Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə yalnız ilkin və ya onunla əlaqəli mənbələrdən istifadə olunur. Məlumatlar müstəqil ikinci mənbələrə əsaslanmalıdır, əks halda məqalənin neytrallığı və ya əhəmiyyəti ilə bağlı şübhələr yarana, bunun nəticəsində də silinə bilər. Məqaləyə istinad və mənbələr əlavə etməklə onu təkmilləşdirə bilərsiniz. |
Məhəmmədhəsən xan və ya Məhəmməd Həsən xan, Məhəmmədhəsən ağa (Şəki xanı olana qədər). Şəki xanı. Məhəmmədhüseyn xanın oğlu.(≈1760—5.9.1831)
| Məhəmmədhəsən xan | |
|---|---|
| dekabr 1783 – 13 noyabr/12 dekabr 1795 | |
| Əvvəlki | Hacı Əbdülqadir xan |
| Sonrakı | Səlim xan |
VII Şəki xanı | |
| 9 may 1797 – yanvar 1805 | |
| Əvvəlki | Səlim xan |
| Sonrakı | Fətəli xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1760 |
| Vəfat tarixi | 5 sentyabr 1831 |
| Vəfat yeri | Həştərxan |
| Dəfn yeri | Şəki xan qəbiristanlığı |
| Atası | Məhəmməd Hüseyn xan |
| Dini | İslam |
| | |
 | |
Haqqında
Atası Məhəmmədhüseyn xan Şəki xanı olduğu zamanlarda, atasının əmisi Hacı Əbdülqadir 1770-ci ildən başına bir dəstə yığıb, Qanıxçayın Kür çayına qovuşduğu yerdə - "Dardoqqaz" adlanan yarımadada, məskən salmış və Məhəmmədhüseyn xana qarşı silahlı mübarizəyə başlamışdı. Qarabağ xanı İbrahim xan və Gürcüstan hakimi Irakli xan da Hacı Əbdülqadirin Məhəmmədhüseyn xana qarşı silahlı mübarizəsini dəstəkləyirdilər.
Məhəmmədhüseyn xan oğlu Məhəmmədhəsən ağanı sülh və barışıq üçün əmisi Hacı Əbdülqadirin yanına göndərdikdə isə Hacı Əbdülqadir Məhəmmədhəsən ağanı tutub, Məhəmmədhüseyn xanın düşməni olan Qarabağ xanı İbrahim xana yollayır ki onu öldürsün. İbrahim xan Məhəmmədhəsən ağanı öldürmür, gizlində saxlayır, lakin Hacı Əbdülqadir xəbər göndərir ki guya onu artıq qətlə yetirilmişdir.
1780-cı ilin avqust ayında isə bir gecə Hacı Əbdülqadirin göndərdiyi 60 nəfərlik bir dəstə Nuxa şəhərininə xəlvəti yaxınlaşa bilir. Hacı Əbdülqadirin adamları səhərədək şəhərin ətrafındakı dağlarda gizlənirlər,
"səhərdən, adamlar divandan dağılandan sonra qala ki boşallanir və o vaxt da qarovul və ya müstəhfiz (–yəni: mühafizəçi) bərqərar olmayır imiş. Əminlik cəhətinə, qalanın yuxarı qapısından daxil olub, qapıları içəridən bağlayırlar. Qalada ancaq hərəmxanalara məxsus xidmətkarlardan rast gələni qətlə yetirib, xanın üstünə hücum edirlər. Bu vaxt xan da hərəmxanasına mütəssil (–yəni: bitişik) "Qurğuşunlu otaq"da imiş. Bu əhvalatdan xəbərdar olub, içəridən qapıları bağladıqdan sonra bunlar ilə atışmaq başlayır".
Məhəmmədhüseyn xan yaralanır və silahı yerə qoyub təslim olur, onu 1 həftə saxlayıb, sonra edam edirlər, Şəki xanlığı Hacı Əbdülqadirin əlinə keçir.
