müsəlman fraksiyası və Milli Şura, 2006. səh. 48
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-24.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-24.
- Göyüşov, 2000
- "Arxivlənmiş surət". 2018-02-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-24.
- Дробязко С. И. Вторая Мировая война 1939–1945. Русская освободительная армия. Москва, АСТ, 1998, 45 с.
- İlkin Q. Nuru Paşa haqqında həqiqətlər. "Günay" qəzeti, Bakı, 1995, N51.
- Ahmet Temir. 60 yil Almaniya (1936-1996), Ankara, 1998, s.426.
- Yaqublu, Nəsiman. Azərbaycan legionerləri. Bakı: Çıraq. 2005. 336. (#accessdate_missing_url)
- Nehmet S. Azerbaycanli Kurmay minbasi. Turk yolu, İstanbul, 1955, N7.
Ədəbiyyat
- Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il (PDF). Bakı: Adiloğlu. 2006. səh. 216.
- Tadeuş Svetoxovski. Russian Azerbaijan, 1905–1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge University Press. 2004. 272. ISBN .
- Oliver Henri Radkey. Russia goes to the polls : the election to the all-Russian Constituent Assembly, 1917. Cornell University Press. 1989.
- Ronald Qriqor Sani. The Baku Commune, 1917–1918: Class and Nationality in the Russian Revolution. Princeton University Press. 2019. 448. ISBN .
- Altay Göyüşov. (PDF). Bakı. 2000. səh. 352.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 119. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elixan Qadoevic Qantemir 9 may 1886 Diqora rayonu 16 aprel 1963 Munxen Bavariya Qerbi Almaniya Qafqaz Daglilarinin Ittifaq Surasinin uzvu Simali Qafqaz Dagli Xalqlari Ittifaqi Respublikasinin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinde diplomatik numayendesi Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasinin xarici isler nazirinin muavini Zaqafqaziya Seyminin ve Zaqafqaziya Seyminin Muselman fraksiyasi uzvu Umumrusiya Muessisler Meclisinin uzvu Elixan QantemirQafqaz Daglilarinin Ittifaq Surasinin uzvu23 sentyabr 1919 1 noyabr 1919Daglilar Respublikasinin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ve Gurcustan Demokratik Respublikasindaki diplomatik numayendesiOktyabr 1918 1919Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasinin xarici isler nazirinin muavini4 may 1918 26 may 1918NazirAkaki CxenkeliZaqafqaziya Seyminin uzvu23 fevral 1918 26 may 1918FraksiyaMuselman fraksiyasiQrupMuselman Sosialist BlokuEvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olunduUmumrusiya Muessisler Meclisinin uzvu5 yanvar 1918 6 yanvar 1918Secki dairesiSecki siyahisiMuselman Sosialist Blokunun 12 nomreli siyahisiEvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olundu Sexsi melumatlarDogum tarixi 9 may 1886 1886 05 09 Dogum yeri Diqora rayonuVefat tarixi 16 aprel 1963 1963 04 16 76 yasinda Vefat yeri Munxen Bavariya Qerbi AlmaniyaPartiya Muselman Sosialist BlokuTehsili Sankt Peterburq Dovlet UniversitetiFealiyyeti siyasetci diplomat Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiElixan Qantemir ve qardasi Abbasbey Elixan Qantemir 1886 ci ilde Diqorada muselman osetin ailesinde dogulmusdur Peterburq Universitetinin huquq fakultesini bitirmisdir Aprel isgalindan sonra tutulsa da evvelce Gurcustana daha sonra ise Turkiyeye 1921 qacdi 1938 ci ilde Sovet sefirliyinin tezyiqi ile Turkiye