Şahzadə Mustafa (osman. شهزاده مصطفى, türk. Şahzade Mustafa; 1515 – 6 oktyabr 1553) — Qanuni Sultan Süleyman ilə xanımı Mahidövran Sultanın oğlu. Atası Süleymanın əmriylə edam edilmişdir. Şahzadə Mustafa sultan olmadan haqqında ən çox mərsiyə yazılan tək şahzadədir.
Şahzadə Mustafa | |
---|---|
شهزاده مصطفى | |
| |
1449 – 6 oktyabr 1553 | |
16 iyul 1542 – 1549 | |
Fevral 1534 – 16 iyul 1542 | |
Sonrakı | Şahzadə Mehmed |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | |
Doğum yeri | Manisa, Osmanlı imperiyası |
Vəfat tarixi | (38 yaşında) |
Vəfat yeri | Konya, Osmanlı imperiyası |
Vəfat səbəbi | edam |
Dəfn yeri | Şahzadə Mustafa türbəsi |
Fəaliyyəti | qubernator |
Atası | Sultan Süleyman Qanuni |
Anası | Mahidövran Sultan |
Uşaqları | Nərgisşah Sultan Şahzadə Orxan Şahzadə Mehmed Şahzadə Süleyman Şah Sultan |
Ailəsi | Osmanlı xanədanı |
Dini | İslam |
Hərbi xidmət | |
Mənsubiyyəti | Osmanlı imperiyası |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Manisa, Amasya və Konya sancaq bəyliklərində vəzifə almışdır. Atasına qarşı üsyan etdiyi üçün mühakimə olunmuşdur; gedən Osmanlı ordusunun Konyada yerləşdiyi vaxt padşahın otağında boğdurulmuşdur. Qətli dövlətə qarşı üsyan ilə bağlıdır, lakin dəlillər və şahidlər mövzusu mübahisəlidir. Bəzi tarixçilər Xürrəm Sultanın öz oğullarından birini taxta çıxarmaq üçün Şahzadə Mustafaya tələ qurduğunu və ölümünü hazırladığını iddia edir. Həmçinin, 2005-ci ildə Amasiya valiliyi miniatürlərdən ilhamlanaraq Şahzadə Mustafanın bal mum heykəlini hazırlatmışdır. Bu heykəldən dünyada ancaq Amasiyadakı Şahzadə Muzeyində var. Bəzi tarixçilər onun günahsız olduğunu müdafiə edir.
Həyatı
Şahzadə Mustafa, atasının Saruhan (Manisa) sancaq bəyliyi dövründə 6 avqust 1515-ci ildə Manisada doğulub. Anası Süleymanın ilk qadını olan Mahidövran Sultandır. İlk uşaqlıq illəri Manisa sarayında keçib. 1520-ci ildə babası Yavuz Sultan Səlimin ölümü ilə atası taxta çıxandan sonra anası ilə birlikdə Konstantinopola (indiki İstanbul) getdi. Ondan əvvəl doğulan qardaşları Mahmud və Murad öldükdən sonra sarayda böyük şahzadə olaraq diqqət göstərilərək böyüdü və yaxşı təhsil aldı. Cəmi 9 yaşı olanda Venesiya səfiri onun son dərəcə istedadlı olduğunu, böyük döyüşçü olacağını, yeniçərilər tərəfindən çox sevildiyini yazmışdı. Lakin Xürrəm Sultanın saraya gəlişi, padşaha oğlan övladları verməsi və anasının gözdən düşməsi mövqeyini sarsdı. Atası Sultan Süleymanın səfərinin ardından 1530-cu ildə qardaşları Şahzadə Mehmed və Şahzadə Səlimlə birlikdə möhtəşəm bir mərasimlə sünnət edilmişdir. 27 iyun 1530 tarixində başlayan mərasim 3 həftə boyunca davam etmişdir. Fevral 1534-cü ildə Saruhan sancaq bəyi sifətiylə Manisaya göndərildi. Anası Mahidövran Sultan da oğlu ilə birlikdə Saruhana getdi. Bu onu göstərirdi ki, o, əvvəlcə atasının taxtına ən güclü namizəd kimi görünürdü. Ancaq həm onu himayə edən ata tərəfdən nənəsi Həfsə Sultanın (19 mart 1534) ölümü, həm də yaxşı münasibət içində olduğu vəzir Məkbul İbrahim Paşanın (15 mart 1536) qətli geri plana düşməsinə və Xürrəm Sultandan olan qardaşlarının ön plana çıxmasına yol açdı.
Şahzadə Mustafa Manisada 8 illik idarəçiliyi dövründə xalqda xoş təəssürat yaratdı. Manisa Bozdağda, məscid, saray, türbə, çeşmələr tikdirdi. Burada olarkən onu görən venesiyalı Michele Membre şahzadənin hər cümə günü Manisadakı Sultaniyyə məscidinə alayla gedib oradakı insanlara xitab etdiyini yazar. Atasının səfərləri əsnasında olduğu bölgənin mühafizəçisi də təyin olunan Şahzadə Mustafa, Xürrəm Sultanın müdaxiləsi ilə paytaxta yaxın olan bu sancaqdan çıxarılaraq Amasiyaya göndərildi (16 iyun 1541). Manisada və Amasyada olarkən anası Mahidövran həmişə onun yanında olub. Səfir Bernardo Navageros 1553-cü ildə yazdığı hesabatda Mahidövranın onu qorumaq üçün göstərdiyi səylərdən bəhs edir və şahzadənin də anasına duyduğu sonsuz məhəbbətdən bəhs edər. Şahzadə Mustafa bu qərardan çox kədərləndi. Lakin onun yerinə Manisaya gələn Şahzadə Mehmedin qəfil ölümü (noyabr 1543) onun sultanlığa namizədliyinə ümid versə də, Xürrəm Sultanın digər oğlu Səlimin Manisaya göndərilməsi (1544) taxt üçün düşünülmədiyinin açıq-aşkar göstəricisi oldu. Onun atası ilə münasibətlərinin getdikcə pisləşməsi və bəzi cəhdləri edamına səbəb olacaq hadisələrin başlanğıcı oldu. Ordu və camaat tərəfindən sevilən Mustafanı Qanuni Sultan Süleymanın qətlə yetirməsi ilə bağlı Osmanlı mənbələrinin verdiyi məlumat başda Xürrəm Sultan və sədrəzəm Rüstəm Paşanın oynadığı bir saray intriqasına dayandırılmaqda olub hadisənin mahiyətini və əhali ilə süvarilərin şahzadənin ətrafında toplanmasının səbəblərini açıqlamaqdan uzaqdır.
