Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səudlar, Əl Saud (ərəb. آل سعود; daha çox — Səudilər)— 1744-cü il ölkənin elan olunduğu gündən Səudiyyə Ərəbistanında hakim krallıq sülaləsi.
| Səudlar, Əl Saud | |
|---|---|
| Səudlar (ərəb. آل سعود | |
 | |
| Ölkə | |
| Banisi | Məhəmməd İbn Səud |
| Hazırkı rəhbər | Salman bin Əbdüləziz əs-Səud |
| Əsası qoyulub | 1744 |
| Milliyyət | ərəb |
| Titullar | |
| Səudiyyə Ərəbistanı kralı İki müqəddəsin qoruyucusu Hicazın kralı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sülalənin tarixi və mənşəyi
Səudlar 1446/7-ci illər civarında Əl Dəriyyə şəhərinin əsasını qoyan Əl Katifdən olan Mani Əl-Mraydinin nəslindəndirlər. Əl Mani nəslindən olanlar Anaza qəbiləsinə rəhbərlik edərək bu şəhərin və ətraf bölgələrin əmirləri oldular.
1744-cü ildə Məhəmməd ibn Səud Məhəmməd ibn Əbdülvahhab arasında sıx əlaqələr yaranmışdır. O, ibn Əbdülvahhabı himayəyə almış və onun məzhəbini qəbul etmişdir. Bu məzhəb sonradan vəhhabilik adını almışdır. Bir neçə on il ərzində İbn Səud və nəsli vəhhabilərin dini coşğusuna güvənərək Ərəbistan yarımadasının bütün qərbini və şərqini, o cümlədən Nəcdi özlərinə tabe etməyi bacardılar.
Birinci Səudiyyə dövləti
Bu dövr Birinci Səudiyyə Dövləti zamanı adlanır. 1792-ci ildə Məhəmməd ibn Əbdülvahhabın ölümündən sonra Səudlar yüksək dünyəvi və ali dini gücü birləşdirərək öz əllərinə almağı bacardılar. Səud sülaləsinin hərbi uğurlarını görən Osmanlı hökuməti bölgəyə hərbi qüvvələr göndərdi. Ancaq, məğlub olan osmanlılar geri çəkilmək məcburiyyətində qaldılar. Osmanlı imperiyası o qədər zəifləmişdi ki, öz əyalətlərinə nəzarət edə bilmirdi və nəticədə Dəriyyə əmirliyi 1802-ci ildə İraqa hücum etdi və Kərbəla şəhərində şiə ziyarətgahlarını dağıtdı. Ardından Məkkə şəhərini ələ keçirsələr də, Ciddə və Mədinə şəhərlərini tuta bilmədilər. 1803-cü ildə Dəriyyə əmiri Əbdüləziz ibn Məhəmməd əl-Səud sui-qəsd nəticəsində öldürüldü və yerinə oğlu Səud ibn Əbdüləziz əl-Səud keçdi. O, 1805-ci ildə Mədinəni və demək olar ki, bütün Hicazı ələ keçirdi.
1805-ci ildən 1810-cu ilə qədər Dəriyyə əmirliyinin İraqa və Suriyaya hücumları davam etdi. Dəriyyə əmirliyinə qarşı, 1811-ci ildə Osmanlı sultanının əmri ilə onun vassalı olan Misir və Sudanın ilk xədivi Kavalalı Mehmed Əli Paşa müharibəyə başladı. Misir hakimi Mehmet Əli Paşanın oğlu Tusun paşanın başçılıq etdiyi ordu 1813-cü ildə Hicaz bölgəsini səudiyyəlilərdən azad etdi. Omanda başlayan üsyan nəticəsində vəhhabi-səudiyyəlilər bu regiondan da çəkilmək məcburiyyətində qaldı.
1814-cü ildə Səud ibn Əbdüləziz öldü. Onun yerinə taxta oğlu Səud|Abdullah ibn Səud keçdi. Abdullah ibn Səudun dövründə vəhhabilər, Hicaz, Oman, Bəhreyn və Tihamə üzərində nəzarəti itirdilər.1817-ci ildə Abdullah ibn Səud]] mərkəzi Nəcd üzərində nəzarəti itirdi və bir il sonra Səud sülaləsinin son qalası olan Dəriyyə şəhəri də işğal edildi və yerlə yeksan olundu. Səud sülaləsinin bir çox üzvü həlak oldu. Dəriyyə əmiri Abdullah ibn Səud İstanbula göndərildi və orada sultanın əmri ilə edam edildi.
İkinci Səudiyyə dövləti
Ərəbistan yarımadasının mərkəzində və şərqində mərkəzi hakimiyyətin olmaması qarmaqarışıqlığa səbəb olmuşdu. Bu şəraitdə sağ qalan səudların mövqeləri yenidən güclənməyə başladı. Nəticədə 1821-ci ildə Abdulla ibn Səudun sağ qalmış qohumlarından Türki ibn Abdulla əl-Səud, özünə Ər-Riyadı paytaxt seçərək Osmanlılara qarşı üsyan qaldırdı. Nəticədə 1824-cü ildə İkinci Səudiyyə Dövləti - Nəcd əmirliyi yarandı.