Bir-iki il sonra Hacı Əbdülqadir xan ilə Qarabağ xanı İbrahim xanın münasibətləri körlananda, İbrahim xan Məhəmmədhüseyn xanın ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağanı üzə çıxartdı, hansı ki o vaxta qədər gizlədirdi. Məmmədhəsən ağa özünə qoşun toplayıb, tezliklə Şəkini ələ keçirir və özünü xan elan edir. Daha sonra Hacı Əbdülqadir xanı tutub 7 oğlu ilə birlikdə oldürür.
Hacı Əbdülqadir xanın ölüm tarixi və Məmmədhəsən ağanın Şəki xanı olması tarixi Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:
"Hacı (Əbdülqadir) xanın alicah Məhəmmədhəsən xan Hüseyn xan oğlunun əlində ölməsi və Şəkinin alınması və burada qəhətlik olması tarixi: 26 məhərrəm 1198-ci il (21 dekabr 1783-cü il)". .
Məhəmmədhəsən xanın qardaşı Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanov yazır ki,
"Məhəmmədhəsən xan bir iki il xanlıq edəndən sonra, mənim atam Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanın qardaşıdır, onun anası Ərəş sultanının qızıdır. Ərəş sultanı oğlanları o vaxtda Ərəşdə böyük və sikkəli və güclü bəylərmiş ki, Fətəli xanın anasının qardaşlarıdır; Məhəmmədhəsən xan , Fətəli xanın qohumları böyük və çox olmaq və özü də Hüseyn xanın istəgi (istəkli) oğlu olmaq səbəbindən ehtiyat elər ki, bəlkə xarab eləyə, tutub Fətəli xanın gözlərin çıxarıb, özü də evində dustaq elər.".
Məhəmmədhəsən xanın digər qardaşı Səlim xan Fətəli xanın gözlərini çıxartdırması və özünün də "birütbə" saxlanılmasını gördükdə
"Şəki vilayətinin bəylərindən özünə yoldaş eləyib, tarixi-islamiyyə 1199 (1784/85) olanda" Şəkidən Cara qaçmış
və qardaşını devirmək əzmiylə orada özünə qoşun toplamışdı. 1795-cı ilin son aylarında qardaşı Məhəmmədhəsən xanın Şəki qoşunu ilə Muğanda - orada qışlayan İran şahı Ağa Məhəmməd xan Qacarın sərəncamında, olmasından istifadə edib Şəkini tutdu. Məhəmmədhəsən xan bunu bilən kimi Ağa Məhəmməd xandan da əlavə qoşun götürüb Səlim xanı qovmaq üçün Şəkiyə qayıtdı. İki qardaş arasında ən şiddətli döyüş Göynük kəndi yaxınlığında baş verdi, Səlim xan basıldı və geri çəkilməyə məcbur oldu. Məhəmmədhəsən xan isə Nuxaya qayıtdı, lakin sonra Xaçmaz mahalının Tərkeş kəndində onu gözləyən Dəvəli Mustafa xan adlı İran sərkərdəsinin yanına gəldikdə, sonuncu adı çəkilən, şahın sifarişinə uyğun olaraq, onun gözlərini çıxartdırdı və özünü də dustaq edib Təbrizə göndərdi. Məhəmmədhəsən xana qarşı belə aqressiv münasibətin səbəbi isə güman edildiyinə görə yalnız bu ola bilərdi ki, onun tərəfində Göynükdə vuruşmuş iranlılardan ölən çox olmuşdur!.
Məhəmmədhəsən xanın kor edilməsi və Təbrizə göndərilməsi, onunla hakimiyyət davası edən qardaşı Səlim xanın Şəkidə xan olması üçün göydəndüşmə bir fürsət idi. Əlbəttə ki, Səlim xan bu imkandan yararlandı, o, Nuxaya gəldi və hakimiyyətə yiyələndi.
Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixlərdə Səlim xanın Şəkidə birinci dəfə hakimiyyətə başlaması və Məhəmmədhəsən xanın birinci dövr hakimiyyətinin başa çatması tarixi belə əbədiləşdirilmişdir:
"Alicah Səlim xanın Şəki vilayətini Məhəmmədhəsən xanın əlindən alması tarixi: cəmadiyül-əvvəl 1210 ( 13 noyabr/12 dekabr 1795)".
