Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ceyms Kukun üçüncü dünya səyahəti 1776-1780-ci illərdə baş tutdu və Kral Cəmiyyətinin tövsiyəsi ilə Britaniya hökuməti tərəfindən təşkil edildi. Onun məqsədi şimal-qərb keçidini tapmaq idi.
Ceyms Kuk Şimali Amerikanın Sakit okean sahillərinə çatdı, qitənin qərb sahilinin xəritəsini çəkdi və Berinq boğazından keçdi. Lakin buz onun həm şərqə, həm də qərbə üzməsinə mane olurdu. Gəmilər Sakit Okeana qayıtdılar və qış üçün Havay adalarına çatdılar. Yerlilərlə atışma oldu və 14 fevral 1779-cu ildə Kuk atışmada öldürüldü. Ekspedisiyanın komandanlığını şimal-qərb keçidini tapmağa cəhd edən Çarlz Klerk öz üzərinə götürdü. Ölümündən sonra ekspedisiyaya Con Qor rəhbərlik edirdi. Gəmilər 1780-ci ilin oktyabrında İngiltərəyə qayıtdı. Orada onlar təmkinli qəbulla qarşılaşdılar.
Ekspedisiyanın məqsədləri və tərkibi
Admiralty tərəfindən Ceyms Kukun üçüncü ekspedisiyası üçün qarşıya qoyulan əsas məqsəd Şimal-Qərb keçidinin - Şimali Amerika qitəsindən keçən və Atlantik və Sakit Okeanları birləşdirən su yolunun kəşf edilməsi idi.
Ekspedisiyaya, əvvəlki kimi, iki gəmi ayrıldı - Kukun ikinci səfərini etdiyi " Rezolyuşn " ( subasımı 462 ton, 32 top) və 26 topu və subasımı 350 ton olan "Diskaveri" gəmiləri. "Rezoluşn" gəmisində kapitan Kukun özü, "Diskaveri" də isə Kukun ilk iki ekspedisiyasında iştirak edən Çarlz Klerk idi.
Ekspedisiyanın gedişi
Gəmilər İngiltərəni ayrıca tərk etdilər: "Rezalyuşn" 12 iyul, "Diskaveri" isə 1 avqust 1776-cı il tarixində Plimutu tərk etdilər. Keyptauna gedərkən Ceyms Kuk Tenerife adasına baş çəkdi. Oktyabrın 17-də Kukun gəldiyi Keyptaunda bortun örtüklərinin qeyri-qənaətbəxş vəziyyətinə görə "Rezalyuşn" təmirə qoyuldu. Noyabrın 1-də Keyptauna gələn "Diskaveri" gəmisi də təmirə dayandı.
Dekabrın 1-də gəmilər Keyptaunu tərk etdilər. 25 dekabrda Kerqelen adasına səfər edildi. 26 yanvar 1777-ci ildə gəmilər Tasmaniyaya yaxınlaşdı, burada su və odun ehtiyatlarını artırdılar. Yeni Zelandiyadan gəmilər Taitiyə getdi, lakin qarşıdan gələn külək səbəbindən Kuk kursunu dəyişmək və əvvəlcə Dostluq Adalarını ziyarət etmək məcburiyyətində qaldı. Kuk 1777-ci il avqustun 12-də Taitiyə gəldi.
7 dekabr 1777-ci ildə gəmilər Şimal yarımkürəsinə yola düşdü. Ekvadoru dekabrın 22-də keçməklə, iki gün sonra, dekabrın 24-də Milad adası kəşf olundu. Bu adada olarkən ekspedisiya günəş tutulmasını müşahidə etdi.
