Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Yuan sülaləsi (1271-1368-ci) il - Çində hökmranlıq etmiş Monqol sülaləsi.
| Tarixi dövlət | |||||
| Yuan imperiyası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| monq. Их Юань Улс çin. 元朝  | |||||
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Xanbalıq | ||||
| Dilləri | Çin dili, Monqol dili | ||||
| Rəsmi dilləri | Çin dili Monqol dili Türk dili | ||||
| Dövlət dini | Buddizm, Taoizm, Xristianlıq, İslam, Tenqriçilik, Şamanizm, Konfutsiçilik | ||||
| Valyuta | Çao | ||||
| Ərazisi | 14.000.000 km2 | ||||
| Əhalisi | 87.147.000 (1350) | ||||
| İdarəetmə forması | Monarxiya | ||||
| Sülalə | Yuan Çingizliləri | ||||
| İmperator (Van) | |||||
| • 1260-1294 | Xubilay xan | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Monqollar bütün Çini idarə edən ilk şimal xalqı olmuşlar. Uzaq qərbə qədər uzanan imperiya yaradan monqollar 1210-cu ildə çjurçjenlərin Tszin dövlətini fəth etdilər. 1215-ci ildə Çingiz xan Pekini ələ keçirdi. 1227-ci ildə monqollar Qərbi Syaya uğurlu zəfər yürüşü etdilər. Bu yürüşdən qayıdan zaman Çingizxan ölür. 1229-cu ildə monqolların böyük xanı Çingizxanın üçüncü oğlu Uqedey olur. İmperiyanın paytaxtı Qaraqorum olur.
Uqedey öz hakimiyyətinə Çinin əlində olan şimal vilayətlərinə yürüşlərlə başladı. Bu müharibədə Sonrakı Sun sülaləsi monqollarla ittifaq bağlayaraq ümid etdi ki, onların köməyi ilə çjurçjenlərin zəbt etdiyi torpaqlarını geri qaytara biləcək. Lakin bu ümidlər doğrulmadı. Monqollar 1235-ci ildə çjurçjenləri darmadağın edib Çinin cənubuna istilaçı yürüşlərə başladılar və bu da 1280-ci ildə müvəffəqiyyətlə nəticələndi.
Bu dövrdə hakimiyyətdə olan Çingizxanın nəvəsi Qubilay qaan monqolların paytaxtını Qaraqorumdan Daduya (indiki Pekin) köçürdü. O, özünü Çin imperatoru elan etdi və və bununla da "Əzəli" mənasını verən Yuan sülaləsinin əsasını qoydu. Bu ad monqolların dünyəvi hakimiyyətinin uzun bir erasının başlanğıcını göstərmək məqsədilə seçilmişdir.
Monqolların Çində hakimiyyəti yüz ildən az çəkdi. Monqolların ilkin planı Çin ərazisini böyük bir otlağa çevirmək idi. Lakin Xubilayın monqol olmayan müşavirləri onu ölkəni idarə etməkdə Çin metodlarından istifadənin səmərəlliliyinə inandırdılar. Monqollar inzibati idarəetmə aparatını öz əllərinə götürərək aşağı vəzifələri əcnəbilərə etibar edir, Çin aristokratiyasını isə hakimiyyətə buraxmırdılar. Ölkənin yerli əhalisi üçün hər cür qadağalar qoyulmuşdu. Onlara gecələr çölə çıxmaq və hər hansı bir yığıncaq keçirmək qadağan idi. Kəndli və sənətkarlara ağır vergilər qoyulmuşdu. Çin tacirləri böyük rüsumlar verməyə məcbur idilər. Hakimiyyətlərini möhkəmləndirdikdən sonra monqollar bəzi güzəştlərə yol verirlər.
