Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gülüstan türbəsi – Culfada türbə, o cümlədən XIII əsr Azərbaycan memarlığının ən maraqlı nümunələrindən biridir.
| Gülüstan türbəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Culfa |
| Yerləşir | Culfa şəhəri yaxınlığı |
| Tikilmə tarixi | XIII əsr |
| Üslubu | Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | Fəaliyyət göstərir |
UNESCO Ehtiyat Siyahısı | |
| Rəsmi adı: The mausoleum of Nakhichevan | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | i,iv |
| Təyin edilib | 2001 |
| İstinad nöm. | 1173 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 18 |
| Kateqoriya | Türbə |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Mərkəzi Azərbaycanın, həmçinin Naxçıvan bölgəsinin orta çağ memarlığından danışan araşdırmaçıların çoxu əsas tikinti materialının təkcə kərpic olduğunu iddia edir və yüksək daş memarlığı nümunələrinin az olduğunu qeyd edirlər. Bununla belə Gülüstan türbəsinin nümunəsində qeyd etmək olar ki, orta əsr Azərbaycan memarlarının zəngin daş memarlığı təcrübəsi olmuşdur. Atabəylərin Naxçıvandakı içqalası daşdan inşa edilmişdi. Başqa Naxçıvan qalaları, çaylar üstündən atılan körpülər, eləcə də qədim başdaşları azərbaycanlı sənətkarların həm monumental abidələrin tikintisində, həm də bədii plastika örnəkləri yaratmaqda daşdan necə bacarıqla istifadə etdiklərini nümayiş etdirir. Culfa yaxınlığında yerləşən Gülüstan türbəsi isə Azərbaycan memarlarının daş sənəti incisidir.
Üstündə kitabəsi qalmadığından türbənin tikilmə tarixi, sifarişçisi, kimin şərəfinə tikilməsi və memarı bilinmir. Mütəxəssislər türbəni üslubi xüsusiyyətlərinə görə XIII əsrin başlanğıcına aid edirlər.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Konstruktiv quruluşu
Gülüstan türbəsi sərdabə qatı yer üstünə qaldırılan və ona görə bayır tutumu ikiqatlı quruluş alan qülləvari türbə tipinə aiddir. Bu tipin formalaşmasında, türbənin ikiqatlı quruluş gələnəyini saxlamaq şərtilə, memarın yerüstü tutuma daha mürəkkəb və plastik biçim vermək istəyi, eləcə də abidənin nisbətən kiçik ölçülü olması müəyyən rol oynamışdır. Türbənin qülləvari tutumu ilə onu üzərində saxlayan kürsülüyün kompozisiya əhəmiyyətini artırmaq üçün aparılan axtarışların da ayrıca qat şəklində inkişaf etmiş kürsülük yaranmasına təsiri az olmamışdır. Gülüstan türbəsi tipli abidələrin biçimcə silindrik və prizmatik gövdəli minarələrin alt hissələrinə bənzərliyi də qeyd edilməlidir. Belə bənzərliyin kökünü mütəxəssislər Gülüstan türbəsinin kompozisiyasının kvadrat özüldən çoxüzlüyə keçməsi ilə əsaslandırırlar. Kvadratın (6,60x6,60) hər küncündən qalxan iki müstəvi kürsülüyü maili kəsərək yuxarıda on iki bucaqlıya çevrilir. Onun üstündə isə on iki üzlü üst kamera – qüllə ucalır. Kürsülük və qüllənin qovuşma yeri inkişaf etmiş stalaktit qurşağı ilə bağlanmışdır. Stalaktit qurşağının biçim zənginliyi və gözəlliyi üstündəki tutumun aparıcı mövqeyini və kompozisiya dəyərini əks etdirir.
Türbənin bayır quruluşu içəridə də əks olunmuşdur.Kürsülüklə qülləni içəridə yastıraq günbəz bir-birindən ayırırmış. Bayırdan fərqli olaraq içəridə alt qat (sərdabə) və üst qat (qüllə) planda eynidir – hər ikisi dairəvi biçimlidir. Gülüstan türbəsinin də interyeri, bir çox Azərbaycan türbələrində olduğu kimi sayadır. Sərdabə iri daş bloklarla üzlənmiş, qüllənin iç səthi ağ suvaqla örtülmüşdür.
