Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xakasiya (rus. Республика Хакасия, xak. Хакасия Республиказы) — Rusiya Federasiyası subyektlərindən biri. Sibirin cənubunda, Altay dağları və Yenisey çayı ətrafında və Altay Respublikasının şimalında yerləşən Xakasiya Rusiya Federasiyasına bağlı muxtar bir cümhuriyyətdir. Xakasiya ərazisimdən dünyanın ən böyük çaylarında biri olan Yenisey (Kim Suyu) çayı keçir. 2010-cu il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, respublikanın əhalisi 532.403 nəfər idi.
| Xakasiya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Хакас Республиказы | |||||
 | |||||
| |||||
|
| |||||
| Ölkə | |||||
| İnzibati mərkəz | Abakan | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 3 iyul 1991 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Saat qurşağı |
| ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| ISO kodu | RU-KK | ||||
| Telefon kodu | 390 | ||||
| Avtomobil nömrəsi | 19 | ||||
| Rəsmi sayt | |||||
 | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Coğrafiya
Paytaxtı Abakan şəhəridir. Ölkənin üçdə ikisi dağlıq olub, xalqın çoxusu Abakan və Yenisey çaylarının kənarında yaşamaqdadır. Relyefi dağlıqdır, ərazinin çox hissəsini Kuznetsk Alatausu dağları və Yeniseyboyu düzənliklər əhatə edir. Ən uca zirvəsi Karaqoş (2930), Aksu-Tayqa (2858) və s-dir. Faydalı qazıntıları daş kömür, və s-dir. Respublika kəskin kontinental iqlimə malikdir. Yanvar ayının temperaturu -20 °C, iyul ayının temperaturu isə 16-18 °C-dir. Yağıntıların miqdarı 400 mm-dir. Əsas çayları Yenisey və . Xakasiyanın düzənlik çöllərində çöl, meşə-çöl bitkiləri və qara torpaqlar, dağ yamaclarında tayqa yayılmışdır. Təbii ehtiyatları çoxdur və bura dəmir, qızıl, gümüş, daş kömür, neft və təbii qaz daxildir.
Mədəniyyəti
Türkcə danışan xakasların əsl adı koraylardır (Hooraylar). Xakaslar – Kaçinlər (Haaş, Haas) Sogaylar, Kızıllar və Koybollar (Hoybollar) daxil olmaqla, dörd boy olub və bu dörd qrupun da ortaq adı Xakasdır. Xakas dili Türk dilinin Uyğur-Oğuz qrupuna daxildir. Öz dilinə, öz mədəniyyətinə və ənənələrinə bağlı olan Xakasiyada universitet, texnikiinstitut , dil, tarix və ədəbiyyat araşdırmaları institutları fəaliyyət göstərir. Müxtəlif mədəniyyət və sənət quruluşları, 4 teatrı, kitabxana və muzeyləri, musiqi və incəsənət məktəbləri mövcuddur.
Xakaslar 1800-cü illərdə Rus İmperatorluğuna qatılmış, 1930-cu ildə muxtar bölgə statusu almışlar. Xakaslar qədim şamanizm inancına bağlıdırlar.
Xakasların 2000-i aşan tarixləri onların bir Qırğız qrupu olduğunu göstərir.
Tanrı Dağı Qırğızlarının dünyada məşhur olan böyük dastanları Manas da bu tarixi hadisədən bəhs etməkdədir. Manas Dastanının dediyinə görə, Tanrı Dağı Qırğızları Yenisey bölgəsindən bugünkü vətənlərinə Manas Xan rəhbərliyi zamanı köç etmişlər. IX əsr Çin qaynaqları qırğızlardan "Heges" və ya "KieKiaSe" adı ilə bəhs etməkdədir. Sonrakı illərdə Tanrı Dağı Qırğız tayfalarının müsəlmanlaşması və yaşanılan bölgələr arasındakı məsafənin uzaq olması səbəbiylə, Yenisey qırğızlarının ayrıca bir kimlik mənimsəməsinə və Xakas adını qəbul etmələrinə gətirib çıxarmışdır.
İqtisadiyyatı
Xakas Muxtar Bölgəsi sənaye baxımından kömür, dəmir, qızıl, mərmər və s. çox zəngindir. Bundan başqa, taxta-şalban müəssisə sənayesi inkişaf etmişdir. İqtisadiyyat əkinçilik və heyvandarlığa əsaslanır.