1315-ci ildə dövlət qulluğuna qəbul üçün imtahan sistemi tətbiq olunmağa başladı, burada da Çinli olmayanlar üçün çoxlu güzəştlər nəzərdə tutulmuşdu. Ənənəvi Çin elmləri arasında təbabətə üstünlük verilirdi ki, bundan da monqollar öz döyüşçülərinin sağlamlığını qorumaq üşün istifadə etmək istəyirdilər. Yuan dövründə avropalılar səyyah və tacirlərdən Çin haqqında məlumatlar almağa başladılar. Çin haqqında ən maraq doğuran məlumatlar Venesiyalı tacir Marko Poloya aiddir. Çinə 1275-1292-ci illərdə səyahətindən sonra Marko Polo evinə qayıdır və Çin adlandırdığı yüksək sivilizasiyalı ölkə haqqında kitab yazır. 1294-cü ildə Xubilayın ölümündən sonra gələn zəif və səriştəsiz hökmdarlar sırası monqolların mənfur hakimiyyətini daha da dözülməz etmişdi. XV əsrin ortalarında Çində bir çox gizli cəmiyyətlər meydana gəlir. Onlardan ən fəalı ölkənin şimalında yaranan və özünü budda Maytreyinin təcəssümü elan edən Xan Linerin rəhbərlik etdiyi "Ağ lotos" təşkilatı idi.
Qırmızısarıqlılar üsyanı
1356-cı ildə Xan Linberin davamçısı, Budda monaxı Çju Yuançanın başçılıq etdiyi kəndli ordusu Nankini tutur. On il ərzində Çju Yuançan Çinin mərkəzi vilayətlərini özünə tabe edir və Yantszı çayına gəlib çatır. 1368-ci ildə o, özünü yeni Min sülaləsinin ("Aydınlıq") imperatoru elan edərək tay-tszu titulunu götürür və Yantszı çayının aşağı axarı Nankini özünün paytaxtı təyin edir. Az sonra elə həmin il o, Yuanın paytaxtı Pekini tutur. Çinin qalan ərazilərini monqollardan təmizləmək üçün ona daha 20 il lazım olur.
(çincə: }}, Türkcə və monqolca: Xan, Xaqan)
| Portret | Məbəd adı | Ölümdən sonrakı adı | Xan adı | İlk adı | Hakimiyyət dövrü | Era adı |
|---|---|---|---|---|---|---|
 | Şiçu (世祖 Shìzǔ) | Emperor Şenqde Şenqonq Venvu (聖德神功文武皇帝) | Xubilay xan | Borucigin Xubilay (孛兒只斤忽必烈 Bóérzhījīn Hūbìliè) | 1260–1294 | Çonqtonq (中統 Zhōngtǒng) 1260–1264 Çiyuan (至元 Zhìyuán) 1264–1294 |
 | Çenqzonq (成宗 Chéngzōng) | not used | Borucigin Temür (孛兒只斤鐵木耳 Bóérzhījīn Tiěmù'ěr) | 1294–1307 | Yuançen (元貞 Yuánzhēn) 1295–1297 Dade (大德 Dàdé) 1297–1307 | |
 | Vuçonq (武宗 Wǔzōng) | Borucigin Qayşan (孛兒只斤海山 Bóérzhījīn Hǎishān) | 1307–1311 | Çida (至大 Zhìdà) 1308–1311 | ||
 | Rençonq (仁宗 Rénzōng) | Borucigin Ayurparibhadra (孛兒只斤愛育黎拔力八達 Bóérzhījīn Àiyùlíbálìbādá) | 1311–1320 | Huangking (皇慶 Huángqìng) 1312–1313 Yanyu (延祐 Yányòu) 1314–1320 | ||
| Yinqçonq (英宗 Yīngzōng) | Borucigin Şidebala (孛兒只斤碩德八剌 Bóérzhījīn Shuòdébālá) | 1320–1323 | Çiçi (至治 Zhìzhì) 1321–1323 | |||
| Cinzonq (晉宗 Jìnzōng) | Taidinq Di (泰定帝 Tàidìng Dì) (2) | Borucigin Yesün-Temür (孛兒只斤也孫鐵木兒 Bóérzhījīn Yěsūntiěmùér) | 1323–1328 | Taidinq (泰定 Tàidìng) 1321–1328 Çihe (致和 Zhìhé) 1328 | ||