Bütünlüklə qırmızı tufdan ucaldılan türbənin yalnız qatlararsı iç günbəzi kərpicdən yığılmışdır. Onun iri üzlük lövhələrdən böyük ustalıqla hörülmüş kürsülüyü bütöv kütlə kimi baxılır. Bu ağır, gözəl biçimli oturacağı prizmatik qüllə təbii şəkildə davam etdirir. Qüllənin üzləri isə incə profilli qabarıq tinlərin yuxarıda haçalanması yolu ilə tağçalara çevrilmişdir. Bu çevrilmədə də aydın duyulan təbiilik var.
Gülüstan türbəsi kvadrat əsasdan çevrəyə, kubik tutumdan konik biçimə keçməyin bədii-texniki həlli baxımından parlaq örnəyidir. Memarlıq kütlələrinin yuxarıya doğru inkişafında təbiilik və üzvilik bu abidədə elə yüksək durumdadır ki, araşdırmaçılar bu abidəni orta əsrlər Azərbaycan memarlığının ən dəyərli xatirə abidələri sırsına daxil edirlər. İslam memarlığı tarixindən bəllidir ki, bu tip türbələrin başlıca yayım yeri Anadoludur və Gülüstan türbəsi Azərbaycan və Anadolu səlcuq türbələrinin "soy birliyinin" başlıca göstəricisidir.Bununla belə nisbət, biçim və naxış incəliyinə, üslub yetkinliyinə görə Gülüstan türbəsi bu daş türbələrin hamısından seçilir.
Gülüstan türbəsi möhkəm postament üzərində qurulmuş onikitilli qüllədən ibarətdir. Quruluşu etibarilə kvadrat olan türbənin tinləri iki müstəvi ilə kəsilsiyi üçün ikinci yarusda onikitilli olur. Postament zəngin bəzədilmiş karnizlə tamamlanır ki, onun da üzərində günbəz ucalır. Yuxarı hissənin müstəviləri üzərində mürəkkəb və zərif ornament vardır. Türbənin ən üstdə olan örtüyü bizə qədər gəlib çatmamışdır. Məqbərənin hündürlüyü 9 m-dir. Türbə planının xarici konturu hər tərəfi 6, 60 m-ə bərabər olan kvadratdır.
Fasadı
Əcəminin Naxçıvanda ucaltdığı iki bəlli türbə kimi Gülüstan türbəsinin tağçalarının içi də naxışla doldurulmuşdur. Üç tip həndəsi naxış çeşnisinin üzlərdəki üçpərli tağçalarda ardıcıl təkrarı ancaq yaxından duyulur.
Mürəkkəbliyinə və biçim zənginliyinə görə Gülüstan türbəsinin naxışları yalnız Möminə Xatun Türbəsinin naxışları ilə tutuşdurula bilər. Ancaq Gülüstan türbəsinin daşda yonulmuş naxışları Mömünə Xatun türbəsinin kərpicdən yığılmış naxışlarına nisbətən daha incə və zərifdir. Üst çadır örtüyü bütünlüklə dağıldığından Gülüstan türbəsinin günbəzinin piramidal, yoxsa konik biçimli olması ətrafında mübahisələr yaranmışdır.Mütəxəssislər türbənin konik günbəzlə tamamlanması fikrini əsaslandıran araşdırmaçıların arqumentlərinin daha inandırıcı olmasını qeyd edirlər. Bu fikri Anadoludakı uyğun Səlcuqlu türbələri ilə tutuşdurma da təsdiq edir. Türbə qırmızı qumdaşından tikilmişdir. Divarları çaydaşından hörülmüş və onlara yaxşı yonulmuş daşdan, türbənin kürsülük hissəsinə isə səkkiz cərgə, bir-birinə uyğunlaşdırılmış iri daşlardan üz çəkilmişdir. Hər cərgədə əvvəlcə çarpazlaşdırılmış guşə daşları qoyulmuş və sonra onların arası tikilmişdir.
Keçid yerində türbənin bütün perimetri üzrə karnizinaltında relyefli ornament vardır. Ornament yaxşı işlənmiş ellips formalı meandrdan ibarətdir. Ornament zolağının üstündə düzəldilmiş stalakitli karniz türbənin yuxarı hissəsini kürsülükdən ayırır. Divar müstəvisindən xeyli irəli çıxan karniz məqbərəni halqa şəklində əhatə edir. Karniz hər birində üç hissə olan bölmələrdən ibarətdir. Ən çox irəli çıxan hissəni saxlamaq üçün iri stalaktit hücrələrin tinləri irəli çıxarılmışdır. Divar müstəvisinə keçid, Səlcuqlular dövrünün bir çox abidələri üçün xarakterik olan orijinal detallar – palmetlər vasitəsiylə yerinə yetirilir.