Qoyun və keçi `yetişdirilməsi hələ də önəmli bir iqtisadi sahə sayılır. Düzənlik sahələrdə reallaşdırılan suvarma layihələri otlaqlarda bəslənən heyvan sayını, əkin əraziləri sahəsini və başda buğda, yulaf, darı və kartof olmaqla, kənd təsərrüfatı istehsalını artırmışdır. Rusların bölgəyə yerləşməsinə də səbəb olan mis mədənçiliyi XVIII əsrdən bəri əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır. Abaza və Teyada zəngin dəmir cövhəri, yuxarı Çulımda qızıl, Çemogorskda kömür, Aksizdə barıt çıxarılmaqdadır. Bölgədə həmçinin mis, tungsten yataqları da mövcuddur. Meşələr əhəmiyyətli bir taxta-şalban qaynağıdır.
Respublikanın iqtisadiyyatının əsasını elektroenergetika və dağ – mədən sənayesi təşkil edir. Ölkədə zəngin meşə örtüyü meşə və ağac emalı, meşə - kimya sənayesinin inkişafına təkan vermişdir. Yüngül və və yeyinti sənayesi var. Kənd təsərrüfatında buğda, kartof, tərəvəz bitkiləri əkilir. Heyvandarlıqda zərifyunlu qoyunçuluq, atçılıq, maldarlıq inkişaf etmişdir. Xakasiya Respublikasında avtomobil, dəmiryolu, çay nəqliyyatı inkişaf etmişdir.
Demoqrafiya
Əhalisi: 532.403 (2010 siyahıyaalınması); 546.072 (2002 siyahıyaalınması); 568.605 (1989 siyahıyaalınması).
Vacib statistika
- Mənbə: Rusiya Federal Dövlət Statistika Xidməti 2008-04-12 at the Wayback Machine
| Əhali (x 1000) | Doğum | Ölüm | Təbii artım | Doğum səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) | Ölüm səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) | Təbii artım səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) | Hər qadına düşən doğuş | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1970 | 448 | 7,347 | 3,749 | 3,598 | 16.4 | 8.4 | 8.0 | |
| 1975 | 476 | 9,106 | 4,485 | 4,621 | 19.1 | 9.4 | 9.7 | |
| 1980 | 508 | 9,994 | 5,345 | 4,649 | 19.7 | 10.5 | 9.2 | |
| 1985 | 541 | 10,382 | 5,546 | 4,836 | 19.2 | 10.3 | 8.9 | |
| 1990 | 572 | 8,724 | 6,060 | 2,664 | 15.3 | 10.6 | 4.7 | 2,27 |
| 1991 | 573 | 8,114 | 6,195 | 1,919 | 14.2 | 10.8 | 3.3 | 2,14 |
| 1992 | 574 | 6,917 | 6,843 | 74 | 12.0 | 11.9 | 0.1 | 1,81 |
| 1993 | 574 | 6,152 | 8,387 | - 2,235 | 10.7 | 14.6 | - 3.9 | 1,58 |
| 1994 | 572 | 6,219 | 9,426 | - 3,207 | 10.9 | 16.5 | - 5.6 | 1,57 |
| 1995 | 571 | 5,807 | 8,186 | - 2,379 | 10.2 | 14.3 | - 4.2 | 1,44 |
| 1996 | 569 | 5,727 | 8,093 | - 2,366 | 10.1 | 14.2 | - 4.2 | 1,40 |
| 1997 | 566 | 5,309 | 7,766 | - 2,457 | 9.4 | 13.7 | - 4.3 | 1,28 |
| 1998 | 563 | 5,602 | 7,821 | - 2,219 | 10.0 | 13.9 | - 3.9 | 1,34 |
| 1999 | 559 | 5,312 | 8,304 | - 2,992 | 9.5 | 14.8 | - 5.3 | 1,26 |
| 2000 | 556 | 5,634 | 8,104 | - 2,470 | 10.1 | 14.6 | - 4.4 | 1,32 |
| 2001 | 552 | 5,576 | 8,561 | - 2,985 | 10.1 | 15.5 | - 5.4 | 1,28 |
| 2002 | 547 | 6,118 | 9,280 | - 3,162 | 11.2 | 17.0 | - 5.8 | 1,39 |
| 2003 | 542 | 6,417 | 9,660 | - 3,243 | 11.8 | 17.8 | - 6.0 | 1,44 |
| 2004 | 539 | 6,453 | 8,763 | - 2,310 | 12.0 | 16.3 | - 4.3 | 1,43 |
| 2005 | 536 | 6,198 | 9,411 | - 3,213 | 11.6 | 17.6 | - 6.0 | 1,35 |