1834-cü ildə Turki öldü, onun yerinə Misir əsarətindən qaçan oğlu Feysal keçdi. Səudların hakimiyyəti altında əmirlik qəbilə üsyanlarını yatıraraq qonşu dövlətləri ona xərac verməyə məcbur edərək tədricən gücləndi.Nəticədə 1824-cü ildə İkinci Səudiyyə Dövləti - Nəcd əmirliyi yarandı.
1840-cı ildə misirlilər, ehtimal ki, Osmanlı imperiyasında qarışıqlıq törətmək niyyəti ilə, Feysal ibn Turkini həbsdən azad etdilər. Ağır və şiddətli mübarizədən sonra əmir Feysal ibn Turki 1843-cü ildə əmirliyin paytaxtında qərar tutdu. Özünü Osmanlı Sultanının vassalı elan edən əmir Orta və Şərqi Ərəbistanın növbəti fəthinə başladı. Feysal ömrünün sonlarında əmirliyin idarəsini üç oğlu - Abdulla, Səud və Məhəmməd arasında böldü. Onun oğlanları isə öz növbəsində əmirlik torpaqlarında məskunlaşan qəbilələr arasında özlərinə dəstək axtarmağa başladılar. 1865-ci ildə Əmir Faysalın ölümü və Abdulla ibn Feysalın hakimiyyətə gəlişindən sonra Abdulla və Səud arasında daxili mübarizə başladı. Şərqi Ərəbistanda olan bütün dövlət qurumları - Osmanlı imperiyası və Britaniya imperiyası da bu mübarizəyə cəlb olundular. Abdullanın 1871-ci ildə Bağdad vəlisi Midhət Paşaya kömək üçün rəsmi müraciəti, osmanlıların Əl-Xasanı ələ keçirmək üçün bəhanə oldu.
1880-ci illərdə Cebel-Şammar əmirliyinin hakimləri Rəşidilər fəal şəkildə Ərəbistanda hakimiyyət uğrunda mübarizəyə qoşuldular. 1891-ci ildə səudların əzəli düşmənləri Əl-Rəşidi qəbiləsi İkinci Səudiyyə dövlətini süquta uğratdılar.
Beləliklə, İkinci Səudiyyə dövləti 67 il ömür sürdü. Səudlar Küveytə qaçmaq məcburiyyətində qaldılar. Küveyt əmiri onlara sığınacaq verdi.
Ərəbistanın birləşdirilməsi
Əbdüləziz ibn Səud İkinci Səudiyyə Dövlətinin çökməsindən və Ər-Rəşid qəbiləsi tərəfindən idarə olunan Cebel-Şammarın Ərəbistan yarımadasında hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra 1893-cü ildən Küveytdə sürgündə keçirmişdir. 1902-ci ildə Əbdüləziz ibn Səud Əl Səud sülaləsinin keçmiş paytaxtı Ər-Riyadı geri aldı və Nəcd əmiri oldu. 1903-07-ci illərdə Əbdüləziz Rəşidilər sülaləsinin idarə etdiyi Cebel-Şammar əmirliyi ilə müharibələr apardı. Əmirlik Osmanlı imperiyasının 8 piyada taboru tərəfindən dəstəkləndi, lakin sonda ona aid olan Kasım torpaqları Nəcd və Has əmirliyinin bir hissəsi oldu.
Ən böyük qəbilələrin sədaqətini qazanmaq üçün İbn Səud, dini alimlərin tövsiyəsi ilə onları oturaq həyata öyrəşdirməyə başladı. Bu məqsədlə 1912-ci ildə "İxvan" (ərəb. "Qardaşlar") hərbi-dini qardaşlığı quruldu. İxvan hərəkatına qoşulmaqdan imtina edən və İbn Səudu əmir və imam kimi tanımayan bütün bədəvi qəbilələri və vahələr Nəcdin düşməni kimi qəbul edilməyə başlandılar.
1908-ci ildə Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi Məkkə şərifi oldu. Hakimiyyətini mühkəmləndirən Hüseyn, Hicazın müstəqil bir hökmdarı olmaq və Ərəbistan yarımadasının digər bölgələrini özünə tabe etmək istəyi göstərdi. Osmanlı imperiyasına qarşı mübarizədə Məkkə şerifi ərəb millətçilərinə və ingilislərə arxalanırdı. 1914-cü ildə onun oğullarından biri Faysal gənc ərəblər və Dəməşq islahatçıları ilə əlaqələr qurdu. Eyni zamanda, başqa bir oğlu Abdulla, Misirdəki Britaniya nüməyəndələri ilə əlaqə qurdu. 1915-ci ildə gizli bir razılaşma əldə edildi. Razılaşmaya görə Britaniya imperiyası, Ədən, Suriya, Fələstin və İraq istisna olmaqla bütün Ərəbistan yarımadasını əhatə edən əraziyə sahib ərəb dövlətinin müstəqilliyini tanımağı və təmin etməyi vəd etdi.
1916-cı ilin iyun ayında Məkkə şerif Hüseyn ərəb əhalisini türklərə qarşı üsyana başlamağa çağırdı.. Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi özünü "Ərəb Ölkələrinin Kralı" elan etdi. Lakin 3 yanvar 1917 tarixində Britaniya və onun müttəfiqləri bu titulu qəbul etmədilər. Onu yalnız rəsmi olaraq müstəqil "Hicazın Hökmdarı" olaraq tanıdılar.