Səlim xan Şəkidə xan olandan sonra qardaşı Məhəmmədhəsən xanın 7 azyaşlı oğlunu öldürtdürdü.
1796-cı ilin əvvəllərində Ağa Məhəmməd xan Qacar İrana çəkildi. Əvəzində isə Cənubi Qafqaza şimaldan General Zubovun başçılığı altında rus qoşunları yeridildi. Lakin az müddət sonra - elə həmin ilin sonlarında, imperatriçə II Yekaterina vəfat etdi, onun yerinə taxta çıxan I Pavel isə beynəlxalq vəziyyətlə əlaqədar olaraq rus qoşunlarını Cənubi Qafqazdan geri çağırdı. Bundan sonra - 1797-ci ildə, Ağa Məhəmməd xan Qacar ikinci dəfə Cənubi Qafqaza yürüşə başladı. O, 1-ci yürüşü zamanı kor etdirdiyi sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı da özü ilə götürmüşdü. Məlum olduğu kimi, bu yürüşü zamanı - iyun ayında, Ağa Məhəmməd xan Şuşa qalasında öz adamlarının sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. Ölümündən təxm. 1 ay əvvəl isə o, sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı yenidən Şəkidə hakimiyyətə gətirmişdir. Bunun dəqiq vaxtı isə Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:
"Məhəmmədhəsən xanın Təbrizdən gəlməsi və Səlim xanın getməsi tarixi: 12 zilqədə 1211 (9 may 1797).
Amma digər mənbələrdə Məhəmmədhəsən xanın yalnız Ağa Məhəmməd xan Qacarın ölümündən sonra, özü də Şamaxı xanı Mustafa xanın köməyi ilə 2-ci dəfə Şəkidə hakimiyyətə gətirilməsi göstərilir və bu da ola bilsin ki səhvdir.
Bundan 8 il sonra - 1805-ci ildə, Səlim xan Şamaxı xanı Mustafa xanın köməyi ilə qardaşı Məhəmmədhəsən xanı devirmək və təkrarən Şəki xanı olmaq fikrinə düşür. Mustafa xan isə Səlim xanın təklifindən öz məqsədi üçün istifadə etmək istəyirdi. Rus polkovniki Karyagin tərəfindən 1805-ci ilin əvvəllərində tərtib edilmiş raporta əsasən, raport yazılan vaxtdan bir müddət əvvəl,
Mustafa xan guya Səlim xanın sifarişini yerinə yetirirmiş kimi, Şirvan ordusu ilə Şəki xanlığının sərhədlərinə doğru hərəkət edib. Məhəmmədhəsən xan da Şəki ordusunu götürüb vuruşmaq əzmiylə əvvəl Mustafa xanın qarşısına - vuruşmağa, gedib, lakin sonda, vuruşmaq fikrindən vaz keçib, ordusunu buraxıb və özünü təkcənə Mustafa xana təslim edib. Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı əsir kimi Şamaxıya göndərib, Səlim xana isə deyib ki ona inanmır, bu şərtlə onu Şəkidə xan edə bilər ki, oğlunu və qızını əvvəlcə "əmanət" kimi ona versin. Səlim xan o saat Mustafa xanın tələbini yerinə yetirib. Amma Mustafa xan ürəyində istəyirmiş ki Şəki xanlığını özü ələ keçirsin və buna görə də öz naiblərini gizlincə Nuxa şəhərinə göndəribmiş ki şəhəri idarə etsinlər və Məhəmmədhəsən xanın adından onun bütün xəzinəsini tələb etsinlər. Səlim xan isə bunu və özünün aldadıldığını bilən kimi, naiblərin göndərilməsi barədə Nuxadakı kor qardaşı Fətəli ağaya xəbər ötürə bilib. Nuxa adamları ayağa qalxıb Mustafa xanın naiblərini qovublar və Fətəli ağanı müvəqqəti xan seçiblər. Mustafa xan nuxalıların seçimi ilə razılaşmağa məcbur olub və yeni Şəki xanı seçilmiş Fətəli xana məktub yazıb oğlunu "əmanət" kimi Şamaxıya göndərəcəyi təqdirdə onu Şəki xanı kimi tanıyacağını bildirib. Fətəli xan həmin saat oğlunu Mustafa xanın yanına yollayıb. Bundan sonra Mustafa xan Səlim xana onu Şəkidə xan edəcəyi barədə verdiyi vədindən imtina edib və bildirib ki əvəzində ona Şirvanda yaxşı bir mahal verə bilər. Səlim xan əvvəlcə bu təkliflə razılaşıb, lakin Mustafa xanın yanından ayrılan kimi, birbaşa Nuxaya gedib və hamı tərəfindən, o cümlədən qardaşı Fətəli xan tərəfindən Şəki xanı kimi qəbul olunub.
