Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Demokratiya (yun. demos — xalq və yun. kratos — hakimiyyət), Elərkillik cəmiyyətin siyasi təşkili forması; xalqın hakimiyyət mənbəyi kimi tanınmasına, dövlət işlərinin həllində iştirak etmək hüququ olmasına və vətəndaşlara geniş hüquq və azadlıqlar verilməsinə əsaslanır. Demokratiya azadlıqlar arasında vətəndaşların nümayəndəli dövlət orqanlarına seçmə və seçilməyi, söz, mətbuat, yığıncaq, mitinq və nümayişlər azadlıqları, vətəndaşların hüquq bərabərliyi, şəxsiyyət və mənzil toxunulmazlığıdır.
| Dövlət idarəetmə formaları |
|---|
| İqtidar sayı | Legitim | İllegitim |
| Tək başına | Monarxiya | Tiraniya |
| Qrupun iqtidarı | Aristokratiya | Oliqarxiya |
| Çoxluğun iqtidarı | Politiya | Demokratiya |
Demokratiya — insan şəxsiyyətinə hörmətdir
Demokratiyanın əsasını şəxsiyyətin azadlıq hüququ, insanın şəxsiyyətinə hörmət təşkil edir. Ümumdünya insan haqqları Bəyannaməsinin müqəddiməsində oxuyuruq: "… bəşəriyyət dediyimiz bir ailənin bütün üzvlərinin ləyaqətinə, onların bərabər və ayrılmaz hüquqlarına hörmət etmək azadlığın, ədalətin və ümumi sülhün əsasını təşkil edir".
Demokratiya dərisinin rəngindən, cinsindən, dilindən, dinindən, ictimai vəziyyətindən, mülki vəziyyətindən və silkindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşların bərabərliyini nəzərdə tutur. Lakin bərabərlik sözünü geniş mənada başa düşmək lazımdır: bu, həm imkanların bərabərliyidir, həm qanun qarşısında bərabərlikdir, həm də nümayəndəlik bərabərliyidir.
Demokratiyadan danışarkən biz, hər şeydən əvvəl, insanın müəyyən (ayrı-ayrı ölkələrdə müxtəlif) mexanizmlərin vasitəsilə dövlətin idarə edilməsində iştirakını, bu və ya digər kollektivin bərabər hüquqlu üzvü olmasını, öz mövqeyini ifadə etmək və eşidilə bilmək imkanını nəzərdə tuturuq.
Bu o deməkdir ki, demokratiyanı seçərkən biz bütün vətəndaşların bərabərliyinə inam hissindən çıxış edirik. Bir tərəfdən bu inam insanın azad olması fikrinə əsaslanır, digər tərəfdən isə, yaddan çıxarmaq olmaz ki, bir nəfərin azadlığı başqalarının da azad olmasına mane olmamalıdır. Bu fikri sübut etmək üçün Karl Popper belə bir misal gətirir Məhkəmədə qonşusunu döymüş bir xuliqanın işinə baxılır. Xuliqan deyir: "Mən azad vətəndaşam və öz yumruğumu istənilən istiqamətdə hərəkət etdirə bilərəm". Hakim bu sözlərə müdrik bir cavab verir: "Sizin yumruğunuzun sərbəst hərəkəti qonşunuzun burnunun vəziyyəti ilə məhdudlaşır." Başqa sözlə desək, siz öz hərəkətlərinizdə yalnız o dərəcədə azadsınız ki, bu hərəkətlər başqasına mane olmur. Axı onun da sizin kimi hüquqları var.
Özünə rəhbər seçməkdə bərabər iştirak da elə bununla izah edilir. Demokratiyada hər kəs bir səsə malikdir, və bu səs hamıda bərabərdir. Əlbəttə, həyatda bu bərabərlik idealının öz çatışmazlıqları var. Ciddi tədqiqatlar aparmağa ehtiyac yoxdur. Elə onsuz da məlumdur ki, çox yüksək inkişaf etmiş demokratiyaya malik dövlətlərdə belə heç də bütün vətəndaşların öz azadlıqlarından istifadə etmək hüquqları bərabər deyil. Məsələn, ABŞ-nin indiki prezidenti Bill Klinton çalışır ki, mövcud qaydaları dəyişsin. Onun fikrinə görə seçkilərdə iştirak edən hər bir vətəndaşın savadlılığı müəyyən testlər vasitəsilə yoxlanılmalıdır.