Hüseynin özünü bütün ərəb ölkələrinin padşahı olduğunu elan etməsi, Əbdüləziz İbn Səudu çox narahat etmişdi. Bunun üzərinə İran körfəzindəki Britanya nümayəndəsi onu indiki Küveytə dəvət edib, ona həm silah, həm də maddi yardım etmə, və həmçinin, Hüseynin onun şəxsi işlərinə qarışmama və "Ərəblərin Kralı" olaraq ərəblər adına danışma qarantiyasını vermişdir. Bunun müqabilində Ədbuləziz İbn Səud, Hüseynə qarşı heç bir hərəkət etməyəcəkdir. Britaniyalıların Əbdüləziz ibn Səudə çox tolerant olmasının səbəbi, Hüseyni Ərəbistan yarımadasında, Dəməşqdə və İraqda Osmanlılara qarşı müharibə aparmasını təmin etmək idi.
Hüseyn ibn Əli əl-Haşimi bütün Ərəbistan yarımadasını hakimiyyəti altında birləşdirməyə qərar verdi. Ancaq bu yolda o, Nəcd əmiri Əbdüləziz ibn Səud simasında güclü bir rəqiblə qarşılaşdı. 1917-ci ilin payızında Hüseyn ibn Əli ilə səudlar arasında Nəcddən çıxarkən Hicazın qapısı sayılan Turab və Əl-Xurma sərhəd vahiləri üzərində silahlı toqquşmalar baş verdi. 1919-cu ilin mayında Hüseynin oğlu Abdulla Turabı tutdu, lakin bir neçə gün sonra nəcdlilər onun dəstəsinə hücum etib onu darmadağın etdilər. Səudlar Hicaza hücum etməyə hazırlaşırdılar, lakin iyun ayında ingilislər müttəfiqi Hüseynə arxa duraraq Əbdüləziz ibn Səuddan Turabı və El-Xurmanı tərk etməsini tələb etdilər. Britaniya qoşunları Ciddəyə gəldi və səudlar geri çəkilmək məcburiyyətində qaldılar.
Səudiyyə Ərəbistanı dövlətinin yaradılması
1920-ci ildə İxvanlılar Küveytə hücum etdilər, lakin 10 oktyabr 1920-ci ildə Əl-Cəhrada məğlub oldular və Küveytdən qaçmaq məcburiyyətində qaldılar. İxvanlar 1922 və 1924-cü illər arasında Transiordaniyaya basqınlar düzənlədilər. 1924-cü ildə Nəcd əmiri Əbdüləziz ibn Səud Hicaza qarşı yenidən döyüşlərə başladı. Vəhhabilərin silahlı dəstələri Hicaza hücumlar təşkil edirdilər. İngilislər bu dəfə nümayişkaranə olaraq neytrallığı qorudular. Hüseynin qoşunları isə dalbadal məğlubiyyətə uğrayırdılar. Belə şəraitdə Hicaz zadəganları 6 oktyabr 1924-cü ildə Ciddədə toplandı və Hüseyni Haşimilər sülaləsindən Hicazın ikinci və son kralı olmuş böyük oğlu Əlinin lehinə taxtdan imtina etməyə məcbur etdilər. Yeni kral Əli ibn Hüseyn bir neçə yüz tərəfdarları ilə birlikdə Ciddəyə daxil oldu. Vəhhabilər bütün Hicaza sahib oldular, Məkkəni işğal etdilər və Ciddənin mühasirəsinə başladılar. 6 dekabr 1925-ci ildə Mədinə alındı və 22 dekabrda dəstəkdən məhrum olan Əli Ciddəni tərk etdi. Fəth edilmiş Hicaz Səudlar tərəfindən Nəcddə birləşdirildi.
Yeni yaranan dövlət 1927-ci ildən Nəcd və Hicaz Krallığı adlandı. 1927-ci ildə Mutair və Acman tayfaları İxvan üsyanının başlanğıcını qoyan İbn Səudun hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırdılar. Bu üsyan 1930-cu ilin əvvəlində yatırıldı.
Asirin fəthindən və Əl-Xasa ilə El-Katifdəki mövqelərinin gücləndirilməsindən sonra İbn Səud dövlətinə 1932-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanı krallığı adı verildi.
Sülalənin hazırkı vəziyyəti
Əl Səudlar bu gün ölkədə mütləq gücə sahib olan az sayda kral ailəsindən biridir. Hökumətdəki və bölgələrdəki bütün vəzifələr kral tərəfindən təyin olunan Əl Səud nümayəndələri tərəfindən tutulur. Hökumət səviyyəsində seçkilər heç vaxt keçirilməyib və yerli seçkilər ilk dəfə yalnız 2005-ci ildə baş tutub1. Eyni zamanda, ölkə əhalisinin yalnız kiçik bir hissəsinin səs vermək hüququ vardır: qadınlar, hərbi qulluqçular və köçərilər (bədəvilər) səs vermək hüquqlarına malik deyillər. Baxmayaraq ki, seçki qanununun özü qadınların seçkilərə qatılmasını qadağan etmir və hətta seçilmək hüququ belə verir. Lakin deputatların tən yarısını kral təyin edir.