İraqeyn və Korfu yürüşündə (1534, 1536, 1537) və Moldavia yürüşündə Anadolu keşikçisi, 9-cu yürüyüşdə (1541) İstanbul mühafizəçisi oldu.
Xürrəm Sultanın təsiri altında olan Sultan Qanuni Süleyman hələ Manisada olarkən ona qarşı soyuq davranmağa başlamışdır. Şahzadə Mustafa, İraqeyn yürüşündən qayıdan atasına məktub yazaraq İstanbula gələrək onunla görüşərək üzr istəməsini istəmiş, lakin bu tələbi qəbul edilməmişdir. Amasyaya getdikdən sonra da onun bu yoldakı müraciətlərinə və son (27 yanvar 1551) tarixli fəryadnaməsinə də müsbət cavab verilməmişdir. Atası ilə getdikcə pisləşən münasibətləri və etdiyi bəzi cəhdlər edamına səbəb olacaq hadisələrin başlanğıcını təşkil etmişdir. Vəzir-i əzəm İbrahim Paşanın onu İraqeyn yürüşünün mərhələləri haqqında məlumatlandırması və buna qarşılıq şahzadənin İbrahim Paşaya xitabən yazdığı məktub ikisi arasında münasibətlərin yaxşı olduğunu və Sultan Süleyman Qanuninin hərhalda yenə Xürrəm Sultanın təsiriylə narahat olduğunu ağla gətirir. Qanuninin böyük oğlu ilə bağlı şübhələrinin heç vaxt yox olmadığı anlaşılır.
Digər tərəfdən Xürrəm Sultanla iş birliyi edən Rüstəm Paşa da Mustafanı Səfəvi şahı I Təhmasiblə gizli əlaqə saxlayan xain vəziyyətinə salmaq üçün bəzi hiylələrə əl atdı. Şahzadənin möhürünü həkk etdirib görünüşdə onun ağzından yazılan bir məktubu Şah Təhmasibə göndərtmiş və şahın buna verdiyi cavabı da yolda ələ keçirərək Qanuniyə təqdim etmişdir. Bir Venesiya mənbəsinə görə də, Şahzadə Mustafaya atası adına zəhərli hilət göndərmək surətiylə sui-qəsd də belə cəhd edilmişdir.
Mustafa da taxt keçmə haqqını itirməmək üçün bəzi cəhdlər etməkdən geri qalmamışdır. Şəxsiyyəti və istedadı xalq və ordu arasında ona böyük rəğbət doğurmuş, tərəfdarlarını artırmışdır. Şairdi və ətrafına bir çox şair və alim toplamışdır. Təvazökar və səxavətli idi, ətrafındakılarla yaxşı davranır və bol ianələr verirdi. Ən əsası isə, akçenin getdikcə dəyərdən düşməsi və həyat bahalaşması səbəbindən çətinliyə düşən kəndlilər və sipahi dəstələri Qanuni Sultan Süleymanın hakimiyyətindən narazılıq etməyə başladılar. Bu kütlələr onu taxta ən böyük namizəd və xilaskar kimi görürdülər. Belə ki, Venesiya səfiri Navagero Mustafanın dövlətin gələcəyinə hakim olmaq baxımından bütün qardaşlarından daha çox sevildiyini, yeniçərilərin onu sultan və sədrəzəmdən fərqli olaraq taxtda görmək istədiklərini, yeniçərilər arasında böyük nüfuza malik olduğunu və bu dəstəyə baxmayaraq atasına qarşı hərəkətə keçmədiyinin təəccüb doğurduğunu yazar. Bununla bərabər qardaşlarının önə çıxmasına üzərinə hərəkətə keçdi və Ərzurum bəylərbəyi Ayaz Paşaya müraciət edərək atasından sonra qanuni olaraq haqqı olan taxta çıxması üçün ona kömək edilməsini istədi. Beləliklə, Mustafa babası Yavuz Sultan Səlimi nümunə götürərək taxtı özünə təmin etməyə hazırlaşmağa başlamışdır. Bu illərdə nikris xəstəliyindən əziyyət çəkən padişahın səfərlərə getməməsi orduda sultanın qocalması və onun taxtdan endirilib Dimetokaya sürgünə göndərilməsinin vacibliyi barədə söhbətlərə yol açmışdır.
Şəxsiyyəti
Şahzadə Mustafa digər fəzilətləri ilə yanaşı, xəttatlıq və şeir ilə də məşğul olub. O, bəzi qəzəllərində öz adından, bəzilərində isə Muhlisi təxəllüsündən istifadə etmişdir. O, mərifət sahiblərini ətrafına toplayıb onlarla söhbət etməyi çox sevirdi. Xüsusilə ikinci sancağı olan Amasiyada geniş ədəbi çevrəsi var idi. Şikari, Senayi, Süruri Əfəndi, Qara Fəzli, Zəri və Zamani Şahzadə Mustafanın yanında olan şairlərdəndir. Lakin mənbələr şahzadənin şeirlərinin çox da yaxşı olmadığını bildirir.
Xarici görünüşü və davranışları ilə babası Yavuz Sultan Səlimə çox bənzəyirdi.
Şahzadə Mustafanın xüsusilə Amasyada olarkən elmi məclislərə bol-bol qatıldığı, dövrün önəmli müdərrislərindən dərslər aldığı bildirilir. Cəlalzadə Salih Çələbi, Manisalı Senai Mehmed Çələbi, Hayreddin Hızır Əfəndi, Şems Əfəndi, şair Lali Çələbi, Karaçelebizade Hicri Mehmed Muhyiddin Əfəndi, İstanbul qazısı, şair Muhyiddin Efendi Mehmed Hüseyni kimi alimlərdən dərslər aldı. Şahzadənin xocalarından olan Mustafa Sürûri Əfəndi Bahrü'l- Maarif ve Zahiretü'l-Müluk adlı əsərlərini yazıb Şahzadəyə təqdim etmişdir. Şahzadənin öldürülməsindən sonra da, Qanuni ilə əlaqələrini kəsib bir daha görüşməmiş və ona verilməsi təklif olunan bütün rəsmi vəzifələrdən də imtina etmişir.
Ailəsi
Həyat yoldaşının adı məlum olmasa da, 1525-ci ildə Krımda anadan olub. Şahzadə Mustafanın ölümündən sonra 1555-ci ildə ilə evləndirilmişdir.