18 yanvar 1778-ci ildə Kuk tərəfindən Admiral Lordlarından birinin şərəfinə "Sendviç Adaları" adlandırılan Havay adaları kəşf edildi. Bu ad 20-ci əsrin ortalarına qədər istifadə edilmişdir . Ekspedisiya fevralın 2-dək Havayda qaldı. Burada heyət istirahət edərək, güclərini bərpa etdilər. Bundan sonra şimal enliklərində üzməyə başlamış və daha sonra isə şimal-şərqə, Şimali Amerikanın qərb sahillərinə doğru hərəkət etdilər. Yolda gəmilər fırtınaya tutuldu və onlara qismən ziyan dəydi ("Rezolyuşn", xüsusən də maçtasını itirdi).
30 mart 1778-ci ildə Sakit okeandan Vankuver adasına uzanan uzun və ensiz Nutka körfəzində gəmilər təmir olunmağa başladı. Aprelin 26-da təmir işlərini başa vurduqdan sonra Nutka körfəzindən ayrılaraq Şimali Amerika sahilləri boyunca şimala doğru getdilər. Alyaska sahillərində, "Rezolyuşn"də güclü su sızması üçün təmir üçün başqa bir dayanacaq edilməli oldu.
Avqustun əvvəlində gəmilər Berinq boğazından keçərək Şimal Qütb Dairəsini keçərək Çukot dənizinə daxil oldular. Burada möhkəm buz sahəsinə rast gəldilər. Şimal yoluna davam etmək mümkün deyildi, qış yaxınlaşırdı, ona görə də Kuk qışı daha cənub enliklərində keçirmək məqsədi ilə gəmiləri cənub istiqamətinə çevirdi.
2 oktyabr 1778-ci ildə Kuk Aleut adalarına çatdı və burada Berinq ekspedisiyası tərəfindən tərtib edilmiş xəritəni ona təqdim edən rus sənayeçiləri ilə görüşdü. Rusiya xəritəsi Kukun xəritəsindən qat-qat dolğun idi, orada Kuka məlum olmayan adalar var idi və Kukun təxminən təqribən tərtib etdiyi bir çox torpaqların konturları orada yüksək dəqiqliklə və təfərrüatla əks olunmuşdu. Məlumdur ki, Kuk bu xəritəni yenidən tərtib etmiş və Asiya ilə Amerikanı ayıran boğaza Berinqin adını verdi.
Kapitan Ceyms Kukun ölümü
24 oktyabr 1778-ci ildə gəmilər Aleut adalarını tərk edərək 26 noyabrda Havay adalarına çatdılar, lakin 1779-cu il yanvarın 16-na kimi gəmilər üçün uyğun lövbər tapılmadı. Adaların sakinləri - Havaylılar çoxlu sayda gəmilərin ətrafında cəmləşdilər; Kuk qeydlərində onların sayını bir neçə min olaraq qiymətləndirdi. Sonradan məlum oldu ki, ada sakinlərinin ekspedisiyaya yüksək marağı və xüsusi münasibəti Kuku öz tanrılarından biri kimi qəbul etmələri ilə bağlıdır. Əvvəlcə ekspedisiya üzvləri ilə havayalılar arasında qurulan yaxşı münasibətlər sürətlə pisləşməyə başladı; Hər gün havayalılar tərəfindən törədilən oğurluqların sayı artdı və oğurlananları geri qaytarmaq cəhdləri səbəbindən yaranan toqquşmalar daha da qızışdı.
Vəziyyətin gərginləşdiyini hiss edən Kuk fevralın 4-də körfəzi tərk etdi, lakin tezliklə başlayan fırtına "Rezalyuşn"ın takelajına armaturlarına ciddi ziyan vurdu və fevralın 10-da gəmilər təmirə qayıtmağa məcbur oldular (yaxınlıqda başqa lövbər yeri yox idi) . Yelkənlər və takelaj hissələri təmir üçün sahilə çıxarıldı. Bu arada Havayalılar ekspedisiyaya münasibəti açıq şəkildə düşmənçiliyə çevrildi. Ərazidə çoxlu silahlı insanlar peyda olmuşdu. Oğurluqların sayı getdikcə artırdı. Fevralın 13-də "Rezalyuşn"ın göyərtəsindən sancaqlar oğurlanmışdı. Onları geri qaytarmaq cəhdi uğursuz alındı və açıq toqquşma ilə başa çatdı.