Səudiyyə Ərəbistanı hal-hazırda adı hakim sülalələrlə əlaqəli olan üç dövlətdən biridir (digərləri Lixtenşteyn və İordaniya Haşimilər Krallığıdır). 2015-ci ildən sülalənin başçısı Kral Salman bin Əbdüləziz əs-Səuddur. Səud sülaləsi üzvləri ümumi sayı 25 min nəfərə çatır ki, onlardan 200-ü şəhzadədir.
Səudlar arasında irsiyyət, əksər sülalələrdə olduğu kimi, atadan uşaqlara deyil, əksər hallarda qardaşdan qardaşa və yalnız bundan sonra gələcək nəslin böyüyünə keçir. Qadın xətti üzrə irsiyyət nəzərə alınmır.
Məhkəmə sistemi şəriət qanunlarına əsaslanır. Hakimlərin özləri müstəqil sayılsalar da, kral tərəfindən təyin edilir və dövlət başçısının özü istənilən cəzanı dəyişdirə bilər. Ölkə daxilindəki müxalifət sərt şəkildə bastırılır, çünki kralın və ya onun qərarlarının şifahi şəkildə tənqid edilməsinə görə, dünyanın ən ağır cəzalarından biri, digər ölkələrlə müqayisədə edam cəzasına qədər verilir.
Səud sülaləsinin rəhbərləri
İlk Səudiyyə dövləti
- Məhəmməd ibn Səud (təqribən 1710−1765) 1744–1765 arasında hökmramlıq etmişdir
- Əbdüləziz ibn Məhəmməd ibn Səud (vəfatı 1803) 1765–1803-cü illərdə hökmramlıq etmişdir
- Səud ibn Əbdüləziz ibn Məhəmməd Əl Səud (vəfatı 1814) 1803–1814-cü illərdə hökmramlıq etmişdir
- Abdulla ibn Səud (vəfatə 1818-ci il) 1814–1818-ci illərdə hökmramlıq etmişdir
İkinci Səudiyyə dövləti
- 1. Türki ibn Abdulla (1755–1834) 1824-cü ilə qədər idarə etmişdi − 1834
- 2 və 5. Feysəl ibn Türki Əl Səud (1785-1865) 1834–1838 və 1843–1865 arasında hökmranlıq etmişdir. Türkinin oğlu
- 3. Xalid ibn Səud ibn Əbdüləziz ibn Məhəmməd ibn Səud 1838–1841-ci illərdə hökmranlıq etmişdir. Uzaq əmiuşağı
- 4. Abdulla ibn Thunayyan 1841–1843-cü illərdə hökmranlıq etmişdir. Uzaq əmiuşağı
- 6, 8 ve 11. Abdulla ibn Faysal bin Türki Əl Səud 1865–1871, 1871–1873, 1876–1889. Faysalın oğlu
- 7 və 9. Səud ibn Faysal ibn Türki (1875-ci ildə vəfat etmişdir) 1871 və 1873–1875-ci illərdə hökmranlıq etmişdir. Faysalın oğlu
- 10 və 12. Əbdülrəhman bin Faysal (1850-1928) 1875–1876 və 1889–1891 illərdə hökmranlıq etmişdir. Faysalın oğlu
Səudiyyə Ərəbistanı kralları
- Əbdüləziz bin Əbdürrəhman əs-Səud və yaxud ibn Səud (15 yanvar 1876 - 9 noyabr 1953) kimi tanınan Əbdüləziz bin Əbdülrəhman bin Faysal 1902-1953-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur.
- Kral Səud bin Əbdüləziz (15 yanvar 1902 - 24 yanvar 1969) 1953-1964-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur
- Kral Feysəl ibn Əbdüləziz (aprel 1906 - 25 mart 1975) 1964-1975-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur
- Kral Xalid bin Əbdüləziz (13 fevral 1913 - 13 iyun 1982) 1975–1982-ci illər arasında hakimiyyətdə olmuşdur
- Kral Fəhd bin Əbdüləziz (16 mart 1920 - 1 avqust 2005) 1982–2005-ci illər arasında hakimiyyətdə olmuşdur
- Kral Abdullah bin Əbdüləziz (1 avqust 1924 - 23 yanvar 2015) 2005–2015-ci illər arasında hakimiyyətdə olmuşdur
- 2015-ci ildən bəri Kral Salman bin Əbdüləziz (31 dekabr 1935-ci il təvəllüdlü)
İstinadlar
- Osman ibn Sənəd əl-Bəsri, “Tarixi-Bağdad”, səh. 152
- Sauds's campaign for Hejaz and the two holy cities 2010-09-14 at the Wayback Machine Islam Life online magazine
- Abdullah bin Saud's capture 2015-09-24 at the Wayback Machine King Abdullah Ibn Saud Information Resource
- Рыжов К. В. Все монархи мира. Мусульманский восток XV—XX вв. Москва, «Вече», 2004 , ст. 303
- . 2015-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-24.
- "Timeline Saudi Arabia". 22 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 25 June 2012.
- Turki ibn Abdallah ruled various parts of the area between 1819 and 1824. The Second Saudi State was officially founded in 1824.
- Abdul-Aziz ruled various parts of the area between 1902 and 1932. The Kingdom was officially founded in 1932.
Ədəbiyyat
- Madawi Al-Rasheed, A History of Saudi Arabia, Cambridge University Press, 2002, ISBN
- David Fromkin, A Peace to End All Peace, Holt, 1989, ISBN .