Uşaqları:
Nərgisşah Sultan: 1536-cı ildə Manisada doğulub. (şair, tarixçi, enderuni və çeşnigirbaşı, 20 il qədər Anadolu Bəylərbəyi) ilə evlənmişdir.
Şahzadə Mehmed: 1547-ci ildə Amasiyada anadan olub. (Şahzadə Mustafanın ölümündən sonra taxt üçün təhlükə yaradacağından babası Qanuni Sultan Süleyman tərəfindən boğdurulmuşdur. Qəbri atasının yanındadır.).
Şahzadə Orxan: Ölümü; 1552, Konya.
Şah Sultan: 1547-ci ildə Konyada anadan olub. 1577-ci il oktyabrın 2-də vəfat etmişdir. Kürəkən Əbdülkərim Ağa ilə evlənmişdir.
Şahzadə Süleyman
Qətli və sonrası
hazırlıqları üçün Anadoluya göndərilən Rüstəm Paşa Mustafanın taxtı ələ keçirməyə hazırlaşdığını padşaha bildirdi, Sultan Süleyman isə həll yolunu böyük oğlunu öldürməkdə tapdı və fətvanı müfti Əbussuud Əfəndidən aldı. 28 avqust 1553-cü ildə Üsküdardan yola düşən padşah 5 oktyabrda Konya Ereğlisi yaxınlığındakı Ağtəpədə (və ya Axöyük) ordugahını qurdu. Şahzadə Mustafa yaxşı təchiz edilmiş 5 min nəfərlik qüvvəsi ilə ora getdi. O, onun üçün bir planın hazırladığı barədə xəbərdarlıqlar almasına baxmayaraq, ertəsi gün çadırında atasına baş çəkdi. Atından enəndə çavuşlardan birinin tələbi ilə qılıncını və xəncərini təhvil verərək içəri girən kimi yeddi lal cəllad üzərinə hücum çəkdi. Özünü müdafiə etməyə çalışan Mustafa nəhayət qapıçılardan kəməndi altında can verdi. Bəzi mənbələrdə atasının çadıra daxil olan zaman içəri otaqlardan birində olduğu bildirilir. Lakin başqa mənbələrdə onun öz oğlunun qətlini pərdə arxasından seyr edib, hətta şahzadənin, atasının olduğu otağa keçərək onu salamladığı, bu sırada, Qanuninin oğlunu ağır sözlərlə ittiham edib, sonra onun qətlinə işarə etdiyi qeyd olunur. Nəşi çağdaş italyan mənbələrinə görə, şahla iş birliyi etdiyini göstərmək üçün İran xalçasının üstünə qoyularaq otağ-ı hümayun qarşısında nümayiş etdirildi. Daha sonra cənazəsi aparılaraq cənazə namazı qılındı və Bursaya göndərilərək Şahzadə Mustafa türbəsində dəfn edildi. Səlimin taxta çıxmasından sonra da üzərində bir türbə tikildi. Mustafanın ordugahdakı pulu və əmlakı müsadirə olundu. Mirahuru ilə adamlarından bir qismi də onun arxasından öldürüldü. Şahzadənin anası Mahidövran Bursaya göndərildi. Onun yanında olan Mustafanın kiçik yaşlardakı oğlu Mehmed də boğduruldu.
Şahzadə Mustafanın öldürülməsindən çox təsirlənən qardaşı Şahzadə Cahangir bir müddət sonra ruhi tarazlığını itirməyə başladı və xəstələndi. O, qısa müddətdən sonra, 27 noyabr 1553-cü ildə Hələbdə səfər zamanı vəfat etdi.
Mustafanın öldürülməsi ordugahda böyük əks-sədaya yol açdı. Reaksiyaların özündən çox Rüstəm Paşaya yönələcəyini anlayan Qanuni edamından dərhal sonra onu sədrəzəmlikdən azad edərək reaksiyaların qarşısını almağa çalışdı. Hadisə üçün "mekr-i Rüstem" (960) diyə tarix düşürülmüşdür. Pis böhtanın qurbanı kimi qəbul edilən Mustafanın qətlə yetirilməsinin xalqın geniş təbəqələrində yaratdığı kədər və reaksiya daha böyük oldu. Şahzadə Mustafanın öldürülməsi həm yaxından, həm də uzaqdan bəzi şairlərin fəryadına səbəb oldu. Fünunu, Rəhmi, Ədirnəli Nəzmi, Müdami, Sami, Kara Fəzli, Nisayi, Şeyh Əhməd Əfəndi, Səlimi və Kadiri Şahzadə Mustafanın qətlinə mərsiyə yazan şairlərdir. Şahzadə haqqında yazılmış ən məşhur mərsiyə Taşlıcalı Yəhya bəyə məxsus Şahzadə mərsiyəsidir. Taşlıcalı Yəhya "Bunun gibi işi kim gördü kim işitti aceb / Ki oğluna kıya server-i Ömer-meşreb" misralarının yer aldığı mərsiyəsində bunu tənqid edərkən Sâmi də, "Yok yere kan edesin ya‘ni hilâfet bu mudur / Mustafâ n’oldı kanı n’eyledin â padişehim" deyə soruşmuşdur. Fəqət əsl böyük reaksiya bir il sonra onun adı ətrafında toplaşanların Rumelidə başlatdığı Düzmə Mustafa üsyanı ilə ortaya çıxmışdır. Mustafanın qətli bəzi Avropa yazıçılara da ilham qaynağı olmuşdur. I. Mairet-nin Le grand et dernier Solyman ou la mort de Moustapha ve T. Tasso’nun IL Solimano adlı trajedileriyle G. Ambrogio – M. A. Valentini-nin Solimano operası, D. Mallet-nin The Tragedy of Mustapha adlı kitabı bunlar arasındadır.
Ədəbiyyat və populyar mədəniyyətdə
Mustafanın ölümündən 8 il sonra, 1561-ci ildə fransız yazıçısı Qabriel Bounin Mustafanın ölümündə Hürrəm Sultanın rolundan bəhs edən "La Soltane" adlı faciə yazmışdır. Bu faciə Osmanlıların Fransada ilk dəfə səhnəyə çıxmasıdır. 1739-cu ildə Drari Lanenin rol aldığı David Malletin "Mustapha" adlı ingilis pyesi nümayiş olundu.[]
2011-ci ildə yayımlanan "Möhtəşəm əsr" adlı Türkiyə teleserialında Şahzadə Mustafanı canlandırmışdır.