Demokratik idarəetmənin şərtləri
Ümumi hüquqda (public law) hüquqi dövlət prinsipi idarə olunanların azadlıqlarının təminatı vasitəsi kimi qəbul edilir. Bu məqsəd üçün demokratik idarəetmə də hüquqi dövlətin reallaşması şərtidir. Siyasət və ümumi hüquq tarixi göstərir ki, idarə olunanların dövlət idarəsində iştirak etmədikləri şəraitdə liberal rejimin qurulması mümkün olmayıb. Xalqın birbaşa və ya dolayı qərar vermə prose-sinə qatılması, yəni iqtidarın demokratikləşməsi, azadlığın reallaşması üçün "sine qua non" mahiyyətini alıb.
"Demokratiya" anlayışının nəyi ifadə etdiyini müəyyən etmək lazımdır. Demokratiyanın qəti və dəqiq tərifi verilməyib. Bir tərifə görə müasir siyasi demokratiya idarə olunanların (vətəndaşların) elə bir idarəetmə formasıdır ki, burada vətəndaşların seçilmiş nümayəndələri, rəqabət və işbirliyi yolu ilə dolayı olaraq ictimai sahədə iştirak edirlər. Demokratiyanın tərifi mövzusunda bir çox rəy və fikir irəli sürülüb. Bunlar demokratiya barədə əsas fikir və düşün-cələrin təhrif olunmasına səbəb olan fikir axımları olub. Tərifi və ya üsulun-dan asılı olmayaraq, demokratiyanın məqsədi təkdir, o da azadlığın təmin olunmasıdır. Bunun əksini iddia etmək çətindir. Sartorinin də ifadə etdiyi kimi, demokratiya termininin təkcə açıqlayıcı deyil, normativ və inandırıcı funksiyası da var.
Demokratiyanı reallaşdırma vasitələri dəyişdikcə və inkişaf etdikcə demokratiyanın tərifi də dəyişəcək. Bu idarə formasının birbaşa xalq tərəfindən olmasa da, "xalq üçün" olması şərtdir. Adi hallarda bəlkə xalq iqtidara qatıl-mır, qərar vermə prosesinə təsir göstərmir, lakin bu yola əl atmaq istədiyi vaxt əli qolu bağlıdırsa, demokratiyadan danışmaq yersizdir. Bunu reallaşdıracaq olan rejimlər həm qanunlarla, həm adətlərlə, həm də nəzarət mexanizmi ilə azadlıqlara təminat verməlidir. Digər tərəfdən, təmin edilməli olan azadlıq çox-luğun deyil, maksimum sayda şəxsin azadlığıdır. Yəni siyasi cəmiyyətin bütün təbəqələrinin könüllü şəkildə uzlaşdırılmasıdır. Avropa İnsan Hüquqları Məh-kəməsi azlıqların hüquqlarını qoruduğu kimi, ölkənin çoxluq təşkil edən əhali-sinin bu azlıqlara, onların narahatedici istəklərinə dözməli olduğunu göstərib və bunu da (dözümlülük və tolerantlıq) demokratiyanın ayrılmaz xüsusiyyəti sayıb. Avropa Məhkəməsi azlıqlar olaraq əsasən irqi, siyasi və dini azlıqları nəzərdə tutur, lakin bunlarla da məhdudlaşdırmır.
Demokratik adətlərə gəldikdə isə, onların olmadığı cəmiyyətdə qanunların təkbaşına təsirli olmayacağını qeyd etməliyik. Bu adətlərin necə bərqərar ola-cağı isə cəmiyyətin böyük və ya təsirli qisminin demokratiyaya olan inancına bağlıdır. Nəzarət mexanizmi də, sadəcə, idarəçi şəxslər üzərində deyil, idarə edən çoxluğun nəzarətini də əhatə etməlidir. Burada, sadəcə, inzibati hüquqi aktların qanunlara uyğunluğu deyil, eyni zamanda "çoxluğun" çıxardığı qanun-lar üzərində konstitusional nəzarət də önəmlidir.