| Tyanşundi (天順帝 Tiānshùn Dì) (2) | Borucigin Arigaba (孛兒只斤阿速吉八 Bóérzhījīn Āsùjíbā) | 1328 | Tianşun (天順 Tiānshùn) 1328 | |||
 | Vençonq (文宗 Wénzōng) | Borucigin Toq-Temür (孛兒只斤圖鐵木兒 Bóérzhījīn Tútiěmùér) | 1328–1329 and 1329–1332 | Tianli (天曆 Tiānlì) 1328–1330 Çişun (至順 Zhìshùn) 1330–1332 | ||
| Minqçonq (明宗 Míngzōng) | Borucigin Xoşila (孛兒只斤和世剌 Bóérzhījīn Héshìlà) | 1329 | ||||
 | Ninqçonq (寧宗 Níngzōng) | Borucigin Irinchibal (孛兒只斤懿璘質班 Bóérzhījīn Yìlínzhìbān) | 1332 | Çişun (至順 Zhìshùn) 1332 | ||
| Hiçonq (惠宗 Huìzōng) | Şundi (順帝 Shùndì) | Toqhon Teymur | Borucigin Toghan-Temür (孛兒只斤妥懽鐵木兒 Bóérzhījīn Tuǒhuān Tiěmùér) | 1333–1370 | Çişun (至順 Zhìshùn) 1333 Yuantonq (元統 Yuántǒng) 1333–1335 Çiyuan (至元 Zhìyuán) 1335–1340 Çijeng (至正 Zhìzhèng) 1341–1368 Çiyuan (至元 Zhìyuán) 1368–1370 | |
Nəsil ağacı ağacı
| Çingiz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tuluy xan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Xubilay xan 5.(1274-1294) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dolj | Çinkim | Mangala | Nomugan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kamala | Darmabala | 6.(1294-1307) | Ananda | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yesün Temür 10.(1323-1328) | Kayşan 7.(1307-1311) | Ayurbarwada 8.(1311-1320) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Arigiba (1328) | Koşila 11.(1329) | Tok Temür 12.(1329-1332) | Şidebala 9.(1320-1323) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Togon Teymur 14.(1338-1370) | Irinjibar 13.(1332) | El Tögüs | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ayurşiridara 15.(1370-1378) | Tögüs Temür 16.(1378-1388) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Yuan Dynasty Earthen City Wall Park, Beijing 2013-04-30 at the Wayback Machine
- The Yuan Dynasty 2012-04-21 at the Wayback Machine
 | Monarx, sülalə və ya onların nümayəndələri ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Yuan sulalesi 1271 1368 ci il Cinde hokmranliq etmis Monqol sulalesi Tarixi dovletYuan imperiyasimonq Ih Yuan Uls cin 元朝Bayraq Gerb 1271 1368Paytaxt XanbaliqDilleri Cin dili Monqol diliResmi dilleri Cin dili Monqol dili Turk diliDovlet dini Buddizm Taoizm Xristianliq Islam Tenqricilik Samanizm KonfutsicilikValyuta CaoErazisi 14 000 000 km2Ehalisi 87 147 000 1350 Idareetme formasi MonarxiyaSulale Yuan CingizlileriImperator Van 1260 1294 Xubilay xan Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiMonqollar butun Cini idare eden ilk simal xalqi olmuslar Uzaq qerbe qeder uzanan imperiya yaradan monqollar 1210 cu ilde cjurcjenlerin Tszin dovletini feth etdiler 1215 ci ilde Cingiz xan Pekini ele kecirdi 1227 ci ilde monqollar Qerbi Syaya ugurlu zefer yurusu etdiler Bu yurusden