vetendasligindan cixarilaraq olkeden qovulmus ve Almaniya kocmusdur 1963 cu ilde Munhende vefat etmis ve orada defn olunmusdur Siyasi faeliyyetiFevral inqilabindan sonra Qarsda yerli hokumet qurulmus sirayla ermeni turk yunan bir heftelik Qars seherinin valisi olurdu Turkler adindan vali Elixan Qantemir secilmisdir Bu dovrde Qarsda Baki Islam Xeyriyye Cemiyyeti vekili kimi fealiyyet gostermisdir 1917 ci ilde Zaqafqaziya Komissarliginin Qars vilayetindeki komissari olmusdur Umumrusiya Muessisler Meclisine seckilere Muselman Sosialist Blokunun 12 sayli siyahisi uzre qatilan Elixan Qantemir siyahida Ibrahim bey Heyderovdan sonra ikinci sirada idi Siyahinin 159 770 6 51 ses almasiyla siyahidaki ilk 3 nefer Ibrahim bey Heyderov Elixan Qantemir ve Aslan bey Sefikurdski Umumrusiya Muessisler Meclisinin uzvu secildiler Xalq terefinden desteklenerek 23 fevral 1918 ci ilde yeni yaradilan Zaqafqaziya Seymine millet vekili olaraq secilmis Seymde Muselman fraksiyasina daxil olmusdur O 1918 ci ilin martinda dagli xalqlarin Zaqafqaziya Seymi ile danisiq aparmaq ucun Tiflise gonderdiyi numayende heyetinin uzvu olmus dagli numayende heyetinin terkibinde Trabzon ve Batum konfranslarinda istirak etmisdir 27 may 1918 ci ilde qurulan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasina uzv secilse de o Simali Qafqazda fealiyyet gostermisdir 4 may 1918 ci il tarixli Zaqafqaziya Seyminin Muselman fraksiyasinin iclasinda Elixan Qantemir xarici isler nazirinin muavini vezifesine teyinat aldi 1919 cu ilde Qafqaz Konfransi qatilmis ve Denikine qarsi movqede dayanaraq cixis etmisdir 4 sentyabr 1919 cu ilde Tiflisde esasi qoyulan Qafqaz Daglilarinin Ittifaq Surasinin muhacir Dagli Parlamenti ilk iclasina sedrlik etmisdir 23 sentyabr 1919 cu ilde Ittifaq Surasinin uzvu secilmisdir 1 noyabr tarixinde 19 oktyabr 1919 cu ilde Dagli hokumeti uzvleri ve Qorxmazov terefinden oan uzvlerden ibaret Dagistan Mudafie Surasinin sedr muavini secilmisdir 24 oktyabr 1919 cu il tarixli 6 ci iclasa da sedrlik etmisdir Diplomatik fealiyyeti1918 ci il mayin 11 de Simali Qafqaz Dagli Xalqlari Ittifaqi Respublikasi yaradilmasi haqqinda beyanname elan edildikden sonra Osmanli dovleti ile yanasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti de ona herterefli yardim gosterdi Azerbaycan Hokumeti Dagli hokumeti ile six siyasi iqtisadi ve herbi emekdasliq xetti yeridir eyni zamanda her iki respublika serhedlerinin deqiqlesdirilmesini zeruri sayirdi Azerbaycan terefi bu meqsedle musterek komissiya yaradilmasinin teklif etmisdi Dagli Respublikasi ile Azerbaycan arasinda normal elaqelerin qurulmasinda Elixan Qantemir muhum rol oynadi 1918 ci ilin oktyabrinda Dagli Respublikasi hokumetinin Azerbaycanda diplomatik numayendesi teyin olunan Elixan Qantemir Dagli Respublikasi ile Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti arasinda iqtisadi maliyye ve diger saheler uzre muqavile ve sazisler baglanmasinda istirak etmisdir Daglilar Respublikasi 1919 cu il mayin sonunda Denikin ordusu terefinden isgal olunduqdan sonra da Elixan Qantemir oz hokumetinin numayendesi kimi fealiyyetini davam etdirmis Cenubi Qafqaz respublikalarinin 1919 cu ilin may ve iyununda maliyye iqtisadi herbi siyasi meseleler