Demokratiya nəzəriyyəsi
Demokratik dövlətlərlə əlaqədar iki dəyişik demokratiya nəzəriyyəsi vardır:
- Normativ demokratiya nəzəriyyəsi
- Empirik demokratiya nəzəriyyəsi
Normativ demokratiya nəzəriyyəsi
Normativ demokratiya nəzəriyyəsinə görə demokratiyanın tam mənasıyla təmin edilə bilməsi üçün alınan qərarların xalqın hamısını məmnun etməsi lazımdır. Həmçinin xalq hakimiyyəti mənasında işlədilən demokratiya normativ yanaşmadır. Burada əsasən azadlıq, bərabərlik, insan ləyaqətinə hörmət və həmrəylik kimi dəyərlər ön planda götürülür. Normativ yanaşmanın müsbət və mənfi cəhətləri var. Onun müsbət tərəfi götürdüyü əsas dəyərlərdirsə, mənfi tərəfireallıqdanuzaqlaşıb demokratiyanı ideallaşmaqdır. Ancaq gerçək həyatda bu vəziyyət qeyri-mümkündür. Çünki hər fərdin gözləmələri, istəkləri, ehtiyacları fərqlidir. Hər kəsi eyni anda məmnun etmək mümkün deyildir. Bu səbəbdən bu nəzəriyyə ideal və utopik bir nəzəriyyədir və hal-hazırda heç bir dövlətdə tətbiq olunmur.
Empirik demokratiya nəzəriyyəsi
Bu nəzəriyyəyə görə demokratiya, xalqın hamısını deyil ola bildiyincə böyük qisimini məmnun etməyə çalışır. Məqsədi hər kəsi deyil mümkün qədər çox adamı məmnun etməkdir. Bu səbəbdən gerçək həyatda tətbiq olunması ən mümkün nəzəriyyədir. , bu nəzəriyyəyə görə dizayn edilmiş olan demokratiyalarda ‘politiya’ deyər. Robert Dahl'ın irəli sürdüyü fikrə görə, dövlətdə minimum standartlarla demokratiya ən az bu səkkiz təminatın olması ilə mümkündür: Empirik demokratiya nəzəriyyəsinə görə demokratiya, xalqın hamısını deyil ola bildiyincə böyük qisimini məmnun etməyə çalışır. Məqsədi hər kəsi deyil mümkün qədər çox adamı məmnun etməkdir. Bu səbəbdən gerçək həyatda tətbiq olunması ən mümkün nəzəriyyədir. Həmçinin idealla reallıq arasında demokratiya anlayışını araşdırmaq emprik yanaşmadır. Emprik yanaşma reallığı əsas götürərək, demokratiyanı çoxluğun etibarilə seçilmiş rəhbərlərin idarəetmə forması kimi izah etməyə çalışır. Politoloqlar belə idarəetmə formasını poliarxiya adlandırırlar. Emprik yanaşmaya meyl əsasən 50–60-cı illərə təsadüf edir. Bu yanaşma demokratiyanın izah edilməsində 5 əsas əlamətə nəzər yetirir.
- Demokratiya abstrak deyil, real olmalıdır.
- Demokratiya sistemi qeyri-demokratik sistemdən fərqləndirmək vacibdir.
- Demokratiyanın həyata keçməsi üçün mümkün, şərait yaradılmalıdır.
- Demokratiya proqnoz xarakteri daşımalıdır.
- Demokratiyanın yaranması üçün hüquqi qanunlar-qaydalar qəbul edilməlidir.