Lakin raportda yazılanların əksinə olaraq, bu hadisələr heç də 1-2 gün ərzində baş verməmişdir. Belə ki Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanovun yazdığına görə onun atası "iki-üç ay" xanlıq etmişdir. Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı Nuxa qalasını qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti qalaya daxil olmuşdu!
Bir müddət sonra Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı sərbəst buraxır. Məhəmmədhəsən xan Şəki xanlığıda hakimiyyətini bərpa etmək ümidilə dəstək üçün İrana, Türkiyəyə, Dağıstana üz tutur. Ona heç kimin kömək etməyəcəyini başa düşəndə isə ruslarla danışığa başlayır. Əvvəl kiçikyaşlı sevimli oğlunu "əmanət" kimi Tüflisə göndərir, sonra özü də Tiflisə gəlib Rus çarına sədaqət andı içir. Rus hökuməti onun təhlükəsizliyinə karantiya verir və ona gündəli 5 rubl təqaüd ayrılır. 1814-cü ildə Şəki xanı Cəfərqulu xanın dünyasını dəyişdiyi zaman onun oğlunun Şəki xanı təyin edilməsinə qarşı Şəkidə baş verən iğtişaşlarda ruslar Məhəmmədhəsən xanın barmağının olmasından şübhələnib onu əvvəl Xarkova, bir müddət sonra isə Həştərxana göndərdilər. Məhəmmədhəsən xan elə Həştərxanda da dünyasını dəyişmişdir. Ölümündən sonra nəşi Nuxaya gətirilmiş və Xan qəbristanlığında dəfn edilmişdir.
Ailəsi
- Xeyrənnisə xanım (öz nəslindən)
- Huri xanım (Hacı Şəmsəddinin qardaşının, ya bacısının qızı)
- Cəvahir xanım (ləzgi)
- Ziba xanım (islamı qəbul etmiş erməni)
- Güləndam xanım (islamı qəbul etmiş yəhudi)
- Məryəm xanım (islamı qəbul etmiş gürcü)
- Şükufə xanım (gürcü)
- Badi-Səba xanım (gürcü)
- Digər arvadlar.
Övladları
- Tuti ağa (Xeyrənnisə xanımdan)
- Abdulla ağa, Mədinə xanım (Huri xanımdan)
- Əbdülrəhman ağa (Cəvahir xanımdan)
- Haşım ağa, Fəhra xanım, Əminə xanım (Ziba xanımdan)
- Telli xanım (Şükufə xanımdan)
- Zeynəb xanım (Badi-səba xanımdan)
- Digər arvadlardan Kafiyyə xanım, Asiya xanım, Sədri xanım.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Digər bir mənbədə, Bu nəsildən olan Həsən sultandan (? -1524) bəhs edilərkən göstərilir ki, "Həsən bəy ki özünün ata-babası o yerdə (Şəkidə) hakim idi və şirvanşah şəcərəsindəndir"; bax: İsgəndər bəy Türkman. Tarix-i aləmara-yi Abbasiy, 1-ci cild, səh. 82, Tehran, h.ş.1333.
- Məhəmməd Həsən xan 1824-cü ildə öz məktublarının birində (АСАКК) qeyd eləmişdi ki 66 yaşı var; əgə o, yaşını qəməri təqvimlə hesablayıbsa, onda onun təvəllüd ili miladi 1760-cı ilə təsadüf etməlidir.
- İbrahim xan Məhəmmədhəsən ağanın köynəyini qana bulayıb Hacı Əbdülqadirə göndərmişdir.