İstinadlar
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 100
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 101
- K. M. Məmmədzadə – Azərbaycanda inşaat sənəti, Bakı, "Elm", 1978, səh 48 – 50
Xarici keçidlər
- Naxçıvandakı Gülüstan türbəsində bərpa işləri aparılır
- Səda - “Gülüstan türbəsi” bərpa edilib
- Gülüstan türbəsi bərpa olunub
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gulustan turbesi Culfada turbe o cumleden XIII esr Azerbaycan memarliginin en maraqli numunelerinden biridir Gulustan turbesi38 58 16 sm e 45 35 14 s u Olke AzerbaycanSeher CulfaYerlesir Culfa seheri yaxinligiTikilme tarixi XIII esrUslubu Naxcivan Maraga memarliq mektebiVeziyyeti Fealiyyet gosterirUNESCO Ehtiyat SiyahisiResmi adi The mausoleum of NakhichevanTipiMedeniKriteriyai ivTeyin edilib2001Istinad nom 1173DovletAzerbaycanRegionAvropaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 18KateqoriyaTurbeEhemiyyetiDunya ehemiyyetliGulustan turbesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTurbe restavrasiyadan evvelTarixiMerkezi Azerbaycanin hemcinin Naxcivan bolgesinin orta cag memarligindan danisan arasdirmacilarin coxu esas tikinti materialinin tekce kerpic oldugunu iddia edir ve yuksek das memarligi numunelerinin az oldugunu qeyd edirler Bununla bele Gulustan turbesinin numunesinde qeyd etmek olar ki orta esr Azerbaycan memarlarinin zengin das memarligi tecrubesi olmusdur Atabeylerin Naxcivandaki icqalasi dasdan insa edilmisdi Basqa Naxcivan qalalari caylar ustunden atilan korpuler elece de qedim basdaslari azerbaycanli senetkarlarin hem monumental abidelerin tikintisinde hem de bedii plastika ornekleri yaratmaqda dasdan nece bacariqla istifade etdiklerini numayis etdirir Culfa yaxinliginda yerlesen Gulustan turbesi ise Azerbaycan memarlarinin das seneti incisidir Ustunde kitabesi qalmadigindan turbenin tikilme tarixi sifariscisi kimin serefine tikilmesi ve memari bilinmir Mutexessisler turbeni uslubi xususiyyetlerine gore XIII esrin baslangicina aid edirler Memarliq xususiyyetleriKonstruktiv qurulusu Gulustan turbesi serdabe qati yer ustune qaldirilan ve ona gore bayir tutumu ikiqatli qurulus alan qullevari turbe tipine aiddir Bu tipin formalasmasinda turbenin ikiqatli qurulus geleneyini saxlamaq sertile memarin yerustu tutuma daha murekkeb ve plastik bicim vermek isteyi elece de abidenin nisbeten kicik olculu olmasi mueyyen rol oynamisdir Turbenin qullevari tutumu ile onu uzerinde saxlayan kursuluyun kompozisiya ehemiyyetini artirmaq ucun aparilan axtarislarin da ayrica qat seklinde inkisaf etmis kursuluk yaranmasina tesiri az olmamisdir Gulustan turbesi tipli abidelerin bicimce silindrik ve prizmatik govdeli minarelerin alt hisselerine benzerliyi de qeyd edilmelidir Bele benzerliyin kokunu mutexessisler Gulustan turbesinin kompozisiyasinin kvadrat ozulden coxuzluye kecmesi ile esaslandirirlar Kvadratin 6 60x6 60 her kuncunden qalxan iki mustevi kursuluyu maili keserek yuxarida on iki bucaqliya cevrilir Onun ustunde ise on iki uzlu ust kamera qulle ucalir Kursuluk ve qullenin qovusma yeri inkisaf etmis stalaktit qursagi ile baglanmisdir Stalaktit qursaginin bicim zenginliyi ve gozelliyi ustundeki tutumun aparici movqeyini ve kompozisiya deyerini eks etdirir Gulustan turbesinin sekli olan marka Turbenin bayir qurulusu iceride de eks olunmusdur Kursulukle qulleni iceride yastiraq gunbez bir birinden ayirirmis Bayirdan ferqli olaraq iceride alt qat serdabe ve ust qat qulle planda eynidir her ikisi dairevi bicimlidir Gulustan turbesinin de interyeri bir cox Azerbaycan turbelerinde oldugu kimi sayadir Serdabe iri das bloklarla uzlenmis qullenin ic sethi ag suvaqla ortulmusdur Butunlukle qirmizi tufdan ucaldilan