qayidan zaman Cingizxan olur 1229 cu ilde monqollarin boyuk xani Cingizxanin ucuncu oglu Uqedey olur Imperiyanin paytaxti Qaraqorum olur Uqedey oz hakimiyyetine Cinin elinde olan simal vilayetlerine yuruslerle basladi Bu muharibede Sonraki Sun sulalesi monqollarla ittifaq baglayaraq umid etdi ki onlarin komeyi ile cjurcjenlerin zebt etdiyi torpaqlarini geri qaytara bilecek Lakin bu umidler dogrulmadi Monqollar 1235 ci ilde cjurcjenleri darmadagin edib Cinin cenubuna istilaci yuruslere basladilar ve bu da 1280 ci ilde muveffeqiyyetle neticelendi Bu dovrde hakimiyyetde olan Cingizxanin nevesi Qubilay qaan monqollarin paytaxtini Qaraqorumdan Daduya indiki Pekin kocurdu O ozunu Cin imperatoru elan etdi ve ve bununla da Ezeli menasini veren Yuan sulalesinin esasini qoydu Bu ad monqollarin dunyevi hakimiyyetinin uzun bir erasinin baslangicini gostermek meqsedile secilmisdir Monqollarin Cinde hakimiyyeti yuz ilden az cekdi Monqollarin ilkin plani Cin erazisini boyuk bir otlaga cevirmek idi Lakin Xubilayin monqol olmayan musavirleri onu olkeni idare etmekde Cin metodlarindan istifadenin semerelliliyine inandirdilar Monqollar inzibati idareetme aparatini oz ellerine goturerek asagi vezifeleri ecnebilere etibar edir Cin aristokratiyasini ise hakimiyyete buraxmirdilar Olkenin yerli ehalisi ucun her cur qadagalar qoyulmusdu Onlara geceler cole cixmaq ve her hansi bir yigincaq kecirmek qadagan idi Kendli ve senetkarlara agir vergiler qoyulmusdu Cin tacirleri boyuk rusumlar vermeye mecbur idiler Hakimiyyetlerini mohkemlendirdikden sonra monqollar bezi guzestlere yol verirler 1315 ci ilde dovlet qulluguna qebul ucun imtahan sistemi tetbiq olunmaga basladi burada da Cinli olmayanlar ucun coxlu guzestler nezerde tutulmusdu Enenevi Cin elmleri arasinda tebabete ustunluk verilirdi ki bundan da monqollar oz doyusculerinin saglamligini qorumaq usun istifade etmek isteyirdiler Yuan dovrunde avropalilar seyyah ve tacirlerden Cin haqqinda melumatlar almaga basladilar Cin haqqinda en maraq doguran melumatlar Venesiyali tacir Marko Poloya aiddir Cine 1275 1292 ci illerde seyahetinden sonra Marko Polo evine qayidir ve Cin adlandirdigi yuksek sivilizasiyali olke haqqinda kitab yazir 1294 cu ilde Xubilayin olumunden sonra gelen zeif ve seristesiz hokmdarlar sirasi monqollarin menfur hakimiyyetini daha da dozulmez etmisdi XV esrin ortalarinda Cinde bir cox gizli cemiyyetler meydana gelir Onlardan en feali olkenin simalinda yaranan ve ozunu budda Maytreyinin tecessumu elan eden Xan Linerin rehberlik etdiyi Ag lotos teskilati idi Qirmizisariqlilar usyaniEsas meqale Qirmizisariqlilar usyani 1356 ci ilde Xan Linberin davamcisi Budda monaxi Cju Yuancanin basciliq