- "Məhəmmədiyyə təriqətinə məxsus kitabdan anonim şəxsin qələmə aldığı hekayət, Əlyazmaları İnstitutu, şifrə B-589/10505, səh.: 51b – 52a". 2022-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- "Ədalət Tahirzadə. Şəkinin tarixi qaynaqlarda, Bakı, 2005". 2021-05-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- "Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh.: 13". 2012-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- Hicri 1199-cu il miladi 14.11.1784-cü il tarixdə başlayır və 04.11.1785-ci il tarixdə sona çatır.
- "Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, səh.: 13, Bakı, 1993". 2012-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- "Дж.М.Мустафаев. Северные ханства Азербайджана и Россия, Баку, 1989, стр.:18". 2021-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- "Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh.: 14". 2012-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- "Дубровин Николай Федорович. История войны и владычества русских на Кавказе, том IV, С.-Петербург, 1886, стр.: 426-427". 2022-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- "Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том II, Тифлис, 1868, стр.: 643, №1291". 2021-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-11-20.
- Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh.: 15. 2012-02-25 at the Wayback Machine.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede yalniz ilkin ve ya onunla elaqeli menbelerden istifade olunur Melumatlar musteqil ikinci menbelere esaslanmalidir eks halda meqalenin neytralligi ve ya ehemiyyeti ile bagli subheler yarana bunun neticesinde de siline biler Meqaleye etibarli istinad ve menbeler elave etmekle onu tekmillesdire bilersiniz Mehemmedhesen xan ve ya Mehemmed Hesen xan Mehemmedhesen aga Seki xani olana qeder Seki xani Mehemmedhuseyn xanin oglu 1760 5 9 1831 Mehemmedhesen xanV Seki xanidekabr 1783 13 noyabr 12 dekabr 1795EvvelkiHaci Ebdulqadir xanSonrakiSelim xanVII Seki xani9 may 1797 yanvar 1805EvvelkiSelim xanSonrakiFeteli xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1760Vefat tarixi 5 sentyabr 1831 1831 09 05 Vefat yeri HesterxanDefn yeri Seki xan qebiristanligiAtasi Mehemmed Huseyn xanDini IslamHaqqindaAtasi Mehemmedhuseyn xan Seki xani oldugu zamanlarda atasinin emisi Haci Ebdulqadir 1770 ci ilden basina bir deste yigib Qanixcayin Kur cayina qovusdugu yerde Dardoqqaz adlanan yarimadada mesken salmis ve Mehemmedhuseyn xana qarsi silahli mubarizeye baslamisdi Qarabag xani Ibrahim xan ve Gurcustan hakimi Irakli xan da Haci Ebdulqadirin Mehemmedhuseyn xana qarsi silahli mubarizesini destekleyirdiler Mehemmedhuseyn xan oglu Mehemmedhesen agani sulh ve barisiq ucun emisi Haci Ebdulqadirin yanina gonderdikde ise Haci Ebdulqadir Mehemmedhesen agani tutub Mehemmedhuseyn xanin dusmeni olan Qarabag xani Ibrahim xana yollayir ki onu oldursun Ibrahim xan Mehemmedhesen agani oldurmur gizlinde saxlayir lakin Haci Ebdulqadir xeber gonderir ki guya onu artiq qetle yetirilmisdir 1780 ci ilin avqust ayinda ise bir gece Haci Ebdulqadirin gonderdiyi 60 neferlik bir deste Nuxa seherinine xelveti yaxinlasa bilir Haci Ebdulqadirin adamlari seheredek seherin etrafindaki daglarda gizlenirler seherden adamlar divandan dagilandan sonra qala ki bosallanir ve o vaxt da qarovul ve ya mustehfiz yeni muhafizeci berqerar olmayir