Mənbə
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 11 mart 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 8 sentyabr 2015.
- Akgündüz, Ahmet (2000). OSAV.
- "Arxivlənmiş surət". 31 oktyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 8 sentyabr 2015.
- "Arxivlənmiş surət". 5 fevral 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 8 sentyabr 2015.
- Turan 2006: 290
- Afyoncu, E. (2011). Muhteşem Süleyman. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- IŞIK, Mehmet. "Siyaset ve Şenlik 1836 Sur-i Humayunu", İstanbul 2014
- Sakaoğlu, Necdet (Nisan 2012). Süleyman, Hurrem ve Diğerleri: Bir Dönemin Gerçek Hikayesi. s. 26–27.
- TSMA, nr. E. 11995
- TSMA, nr. E. 5036
- Gökbilgin, VIII/11–12 [1955], s. 38–43, vesika: 4
- Gökbilgin 1956: 25
- Downey, s. 148
- Turan 2006: 291
- Alberi, s. 78
- Dizfûlî Münşeâtı, vr. 100a
- Gökbilgin, Tayyib (1956). "Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar" Tarih Dergisi. (11–12): 23
- Viyana, Şark yazmaları, No: 998 de nesh ile yazılmış Süleyman-name
- Kutlar, Fatma Sabiha-Müjgân Çakır-Hanife Koncu (2012). Mehmet Tevfik Kâfile-i Şuara. İstanbul. 62, 63
- Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şuarâsı. Ankara: AKM Yay. 33
- Bağdatlı Ahdî, Gülşen-i Şu'arâ(Ahdî Tezkiresi)
- İpekten 1996: 191, 192
- Yılmaz Öztuna, Kanuni Sultan Süleyman (Sayfa: 174–189), Babıali Kültür Yayınları, 2006
- Uzunçarşılı 1954: 381
- "OSMED, Cilt 5, Sayı 8". 2021-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 14 mart 2021.
- And, s. 160–166
- . The Literature of the French Renaissance. December 2008. səh. 87. ISBN . 2023-07-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-04.
- The Penny cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. 1838. səh. 418. 2022-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-04.
- "Mehmet Günsür: Sehzade Mustafa, Sehzade Mustafa". IMDb. İstifadə tarixi: 2020-10-23.
Ədəbiyyat
- Abdulkadiroğlu, Abdülkerim (1988). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân (Tıpkıbasım). Beliğ İsmail. Ankara: Anıl Matbaacılık.
- Arslan, Mehmet (2010). Tayyarzâde Ata, Osmanlı Saray Tarihi Tarih-i Enderun. C. 4. İstanbul: Kitabevi Yay.
- Gökbilgin, Tayyib (1956). "Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar" Tarih Dergisi. (11–12): 11–50.
- İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.
- İpekten, Haluk vd. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. İstanbul: MEB Yay.
- İsen, Mustafa (1994). Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.
- Kayabaşı, Bekir (1997). Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l Eşâr’ı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
- Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri ve Ahmet Remzi Akyürek Miftahu’l-Kütüb ve Esami-i Müellifin.Ankara: Bizim Büro Yay.
- Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.
- Kutlar, Fatma Sabiha-Müjgân Çakır ve Hanife Koncu (2012). Mehmet Tevfik Kâfile-i Şuara. İstanbul.
- Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şuarâsı. Ankara: AKM Yay.
- Sungurhan Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü'ş-Şuarâ. Ankara: Kültür Bak. Yay. E-kitap:http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-215416/h/giris.pdf[ölü keçid] [erişim tarihi: 29.05.2014]
- Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara:Kültür Bakanlığıe-kitap:http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219121/h/girishc.pdf 2012-06-16 at the Wayback Machine [erişim tarihi 29.05.2014]
- Turan, Şerafettin (2006). "Mustafa Çelebi". İslam Ansiklopedisi. C. 31. İstanbul: TDV Yay. S. 290–292.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1954). Osmanlı Tarihi (XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar). C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 380,381.
Əlavə ədəbiyyat
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Dizfûlî Münşeâtı, Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 2735, vr. 58a vd., 100a
- Celâlzâde, Tabakātü’l-memâlik, vr. 194b, 299a, 387b, 432a, 436b, 497b
- H. Dernschwam, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü (trc. Yaşar Önen), Ankara 1992, s. 82, 86, 126, 186–187
- O. G. de Busbecq, Türk Mektupları (trc. Hüseyin Cahit Yalçın), İstanbul 1939, s. 42–50
- Peçuylu İbrâhim, Târih, I, 300
- Hammer (Atâ Bey), VI, 67 vd.
- Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato durante il secolo decimosesto (ed. E. Alberi), series III, Firenze 1840, I, 77–78
- E. Alberi, Documenti di Storia Ottomana del secolo XVI, Firenze 1842, s. 76 vd.
- Amasya Târihi, III, 304 vd.