| 2006 | 533 | 6,465 | 7,927 | - 1,462 | 12.1 | 14.9 | - 2.7 | 1,40 |
| 2007 | 531 | 7,384 | 7,324 | 60 | 13.9 | 13.8 | 0.1 | 1,60 |
| 2008 | 531 | 7,935 | 7,427 | 508 | 14.9 | 14.0 | 1.0 | 1,72 |
| 2009 | 531 | 8,062 | 7,255 | 807 | 15.2 | 13.7 | 1.5 | 1,81 |
| 2010 | 532 | 8,010 | 7,373 | 637 | 15.0 | 13.8 | 1.2 | 1,80 |
| 2011 | 532 | 8,013 | 7,154 | 859 | 15.1 | 13.4 | 1.7 | 1,83 |
| 2012 | 533 | 8,534 | 7,137 | 1,397 | 16.0 | 13.4 | 2.6 | 2,00 |
| 2013 | 534 | 8,362 | 6,987 | 1,375 | 15.7 | 13.1 | 2.6 | 2,01 |
| 2014 | 535 | 8,145 | 6,999 | 1,146 | 15.2 | 13.1 | 2.1 | 2,01 |
| 2015 | 536 | 7,911 | 7,216 | 695 | 14.8 | 13.5 | 1.3 | 1,99 |
| 2016 | 537 | 7,592 | 6,869 | 723 | 14.1 | 12.8 | 1.3 | 1,96(e) |
| 2017 | 537 | 6,662 | 6,752 | -90 | 12.4 | 12.5 | -0.1 |
2007-ci ildə respublikada uzun illər ərzində ilk dəfə əhalinin müsbət təbii artımı qeyd edilmişdir (Çox kiçik olmasına baxmayaraq, illik 0.01 faizdən az), bununla da Rusiyada təbii əhali artımı müsbət olan 20 bölgəsindən biri olmuşdur.
Etnik qruplar
2010-cu il Rusiya siyahıyaalınmasına görə, etnik ruslar respublika əhalisinin 81,7% -ni təşkil edir, etnik xakaslar yalnız 12.1%-dir. Digər qruplara etnik almanlar (1.1%), ukraynalılar (1%), tatarlar (0.6%) və hər bir əhalinin 0,5% -dən azını təşkil edir digər kiçik qruplar daxildir.
| Ethnic group | 1926 siyahıyaalınması | 1939 siyahıyaalınması | 1959 siyahıyaalınması | 1970 siyahıyaalınması | 1979 siyahıyaalınması | 1989 siyahıyaalınması | 2002 siyahıyaalınması | 2010 siyahıyaalınması1 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | Sayı | % | |
| Xakaslar | 44,219 | 49.8% | 45,799 | 16.8% | 48,512 | 11.8% | 54,750 | 12.3% | 57,281 | 11.5% | 62,859 | 11.1% | 65,421 | 12.0% | 63,643 | 12.1% |
| Ruslar | 41,390 | 46.6% | 205,254 | 75.3% | 314,455 | 76.5% | 349,362 | 78.4% | 395,953 | 79.4% | 450,430 | 79.5% | 438,395 | 80.3% | 427,647 | 81.7% |
| Almanlar | 46 | 0.1% | 333 | 0.1% | 10,512 | 2.6% | 10,547 | 2.4% | 11,130 | 2.2% | 11,250 | 2.0% | 9,161 | 1.7% | 5,976 | 1.1% |
| Ukraynalılar | 836 | 0.9% | 7,788 | 2.9% | 14,630 | 3.6% | 9,480 | 2.1% | 10,398 | 2.1% | 13,223 | 2.3% | 8,360 | 1.5% | 5,039 | 1.0% |
| Digərləri | 2,381 | 2.7% | 13,556 | 5.0% | 22,938 | 5.6% | 21,685 | 4.9% | 23,622 | 4.7% | 29,099 | 5.4% | 24,735 | 4.5% | 21,409 | 4.1% |
| 1İdarə məlumat bazalarından qeydiyyatdan keçən 8,689 nəfər etnik mənsubiyyətini elan edə bilmədi. | ||||||||||||||||
Din
2012-ci il sorğusuna görə, Xakasiyanın əhalisinin 31.6% -i Rus Pravoslav Kilsəsinə, 6% -i qeyri-xristian icmalara, 1% -i heç bir kilsə mənsubiyyəti olmayan və digər (qeyri-rus) pravoslav kilsələrinə aid olmayan pravoslav xristianlardır. Əhalinin 2% -i paqanizmə, 1% İslama, 1% Protestantlıqa, 0.4% Hinduizmə (, Krişnaizmə yaxud ) və digər 0.4% inanır. Bundan əlavə, əhalinin 38% -i "inanclı, lakin dindar deyil", 16% ateist, 2,6% isə digər dinlərə tabedir və ya suala cavab vermir.