- David Holden & Richard Johns, The House of Saud, Pan, 1982, 0-330-26834-1 (reprint of the Sidgwick and Jackson edition, 1981, ISBN )
- Craig Unger, House of Bush, House of Saud: The Secret Relationship Between the World's Two Most Powerful Dynasties, Scribner, 2004, ISBN
- Alexei Vassiliev, The History of Saudi Arabia, London, UK: Al Saqi Books, 1998
Xarici keçidlər
- A Chronology: The House of Saud, Frontline, PBS (Public Broadcasting Service), 1 August 2005
- The House of Saud: A View of the Modern Saudi Dynasty, Frontline, PBS (Public Broadcasting Service), 1 August 2005
- Structure of the House of Saud (PDF), GlobalSecurity.org
- "Saudi Royal Family Directory". Datarabia.
- "Saudi Royal Family Website". House of Saud.
- Васильев А. История Саудовской Аравии. 1745—1973
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seudlar El Saud ereb آل سعود daha cox Seudiler 1744 cu il olkenin elan olundugu gunden Seudiyye Erebistaninda hakim kralliq sulalesi Seudlar El SaudSeudlar ereb آل سعود Olke Seudiyye ErebistaniBanisi Mehemmed Ibn SeudHazirki rehber Salman bin Ebduleziz es SeudEsasi qoyulub 1744Milliyyet erebTitullarSeudiyye Erebistani krali Iki muqeddesin qoruyucusu Hicazin krali Vikianbarda elaqeli mediafayllarSulalenin tarixi ve menseyiKralligin kral bayragi Seudlar 1446 7 ci iller civarinda El Deriyye seherinin esasini qoyan El Katifden olan Mani El Mraydinin neslindendirler El Mani neslinden olanlar Anaza qebilesine rehberlik ederek bu seherin ve etraf bolgelerin emirleri oldular 1744 cu ilde Mehemmed ibn Seud Mehemmed ibn Ebdulvahhab arasinda six elaqeler yaranmisdir O ibn Ebdulvahhabi himayeye almis ve onun mezhebini qebul etmisdir Bu mezheb sonradan vehhabilik adini almisdir Bir nece on il erzinde Ibn Seud ve nesli vehhabilerin dini cosgusuna guvenerek Erebistan yarimadasinin butun qerbini ve serqini o cumleden Necdi ozlerine tabe etmeyi bacardilar Birinci Seudiyye dovleti Esas meqale Birinci Seudiyye Dovleti Bu dovr Birinci Seudiyye Dovleti zamani adlanir 1792 ci ilde Mehemmed ibn Ebdulvahhabin olumunden sonra Seudlar yuksek dunyevi ve ali dini gucu birlesdirerek oz ellerine almagi bacardilar Seud sulalesinin herbi ugurlarini goren Osmanli hokumeti bolgeye herbi quvveler gonderdi Ancaq meglub olan osmanlilar geri cekilmek mecburiyyetinde qaldilar Osmanli imperiyasi o qeder zeiflemisdi ki oz eyaletlerine nezaret ede bilmirdi ve neticede Deriyye emirliyi 1802 ci ilde Iraqa hucum etdi ve Kerbela seherinde sie ziyaretgahlarini dagitdi Ardindan Mekke seherini ele kecirseler de Cidde ve Medine seherlerini tuta bilmediler 1803 cu ilde Deriyye emiri Ebduleziz ibn Mehemmed el Seud sui qesd neticesinde olduruldu ve yerine oglu Seud ibn Ebduleziz el Seud kecdi O 1805 ci ilde Medineni ve demek olar ki butun Hicazi ele kecirdi 1805 ci ilden 1810 cu ile qeder Deriyye emirliyinin Iraqa ve Suriyaya hucumlari davam etdi Deriyye emirliyine qarsi 1811 ci ilde Osmanli sultaninin emri ile onun vassali olan Misir ve Sudanin ilk xedivi Kavalali Mehmed Eli Pasa muharibeye basladi Misir hakimi Mehmet Eli Pasanin oglu Tusun pasanin basciliq etdiyi ordu 1813 cu ilde Hicaz bolgesini seudiyyelilerden azad etdi Omanda baslayan usyan neticesinde vehhabi seudiyyeliler bu regiondan da cekilmek mecburiyyetinde qaldi 1814 cu ilde Seud ibn Ebduleziz oldu Onun yerine taxta oglu Seud Abdullah ibn Seud kecdi Abdullah ibn Seudun dovrunde vehhabiler Hicaz Oman Behreyn ve Tihame uzerinde nezareti itirdiler 1817 ci ilde Abdullah ibn Seud merkezi Necd uzerinde nezareti itirdi ve bir il sonra Seud sulalesinin son qalasi olan Deriyye seheri de isgal edildi ve yerle yeksan olundu Seud sulalesinin bir cox uzvu helak oldu Deriyye emiri Abdullah ibn Seud Istanbula gonderildi ve orada sultanin emri ile edam edildi Ikinci Seudiyye dovleti Esas meqale Necd emirliyi Erebistan yarimadasinin merkezinde ve serqinde merkezi hakimiyyetin olmamasi qarmaqarisiqliga sebeb olmusdu Bu seraitde sag qalan seudlarin movqeleri yeniden guclenmeye