Ertəsi gün, fevralın 14-də "Rezaluşn"dən barkas oğurlandı. Oğurlanmış əmlakı qaytarmaq üçün Kuk yerli liderlərdən biri olan Kalanipuu gəmisinə girov götürmək qərarına gəldi. Leytenant Filipsin başçılıq etdiyi on dəniz piyadasından ibarət bir qrup silahlı şəxslə sahilə endikdən sonra o, liderin evinə getdi və onu gəmiyə dəvət etdi. Təklifi qəbul edən Kalanipuu İngilislərin ardınca getdi, lakin sahilə çatan zaman, ehtimal ki, arvadının məsləhətinə riayət edərək yoluna davam etməyə imtina etdi.
Bu vaxt bir neçə min Havaylı sahilə toplaşaraq Kuku və onun adamlarını mühasirəyə alaraq onları yenidən suyun kənarına sıxışdırdılar. Onların arasında belə bir şayihə yayıldı ki, ingilislər bir neçə havayalını öldürüblər (Kapitan Klerkin gündəliklərində təsvir olunan hadisələrdən bir müddət əvvəl leytenant Rikmanın adamları tərəfindən öldürülən bir yerlinin adı çəkilirdi) və bu şayiələr, eləcə də Kukun tamamilə birmənalı olmayan davranışı., izdihamı döyüşlərə başlamağa sövq etdi. Sonrakı döyüşdə Kukun özü və dörd dənizçi öldü, qalanları gəmiyə çəkilməyi bacardı. Həmin hadisələrlə bağlı bir neçə ziddiyyətli şahid ifadələri var və onlardan həqiqətən nə baş verdiyini mühakimə etmək çətindir. Kifayət qədər əminliklə deyə bilərik ki, İngilislər arasında çaxnaşma başladı, ekipaj təsadüfi olaraq qayıqlara çəkilməyə başladı və bu qarışıqlıqda Kuk havayalılar tərəfindən öldürüldü (ehtimal ki, başının arxasından nizə ilə).
Leytenant Kinqin gündəliyindən:
“Kukkun yıxıldığını görən havayalılar sevincli fəryad qopartdılar. Onun cəsədi dərhal sahilə çəkildi və onu əhatə edən camaat acgözlüklə bir-birindən xəncəri qopararaq ona çoxlu yaralar vurmağa başladılar, çünki hamı onun məhvində iştirak etmək istəyirdi.
Beləliklə, 1779-cu il fevralın 14-də axşam 50 yaşlı kapitan Ceyms Kuk Havay adalarının sakinləri tərəfindən öldürüldü. Kapitan Klerk gündəliyində iddia edir ki, əgər Kuk minlərlə izdiham qarşısında özünü kifayət qədər sakit aparsaydı, bədbəxt hadisənin qarşısını almaq olardı:
Kukun ölümündən sonra ekspedisiya rəhbəri vəzifəsi "Diskaveri"nin kapitanı Çarlz Klerkə keçdi. Klerk Kukun cəsədini sülh yolu ilə azad etməyə çalışıb. Uğursuzluğa düçar olduqda, o, hərbi əməliyyat keçirmək əmri verdi, bu zaman desant qüvvələri topların atəşi altında sahilyanı yaşayış məntəqələrini ələ keçirdi və yandıraraq və havaylılaları dağlara qovdu. Bundan sonra havayalılar "Rezalyuşn"a on funt ətdən ibarət bir səbət və aşağı çənəsi olmayan insan başı təqdim etdilər. 22 fevral 1779-cu ildə Kukun qalıqları dənizdə basdırıldı. Gəmilər 7 oktyabr 1780-ci ildə İngiltərəyə qayıtdı.