Robert Dahl, bu nəzəriyyəyə görə dizayn edilmiş olan demokratiyalarda ‘politiya’ deyər. Robert Dahlın irəli sürdüyü fikrə görə, dövlətdə minimum standartlarla demokratiya ən az bu səkkiz təminatın olması ilə mümkündür:
- Təşkilat qurma və onlarda iştirak etmə azadlığı ve birdən çox siyasi partiya qurulmasına icazə verilir.;
- İfadə azadlığı;
- Səsvermə hüququ (heç bir seçici səs istifadə etməmək mövzusunda məcbur edilə bilməz);
- Rəsmi vəzifələrə (Prezident, baş nazir, nazirlər) təyin olunma/ seçilmək hüququ;
- Siyasi liderlərin seçici səsini qazanmaq üçün yarışa bilmə imkanı;
- Müxtəlif informasiya mənbələrinin olması;
- Azad və ədalətli seçkilər;
- Hökumətin öz siyasətini seçici səsləri və ictimai rəyə əsaslanaraq həyata keçirməsi üçün lazımi qurumlarının olması.
Bununla belə, hüquqi dövlət institutu demokratik rejimlərə də məhdudiy-yətlər gətirir. Çoxluğa dayanan iqtidarın məhdudlaşdırılmasının əhəmiyyəti, — cəmiyyət üzvlərinin əsas azadlıqlarına təminat vermək, çoxluğun hegemonluğu-nun qarşısını almaq və azlıqda olanların qorunmasıdır. Bu, eyni zamanda consensus demokratiyasının tələbidir. Müasir demokratik idarəetmə forma-larında, hüquqi dövlət prinsipi onu tələb edir ki, idarə olunanların istəkləri nəzərə alınsın; bu zərurət də qərarvermə prosesinə məhdudlaşdırma gətirməlidir. Bu məhdudlaşdırma da, azlıqların hüquq və mənafelerinin qorun-masında, əsas hüquqlara və qazanılmış (əldə olunmuş, verilmiş) hüquqlara hörmətlə yanaşmaqdan ibarətdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Demokratiya nədir?". 2017-06-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-23.
- Giovanni Sartori, Demokrasi Teoriyasina Dönüş, İstanbul 1996, s.9
- ECHR, Application No: 23885/94, ÖZDEP v. TURKEY, 8 December 1999.
- Fərhad Mehdiyev, İnzibati Hüquq, Adiloğlu nəşriyyatı, Bakı 2010, s.73
- Sørenson, Georg, Democracy and Democratization, Westview Press, Colorado 1993, s.12
Xarici keçidlər
- Forum Azatly Eurazia 2008-04-12 at the Wayback Machine
- Demokratiya evi 2008-07-25 at the Wayback Machine
 | Hüquq ilə əlaqədar olan bu məqalə . Məqalə məzmununu zənginləşdirərək Vikipediyaya kömək edin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Demokratiya yun demos xalq ve yun kratos hakimiyyet Elerkillik cemiyyetin siyasi teskili formasi xalqin hakimiyyet menbeyi kimi taninmasina dovlet islerinin hellinde istirak etmek huququ olmasina ve vetendaslara genis huquq ve azadliqlar verilmesine esaslanir Demokratiya azadliqlar arasinda vetendaslarin numayendeli dovlet orqanlarina secme ve secilmeyi soz metbuat yigincaq mitinq ve numayisler azadliqlari vetendaslarin huquq beraberliyi sexsiyyet ve menzil toxunulmazligidir Dovlet idareetme formalariAristokratiyaDemokratiyaTeqlidci demokratiya Liberal demokratiya Numayendeli demokratiya Burjua demokratiyasi Despotizm Cemahiriyye DiarxiyaDiktaturaHerbi diktatura Fasist diktaturasi Kleptokratiya Korporatokratiya MeritokratiyaMonarxiyaMutleq monarxiya Uzurpasiya Konstitusiyali monarxiya Netokratiya Birpartiyali sistem Oliqarxiya Oxlokratiya PlutokratiyaRespublikaParlament respublikasi Prezident respublikasi Teokratiya Texnokratiya TiraniyaredakteAristotele gore hokmranliq sxemi Iqtidar sayi Legitim IllegitimTek basina Monarxiya TiraniyaQrupun iqtidari Aristokratiya OliqarxiyaCoxlugun iqtidari Politiya DemokratiyaDemokratiya insan sexsiyyetine hormetdirDemokratiyanin esasini sexsiyyetin azadliq huququ insanin sexsiyyetine hormet teskil edir Umumdunya insan haqqlari Beyannamesinin muqeddimesinde oxuyuruq beseriyyet dediyimiz bir ailenin butun uzvlerinin leyaqetine onlarin beraber ve ayrilmaz huquqlarina hormet etmek azadligin edaletin ve umumi sulhun esasini teskil edir Demokratiya derisinin renginden cinsinden dilinden dininden ictimai veziyyetinden mulki veziyyetinden ve silkinden asili olmayaraq butun vetendaslarin beraberliyini nezerde tutur Lakin beraberlik sozunu genis menada basa dusmek lazimdir bu hem imkanlarin beraberliyidir hem qanun qarsisinda beraberlikdir hem de numayendelik beraberliyidir Demokratiyadan danisarken biz her seyden evvel insanin mueyyen ayri ayri olkelerde muxtelif mexanizmlerin vasitesile dovletin idare edilmesinde istirakini bu ve ya diger kollektivin beraber huquqlu uzvu olmasini oz movqeyini ifade etmek ve esidile bilmek imkanini nezerde tuturuq Bu o demekdir ki demokratiyani secerken biz butun vetendaslarin beraberliyine inam hissinden cixis edirik Bir terefden bu inam insanin azad olmasi fikrine esaslanir diger terefden ise yaddan cixarmaq olmaz ki bir neferin azadligi basqalarinin da azad olmasina mane olmamalidir Bu fikri subut etmek ucun Karl Popper bele bir misal getirir Mehkemede qonsusunu doymus bir xuliqanin isine baxilir Xuliqan deyir Men azad vetendasam ve oz yumrugumu istenilen istiqametde hereket etdire bilerem Hakim bu sozlere mudrik bir cavab verir Sizin yumrugunuzun serbest hereketi qonsunuzun burnunun veziyyeti ile mehdudlasir Basqa sozle desek siz oz hereketlerinizde yalniz o derecede azadsiniz ki bu hereketler basqasina mane olmur Axi onun da sizin kimi huquqlari var Ozune rehber secmekde beraber istirak da ele bununla izah edilir Demokratiyada her kes bir sese malikdir ve bu ses hamida beraberdir Elbette heyatda bu beraberlik idealinin oz catismazliqlari var Ciddi tedqiqatlar aparmaga ehtiyac yoxdur Ele onsuz da melumdur ki cox yuksek inkisaf etmis demokratiyaya malik dovletlerde bele hec de butun vetendaslarin oz azadliqlarindan istifade etmek huquqlari beraber deyil Meselen ABS nin indiki prezidenti Bill Klinton calisir ki movcud qaydalari deyissin Onun fikrine gore seckilerde istirak eden her bir vetendasin savadliligi mueyyen testler vasitesile yoxlanilmalidir Demokratik idareetmenin sertleriUmumi huquqda public law huquqi dovlet prinsipi idare olunanlarin azadliqlarinin teminati vasitesi kimi qebul edilir Bu meqsed ucun demokratik idareetme de huquqi dovletin reallasmasi sertidir Siyaset ve umumi huquq tarixi gosterir ki idare olunanlarin dovlet idaresinde istirak etmedikleri seraitde liberal rejimin qurulmasi mumkun olmayib Xalqin birbasa ve ya dolayi qerar verme prose sine qatilmasi yeni iqtidarin demokratiklesmesi azadligin reallasmasi ucun sine qua non mahiyyetini alib Demokratiya anlayisinin neyi ifade etdiyini mueyyen etmek lazimdir Demokratiyanin qeti ve deqiq terifi verilmeyib Bir terife gore muasir siyasi demokratiya idare olunanlarin vetendaslarin ele bir idareetme formasidir ki burada vetendaslarin secilmis