basladi Neticede 1821 ci ilde Abdulla ibn Seudun sag qalmis qohumlarindan Turki ibn Abdulla el Seud ozune Er Riyadi paytaxt secerek Osmanlilara qarsi usyan qaldirdi Neticede 1824 cu ilde Ikinci Seudiyye Dovleti Necd emirliyi yarandi 1834 cu ilde Turki oldu onun yerine Misir esaretinden qacan oglu Feysal kecdi Seudlarin hakimiyyeti altinda emirlik qebile usyanlarini yatiraraq qonsu dovletleri ona xerac vermeye mecbur ederek tedricen guclendi Neticede 1824 cu ilde Ikinci Seudiyye Dovleti Necd emirliyi yarandi 1840 ci ilde misirliler ehtimal ki Osmanli imperiyasinda qarisiqliq toretmek niyyeti ile Feysal ibn Turkini hebsden azad etdiler Agir ve siddetli mubarizeden sonra emir Feysal ibn Turki 1843 cu ilde emirliyin paytaxtinda qerar tutdu Ozunu Osmanli Sultaninin vassali elan eden emir Orta ve Serqi Erebistanin novbeti fethine basladi Feysal omrunun sonlarinda emirliyin idaresini uc oglu Abdulla Seud ve Mehemmed arasinda boldu Onun oglanlari ise oz novbesinde emirlik torpaqlarinda meskunlasan qebileler arasinda ozlerine destek axtarmaga basladilar 1865 ci ilde Emir Faysalin olumu ve Abdulla ibn Feysalin hakimiyyete gelisinden sonra Abdulla ve Seud arasinda daxili mubarize basladi Serqi Erebistanda olan butun dovlet qurumlari Osmanli imperiyasi ve Britaniya imperiyasi da bu mubarizeye celb olundular Abdullanin 1871 ci ilde Bagdad velisi Midhet Pasaya komek ucun resmi muracieti osmanlilarin El Xasani ele kecirmek ucun behane oldu 1880 ci illerde Cebel Sammar emirliyinin hakimleri Residiler feal sekilde Erebistanda hakimiyyet ugrunda mubarizeye qosuldular 1891 ci ilde seudlarin ezeli dusmenleri El Residi qebilesi Ikinci Seudiyye dovletini suquta ugratdilar Belelikle Ikinci Seudiyye dovleti 67 il omur surdu Seudlar Kuveyte qacmaq mecburiyyetinde qaldilar Kuveyt emiri onlara siginacaq verdi Erebistanin birlesdirilmesiEbduleziz Ibn Seud ve Franklin Ruzveld 1945 ci il fevral ayi Ebduleziz ibn Seud Ikinci Seudiyye Dovletinin cokmesinden ve Er Resid qebilesi terefinden idare olunan Cebel Sammarin Erebistan yarimadasinda hakimiyyeti ele kecirmesinden sonra 1893 cu ilden Kuveytde surgunde kecirmisdir 1902 ci ilde Ebduleziz ibn Seud El Seud sulalesinin kecmis paytaxti Er Riyadi geri aldi ve Necd emiri oldu 1903 07 ci illerde Ebduleziz Residiler sulalesinin idare etdiyi Cebel Sammar emirliyi ile muharibeler apardi Emirlik Osmanli imperiyasinin 8 piyada taboru terefinden desteklendi lakin sonda ona aid olan Kasim torpaqlari Necd ve Has emirliyinin bir hissesi oldu En boyuk qebilelerin sedaqetini qazanmaq ucun Ibn Seud dini alimlerin tovsiyesi ile onlari oturaq heyata oyresdirmeye basladi Bu meqsedle 1912 ci ilde Ixvan ereb Qardaslar herbi dini qardasligi quruldu Ixvan herekatina qosulmaqdan imtina eden ve Ibn Seudu emir ve imam kimi tanimayan butun bedevi qebileleri ve vaheler Necdin dusmeni kimi qebul edilmeye baslandilar 1908 ci ilde Huseyn ibn Eli el Hasimi Mekke serifi oldu Hakimiyyetini muhkemlendiren Huseyn Hicazin musteqil bir hokmdari olmaq ve Erebistan yarimadasinin diger bolgelerini ozune tabe etmek isteyi gosterdi Osmanli imperiyasina qarsi mubarizede Mekke serifi ereb milletcilerine ve ingilislere arxalanirdi 1914 cu ilde onun ogullarindan biri Faysal genc erebler ve Demesq islahatcilari ile elaqeler qurdu Eyni zamanda basqa bir oglu Abdulla Misirdeki Britaniya numeyendeleri ile elaqe qurdu 1915 ci ilde gizli bir razilasma elde edildi Razilasmaya gore Britaniya imperiyasi Eden Suriya Felestin ve Iraq istisna olmaqla butun Erebistan yarimadasini ehate eden eraziye sahib ereb dovletinin musteqilliyini tanimagi ve temin etmeyi ved etdi 1916 ci ilin iyun ayinda Mekke serif Huseyn ereb ehalisini turklere qarsi usyana baslamaga cagirdi Huseyn ibn Eli el Hasimi ozunu Ereb Olkelerinin Krali elan etdi Lakin 3 yanvar 1917 tarixinde Britaniya ve onun muttefiqleri bu titulu qebul etmediler Onu yalniz resmi olaraq musteqil Hicazin Hokmdari olaraq tanidilar Huseynin ozunu butun ereb olkelerinin padsahi oldugunu