Ekspedisiyanın nəticələri
Ekspedisiyanın əsas məqsədi - Şimal-Qərb keçidinin kəşfi həyata keçirilmədi. Havay adaları, Milad adası və bəzi başqa adalar kəşf edildi.
Qeydlər
- Гавайи (Сандвичевы острова) // Карта Тихого океана (Масштаб 1 : 30 млн). Атлас командира РККА. М.: Изд. 7 отдела Генерального штаба РККА, 1938. Лист. 8.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ceyms Kukun ucuncu dunya seyaheti 1776 1780 ci illerde bas tutdu ve Kral Cemiyyetinin tovsiyesi ile Britaniya hokumeti terefinden teskil edildi Onun meqsedi simal qerb kecidini tapmaq idi Ceyms Kukun ucuncu dovre seyahetinin marsrutu Ceyms Kuk Simali Amerikanin Sakit okean sahillerine catdi qitenin qerb sahilinin xeritesini cekdi ve Berinq bogazindan kecdi Lakin buz onun hem serqe hem de qerbe uzmesine mane olurdu Gemiler Sakit Okeana qayitdilar ve qis ucun Havay adalarina catdilar Yerlilerle atisma oldu ve 14 fevral 1779 cu ilde Kuk atismada olduruldu Ekspedisiyanin komandanligini simal qerb kecidini tapmaga cehd eden Carlz Klerk oz uzerine goturdu Olumunden sonra ekspedisiyaya Con Qor rehberlik edirdi Gemiler 1780 ci ilin oktyabrinda Ingiltereye qayitdi Orada onlar temkinli qebulla qarsilasdilar Ekspedisiyanin meqsedleri ve terkibiAdmiralty terefinden Ceyms Kukun ucuncu ekspedisiyasi ucun qarsiya qoyulan esas meqsed Simal Qerb kecidinin Simali Amerika qitesinden kecen ve Atlantik ve Sakit Okeanlari birlesdiren su yolunun kesf edilmesi idi Ekspedisiyaya evvelki kimi iki gemi ayrildi Kukun ikinci seferini etdiyi Rezolyusn subasimi 462 ton 32 top ve 26 topu ve subasimi 350 ton olan Diskaveri gemileri Rezolusn gemisinde kapitan Kukun ozu Diskaveri de ise Kukun ilk iki ekspedisiyasinda istirak eden Carlz Klerk idi Ekspedisiyanin gedisiTaiti adasinin sahillerinde Resolution ve Discovery gemileri Samuel Atkins Gemiler Ingiltereni ayrica terk etdiler Rezalyusn 12 iyul Diskaveri ise 1 avqust 1776 ci il tarixinde Plimutu terk etdiler Keyptauna gederken Ceyms Kuk Tenerife adasina bas cekdi Oktyabrin 17 de Kukun geldiyi Keyptaunda bortun ortuklerinin qeyri qenaetbexs veziyyetine gore Rezalyusn temire qoyuldu Noyabrin 1 de Keyptauna gelen Diskaveri gemisi de temire dayandi Dekabrin 1 de gemiler Keyptaunu terk etdiler 25 dekabrda Kerqelen adasina sefer edildi 26 yanvar 1777 ci ilde gemiler Tasmaniyaya yaxinlasdi burada su ve odun ehtiyatlarini artirdilar Yeni Zelandiyadan gemiler Taitiye getdi lakin qarsidan gelen kulek sebebinden Kuk kursunu deyismek ve evvelce Dostluq Adalarini ziyaret etmek mecburiyyetinde qaldi Kuk 1777 ci il avqustun 12 de Taitiye geldi 7 dekabr 1777 ci ilde gemiler Simal yarimkuresine yola dusdu Ekvadoru dekabrin 22 de kecmekle iki gun sonra dekabrin 24 de Milad adasi kesf olundu Bu adada olarken ekspedisiya gunes tutulmasini musahide etdi 18 yanvar 1778 ci ilde Kuk terefinden Admiral Lordlarindan birinin serefine Sendvic Adalari adlandirilan Havay adalari kesf edildi Bu ad 20 ci esrin ortalarina