- F. Downey, Muhteşem Süleyman (trc. Ali Kemali [Aksüt]), İstanbul 1936, s. 148
- Ali Cevâd, Tarihin Kanlı Sahifeleri: Şehzade Şehid Mustafa, İstanbul, ts. (Nefaset Matbaası)
- Çağatay Uluçay, "Kanunî Sultan Süleyman ve Ailesi ile İlgili Notlar ve Vesikalar", Kanunî Armağanı, Ankara 1970, s. 229, 231–233, 249–250
- a.mlf., "Mustafa Sultan", İA, VIII, 690
- Feridun M. Emecen, XVI. Asırda Manisa Kazâsı, Ankara 1989, s. 32–33, 34
- Metin And, Türkiye’de İtalyan Sahnesi: İtalyan Sahnesinde Türkiye, İstanbul 1989, s. 160–166
- L. P. Peirce, Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar (trc. Ayşe Berktay), İstanbul 1996, s. 72–73, 80, 86
- Şerafettin Turan, Kanuni Süleyman Dönemi Taht Kavgaları, Ankara 1997, s. 22–43
- Hakkı Önkal, "Muradiye Türbeleri ve Şehzade Mustafa’nın Türbesi", Üçüncü Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara 1999, I, 215–220
- Tayyib Gökbilgin, "Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar", TD, sy. 11–12 (1955), s. 11–50
- Mahmut H. Şakiroğlu, "Relazione di Persia", TTK Belleten, XXXVI/141 (1972), s. 111
- Mehmed Çavuşoğlu, "Şehzade Mustafa Mersiyeleri", TED, XII (1982), s. 641–686.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Sultan Suleyman Qanuninin oglu haqqindadir I Beyazidin oglu ucun baxin Mustafa Celebi I Beyazidin oglu I Mehmedin oglu ucun baxin Mustafa Celebi I Mehmedin oglu Fateh Sultan Mehmedin oglu ucun baxin Sahzade Mustafa II Mehmedin oglu Sahzade Mustafa osman شهزاده مصطفى turk Sahzade Mustafa 1515 6 oktyabr 1553 Qanuni Sultan Suleyman ile xanimi Mahidovran Sultanin oglu Atasi Suleymanin emriyle edam edilmisdir Sahzade Mustafa sultan olmadan haqqinda en cox mersiye yazilan tek sahzadedir Sahzade Mustafaشهزاده مصطفىSahzade Mustafaya aid bir miniatur 1584Konya sancaqbeyi1449 6 oktyabr 1553Amasya sancaqbeyi16 iyul 1542 1549Manisa sancaqbeyiFevral 1534 16 iyul 1542SonrakiSahzade MehmedSexsi melumatlarDogum tarixi 6 avqust 1515Dogum yeri Manisa Osmanli imperiyasiVefat tarixi 6 oktyabr 1553 38 yasinda Vefat yeri Konya Osmanli imperiyasiVefat sebebi edamDefn yeri Sahzade Mustafa turbesiFealiyyeti qubernatorAtasi Sultan Suleyman QanuniAnasi Mahidovran SultanUsaqlari Nergissah Sultan Sahzade Orxan Sahzade Mehmed Sahzade Suleyman Sah SultanAilesi Osmanli xanedaniDini IslamHerbi xidmetMensubiyyeti Osmanli imperiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Manisa Amasya ve Konya sancaq beyliklerinde vezife almisdir Atasina qarsi usyan etdiyi ucun muhakime olunmusdur geden Osmanli ordusunun Konyada yerlesdiyi vaxt padsahin otaginda bogdurulmusdur Qetli dovlete qarsi usyan ile baglidir lakin deliller ve sahidler movzusu mubahiselidir Bezi tarixciler Xurrem Sultanin oz ogullarindan birini taxta cixarmaq ucun Sahzade Mustafaya tele qurdugunu ve olumunu hazirladigini iddia edir Hemcinin 2005 ci ilde Amasiya valiliyi miniaturlerden ilhamlanaraq Sahzade Mustafanin bal mum heykelini hazirlatmisdir Bu heykelden dunyada ancaq Amasiyadaki Sahzade Muzeyinde var Bezi tarixciler onun gunahsiz oldugunu mudafie edir HeyatiSahzade Mustafa Mehmed ve Selimin sunnet merasimi 1530 Sahzade Mustafa atasinin Saruhan Manisa sancaq beyliyi dovrunde 6 avqust 1515 ci ilde Manisada dogulub Anasi Suleymanin ilk qadini olan Mahidovran Sultandir Ilk usaqliq illeri Manisa sarayinda kecib 1520 ci ilde babasi Yavuz Sultan Selimin olumu ile atasi taxta cixandan sonra anasi ile birlikde Konstantinopola indiki Istanbul getdi Ondan evvel dogulan qardaslari Mahmud ve Murad oldukden sonra sarayda boyuk sahzade olaraq diqqet gosterilerek boyudu ve yaxsi tehsil aldi Cemi 9 yasi olanda Venesiya sefiri onun son derece istedadli oldugunu boyuk doyuscu olacagini yeniceriler terefinden cox sevildiyini yazmisdi Lakin Xurrem Sultanin saraya gelisi padsaha oglan ovladlari vermesi ve anasinin gozden dusmesi movqeyini sarsdi Atasi Sultan Suleymanin seferinin ardindan 1530 cu ilde qardaslari Sahzade Mehmed ve Sahzade Selimle birlikde mohtesem bir merasimle sunnet edilmisdir 27 iyun 1530 tarixinde baslayan merasim 3 hefte boyunca davam etmisdir Fevral 1534 cu ilde Saruhan sancaq beyi sifetiyle Manisaya gonderildi Anasi Mahidovran Sultan da oglu ile birlikde Saruhana getdi Bu onu gosterirdi ki o evvelce atasinin taxtina en guclu namized kimi gorunurdu Ancaq hem onu himaye eden ata terefden nenesi Hefse Sultanin 19 mart 1534 olumu hem de yaxsi munasibet icinde oldugu vezir Mekbul Ibrahim Pasanin 15 mart 1536 qetli geri plana dusmesine ve Xurrem Sultandan olan qardaslarinin on plana cixmasina yol acdi Sahzade Mustafa Manisada 8 illik idareciliyi dovrunde xalqda xos teessurat yaratdi Manisa Bozdagda mescid saray turbe cesmeler tikdirdi Burada olarken onu goren venesiyali Michele Membre sahzadenin her cume gunu Manisadaki Sultaniyye mescidine alayla gedib oradaki insanlara xitab etdiyini yazar Atasinin seferleri esnasinda oldugu bolgenin muhafizecisi de teyin olunan Sahzade Mustafa Xurrem Sultanin mudaxilesi ile paytaxta yaxin olan bu sancaqdan cixarilaraq Amasiyaya gonderildi 16 iyun 1541 