elan etmesi Ebduleziz Ibn Seudu cox narahat etmisdi Bunun uzerine Iran korfezindeki Britanya numayendesi onu indiki Kuveyte devet edib ona hem silah hem de maddi yardim etme ve hemcinin Huseynin onun sexsi islerine qarismama ve Ereblerin Krali olaraq erebler adina danisma qarantiyasini vermisdir Bunun muqabilinde Edbuleziz Ibn Seud Huseyne qarsi hec bir hereket etmeyecekdir Britaniyalilarin Ebduleziz ibn Seude cox tolerant olmasinin sebebi Huseyni Erebistan yarimadasinda Demesqde ve Iraqda Osmanlilara qarsi muharibe aparmasini temin etmek idi Huseyn ibn Eli el Hasimi butun Erebistan yarimadasini hakimiyyeti altinda birlesdirmeye qerar verdi Ancaq bu yolda o Necd emiri Ebduleziz ibn Seud simasinda guclu bir reqible qarsilasdi 1917 ci ilin payizinda Huseyn ibn Eli ile seudlar arasinda Necdden cixarken Hicazin qapisi sayilan Turab ve El Xurma serhed vahileri uzerinde silahli toqqusmalar bas verdi 1919 cu ilin mayinda Huseynin oglu Abdulla Turabi tutdu lakin bir nece gun sonra necdliler onun destesine hucum etib onu darmadagin etdiler Seudlar Hicaza hucum etmeye hazirlasirdilar lakin iyun ayinda ingilisler muttefiqi Huseyne arxa duraraq Ebduleziz ibn Seuddan Turabi ve El Xurmani terk etmesini teleb etdiler Britaniya qosunlari Ciddeye geldi ve seudlar geri cekilmek mecburiyyetinde qaldilar Seudiyye Erebistani dovletinin yaradilmasi1920 ci ilde Ixvanlilar Kuveyte hucum etdiler lakin 10 oktyabr 1920 ci ilde El Cehrada meglub oldular ve Kuveytden qacmaq mecburiyyetinde qaldilar Ixvanlar 1922 ve 1924 cu iller arasinda Transiordaniyaya basqinlar duzenlediler 1924 cu ilde Necd emiri Ebduleziz ibn Seud Hicaza qarsi yeniden doyuslere basladi Vehhabilerin silahli desteleri Hicaza hucumlar teskil edirdiler Ingilisler bu defe numayiskarane olaraq neytralligi qorudular Huseynin qosunlari ise dalbadal meglubiyyete ugrayirdilar Bele seraitde Hicaz zadeganlari 6 oktyabr 1924 cu ilde Ciddede toplandi ve Huseyni Hasimiler sulalesinden Hicazin ikinci ve son krali olmus boyuk oglu Elinin lehine taxtdan imtina etmeye mecbur etdiler Yeni kral Eli ibn Huseyn bir nece yuz terefdarlari ile birlikde Ciddeye daxil oldu Vehhabiler butun Hicaza sahib oldular Mekkeni isgal etdiler ve Ciddenin muhasiresine basladilar 6 dekabr 1925 ci ilde Medine alindi ve 22 dekabrda destekden mehrum olan Eli Ciddeni terk etdi Feth edilmis Hicaz Seudlar terefinden Necdde birlesdirildi Yeni yaranan dovlet 1927 ci ilden Necd ve Hicaz Kralligi adlandi 1927 ci ilde Mutair ve Acman tayfalari Ixvan usyaninin baslangicini qoyan Ibn Seudun hakimiyyetine qarsi usyan qaldirdilar Bu usyan 1930 cu ilin evvelinde yatirildi Asirin fethinden ve El Xasa ile El Katifdeki movqelerinin guclendirilmesinden sonra Ibn Seud dovletine 1932 ci ilde Seudiyye Erebistani kralligi adi verildi Sulalenin hazirki veziyyetiSalman bin Ebduleziz es Seud 2015 ci ilden Seudiyye Erebistani krali El Seudlar bu gun olkede mutleq guce sahib olan az sayda kral ailesinden biridir Hokumetdeki ve bolgelerdeki butun vezifeler kral terefinden teyin olunan El Seud numayendeleri terefinden tutulur Hokumet seviyyesinde seckiler hec vaxt kecirilmeyib ve yerli seckiler ilk defe yalniz 2005 ci ilde bas tutub1 Eyni zamanda olke ehalisinin yalniz kicik bir hissesinin ses vermek huququ vardir qadinlar herbi qulluqcular ve koceriler bedeviler ses vermek huquqlarina malik deyiller Baxmayaraq ki secki qanununun ozu qadinlarin seckilere qatilmasini qadagan etmir ve hetta secilmek huququ bele verir Lakin deputatlarin ten yarisini kral teyin edir Seudiyye Erebistani hal hazirda adi hakim sulalelerle elaqeli olan uc dovletden biridir digerleri Lixtensteyn ve Iordaniya Hasimiler Kralligidir 2015 ci ilden sulalenin bascisi Kral Salman bin Ebduleziz es Seuddur Seud sulalesi uzvleri umumi sayi 25 min nefere catir ki onlardan 200 u sehzadedir Seudlar arasinda irsiyyet ekser sulalelerde oldugu kimi atadan usaqlara deyil ekser hallarda qardasdan qardasa ve yalniz bundan sonra gelecek neslin boyuyune kecir Qadin xetti