Dil
Xakas dilin uyğur dilinə yaxındır. Bu gün bir yazı dilinə sahib olan Xakasların dil və ədəbiyyat institutları mövcuddur. Xakaslar Çar dövründə zorla qəbul etdirilən Kiril əlifbasını Sovet İnqilabından sonra tərk edib, Latın əlifbasına keçmişlər, amma 1939-cu ildən sonra yenidən Rus əlifbasını istifadə etmək məcburiyyətində qalmışlar. Monqol dili və Çin elementlərinin də rast gəlindiyi Xakas dilinin söz dağarcığı daha çox ortaq Türkcənin sözlərindən ibarətdir. Xakaslar zəngin bir xalq ədəbiyyatı ənənəsinə sahibdirlər. Türkoloq W. Radloffun Xakas ləhcəsi ədəbiyyatı və etnoqrafyasıyla bağlı geniş araşdırmaları mövcuddur.
Şəhərlər
- Abakan – 165.197 nəfər (2002-ci il siyahıya almasına əsasən)
- Sayanoqorsk – 50.255 nəfər (2002-ci il siyahıya almasına əsasən)
İstinadlar
- Постоянное население России на начало 2008 года - 142 миллиона человек 2008-03-20 at the Wayback Machine. Demoscope.ru. Retrieved on 2013-08-20.
- В 2007 году естественная убыль снизилась до 478 тысяч человек, а миграционный прирост увеличился до 240 тысяч 2008-03-20 at the Wayback Machine. Demoscope.ru. Retrieved on 2013-08-20.
- Каталог публикаций::Федеральная служба государственной статистики 2018-12-24 at the Wayback Machine. Gks.ru (2010-05-08). Retrieved on 2013-08-20.
- Перепись-2010: русских становится больше 2018-12-25 at the Wayback Machine. Perepis-2010.ru (2011-12-19). Retrieved on 2013-08-20.
- "Arena: Atlas of Religions and Nationalities in Russia" 2017-12-06 at the Wayback Machine. Sreda, 2012.
- 2012 Arena Atlas Religion Maps. "Ogonek", № 34 (5243), 27/08/2012. Retrieved 21/04/2017. .
- "Xakasiya". 2021-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-01-30.
- "RussiaOutdoors - Путешествия по России". 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-13.