etdiyi kendli ordusu Nankini tutur On il erzinde Cju Yuancan Cinin merkezi vilayetlerini ozune tabe edir ve Yantszi cayina gelib catir 1368 ci ilde o ozunu yeni Min sulalesinin Aydinliq imperatoru elan ederek tay tszu titulunu goturur ve Yantszi cayinin asagi axari Nankini ozunun paytaxti teyin edir Az sonra ele hemin il o Yuanin paytaxti Pekini tutur Cinin qalan erazilerini monqollardan temizlemek ucun ona daha 20 il lazim olur cince Turkce ve monqolca Xan Xaqan Portret Mebed adi Olumden sonraki adi Xan adi Ilk adi Hakimiyyet dovru Era adiSicu 世祖 Shizǔ Emperor Senqde Senqonq Venvu 聖德神功文武皇帝 Xubilay xan Borucigin Xubilay 孛兒只斤忽必烈 Boerzhijin Hubilie 1260 1294 Conqtonq 中統 Zhōngtǒng 1260 1264 Ciyuan 至元 Zhiyuan 1264 1294Cenqzonq 成宗 Chengzōng not used Borucigin Temur 孛兒只斤鐵木耳 Boerzhijin Tiemu er 1294 1307 Yuancen 元貞 Yuanzhen 1295 1297 Dade 大德 Dade 1297 1307Vuconq 武宗 Wǔzōng Borucigin Qaysan 孛兒只斤海山 Boerzhijin Hǎishan 1307 1311 Cida 至大 Zhida 1308 1311Renconq 仁宗 Renzōng Borucigin Ayurparibhadra 孛兒只斤愛育黎拔力八達 Boerzhijin Aiyulibalibada 1311 1320 Huangking 皇慶 Huangqing 1312 1313 Yanyu 延祐 Yanyou 1314 1320Yinqconq 英宗 Yingzōng Borucigin Sidebala 孛兒只斤碩德八剌 Boerzhijin Shuodebala 1320 1323 Cici 至治 Zhizhi 1321 1323Cinzonq 晉宗 Jinzōng Taidinq Di 泰定帝 Taiding Di 2 Borucigin Yesun Temur 孛兒只斤也孫鐵木兒 Boerzhijin Yesuntiemuer 1323 1328 Taidinq 泰定 Taiding 1321 1328 Cihe 致和 Zhihe 1328Tyansundi 天順帝 Tianshun Di 2 Borucigin Arigaba 孛兒只斤阿速吉八 Boerzhijin Asujiba 1328 Tiansun 天順 Tianshun 1328Venconq 文宗 Wenzōng Borucigin Toq Temur 孛兒只斤圖鐵木兒 Boerzhijin Tutiemuer 1328 1329 and 1329 1332 Tianli 天曆 Tianli 1328 1330 Cisun 至順 Zhishun 1330 1332Minqconq 明宗 Mingzōng Borucigin Xosila 孛兒只斤和世剌 Boerzhijin Heshila 1329Ninqconq 寧宗 Ningzōng Borucigin Irinchibal 孛兒只斤懿璘質班 Boerzhijin Yilinzhiban 1332 Cisun 至順 Zhishun 1332Hiconq 惠宗 Huizōng Sundi 順帝 Shundi Toqhon Teymur Borucigin Toghan Temur 孛兒只斤妥懽鐵木兒 Boerzhijin Tuǒhuan Tiemuer 1333 1370 Cisun 至順 Zhishun 1333 Yuantonq 元統 Yuantǒng 1333 1335 Ciyuan 至元 Zhiyuan 1335 1340 Cijeng 至正 Zhizheng 1341 1368 Ciyuan 至元 Zhiyuan 1368 1370Nesil agaci agaci Cingiz Tuluy xan Xubilay xan 5 1274 1294 Dolj Cinkim Mangala Nomugan Kamala Darmabala 6 1294 1307 Ananda Yesun Temur 10 1323 1328 Kaysan 7 1307 1311 Ayurbarwada 8 1311 1320 Arigiba 1328 Kosila 11 1329 Tok Temur 12 1329 1332 Sidebala 9 1320 1323 Togon Teymur 14 1338 1370 Irinjibar 13 1332 El Togus Ayursiridara 15 1370 1378 Togus Temur 16 1378 1388 IstinadlarHemcinin baxXarici kecidlerYuan Dynasty Earthen City Wall Park Beijing 2013 04 30 at the Wayback Machine The Yuan Dynasty 2012 04 21 at the Wayback Machine Monarx sulale ve ya onlarin numayendeleri ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin