Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qırmızı canavar, Dağ canavarı, Himalay canavarı və Buanzu (lat. Cuon alpinus) — Yırtıcılar dəstəsinə, Köpəkkimilər fəsiləsinə daxil olan məməli heyvan növü. Cuon cinsinin yeganə nümayəndədi. Nadir nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan növdür.
| Qırmızı canavar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Qranddəstə: Mirdəstə: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: ???: Qırmızı canavar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici görünüş
Yetkin qırmızı canavarın bədən uzunluğu 55–110 sm, quyruğu 45–50 sm, kütləsi 17–21 kq təşkil edir. Görünüşü bir canavar, tülkü və çaqqalın xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir. Adi canavardan (Canis lupus) rəngi, sıx olan xəzi və uzun quyruğu ilə fərqlənir. Quyruğu demək olar ki, yerə çatır. Qısa, uclu bir ağız xarakterikdir. Qulaqlar iri və dikdir.
Ümumi rəng tonu qırmızımtıl-sarı olur. bununla belə arealdan asılı olaraq tonlarda dəyşiklik müşahidə edilir. Quyruq ucları qara rəngdədir. 3 aya qədər baların rəngi tünd qəhvəyi olur. Qışda xəzləri qalın və yumşaqdır; yayda nəzərəçarpacaq dərəcədə qısa, daha sərt və tünd olur. Quyruqları tülkülərdə olduğu kimidir. Rəng, xəz sıxlığının və bədən ölçüsünün dəyişkənliyinə əsasən qırmızı canavarların 10 yarımnövü vardır.
Digər köpəkkimilərdən fərqli olaraq az sayda azı dişləri (çənənin hər yarısında ikisi) və çox sayda süd dişlərinin (6–7 cüt) olması ilə fərqlənir.
Yayılması və yarımnövləri
Qırmızı canavar Tyan-Şan və Altaydan cənuba Hindustan, Hind-Çin və Malay arxipelaqına daxil olmaqla geniş areealda yayılmışdır. Əsas yayılma arealı Orta və Cənubi Asiyanın dağlıq meşə bölgələrinə düşür.
Qırmızı canavarın 10 yarımnövü vardır:
- Cuon alpinus adustus — Şimali Myanma və Hind-Çin,
- Cuon alpinus dukhunensis — Hindistannın Qanq çayı hövzəsi, Pakistan, Əfqanıstan, Mərkəzi Asiya, İran
- Cuon alpinus fumosus — Sıçuanın qərbindən (Çin) Monqolustana,
- Cuon alpinus hesperius — Çin, XX əsrin əvvəllərinə qədər — Rusiyanın Uzaq Şərqi, (Primorsk diyarı)
- Cuon alpinus infuscus — Myanmanın cənubu, Malayziya, Tayland və Vyetnam,
- Cuon alpinus javanocus — Yava,
- Cuon alpinus laniger — Cammu və Kəşmir, Vəziristan və Cənubi Tibet,
- Cuon alpinus lepturus — Çin, Yanszı çayının cənub vadisi,
- Cuon alpinus primaevus — Nepalın himalay dağları ərazisi, Pakistan, Əfqanıstan, Tacikistan, Sikkim (Hindistan) və Butan,
- — Sumatra.
Hal-hazırda Hindistanın bir çox hissəsində, Pakistandakı Hind çayı vadisində, İranın cənubunda və Himalayda hələ də olduqca geniş ərazidə yayılmışlar. Arealının digər hissələrində, saylarında azzalma müşahidə edilir (Vyetnam, KXDR). İraq, Suriya və Azərbaycanda 1970-ci ildən bəri müşahidə edilmir.
Qırmızı canavarın Cuon alpinus europaeus yarımnövünün nəsli kəsilmişdir. Bu yarımnöv Orta və Erkən Pleistotsen dövründə Qərbi və Mərkəzi Avropanın əksər hissəsində yayılmışdı yaşamışdır. Müasir yarımnövlərdən ölçülərinə görə xeyli böyük idi və adi canavarın ölçüsünə yaxın idi.
Təkamül
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Həyat tərzi və qidalanma
Qırmızı canavar dağların tipik bir sakinidir. Dəniz səviyyəsindən 4000 m yüksəklikdə müşahidə oluna bilirlər. İlin çox hissəsi subalp və alp zonalarında müşahidə edilirlər. Açıq düzənliklərdə yaşamasalar da, qida axtarışında uzaq mövsümi köçlər edərkən düzənliklərədə yenə bilir. Bu zaman meşə-çöl, hətta çöllərdə görünürlər. Ev heyvanlarına nadir hallarda hücum edirlər. Yaz aylarında mütəmadi olaraq bitki qidaları ilə qidalanırlar.
Qırmızı canavar 5–12 başdan ibarət (bəzən daha çox) dəstələrdə yaşayır və ovlayırlar. Sürü içərisində münasibətlər ümumiyyətlə təcavüzkar farakteri daşımır. Əsasən günün audın vaxtları ov edir, qurbanı uzun zaman izləyirlər. Gəmirici, kərtənkələ, maral və antiloplara qədər olan heyvanlar qida rasionuna daxildir. Bir çox köpəkkimilərdən fərqli olaraq qırmızı canavarlar boğazdan tutma ilə deyil, arxadan hücum edərək şikarını öldürürlər. İki və ya üç qırmızı canavar 2 dəqiqə ərzində 50 kiloqramlıq maral öldürə bilər.
Qayaların arasında, mağaraları özlərinə sığınacaq seçirlər. Heç zaman oyuq qazmırlar. Eşitmə qabiliyyətləri inkişaf etmişdir, yaxşı üzür və tullana bilirlər. 6 m uzunluğu hoppanmaları qeydə alınmışdır. Qırmızı canavarlar insanlarla təmasdan qaçırlar. Qapalı şəraitdə çoxalsalar da, heç zaman əhəlləşmirlər.
Qırmızı canavarın səsləri adi bir qurdun səsindən daha fərqlidir. Onların olaması mahnıya bənzəyir. Bu səbəbdən onları "oxuyan dağ qurdları" adlandırırlar.
Çoxalma
Çoxalması yaxşı öyrənilməmişdir. Qırmızı canavarların erkəkləri balaların qorunmasında və böyüdülməsində iştirak edirlər. Zooparklarda heyvanlar yanvar–fevral aylarında çütləşir. Dişilərdə boğazlıq dövrü 60–62 gün davam edir. Dişilər əsasən 5–6 bala verir. Hindistanda il ərzində yenidoğulan balalara rastlamaq mümkündür. Lakin daha tez-tez yanvar–fevral aylarında müşhidə edilirlər.
Yenidoğulmuş balalar qısa bir tünd qəhvəyi xəz ilə örtülü olur. Adi qurd balalarına və ya Alman çoban itlərinə bənzəyirlər. 13–14 günündə gözləri açılır. Altı ayında isə böyüklərin kütlələrinə çatırlar. 1–2 yaşında cinsi yetkinliyə çatırlar.
Ədəbiyyat
- Гептнер В. Г., Наумов Н. П. и др., 1967. Млекопитающие Советского Союза, 2 (1). Морские коровы и хищные. М.: Высшая школа, 1003.
- Аристов А. А., Барышников Г. Ф., 2001. Млекопитающие фауны России и сопредельных территорий. Хищные и ластоногие. СПб: Наука, 558 с.
- Fox, M. W. The Whistling Hunters: Field Studies of the Asiatic Wild Dog (Cuon Alpinus). Albany: State University of New York Press. 1984. ISBN .
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Млекопитающие. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1984. — С. 94. — 10 000 экз
- Kurtén, Björn (1968), Pleistocene mammals of Europe, Weidenfeld and Nicolson, pp. 111–114
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qirmizi canavar Dag canavari Himalay canavari ve Buanzu lat Cuon alpinus Yirticilar destesine Kopekkimiler fesilesine daxil olan memeli heyvan novu Cuon cinsinin yegane numayendedi Nadir nesli kesilmek tehlukesi altinda olan novdur Qirmizi canavarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Qranddeste Mirdeste FeraeKlad Klad Klad YirticikimilerDeste YirticilarYarimdeste ItkimilerFesile ItlerYarimfesile Triba Cins Qirmizi canavarBeynelxalq elmi adiCuon alpinus Pall 1811 Sekil axtarisiITIS 183831NCBI 68730EOL 328688FW 45383Xarici gorunusYetkin qirmizi canavarin beden uzunlugu 55 110 sm quyrugu 45 50 sm kutlesi 17 21 kq teskil edir Gorunusu bir canavar tulku ve caqqalin xususiyyetlerini ozunde birlesdirir Adi canavardan Canis lupus rengi six olan xezi ve uzun quyrugu ile ferqlenir Quyrugu demek olar ki yere catir Qisa uclu bir agiz xarakterikdir Qulaqlar iri ve dikdir Umumi reng tonu qirmizimtil sari olur bununla bele arealdan asili olaraq tonlarda deysiklik musahide edilir Quyruq uclari qara rengdedir 3 aya qeder balarin rengi tund qehveyi olur Qisda xezleri qalin ve yumsaqdir yayda nezerecarpacaq derecede qisa daha sert ve tund olur Quyruqlari tulkulerde oldugu kimidir Reng xez sixliginin ve beden olcusunun deyiskenliyine esasen qirmizi canavarlarin 10 yarimnovu vardir Diger kopekkimilerden ferqli olaraq az sayda azi disleri cenenin her yarisinda ikisi ve cox sayda sud dislerinin 6 7 cut olmasi ile ferqlenir Yayilmasi ve yarimnovleriQirmizi canavar Tyan San ve Altaydan cenuba Hindustan Hind Cin ve Malay arxipelaqina daxil olmaqla genis areealda yayilmisdir Esas yayilma areali Orta ve Cenubi Asiyanin dagliq mese bolgelerine dusur Qirmizi canavarin 10 yarimnovu vardir Cuon alpinus adustus Simali Myanma ve Hind Cin Cuon alpinus dukhunensis Hindistannin Qanq cayi hovzesi Pakistan Efqanistan Merkezi Asiya Iran Cuon alpinus fumosus Sicuanin qerbinden Cin Monqolustana Cuon alpinus hesperius Cin XX esrin evvellerine qeder Rusiyanin Uzaq Serqi Primorsk diyari Cuon alpinus infuscus Myanmanin cenubu Malayziya Tayland ve Vyetnam Cuon alpinus javanocus Yava Cuon alpinus laniger Cammu ve Kesmir Veziristan ve Cenubi Tibet Cuon alpinus lepturus Cin Yanszi cayinin cenub vadisi Cuon alpinus primaevus Nepalin himalay daglari erazisi Pakistan Efqanistan Tacikistan Sikkim Hindistan ve Butan Sumatra Cuon alpinus europaeus sonuncu buzlasma dovrunden qalma qirmizi canavar sumukleri Ispaniya Hal hazirda Hindistanin bir cox hissesinde Pakistandaki Hind cayi vadisinde Iranin cenubunda ve Himalayda hele de olduqca genis erazide yayilmislar Arealinin diger hisselerinde saylarinda azzalma musahide edilir Vyetnam KXDR Iraq Suriya ve Azerbaycanda 1970 ci ilden beri musahide edilmir Qirmizi canavarin Cuon alpinus europaeus yarimnovunun nesli kesilmisdir Bu yarimnov Orta ve Erken Pleistotsen dovrunde Qerbi ve Merkezi Avropanin ekser hissesinde yayilmisdi yasamisdir Muasir yarimnovlerden olculerine gore xeyli boyuk idi ve adi canavarin olcusune yaxin idi TekamulZolaqli caqqalYeheralti caqqalItCanavarKoyotAdi caqqalQirmizi canavarYenotabenzer itHeyat terzi ve qidalanmaQirmizi canavar daglarin tipik bir sakinidir Deniz seviyyesinden 4000 m yukseklikde musahide oluna bilirler Ilin cox hissesi subalp ve alp zonalarinda musahide edilirler Aciq duzenliklerde yasamasalar da qida axtarisinda uzaq movsumi kocler ederken duzenliklerede yene bilir Bu zaman mese col hetta collerde gorunurler Ev heyvanlarina nadir hallarda hucum edirler Yaz aylarinda mutemadi olaraq bitki qidalari ile qidalanirlar Qirmizi canavar 5 12 basdan ibaret bezen daha cox destelerde yasayir ve ovlayirlar Suru icerisinde munasibetler umumiyyetle tecavuzkar farakteri dasimir Esasen gunun audin vaxtlari ov edir qurbani uzun zaman izleyirler Gemirici kertenkele maral ve antiloplara qeder olan heyvanlar qida rasionuna daxildir Bir cox kopekkimilerden ferqli olaraq qirmizi canavarlar bogazdan tutma ile deyil arxadan hucum ederek sikarini oldururler Iki ve ya uc qirmizi canavar 2 deqiqe erzinde 50 kiloqramliq maral oldure biler Qayalarin arasinda magaralari ozlerine siginacaq secirler Hec zaman oyuq qazmirlar Esitme qabiliyyetleri inkisaf etmisdir yaxsi uzur ve tullana bilirler 6 m uzunlugu hoppanmalari qeyde alinmisdir Qirmizi canavarlar insanlarla temasdan qacirlar Qapali seraitde coxalsalar da hec zaman ehellesmirler Qirmizi canavarin sesleri adi bir qurdun sesinden daha ferqlidir Onlarin olamasi mahniya benzeyir Bu sebebden onlari oxuyan dag qurdlari adlandirirlar CoxalmaCoxalmasi yaxsi oyrenilmemisdir Qirmizi canavarlarin erkekleri balalarin qorunmasinda ve boyudulmesinde istirak edirler Zooparklarda heyvanlar yanvar fevral aylarinda cutlesir Disilerde bogazliq dovru 60 62 gun davam edir Disiler esasen 5 6 bala verir Hindistanda il erzinde yenidogulan balalara rastlamaq mumkundur Lakin daha tez tez yanvar fevral aylarinda mushide edilirler Yenidogulmus balalar qisa bir tund qehveyi xez ile ortulu olur Adi qurd balalarina ve ya Alman coban itlerine benzeyirler 13 14 gununde gozleri acilir Alti ayinda ise boyuklerin kutlelerine catirlar 1 2 yasinda cinsi yetkinliye catirlar EdebiyyatGeptner V G Naumov N P i dr 1967 Mlekopitayushie Sovetskogo Soyuza 2 1 Morskie korovy i hishnye M Vysshaya shkola 1003 Aristov A A Baryshnikov G F 2001 Mlekopitayushie fauny Rossii i sopredelnyh territorij Hishnye i lastonogie SPb Nauka 558 s Fox M W The Whistling Hunters Field Studies of the Asiatic Wild Dog Cuon Alpinus Albany State University of New York Press 1984 ISBN 0 9524390 6 9 IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 Sokolov V E Pyatiyazychnyj slovar nazvanij zhivotnyh Mlekopitayushie Latinskij russkij anglijskij nemeckij francuzskij pod obshej redakciej akad V E Sokolova M Rus yaz 1984 S 94 10 000 ekz Kurten Bjorn 1968 Pleistocene mammals of Europe Weidenfeld and Nicolson pp 111 114