uzre Tiflisde kecirdikleri konfransda onu temsil etmisdir Muhacir fealiyyeti1924 1927 ci illerde Istanbulda Qafqaz Konfederasiyasi Komitesinin lideri olmusdur 1926 ci ilde Prometey teskilatina uzv olmusdur 1941 ci ilin payizindan Almaniya Serq Nazirliyinin Simali Qafqaz Herbi Esirleri Isleri uzre Komissiyanin uzvu 1942 1943 cu illerde Berlinde Simali Qafqaz Milli Komitesinin uzvu 1943 1945 ci illerde Simali Qafqaz rabite qerargahinin uzvu idi 1930 cu illerde Almaniyada Simali Qafqaz Milli Partiyasini tesis ederek bu partiyaya rehberlik etmisdir Ikinci Dunya muharibesi Ikinci Dunya muharibesinin ilk illerinden herbi esirler ve mulki ehali de daxil olmaqla konullu desteler yaradilmaga basladi Muharibenin ilk aylarinda hemin konullulerden esasen arxa cebhede surucu atsaxlayan metbex iscisi ve muxtelif sahelerde istifade edirdiler Doyus bolgelerinde ise onlar patronlar dasiyir rabite ve minatemizleme islerinde calisirdilar Ilkin fealiyyet dovrunde alman herbi hisselerindeki bele konulluleri xivi Almancanin qisaldilmis formasi Nilvswillige konullu komekciler daha deqiqi komeye hazir olanlar adlandirirdilar ve muharibenin sonunadek onlari bele de cagirdilar Xivilerin huququ artdiqca onlar legionerler olaraq qebul edilmeye basladi Turk tatar esirlerinden milli legionlar yaratmaq fikrini iki turk generalinin xususi rolu olmusdu ve 1941 ci ilin oktyabrinda bu planin musbet heyata kecirilmesinde cehdler gostermisdiler Hemin generallardan biri taninmis herbci Nuru Pasa digeri ise general Husnu Emir Erkilet idi Almanlar herbi esirlerle is aparmaq meqsedile ayri ayri xalqlarin muhaciretdeki liderleri ile de elaqeler qururdular Bundan otru Serq Nazirliyi terkibinde muvafiq komissiyalar yaradilirdi Komissiyalarin meqsedi esirlerin siyahilarini tutmaq onlari gelecek gunler ucun islere hazirlamaq idi Bununla elaqedar almanlar hele oten illerden Almaniyada fealiyyet gostermis muhacir liderlere xususi onem verirdiler Idil Ural turklerinden olan Ehmed Teymur xatirlayirdi Meselen Idil Ural isini men sonralar Ebdurrehman Sefi Almaz yurudurdum Azerbaycan isine Mehmet bey Mehemmed Emin Resulzade Simali Qafqaz isine Eli xan Qantemir ve dostlari baxirdi Turkustanli esirlerle ilgilenmek uzre komisyona alinan Veli Qeyyum xan ise Mustafa Cokay geldikden sonra onun muavini olaraq calismalarini davam etdirdi Bundan basqa komisyonda gurcu ve ermeni islerini yuruden uzvler de vardi Komisyon uzvleri arasinda semimi bir qardasliq ve dostluq havasi hokm sururdu Her kes bu savasa milletleri qurtulusa goturecek boyuk bir savas olaraq baxirdi 1941 ci ilin avqustundan fealiyyete kecen komissiya dusergelerdeki esirlerle gorusmeye basladi Idil Ural komissiyasina buraya tatarlar basqirdlar cuvaslar ve fin xalqlarinin numayendeleri daxil idi Ehmed Teymur Turkustan komissiyasina ozbek Veli Qeyyumxan Simali Qafqaz komissiyasina Eli xan Qantemir Azerbaycan komissiyasina ise Mehemmed Emin Resulzade daxil idi 1942 ci ilin aprelinde Fridrix Vemer fon Sulenburq Fransa Italiya Balkanlar Turkiye ve Isvecrede yasayan muhacirleri Berline devet etdi Hemin ilin aprelin sonu ve mayin evvellerinde Berlinin meshur Adlon mehmanxanasinda bir toplanti kecirildi Toplantida asagidaki sexsler istirak edirdi Azerbaycanli