qeder istifade edilmisdir Ekspedisiya fevralin 2 dek Havayda qaldi Burada heyet istirahet ederek guclerini berpa etdiler Bundan sonra simal enliklerinde uzmeye baslamis ve daha sonra ise simal serqe Simali Amerikanin qerb sahillerine dogru hereket etdiler Yolda gemiler firtinaya tutuldu ve onlara qismen ziyan deydi Rezolyusn xususen de mactasini itirdi 30 mart 1778 ci ilde Sakit okeandan Vankuver adasina uzanan uzun ve ensiz Nutka korfezinde gemiler temir olunmaga basladi Aprelin 26 da temir islerini basa vurduqdan sonra Nutka korfezinden ayrilaraq Simali Amerika sahilleri boyunca simala dogru getdiler Alyaska sahillerinde Rezolyusn de guclu su sizmasi ucun temir ucun basqa bir dayanacaq edilmeli oldu Avqustun evvelinde gemiler Berinq bogazindan kecerek Simal Qutb Dairesini kecerek Cukot denizine daxil oldular Burada mohkem buz sahesine rast geldiler Simal yoluna davam etmek mumkun deyildi qis yaxinlasirdi ona gore de Kuk qisi daha cenub enliklerinde kecirmek meqsedi ile gemileri cenub istiqametine cevirdi 2 oktyabr 1778 ci ilde Kuk Aleut adalarina catdi ve burada Berinq ekspedisiyasi terefinden tertib edilmis xeriteni ona teqdim eden rus senayecileri ile gorusdu Rusiya xeritesi Kukun xeritesinden qat qat dolgun idi orada Kuka melum olmayan adalar var idi ve Kukun texminen teqriben tertib etdiyi bir cox torpaqlarin konturlari orada yuksek deqiqlikle ve teferruatla eks olunmusdu Melumdur ki Kuk bu xeriteni yeniden tertib etmis ve Asiya ile Amerikani ayiran bogaza Berinqin adini verdi Kapitan Ceyms Kukun olumu Sandvic adalarinda Kapitan Ceyms Kukun etrafindaki Havaylilar Con Uebber 24 oktyabr 1778 ci ilde gemiler Aleut adalarini terk ederek 26 noyabrda Havay adalarina catdilar lakin 1779 cu il yanvarin 16 na kimi gemiler ucun uygun lovber tapilmadi Adalarin sakinleri Havaylilar coxlu sayda gemilerin etrafinda cemlesdiler Kuk qeydlerinde onlarin sayini bir nece min olaraq qiymetlendirdi Sonradan melum oldu ki ada sakinlerinin ekspedisiyaya yuksek maragi ve xususi munasibeti Kuku oz tanrilarindan biri kimi qebul etmeleri ile baglidir Evvelce ekspedisiya uzvleri ile havayalilar arasinda qurulan yaxsi munasibetler suretle pislesmeye basladi Her gun havayalilar terefinden toredilen ogurluqlarin sayi artdi ve ogurlananlari geri qaytarmaq cehdleri sebebinden yaranan toqqusmalar daha da qizisdi Veziyyetin gerginlesdiyini hiss eden Kuk fevralin 4 de korfezi terk etdi lakin tezlikle baslayan firtina Rezalyusn in takelajina armaturlarina ciddi ziyan vurdu ve fevralin 10 da gemiler temire qayitmaga mecbur oldular yaxinliqda basqa lovber yeri yox idi Yelkenler ve takelaj hisseleri temir ucun sahile cixarildi Bu arada Havayalilar ekspedisiyaya munasibeti aciq sekilde dusmenciliye cevrildi Erazide coxlu silahli insanlar peyda olmusdu Ogurluqlarin sayi getdikce artirdi Fevralin 13 de Rezalyusn in goyertesinden sancaqlar ogurlanmisdi Onlari geri qaytarmaq cehdi ugursuz alindi ve aciq toqqusma