Manisada ve Amasyada olarken anasi Mahidovran hemise onun yaninda olub Sefir Bernardo Navageros 1553 cu ilde yazdigi hesabatda Mahidovranin onu qorumaq ucun gosterdiyi seylerden behs edir ve sahzadenin de anasina duydugu sonsuz mehebbetden behs eder Sahzade Mustafa bu qerardan cox kederlendi Lakin onun yerine Manisaya gelen Sahzade Mehmedin qefil olumu noyabr 1543 onun sultanliga namizedliyine umid verse de Xurrem Sultanin diger oglu Selimin Manisaya gonderilmesi 1544 taxt ucun dusunulmediyinin aciq askar gostericisi oldu Onun atasi ile munasibetlerinin getdikce pislesmesi ve bezi cehdleri edamina sebeb olacaq hadiselerin baslangici oldu Ordu ve camaat terefinden sevilen Mustafani Qanuni Sultan Suleymanin qetle yetirmesi ile bagli Osmanli menbelerinin verdiyi melumat basda Xurrem Sultan ve sedrezem Rustem Pasanin oynadigi bir saray intriqasina dayandirilmaqda olub hadisenin mahiyetini ve ehali ile suvarilerin sahzadenin etrafinda toplanmasinin sebeblerini aciqlamaqdan uzaqdir Iraqeyn ve Korfu yurusunde 1534 1536 1537 ve Moldavia yurusunde Anadolu kesikcisi 9 cu yuruyusde 1541 Istanbul muhafizecisi oldu Xurrem Sultanin tesiri altinda olan Sultan Qanuni Suleyman hele Manisada olarken ona qarsi soyuq davranmaga baslamisdir Sahzade Mustafa Iraqeyn yurusunden qayidan atasina mektub yazaraq Istanbula gelerek onunla goruserek uzr istemesini istemis lakin bu telebi qebul edilmemisdir Amasyaya getdikden sonra da onun bu yoldaki muracietlerine ve son 27 yanvar 1551 tarixli feryadnamesine de musbet cavab verilmemisdir Atasi ile getdikce pislesen munasibetleri ve etdiyi bezi cehdler edamina sebeb olacaq hadiselerin baslangicini teskil etmisdir Vezir i ezem Ibrahim Pasanin onu Iraqeyn yurusunun merheleleri haqqinda melumatlandirmasi ve buna qarsiliq sahzadenin Ibrahim Pasaya xitaben yazdigi mektub ikisi arasinda munasibetlerin yaxsi oldugunu ve Sultan Suleyman Qanuninin herhalda yene Xurrem Sultanin tesiriyle narahat oldugunu agla getirir Qanuninin boyuk oglu ile bagli subhelerinin hec vaxt yox olmadigi anlasilir Diger terefden Xurrem Sultanla is birliyi eden Rustem Pasa da Mustafani Sefevi sahi I Tehmasible gizli elaqe saxlayan xain veziyyetine salmaq ucun bezi hiylelere el atdi Sahzadenin mohurunu hekk etdirib gorunusde onun agzindan yazilan bir mektubu Sah Tehmasibe gondertmis ve sahin buna verdiyi cavabi da yolda ele kecirerek Qanuniye teqdim etmisdir Bir Venesiya menbesine gore de Sahzade Mustafaya atasi adina zeherli hilet gondermek suretiyle sui qesd de bele cehd edilmisdir Mustafa da taxt kecme haqqini itirmemek ucun bezi cehdler etmekden geri qalmamisdir Sexsiyyeti ve istedadi xalq ve ordu arasinda ona boyuk regbet dogurmus terefdarlarini artirmisdir Sairdi ve etrafina bir cox sair ve alim toplamisdir Tevazokar ve sexavetli idi etrafindakilarla yaxsi davranir ve bol ianeler verirdi En esasi ise akcenin getdikce deyerden dusmesi ve heyat bahalasmasi sebebinden cetinliye dusen kendliler ve sipahi desteleri Qanuni Sultan Suleymanin hakimiyyetinden naraziliq etmeye basladilar Bu kutleler onu taxta en boyuk namized ve xilaskar kimi gorurduler Bele ki Venesiya sefiri Navagero Mustafanin dovletin geleceyine hakim olmaq baximindan butun qardaslarindan daha cox sevildiyini yenicerilerin onu sultan ve sedrezemden ferqli olaraq taxtda gormek istediklerini yeniceriler arasinda boyuk nufuza malik oldugunu ve bu desteye baxmayaraq atasina qarsi herekete kecmediyinin teeccub dogurdugunu yazar Bununla beraber qardaslarinin one cixmasina uzerine herekete kecdi ve Erzurum beylerbeyi Ayaz Pasaya muraciet ederek atasindan sonra qanuni olaraq haqqi olan taxta cixmasi ucun ona komek edilmesini istedi Belelikle Mustafa babasi Yavuz Sultan Selimi numune goturerek taxti ozune temin etmeye hazirlasmaga baslamisdir Bu illerde nikris xesteliyinden eziyyet ceken padisahin seferlere getmemesi orduda sultanin qocalmasi ve onun taxtdan endirilib Dimetokaya surgune gonderilmesinin vacibliyi barede sohbetlere yol acmisdir SexsiyyetiSahzade Mustafa Osmanli miniaturu Sahzade Mustafa diger feziletleri ile yanasi xettatliq ve seir ile de mesgul olub O bezi qezellerinde oz adindan bezilerinde ise Muhlisi texellusunden istifade etmisdir O merifet sahiblerini etrafina toplayib onlarla sohbet etmeyi cox sevirdi Xususile ikinci sancagi olan Amasiyada genis edebi cevresi var idi Sikari Senayi Sururi Efendi Qara Fezli Zeri ve Zamani Sahzade Mustafanin yaninda olan sairlerdendir Lakin menbeler sahzadenin seirlerinin cox da yaxsi olmadigini bildirir Xarici gorunusu ve davranislari ile babasi Yavuz Sultan Selime cox benzeyirdi Sahzade Mustafanin xususile Amasyada olarken elmi meclislere bol bol qatildigi dovrun onemli muderrislerinden dersler aldigi bildirilir Celalzade Salih Celebi Manisali Senai Mehmed Celebi Hayreddin Hizir Efendi Sems Efendi sair Lali Celebi Karacelebizade Hicri Mehmed Muhyiddin Efendi Istanbul qazisi sair Muhyiddin Efendi Mehmed Huseyni kimi alimlerden dersler aldi Sahzadenin xocalarindan olan Mustafa Sururi Efendi Bahru l Maarif ve