- "RussiaOutdoors - Путешествия по России". 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-13.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xakasiya rus Respublika Hakasiya xak Hakasiya Respublikazy Rusiya Federasiyasi subyektlerinden biri Sibirin cenubunda Altay daglari ve Yenisey cayi etrafinda ve Altay Respublikasinin simalinda yerlesen Xakasiya Rusiya Federasiyasina bagli muxtar bir cumhuriyyetdir Xakasiya erazisimden dunyanin en boyuk caylarinda biri olan Yenisey Kim Suyu cayi kecir 2010 cu il ehalinin siyahiya alinmasina esasen respublikanin ehalisi 532 403 nefer idi XakasiyaHakas RespublikazyBayraq Gerb d 53 30 sm e 90 00 s u Olke RusiyaInzibati merkez AbakanTarixi ve cografiyasiYaradilib 3 iyul 1991Sahesi 61 569 km Saat qursagi Krasnoyarsk vaxti d EhalisiEhalisi 532 036 nef 1 yanvar 2021 Reqemsal identifikatorlarISO kodu RU KKTelefon kodu 390Avtomobil nomresi 19Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyaPaytaxti Abakan seheridir Olkenin ucde ikisi dagliq olub xalqin coxusu Abakan ve Yenisey caylarinin kenarinda yasamaqdadir Relyefi dagliqdir erazinin cox hissesini Kuznetsk Alatausu daglari ve Yeniseyboyu duzenlikler ehate edir En uca zirvesi Karaqos 2930 Aksu Tayqa 2858 ve s dir Faydali qazintilari das komur ve s dir Respublika keskin kontinental iqlime malikdir Yanvar ayinin temperaturu 20 C iyul ayinin temperaturu ise 16 18 C dir Yagintilarin miqdari 400 mm dir Esas caylari Yenisey ve Xakasiyanin duzenlik collerinde col mese col bitkileri ve qara torpaqlar dag yamaclarinda tayqa yayilmisdir Tebii ehtiyatlari coxdur ve bura demir qizil gumus das komur neft ve tebii qaz daxildir MedeniyyetiTurkce danisan xakaslarin esl adi koraylardir Hooraylar Xakaslar Kacinler Haas Haas Sogaylar Kizillar ve Koybollar Hoybollar daxil olmaqla dord boy olub ve bu dord qrupun da ortaq adi Xakasdir Xakas dili Turk dilinin Uygur Oguz qrupuna daxildir Oz diline oz medeniyyetine ve enenelerine bagli olan Xakasiyada universitet texnikiinstitut dil tarix ve edebiyyat arasdirmalari institutlari fealiyyet gosterir Muxtelif medeniyyet ve senet quruluslari 4 teatri kitabxana ve muzeyleri musiqi ve incesenet mektebleri movcuddur Xakaslar 1800 cu illerde Rus Imperatorluguna qatilmis 1930 cu ilde muxtar bolge statusu almislar Xakaslar qedim samanizm inancina baglidirlar Xakaslarin 2000 i asan tarixleri onlarin bir Qirgiz qrupu oldugunu gosterir Tanri Dagi Qirgizlarinin dunyada meshur olan boyuk dastanlari Manas da bu tarixi hadiseden behs etmekdedir Manas Dastaninin dediyine gore Tanri Dagi Qirgizlari Yenisey bolgesinden bugunku vetenlerine Manas Xan rehberliyi zamani koc etmisler IX esr Cin qaynaqlari qirgizlardan Heges ve ya KieKiaSe adi ile behs etmekdedir Sonraki illerde Tanri Dagi Qirgiz tayfalarinin muselmanlasmasi ve yasanilan bolgeler arasindaki mesafenin uzaq olmasi sebebiyle Yenisey qirgizlarinin ayrica bir kimlik menimsemesine ve Xakas adini qebul etmelerine getirib cixarmisdir IqtisadiyyatiXakas Muxtar Bolgesi senaye baximindan komur demir qizil mermer ve s cox zengindir Bundan basqa taxta salban muessise senayesi inkisaf etmisdir Iqtisadiyyat ekincilik ve heyvandarliga esaslanir Qoyun ve keci yetisdirilmesi hele de onemli bir iqtisadi sahe sayilir Duzenlik sahelerde reallasdirilan suvarma layiheleri