turbenin yalniz qatlararsi ic gunbezi kerpicden yigilmisdir Onun iri uzluk lovhelerden boyuk ustaliqla horulmus kursuluyu butov kutle kimi baxilir Bu agir gozel bicimli oturacagi prizmatik qulle tebii sekilde davam etdirir Qullenin uzleri ise ince profilli qabariq tinlerin yuxarida hacalanmasi yolu ile tagcalara cevrilmisdir Bu cevrilmede de aydin duyulan tebiilik var Gulustan turbesi kvadrat esasdan cevreye kubik tutumdan konik bicime kecmeyin bedii texniki helli baximindan parlaq orneyidir Memarliq kutlelerinin yuxariya dogru inkisafinda tebiilik ve uzvilik bu abidede ele yuksek durumdadir ki arasdirmacilar bu abideni orta esrler Azerbaycan memarliginin en deyerli xatire abideleri sirsina daxil edirler Islam memarligi tarixinden bellidir ki bu tip turbelerin baslica yayim yeri Anadoludur ve Gulustan turbesi Azerbaycan ve Anadolu selcuq turbelerinin soy birliyinin baslica gostericisidir Bununla bele nisbet bicim ve naxis inceliyine uslub yetkinliyine gore Gulustan turbesi bu das turbelerin hamisindan secilir Gulustan turbesi mohkem postament uzerinde qurulmus onikitilli qulleden ibaretdir Qurulusu etibarile kvadrat olan turbenin tinleri iki mustevi ile kesilsiyi ucun ikinci yarusda onikitilli olur Postament zengin bezedilmis karnizle tamamlanir ki onun da uzerinde gunbez ucalir Yuxari hissenin mustevileri uzerinde murekkeb ve zerif ornament vardir Turbenin en ustde olan ortuyu bize qeder gelib catmamisdir Meqberenin hundurluyu 9 m dir Turbe planinin xarici konturu her terefi 6 60 m e beraber olan kvadratdir Fasadi Eceminin Naxcivanda ucaltdigi iki belli turbe kimi Gulustan turbesinin tagcalarinin ici de naxisla doldurulmusdur Uc tip hendesi naxis cesnisinin uzlerdeki ucperli tagcalarda ardicil tekrari ancaq yaxindan duyulur Murekkebliyine ve bicim zenginliyine gore Gulustan turbesinin naxislari yalniz Momine Xatun Turbesinin naxislari ile tutusdurula biler Ancaq Gulustan turbesinin dasda yonulmus naxislari Momune Xatun turbesinin kerpicden yigilmis naxislarina nisbeten daha ince ve zerifdir Ust cadir ortuyu butunlukle dagildigindan Gulustan turbesinin gunbezinin piramidal yoxsa konik bicimli olmasi etrafinda mubahiseler yaranmisdir Mutexessisler turbenin konik gunbezle tamamlanmasi fikrini esaslandiran arasdirmacilarin arqumentlerinin daha inandirici olmasini qeyd edirler Bu fikri Anadoludaki uygun Selcuqlu turbeleri ile tutusdurma da tesdiq edir Turbe qirmizi qumdasindan tikilmisdir Divarlari caydasindan horulmus ve onlara yaxsi yonulmus dasdan turbenin kursuluk hissesine ise sekkiz cerge bir birine uygunlasdirilmis iri daslardan uz cekilmisdir Her cergede evvelce carpazlasdirilmis guse daslari qoyulmus ve sonra onlarin arasi tikilmisdir Kecid yerinde turbenin butun perimetri uzre karnizinaltinda relyefli ornament vardir Ornament yaxsi islenmis ellips formali meandrdan ibaretdir Ornament zolaginin ustunde duzeldilmis stalakitli karniz turbenin yuxari hissesini kursulukden ayirir Divar mustevisinden xeyli ireli cixan karniz meqbereni halqa seklinde ehate edir Karniz her birinde uc hisse olan bolmelerden ibaretdir En cox ireli cixan hisseni saxlamaq ucun iri stalaktit hucrelerin tinleri ireli cixarilmisdir Divar mustevisine kecid Selcuqlular dovrunun bir cox abideleri ucun xarakterik olan orijinal detallar palmetler vasitesiyle yerine yetirilir IstinadlarC Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 100 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 101 K M Memmedzade Azerbaycanda insaat seneti Baki Elm 1978 seh 48 50Xarici kecidlerNaxcivandaki Gulustan turbesinde berpa isleri aparilir Seda Gulustan turbesi berpa edilib Gulustan turbesi berpa olunubVikianbarda Gulustan turbesi ile elaqeli mediafayllar var