numayendeleri reqabet ve isbirliyi yolu ile dolayi olaraq ictimai sahede istirak edirler Demokratiyanin terifi movzusunda bir cox rey ve fikir ireli surulub Bunlar demokratiya barede esas fikir ve dusun celerin tehrif olunmasina sebeb olan fikir aximlari olub Terifi ve ya usulun dan asili olmayaraq demokratiyanin meqsedi tekdir o da azadligin temin olunmasidir Bunun eksini iddia etmek cetindir Sartorinin de ifade etdiyi kimi demokratiya termininin tekce aciqlayici deyil normativ ve inandirici funksiyasi da var Demokratiyani reallasdirma vasiteleri deyisdikce ve inkisaf etdikce demokratiyanin terifi de deyisecek Bu idare formasinin birbasa xalq terefinden olmasa da xalq ucun olmasi sertdir Adi hallarda belke xalq iqtidara qatil mir qerar verme prosesine tesir gostermir lakin bu yola el atmaq istediyi vaxt eli qolu baglidirsa demokratiyadan danismaq yersizdir Bunu reallasdiracaq olan rejimler hem qanunlarla hem adetlerle hem de nezaret mexanizmi ile azadliqlara teminat vermelidir Diger terefden temin edilmeli olan azadliq cox lugun deyil maksimum sayda sexsin azadligidir Yeni siyasi cemiyyetin butun tebeqelerinin konullu sekilde uzlasdirilmasidir Avropa Insan Huquqlari Meh kemesi azliqlarin huquqlarini qorudugu kimi olkenin coxluq teskil eden ehali sinin bu azliqlara onlarin narahatedici isteklerine dozmeli oldugunu gosterib ve bunu da dozumluluk ve tolerantliq demokratiyanin ayrilmaz xususiyyeti sayib Avropa Mehkemesi azliqlar olaraq esasen irqi siyasi ve dini azliqlari nezerde tutur lakin bunlarla da mehdudlasdirmir Demokratik adetlere geldikde ise onlarin olmadigi cemiyyetde qanunlarin tekbasina tesirli olmayacagini qeyd etmeliyik Bu adetlerin nece berqerar ola cagi ise cemiyyetin boyuk ve ya tesirli qisminin demokratiyaya olan inancina baglidir Nezaret mexanizmi de sadece idareci sexsler uzerinde deyil idare eden coxlugun nezaretini de ehate etmelidir Burada sadece inzibati huquqi aktlarin qanunlara uygunlugu deyil eyni zamanda coxlugun cixardigi qanun lar uzerinde konstitusional nezaret de onemlidir Demokratiya nezeriyyesiDemokratik dovletlerle elaqedar iki deyisik demokratiya nezeriyyesi vardir Normativ demokratiya nezeriyyesi Empirik demokratiya nezeriyyesiNormativ demokratiya nezeriyyesi Normativ demokratiya nezeriyyesine gore demokratiyanin tam menasiyla temin edile bilmesi ucun alinan qerarlarin xalqin hamisini memnun etmesi lazimdir Hemcinin xalq hakimiyyeti menasinda isledilen demokratiya normativ yanasmadir Burada esasen azadliq beraberlik insan leyaqetine hormet ve hemreylik kimi deyerler on planda goturulur Normativ yanasmanin musbet ve menfi cehetleri var Onun musbet terefi goturduyu esas deyerlerdirse menfi terefirealliqdanuzaqlasib demokratiyani ideallasmaqdir Ancaq gercek heyatda bu veziyyet qeyri mumkundur Cunki her ferdin gozlemeleri istekleri ehtiyaclari ferqlidir Her kesi eyni anda memnun etmek mumkun deyildir Bu sebebden bu nezeriyye ideal ve utopik bir nezeriyyedir ve hal hazirda hec bir dovletde tetbiq olunmur Empirik demokratiya nezeriyyesi Bu nezeriyyeye gore demokratiya xalqin hamisini deyil ola bildiyince boyuk qisimini memnun etmeye calisir Meqsedi her kesi deyil mumkun qeder cox adami memnun etmekdir Bu sebebden gercek heyatda