otlaqlarda beslenen heyvan sayini ekin erazileri sahesini ve basda bugda yulaf dari ve kartof olmaqla kend teserrufati istehsalini artirmisdir Ruslarin bolgeye yerlesmesine de sebeb olan mis medenciliyi XVIII esrden beri ehemiyyetini qoruyub saxlamaqdadir Abaza ve Teyada zengin demir covheri yuxari Culimda qizil Cemogorskda komur Aksizde barit cixarilmaqdadir Bolgede hemcinin mis tungsten yataqlari da movcuddur Meseler ehemiyyetli bir taxta salban qaynagidir Respublikanin iqtisadiyyatinin esasini elektroenergetika ve dag meden senayesi teskil edir Olkede zengin mese ortuyu mese ve agac emali mese kimya senayesinin inkisafina tekan vermisdir Yungul ve ve yeyinti senayesi var Kend teserrufatinda bugda kartof terevez bitkileri ekilir Heyvandarliqda zerifyunlu qoyunculuq atciliq maldarliq inkisaf etmisdir Xakasiya Respublikasinda avtomobil demiryolu cay neqliyyati inkisaf etmisdir DemoqrafiyaEhalisi 532 403 2010 siyahiyaalinmasi 546 072 2002 siyahiyaalinmasi 568 605 1989 siyahiyaalinmasi Vacib statistika Menbe Rusiya Federal Dovlet Statistika Xidmeti 2008 04 12 at the Wayback MachineEhali x 1000 Dogum Olum Tebii artim Dogum seviyyesi her 1000 nefere Olum seviyyesi her 1000 nefere Tebii artim seviyyesi her 1000 nefere Her qadina dusen dogus1970 448 7 347 3 749 3 598 16 4 8 4 8 01975 476 9 106 4 485 4 621 19 1 9 4 9 71980 508 9 994 5 345 4 649 19 7 10 5 9 21985 541 10 382 5 546 4 836 19 2 10 3 8 91990 572 8 724 6 060 2 664 15 3 10 6 4 7 2 271991 573 8 114 6 195 1 919 14 2 10 8 3 3 2 141992 574 6 917 6 843 74 12 0 11 9 0 1 1 811993 574 6 152 8 387 2 235 10 7 14 6 3 9 1 581994 572 6 219 9 426 3 207 10 9 16 5 5 6 1 571995 571 5 807 8 186 2 379 10 2 14 3 4 2 1 441996 569 5 727 8 093 2 366 10 1 14 2 4 2 1 401997 566 5 309 7 766 2 457 9 4 13 7 4 3 1 281998 563 5 602 7 821 2 219 10 0 13 9 3 9 1 341999 559 5 312 8 304 2 992 9 5 14 8 5 3 1 262000 556 5 634 8 104 2 470 10 1 14 6 4 4 1 322001 552 5 576 8 561 2 985 10 1 15 5 5 4 1 282002 547 6 118 9 280 3 162 11 2 17 0 5 8 1 392003 542 6 417 9 660 3 243 11 8 17 8 6 0 1 442004 539 6 453 8 763 2 310 12 0 16 3 4 3 1 432005 536 6 198 9 411 3 213 11 6 17 6 6 0 1 352006 533 6 465 7 927 1 462 12 1 14 9 2 7 1 402007 531 7 384 7 324 60 13 9 13 8 0 1 1 602008 531 7 935 7 427 508 14 9 14 0 1 0 1 722009 531 8 062 7 255 807 15 2 13 7 1 5 1 812010 532 8 010 7 373 637 15 0 13 8 1 2 1 802011 532 8 013 7 154 859 15 1 13 4 1 7 1 832012 533 8 534 7 137 1 397 16 0 13 4 2 6 2 002013 534 8 362 6 987 1 375 15 7 13 1 2 6 2 012014 535 8 145 6 999 1 146 15 2 13 1 2 1 2 012015 536 7 911 7 216 695 14 8 13 5 1 3 1 992016 537 7 592 6 869 723 14 1 12 8 1 3 1 96 e 2017 537 6 662 6 752 90 12 4 12 5 0 1 2007 ci ilde respublikada uzun iller erzinde ilk defe ehalinin musbet tebii artimi qeyd edilmisdir Cox kicik olmasina baxmayaraq illik 0 01 faizden az bununla da Rusiyada tebii ehali artimi musbet olan 20 bolgesinden biri olmusdur Etnik qruplar 2010 cu il Rusiya siyahiyaalinmasina gore etnik ruslar respublika ehalisinin 81 7 ni teskil edir etnik xakaslar yalniz 12 1 dir Diger qruplara etnik almanlar 1 1 ukraynalilar 1 tatarlar 0 6 ve her bir ehalinin 0 5 den azini teskil edir diger kicik qruplar daxildir Ethnic group 1926 siyahiyaalinmasi 1939 siyahiyaalinmasi 1959 siyahiyaalinmasi 1970 siyahiyaalinmasi 1979 siyahiyaalinmasi 