Zahiretu l Muluk adli eserlerini yazib Sahzadeye teqdim etmisdir Sahzadenin oldurulmesinden sonra da Qanuni ile elaqelerini kesib bir daha gorusmemis ve ona verilmesi teklif olunan butun resmi vezifelerden de imtina etmisir AilesiHeyat yoldasinin adi melum olmasa da 1525 ci ilde Krimda anadan olub Sahzade Mustafanin olumunden sonra 1555 ci ilde ile evlendirilmisdir Usaqlari Nergissah Sultan 1536 ci ilde Manisada dogulub sair tarixci enderuni ve cesnigirbasi 20 il qeder Anadolu Beylerbeyi ile evlenmisdir Sahzade Mehmed 1547 ci ilde Amasiyada anadan olub Sahzade Mustafanin olumunden sonra taxt ucun tehluke yaradacagindan babasi Qanuni Sultan Suleyman terefinden bogdurulmusdur Qebri atasinin yanindadir Sahzade Orxan Olumu 1552 Konya Sah Sultan 1547 ci ilde Konyada anadan olub 1577 ci il oktyabrin 2 de vefat etmisdir Kureken Ebdulkerim Aga ile evlenmisdir Sahzade SuleymanQetli ve sonrasiSahzade Mustafanin qetle yetirilmesini tesvir eden miniatur XVIII esrSahzade Mustafanin cenazesinin numayisi Hunername II TSMK Hazine nr 1524 vr 168b Sahzade Mustafa turbesi hazirliqlari ucun Anadoluya gonderilen Rustem Pasa Mustafanin taxti ele kecirmeye hazirlasdigini padsaha bildirdi Sultan Suleyman ise hell yolunu boyuk oglunu oldurmekde tapdi ve fetvani mufti Ebussuud Efendiden aldi 28 avqust 1553 cu ilde Uskudardan yola dusen padsah 5 oktyabrda Konya Ereglisi yaxinligindaki Agtepede ve ya Axoyuk ordugahini qurdu Sahzade Mustafa yaxsi techiz edilmis 5 min neferlik quvvesi ile ora getdi O onun ucun bir planin hazirladigi barede xeberdarliqlar almasina baxmayaraq ertesi gun cadirinda atasina bas cekdi Atindan enende cavuslardan birinin telebi ile qilincini ve xencerini tehvil vererek iceri giren kimi yeddi lal cellad uzerine hucum cekdi Ozunu mudafie etmeye calisan Mustafa nehayet qapicilardan kemendi altinda can verdi Bezi menbelerde atasinin cadira daxil olan zaman iceri otaqlardan birinde oldugu bildirilir Lakin basqa menbelerde onun oz oglunun qetlini perde arxasindan seyr edib hetta sahzadenin atasinin oldugu otaga kecerek onu salamladigi bu sirada Qanuninin oglunu agir sozlerle ittiham edib sonra onun qetline isare etdiyi qeyd olunur Nesi cagdas italyan menbelerine gore sahla is birliyi etdiyini gostermek ucun Iran xalcasinin ustune qoyularaq otag i humayun qarsisinda numayis etdirildi Daha sonra cenazesi aparilaraq cenaze namazi qilindi ve Bursaya gonderilerek Sahzade Mustafa turbesinde defn edildi Selimin taxta cixmasindan sonra da uzerinde bir turbe tikildi Mustafanin ordugahdaki pulu ve emlaki musadire olundu Mirahuru ile adamlarindan bir qismi de onun arxasindan olduruldu Sahzadenin anasi Mahidovran Bursaya gonderildi Onun yaninda olan Mustafanin kicik yaslardaki oglu Mehmed de bogduruldu Sahzade Mustafanin oldurulmesinden cox tesirlenen qardasi Sahzade Cahangir bir muddet sonra ruhi tarazligini itirmeye basladi ve xestelendi O qisa muddetden sonra 27 noyabr 1553 cu ilde Helebde sefer zamani vefat etdi Mustafanin oldurulmesi ordugahda boyuk eks sedaya yol acdi Reaksiyalarin ozunden cox Rustem Pasaya yoneleceyini anlayan Qanuni edamindan derhal sonra onu sedrezemlikden azad ederek reaksiyalarin qarsisini almaga calisdi Hadise ucun mekr i Rustem 960 diye tarix dusurulmusdur Pis bohtanin qurbani kimi qebul edilen Mustafanin qetle yetirilmesinin xalqin genis tebeqelerinde yaratdigi keder ve reaksiya daha boyuk oldu Sahzade Mustafanin oldurulmesi hem yaxindan hem de uzaqdan bezi sairlerin feryadina sebeb oldu Fununu Rehmi Edirneli Nezmi Mudami Sami Kara Fezli Nisayi Seyh Ehmed Efendi Selimi ve Kadiri Sahzade Mustafanin qetline mersiye yazan sairlerdir Sahzade haqqinda yazilmis en meshur mersiye Taslicali Yehya beye mexsus Sahzade mersiyesidir Taslicali Yehya Bunun gibi isi kim gordu kim isitti aceb Ki ogluna kiya server i Omer mesreb misralarinin yer aldigi mersiyesinde bunu tenqid ederken Sami de Yok yere kan edesin ya ni hilafet bu mudur Mustafa n oldi kani n eyledin a padisehim deye sorusmusdur Feqet esl boyuk reaksiya bir il sonra onun adi etrafinda toplasanlarin Rumelide baslatdigi Duzme Mustafa usyani ile ortaya cixmisdir Mustafanin qetli bezi Avropa yazicilara da ilham qaynagi olmusdur I Mairet nin Le grand et dernier Solyman ou la mort de Moustapha ve T Tasso nun IL Solimano adli trajedileriyle G Ambrogio M A Valentini nin Solimano operasi D Mallet nin The Tragedy of Mustapha adli kitabi bunlar arasindadir Edebiyyat ve populyar medeniyyetdeSahzade Mustafanin qetli 1561 ci sehifesinde Qabriel Bouninin yazdigi La Soltane fransiz faciesinde movzu edilmisdir Mustafanin olumunden 8 il sonra 1561 ci ilde fransiz yazicisi Qabriel Bounin Mustafanin olumunde Hurrem Sultanin rolundan behs eden La Soltane adli facie yazmisdir Bu facie Osmanlilarin Fransada ilk defe sehneye cixmasidir 1739 cu ilde Drari Lanenin rol aldigi David Malletin Mustapha adli ingilis pyesi numayis olundu menbe gosterin 2011 ci ilde yayimlanan Mohtesem esr adli Turkiye teleserialinda Sahzade Mustafani canlandirmisdir MenbeIstinadlar Arxivlenmis suret 