tetbiq olunmasi en mumkun nezeriyyedir bu nezeriyyeye gore dizayn edilmis olan demokratiyalarda politiya deyer Robert Dahl in ireli surduyu fikre gore dovletde minimum standartlarla demokratiya en az bu sekkiz teminatin olmasi ile mumkundur Empirik demokratiya nezeriyyesine gore demokratiya xalqin hamisini deyil ola bildiyince boyuk qisimini memnun etmeye calisir Meqsedi her kesi deyil mumkun qeder cox adami memnun etmekdir Bu sebebden gercek heyatda tetbiq olunmasi en mumkun nezeriyyedir Hemcinin idealla realliq arasinda demokratiya anlayisini arasdirmaq emprik yanasmadir Emprik yanasma realligi esas goturerek demokratiyani coxlugun etibarile secilmis rehberlerin idareetme formasi kimi izah etmeye calisir Politoloqlar bele idareetme formasini poliarxiya adlandirirlar Emprik yanasmaya meyl esasen 50 60 ci illere tesaduf edir Bu yanasma demokratiyanin izah edilmesinde 5 esas elamete nezer yetirir Demokratiya abstrak deyil real olmalidir Demokratiya sistemi qeyri demokratik sistemden ferqlendirmek vacibdir Demokratiyanin heyata kecmesi ucun mumkun serait yaradilmalidir Demokratiya proqnoz xarakteri dasimalidir Demokratiyanin yaranmasi ucun huquqi qanunlar qaydalar qebul edilmelidir Robert Dahl bu nezeriyyeye gore dizayn edilmis olan demokratiyalarda politiya deyer Robert Dahlin ireli surduyu fikre gore dovletde minimum standartlarla demokratiya en az bu sekkiz teminatin olmasi ile mumkundur Teskilat qurma ve onlarda istirak etme azadligi ve birden cox siyasi partiya qurulmasina icaze verilir Ifade azadligi Sesverme huququ hec bir secici ses istifade etmemek movzusunda mecbur edile bilmez Resmi vezifelere Prezident bas nazir nazirler teyin olunma secilmek huququ Siyasi liderlerin secici sesini qazanmaq ucun yarisa bilme imkani Muxtelif informasiya menbelerinin olmasi Azad ve edaletli seckiler Hokumetin oz siyasetini secici sesleri ve ictimai reye esaslanaraq heyata kecirmesi ucun lazimi qurumlarinin olmasi Bununla bele huquqi dovlet institutu demokratik rejimlere de mehdudiy yetler getirir Coxluga dayanan iqtidarin mehdudlasdirilmasinin ehemiyyeti cemiyyet uzvlerinin esas azadliqlarina teminat vermek coxlugun hegemonlugu nun qarsisini almaq ve azliqda olanlarin qorunmasidir Bu eyni zamanda consensus demokratiyasinin telebidir Muasir demokratik idareetme forma larinda huquqi dovlet prinsipi onu teleb edir ki idare olunanlarin istekleri nezere alinsin bu zeruret de qerarverme prosesine mehdudlasdirma getirmelidir Bu mehdudlasdirma da azliqlarin huquq ve menafelerinin qorun masinda esas huquqlara ve qazanilmis elde olunmus verilmis huquqlara hormetle yanasmaqdan ibaretdir Hemcinin baxDovlet Idareetme FormalariIstinadlar Demokratiya nedir 2017 06 08 tarixinde Istifade tarixi 2009 05 23 Giovanni Sartori Demokrasi Teoriyasina Donus Istanbul 1996 s 9 ECHR Application No 23885 94 OZDEP v TURKEY 8 December 1999 Ferhad Mehdiyev Inzibati Huquq Adiloglu nesriyyati Baki 2010 s 73 Sorenson Georg Democracy and Democratization Westview Press Colorado 1993 s 12Xarici kecidlerForum Azatly Eurazia 2008 04 12 at the Wayback Machine Demokratiya evi 2008 07 25 at the Wayback Machine Huquq ile elaqedar olan bu meqale qaralamadir Meqale mezmununu zenginlesdirerek Vikipediyaya komek edin