1989 siyahiyaalinmasi 2002 siyahiyaalinmasi 2010 siyahiyaalinmasi1Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Sayi Xakaslar 44 219 49 8 45 799 16 8 48 512 11 8 54 750 12 3 57 281 11 5 62 859 11 1 65 421 12 0 63 643 12 1 Ruslar 41 390 46 6 205 254 75 3 314 455 76 5 349 362 78 4 395 953 79 4 450 430 79 5 438 395 80 3 427 647 81 7 Almanlar 46 0 1 333 0 1 10 512 2 6 10 547 2 4 11 130 2 2 11 250 2 0 9 161 1 7 5 976 1 1 Ukraynalilar 836 0 9 7 788 2 9 14 630 3 6 9 480 2 1 10 398 2 1 13 223 2 3 8 360 1 5 5 039 1 0 Digerleri 2 381 2 7 13 556 5 0 22 938 5 6 21 685 4 9 23 622 4 7 29 099 5 4 24 735 4 5 21 409 4 1 1Idare melumat bazalarindan qeydiyyatdan kecen 8 689 nefer etnik mensubiyyetini elan ede bilmedi Din Xakasiyada din 2012 ci il ucun Sreda Arena Atlas Rus Pravoslav Kilsesi 31 6 Diger Serq ortodoks kilsesi 1 4 Protestantliq 0 8 Diger Xristianlar 6 Islam 0 6 Paqanizm ve diger yerli inanclar 2 Inancli amma dindar deyil 37 6 Ateizm ve dinsiz 15 8 Digerleri 4 2 2012 ci il sorgusuna gore Xakasiyanin ehalisinin 31 6 i Rus Pravoslav Kilsesine 6 i qeyri xristian icmalara 1 i hec bir kilse mensubiyyeti olmayan ve diger qeyri rus pravoslav kilselerine aid olmayan pravoslav xristianlardir Ehalinin 2 i paqanizme 1 Islama 1 Protestantliqa 0 4 Hinduizme Krisnaizme yaxud ve diger 0 4 inanir Bundan elave ehalinin 38 i inancli lakin dindar deyil 16 ateist 2 6 ise diger dinlere tabedir ve ya suala cavab vermir Dil Xakas dilin uygur diline yaxindir Bu gun bir yazi diline sahib olan Xakaslarin dil ve edebiyyat institutlari movcuddur Xakaslar Car dovrunde zorla qebul etdirilen Kiril elifbasini Sovet Inqilabindan sonra terk edib Latin elifbasina kecmisler amma 1939 cu ilden sonra yeniden Rus elifbasini istifade etmek mecburiyyetinde qalmislar Monqol dili ve Cin elementlerinin de rast gelindiyi Xakas dilinin soz dagarcigi daha cox ortaq Turkcenin sozlerinden ibaretdir Xakaslar zengin bir xalq edebiyyati enenesine sahibdirler Turkoloq W Radloffun Xakas lehcesi edebiyyati ve etnoqrafyasiyla bagli genis arasdirmalari movcuddur SeherlerAbakan 165 197 nefer 2002 ci il siyahiya almasina esasen Sayanoqorsk 50 255 nefer 2002 ci il siyahiya almasina esasen IstinadlarPostoyannoe naselenie Rossii na nachalo 2008 goda 142 milliona chelovek 2008 03 20 at the Wayback Machine Demoscope ru Retrieved on 2013 08 20 V 2007 godu estestvennaya ubyl snizilas do 478 tysyach chelovek a migracionnyj prirost uvelichilsya do 240 tysyach 2008 03 20 at the Wayback Machine Demoscope ru Retrieved on 2013 08 20 Katalog publikacij Federalnaya sluzhba gosudarstvennoj statistiki 2018 12 24 at the Wayback Machine Gks ru 2010 05 08 Retrieved on 2013 08 20 Perepis 2010 russkih stanovitsya bolshe 2018 12 25 at the Wayback Machine Perepis 2010 ru 2011 12 19 Retrieved on 2013 08 20 Arena Atlas of Religions and Nationalities in Russia 2017 12 06 at the Wayback Machine Sreda 2012 2012 Arena Atlas Religion Maps Ogonek 34 5243 27 08 2012 Retrieved 21 04 2017 Xakasiya 2021 10 19 tarixinde Istifade tarixi 2012 01 30 RussiaOutdoors Puteshestviya po Rossii 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 13 RussiaOutdoors Puteshestviya po Rossii 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 13 Xarici kecidlerVikianbarda Xakasiya ile elaqeli mediafayllar var Hemcinin bax