Mehemmed Emin Resulzade Xelil Xasmemmedov ve fuad Emircan simali qafqasiyali Seid Samil Heyder Bammat ve Eli xan Qantemir gurculerden Spiridion ve Leo Kereselidze Dasa Vacanadze Zurab Avaiasvili v b Edebi faeliyyet 1943 1945 ci illerde Simali Qafqaz Komitesinin Berlinde merkezi orqani olan Simali Qafqaz jurnalinin redaktoru olmusdur Qafqaz siyasi muhacirlerinin 1951 ci ilin avqustundan 1952 ci ilin dekabrinadek Munhende turk ingilis ve rus dillerinde nesr etdirdikleri ve vahid konfederatif Qafqaz dovleti yaratmaq ideyasini teblig eden Qafqazya jurnalinin Elixan Qantemirin redaktorlugu ile cixan 1 ci sayindaki Dava ve qayemiz adli bas meqalesinde yazirdi Muzterib Vetenimizin qurtulusu umidi ile yasayan biz qafqazlilar ucun yalniz musteqil ve birlesik Qafqaz fikrine sedaqetimizi yeniden beyan etmekle qalmayib bu hedde hansi yollarla catmaq istediyimizi hansi milletlerarasi quvvelere istinad etmeyi dusunduyumuzu Qafqazin oz istiqlalim istirdad etmesi ve xususile onu muhafize ede bilmesi ucun ozune hansi dostlari ve muttefiqleri tapa bileceyini de ortaya qoymaq zamani gelmisdir 1954 cu ilde Munhende Sovet Ittifaqini arasdiran Institutun nesr etdiyi Elmecele jurnalina basciliq etmisdir Hemcinin bu institutda rus ingilis turk dillerinden ders demisdir IstinadlarAXCE II cild 2005 seh 119 Arxivlenmis suret 2021 08 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 23 Ronald Qriqor Sani 2019 seh 177 178 Tadeus Svetoxovski 2004 seh 107 Oliver Henri Radkey 1989 seh 129 131 Arxivlenmis suret PDF 2016 01 31 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 08 23 Muselman fraksiyasi ve Milli Sura 2006 seh 48 Arxivlenmis suret 2021 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 24 Arxivlenmis suret 2021 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 24 Arxivlenmis suret 2021 08 02 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 24 Arxivlenmis suret 2021 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 24 Arxivlenmis suret 2021 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 24 Goyusov 2000 Arxivlenmis suret 2018 02 21 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 24 Drobyazko S I Vtoraya Mirovaya vojna 1939 1945 Russkaya osvoboditelnaya armiya Moskva AST 1998 45 s Ilkin Q Nuru Pasa haqqinda heqiqetler Gunay qezeti Baki 1995 N51 Ahmet Temir 60 yil Almaniya 1936 1996 Ankara 1998 s 426 Yaqublu Nesiman Azerbaycan legionerleri Baki Ciraq 2005 336 accessdate missing url Nehmet S Azerbaycanli Kurmay minbasi Turk yolu Istanbul 1955 N7 EdebiyyatZaqafqaziya Seyminin muselman fraksiyasi ve Azerbaycan Milli Surasi iclaslarinin protokollari 1918 ci il PDF Baki Adiloglu 2006 seh 216 Tadeus Svetoxovski Russian Azerbaijan 1905 1920 The Shaping of a National Identity in a Muslim Community Cambridge University Press 2004 272 ISBN 978 0 521 52245 8 Oliver Henri Radkey Russia goes to the polls the election to the all Russian Constituent Assembly 1917 Cornell University Press 1989 Ronald Qriqor Sani The Baku Commune 1917 1918 Class and Nationality in the Russian Revolution Princeton University Press 2019 448 ISBN 978 0 691 65703 5 Altay Goyusov PDF Baki 2000 seh 352 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 119 ISBN 9952 417 44 4