uzre irsiyyet nezere alinmir Mehkeme sistemi seriet qanunlarina esaslanir Hakimlerin ozleri musteqil sayilsalar da kral terefinden teyin edilir ve dovlet bascisinin ozu istenilen cezani deyisdire biler Olke daxilindeki muxalifet sert sekilde bastirilir cunki kralin ve ya onun qerarlarinin sifahi sekilde tenqid edilmesine gore dunyanin en agir cezalarindan biri diger olkelerle muqayisede edam cezasina qeder verilir Seud sulalesinin rehberleriIlk Seudiyye dovleti Mehemmed ibn Seud teqriben 1710 1765 1744 1765 arasinda hokmramliq etmisdir Ebduleziz ibn Mehemmed ibn Seud vefati 1803 1765 1803 cu illerde hokmramliq etmisdir Seud ibn Ebduleziz ibn Mehemmed El Seud vefati 1814 1803 1814 cu illerde hokmramliq etmisdir Abdulla ibn Seud vefate 1818 ci il 1814 1818 ci illerde hokmramliq etmisdirIkinci Seudiyye dovleti 1 Turki ibn Abdulla 1755 1834 1824 cu ile qeder idare etmisdi 1834 2 ve 5 Feysel ibn Turki El Seud 1785 1865 1834 1838 ve 1843 1865 arasinda hokmranliq etmisdir Turkinin oglu 3 Xalid ibn Seud ibn Ebduleziz ibn Mehemmed ibn Seud 1838 1841 ci illerde hokmranliq etmisdir Uzaq emiusagi 4 Abdulla ibn Thunayyan 1841 1843 cu illerde hokmranliq etmisdir Uzaq emiusagi 6 8 ve 11 Abdulla ibn Faysal bin Turki El Seud 1865 1871 1871 1873 1876 1889 Faysalin oglu 7 ve 9 Seud ibn Faysal ibn Turki 1875 ci ilde vefat etmisdir 1871 ve 1873 1875 ci illerde hokmranliq etmisdir Faysalin oglu 10 ve 12 Ebdulrehman bin Faysal 1850 1928 1875 1876 ve 1889 1891 illerde hokmranliq etmisdir Faysalin ogluSeudiyye Erebistani krallari Ebduleziz bin Ebdurrehman es Seud ve yaxud ibn Seud 15 yanvar 1876 9 noyabr 1953 kimi taninan Ebduleziz bin Ebdulrehman bin Faysal 1902 1953 cu illerde hakimiyyetde olmusdur Kral Seud bin Ebduleziz 15 yanvar 1902 24 yanvar 1969 1953 1964 cu illerde hakimiyyetde olmusdur Kral Feysel ibn Ebduleziz aprel 1906 25 mart 1975 1964 1975 ci illerde hakimiyyetde olmusdur Kral Xalid bin Ebduleziz 13 fevral 1913 13 iyun 1982 1975 1982 ci iller arasinda hakimiyyetde olmusdur Kral Fehd bin Ebduleziz 16 mart 1920 1 avqust 2005 1982 2005 ci iller arasinda hakimiyyetde olmusdur Kral Abdullah bin Ebduleziz 1 avqust 1924 23 yanvar 2015 2005 2015 ci iller arasinda hakimiyyetde olmusdur 2015 ci ilden beri Kral Salman bin Ebduleziz 31 dekabr 1935 ci il tevelludlu IstinadlarOsman ibn Sened el Besri Tarixi Bagdad seh 152 Sauds s campaign for Hejaz and the two holy cities 2010 09 14 at the Wayback Machine Islam Life online magazine Abdullah bin Saud s capture 2015 09 24 at the Wayback Machine King Abdullah Ibn Saud Information Resource Ryzhov K V Vse monarhi mira Musulmanskij vostok XV XX vv Moskva Veche 2004 ISBN 5 9533 0384 X st 303 2015 02 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 05 24 Timeline Saudi Arabia 22 December 2015 tarixinde Istifade tarixi 25 June 2012 Turki ibn Abdallah ruled various parts of the area between 1819 and 1824 The Second Saudi State was officially founded in 1824 Abdul Aziz ruled various parts of the area between 1902 and 1932 The Kingdom was officially founded in 1932 EdebiyyatMadawi Al Rasheed A History of Saudi Arabia Cambridge University Press 2002 ISBN 0 521 64412 7 David Fromkin A Peace to End All Peace Holt 1989 ISBN 978 0 8050 8809 0 David Holden amp Richard Johns The House of Saud Pan 1982 0 330 26834 1 reprint of the Sidgwick and Jackson edition 1981 ISBN 0 283 98436 8 Craig Unger House of Bush House of Saud The Secret Relationship Between the World s Two Most Powerful Dynasties Scribner 2004 ISBN 0 7432 5337 X Alexei Vassiliev The History of Saudi Arabia London UK Al Saqi Books 1998Xarici kecidlerA Chronology The House of Saud Frontline PBS Public Broadcasting Service 1 August 2005 The House of Saud A View of the Modern Saudi Dynasty Frontline PBS Public Broadcasting Service 1 August 2005 Structure of the House of Saud PDF GlobalSecurity org Saudi Royal Family Directory Datarabia Saudi Royal Family Website House of Saud Vasilev A Istoriya Saudovskoj Aravii 1745 1973