11 mart 2016 tarixinde Istifade tarixi 8 sentyabr 2015 Akgunduz Ahmet 2000 OSAV Arxivlenmis suret 31 oktyabr 2015 tarixinde Istifade tarixi 8 sentyabr 2015 Arxivlenmis suret 5 fevral 2016 tarixinde Istifade tarixi 8 sentyabr 2015 Turan 2006 290 Afyoncu E 2011 Muhtesem Suleyman Istanbul Yeditepe Yayinevi ISIK Mehmet Siyaset ve Senlik 1836 Sur i Humayunu Istanbul 2014 Sakaoglu Necdet Nisan 2012 Suleyman Hurrem ve Digerleri Bir Donemin Gercek Hikayesi s 26 27 TSMA nr E 11995 TSMA nr E 5036 Gokbilgin VIII 11 12 1955 s 38 43 vesika 4 Gokbilgin 1956 25 Downey s 148 Turan 2006 291 Alberi s 78 Dizfuli Munseati vr 100a Gokbilgin Tayyib 1956 Rustem Pasa ve Hakkindaki Ithamlar Tarih Dergisi 11 12 23 Viyana Sark yazmalari No 998 de nesh ile yazilmis Suleyman name Kutlar Fatma Sabiha Mujgan Cakir Hanife Koncu 2012 Mehmet Tevfik Kafile i Suara Istanbul 62 63 Solmaz Suleyman 2005 Ahdi ve Gulsen i Suarasi Ankara AKM Yay 33 Bagdatli Ahdi Gulsen i Su ara Ahdi Tezkiresi Ipekten 1996 191 192 Yilmaz Oztuna Kanuni Sultan Suleyman Sayfa 174 189 Babiali Kultur Yayinlari 2006 Uzuncarsili 1954 381 OSMED Cilt 5 Sayi 8 2021 12 04 tarixinde Istifade tarixi 14 mart 2021 And s 160 166 The Literature of the French Renaissance December 2008 seh 87 ISBN 9780559890888 2023 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 04 The Penny cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge 1838 seh 418 2022 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 04 Mehmet Gunsur Sehzade Mustafa Sehzade Mustafa IMDb Istifade tarixi 2020 10 23 Edebiyyat Abdulkadiroglu Abdulkerim 1988 Guldeste i Riyaz i Irfan ve Vefeyat i Danisveran i Nadiredan Tipkibasim Belig Ismail Ankara Anil Matbaacilik Arslan Mehmet 2010 Tayyarzade Ata Osmanli Saray Tarihi Tarih i Enderun C 4 Istanbul Kitabevi Yay Gokbilgin Tayyib 1956 Rustem Pasa ve Hakkindaki Ithamlar Tarih Dergisi 11 12 11 50 Ipekten Haluk Mustafa Isen Recep Toparli Naci Okcu ve Turgut Karabey 1988 Tezkirelere Gore Divan Edebiyati Isimler Sozlugu Ankara KTB Yay Ipekten Haluk vd 1996 Divan Edebiyatinda Edebi Muhitler Istanbul MEB Yay Isen Mustafa 1994 Kunhu l Ahbar in Tezkire Kismi Ankara AKM Yay Kayabasi Bekir 1997 Kaf zade Fa izi nin Zubdetu l Esar i Doktora Tezi Malatya Inonu Universitesi Kurnaz Cemal ve Mustafa Tatci hzl 2000 Bursali Mehmed Tahir Osmanli Muellifleri ve Ahmet Remzi Akyurek Miftahu l Kutub ve Esami i Muellifin Ankara Bizim Buro Yay Kurnaz Cemal ve Mustafa Tatci hzl 2001 Mehmet Nail Tuman Tuhfe i Naili Divan Sairlerinin Muhtasar Biyografileri Ankara Bizim Buro Yay Kutlar Fatma Sabiha Mujgan Cakir ve Hanife Koncu 2012 Mehmet Tevfik Kafile i Suara Istanbul Solmaz Suleyman 2005 Ahdi ve Gulsen i Suarasi Ankara AKM Yay Sungurhan Aysun hzl 2008 Beyani Tezkiretu s Suara Ankara Kultur Bak Yay E kitap http ekitap kulturturizm gov tr dosya 1 215416 h giris pdf olu kecid erisim tarihi 29 05 2014 Sungurhan Eyduran Aysun hzl 2009 Kinalizade Hasan Celebi Tezkiretu s Su ara Ankara Kultur Bakanligie kitap http ekitap kulturturizm gov tr dosya 1 219121 h girishc pdf 2012 06 16 at the Wayback Machine erisim tarihi 29 05 2014 Turan Serafettin 2006 Mustafa Celebi Islam Ansiklopedisi C 31 Istanbul TDV Yay S 290 292 Uzuncarsili Ismail Hakki 1954 Osmanli Tarihi XVI Yuzyil Ortalarindan XVII Yuzyil Sonuna Kadar C 1 Ankara Turk Tarih Kurumu Yay 380 381 Elave edebiyyatBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Dizfuli Munseati Beyazit Devlet Ktp Veliyyuddin Efendi nr 2735 vr 58a vd 100a Celalzade Tabakatu l memalik vr 194b 299a 387b 432a 436b 497b H Dernschwam Istanbul ve Anadolu ya Seyahat Gunlugu trc Yasar Onen Ankara 1992 s 82 86 126 186 187 O G de Busbecq Turk Mektuplari trc Huseyin Cahit Yalcin Istanbul 1939 s 42 50 Pecuylu Ibrahim Tarih I 300 Hammer Ata Bey VI 67 vd Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato durante il secolo decimosesto ed E Alberi series III Firenze 1840 I 77 78 E Alberi Documenti di Storia Ottomana del secolo XVI Firenze 1842 s 76 vd Amasya Tarihi III 304 vd F Downey Muhtesem Suleyman trc Ali Kemali Aksut Istanbul 1936 s 148 Ali Cevad Tarihin Kanli Sahifeleri Sehzade Sehid Mustafa Istanbul ts Nefaset Matbaasi Cagatay Ulucay Kanuni Sultan Suleyman ve Ailesi ile Ilgili Notlar ve Vesikalar Kanuni Armagani Ankara 1970 s 229 231 233 249 250 a mlf Mustafa Sultan IA VIII 690 Feridun M Emecen XVI Asirda Manisa Kazasi Ankara 1989 s 32 33 34 Metin And Turkiye de Italyan Sahnesi Italyan Sahnesinde Turkiye Istanbul 1989 s 160 166 L P Peirce Harem i Humayun Osmanli Imparatorlugu nda Hukumranlik ve Kadinlar trc Ayse Berktay Istanbul 1996 s 72 73 80 86 Serafettin Turan Kanuni Suleyman Donemi Taht Kavgalari Ankara 1997 s 22 43 Hakki Onkal Muradiye Turbeleri ve Sehzade Mustafa nin Turbesi Ucuncu Uluslararasi Turk Kulturu Kongresi Bildirileri Ankara 1999 I 215 220 Tayyib Gokbilgin Rustem Pasa ve Hakkindaki Ithamlar TD sy 11 12 1955 s 11 50 Mahmut H Sakiroglu Relazione di Persia TTK Belleten XXXVI 141 1972 s 111 Mehmed Cavusoglu Sehzade Mustafa Mersiyeleri TED XII 1982 s 641 686