ile basa catdi Ertesi gun fevralin 14 de Rezalusn den barkas ogurlandi Ogurlanmis emlaki qaytarmaq ucun Kuk yerli liderlerden biri olan Kalanipuu gemisine girov goturmek qerarina geldi Leytenant Filipsin basciliq etdiyi on deniz piyadasindan ibaret bir qrup silahli sexsle sahile endikden sonra o liderin evine getdi ve onu gemiye devet etdi Teklifi qebul eden Kalanipuu Ingilislerin ardinca getdi lakin sahile catan zaman ehtimal ki arvadinin meslehetine riayet ederek yoluna davam etmeye imtina etdi Kapitan Kukun olumu Sean LinehanCeyms Kukun oldurulduyu yerdeki obelisk Kealakekua kor Bu vaxt bir nece min Havayli sahile toplasaraq Kuku ve onun adamlarini muhasireye alaraq onlari yeniden suyun kenarina sixisdirdilar Onlarin arasinda bele bir sayihe yayildi ki ingilisler bir nece havayalini oldurubler Kapitan Klerkin gundeliklerinde tesvir olunan hadiselerden bir muddet evvel leytenant Rikmanin adamlari terefinden oldurulen bir yerlinin adi cekilirdi ve bu sayieler elece de Kukun tamamile birmenali olmayan davranisi izdihami doyuslere baslamaga sovq etdi Sonraki doyusde Kukun ozu ve dord denizci oldu qalanlari gemiye cekilmeyi bacardi Hemin hadiselerle bagli bir nece ziddiyyetli sahid ifadeleri var ve onlardan heqiqeten ne bas verdiyini muhakime etmek cetindir Kifayet qeder eminlikle deye bilerik ki Ingilisler arasinda caxnasma basladi ekipaj tesadufi olaraq qayiqlara cekilmeye basladi ve bu qarisiqliqda Kuk havayalilar terefinden olduruldu ehtimal ki basinin arxasindan nize ile Leytenant Kinqin gundeliyinden Kukkun yixildigini goren havayalilar sevincli feryad qopartdilar Onun cesedi derhal sahile cekildi ve onu ehate eden camaat acgozlukle bir birinden xenceri qopararaq ona coxlu yaralar vurmaga basladilar cunki hami onun mehvinde istirak etmek isteyirdi Belelikle 1779 cu il fevralin 14 de axsam 50 yasli kapitan Ceyms Kuk Havay adalarinin sakinleri terefinden olduruldu Kapitan Klerk gundeliyinde iddia edir ki eger Kuk minlerle izdiham qarsisinda ozunu kifayet qeder sakit aparsaydi bedbext hadisenin qarsisini almaq olardi Kukun olumunden sonra ekspedisiya rehberi vezifesi Diskaveri nin kapitani Carlz Klerke kecdi Klerk Kukun cesedini sulh yolu ile azad etmeye calisib Ugursuzluga ducar olduqda o herbi emeliyyat kecirmek emri verdi bu zaman desant quvveleri toplarin atesi altinda sahilyani yasayis menteqelerini ele kecirdi ve yandiraraq ve havaylilalari daglara qovdu Bundan sonra havayalilar Rezalyusn a on funt etden ibaret bir sebet ve asagi cenesi olmayan insan basi teqdim etdiler 22 fevral 1779 cu ilde Kukun qaliqlari denizde basdirildi Gemiler 7 oktyabr 1780 ci ilde Ingiltereye qayitdi Ekspedisiyanin neticeleriEkspedisiyanin esas meqsedi Simal Qerb kecidinin kesfi heyata kecirilmedi Havay adalari Milad adasi ve bezi basqa adalar kesf edildi QeydlerGavaji Sandvichevy ostrova Karta Tihogo okeana Masshtab 1 30 mln Atlas komandira RKKA M Izd 7 otdela Generalnogo shtaba RKKA 1938 List 8