imis Eminlik cehetine qalanin yuxari qapisindan daxil olub qapilari iceriden baglayirlar Qalada ancaq heremxanalara mexsus xidmetkarlardan rast geleni qetle yetirib xanin ustune hucum edirler Bu vaxt xan da heremxanasina mutessil yeni bitisik Qurgusunlu otaq da imis Bu ehvalatdan xeberdar olub iceriden qapilari bagladiqdan sonra bunlar ile atismaq baslayir Mehemmedhuseyn xan yaralanir ve silahi yere qoyub teslim olur onu 1 hefte saxlayib sonra edam edirler Seki xanligi Haci Ebdulqadirin eline kecir Bir iki il sonra Haci Ebdulqadir xan ile Qarabag xani Ibrahim xanin munasibetleri korlananda Ibrahim xan Mehemmedhuseyn xanin olmus hesab edilen oglu Memmedhesen agani uze cixartdi hansi ki o vaxta qeder gizledirdi Memmedhesen aga ozune qosun toplayib tezlikle Sekini ele kecirir ve ozunu xan elan edir Daha sonra Haci Ebdulqadir xani tutub 7 oglu ile birlikde oldurur Haci Ebdulqadir xanin olum tarixi ve Memmedhesen aganin Seki xani olmasi tarixi Sekide tertib olunmus maddeyi tarixde bele gosterilir Haci Ebdulqadir xanin alicah Mehemmedhesen xan Huseyn xan oglunun elinde olmesi ve Sekinin alinmasi ve burada qehetlik olmasi tarixi 26 meherrem 1198 ci il 21 dekabr 1783 cu il Mehemmedhesen xanin qardasi Feteli xanin oglu Kerim aga Sekixanov yazir ki Mehemmedhesen xan bir iki il xanliq edenden sonra menim atam Feteli xan Mehemmedhesen xanin qardasidir onun anasi Eres sultaninin qizidir Eres sultani oglanlari o vaxtda Eresde boyuk ve sikkeli ve guclu beylermis ki Feteli xanin anasinin qardaslaridir Mehemmedhesen xan Feteli xanin qohumlari boyuk ve cox olmaq ve ozu de Huseyn xanin istegi istekli oglu olmaq sebebinden ehtiyat eler ki belke xarab eleye tutub Feteli xanin gozlerin cixarib ozu de evinde dustaq eler Mehemmedhesen xanin diger qardasi Selim xan Feteli xanin gozlerini cixartdirmasi ve ozunun de birutbe saxlanilmasini gordukde Seki vilayetinin beylerinden ozune yoldas eleyib tarixi islamiyye 1199 1784 85 olanda Sekiden Cara qacmis ve qardasini devirmek ezmiyle orada ozune qosun toplamisdi 1795 ci ilin son aylarinda qardasi Mehemmedhesen xanin Seki qosunu ile Muganda orada qislayan Iran sahi Aga Mehemmed xan Qacarin serencaminda olmasindan istifade edib Sekini tutdu Mehemmedhesen xan bunu bilen kimi Aga Mehemmed xandan da elave qosun goturub Selim xani qovmaq ucun Sekiye qayitdi Iki qardas arasinda en siddetli doyus Goynuk kendi yaxinliginda bas verdi Selim xan basildi ve geri cekilmeye mecbur oldu Mehemmedhesen xan ise Nuxaya qayitdi lakin sonra Xacmaz mahalinin Terkes kendinde onu gozleyen Develi Mustafa xan adli Iran serkerdesinin yanina geldikde sonuncu adi cekilen sahin sifarisine uygun olaraq onun gozlerini cixartdirdi ve ozunu de dustaq edib Tebrize gonderdi Mehemmedhesen xana qarsi bele aqressiv munasibetin sebebi ise guman edildiyine gore yalniz bu ola bilerdi ki onun terefinde Goynukde vurusmus iranlilardan olen cox olmusdur Mehemmedhesen xanin kor edilmesi ve Tebrize gonderilmesi onunla hakimiyyet davasi eden qardasi Selim xanin Sekide xan olmasi ucun goydendusme bir furset idi Elbette ki Selim xan bu imkandan yararlandi o Nuxaya geldi ve hakimiyyete yiyelendi Sekide tertib olunmus maddeyi tarixlerde Selim xanin Sekide birinci defe hakimiyyete baslamasi ve Mehemmedhesen xanin birinci dovr hakimiyyetinin basa catmasi tarixi bele ebedilesdirilmisdir Alicah Selim xanin Seki vilayetini Mehemmedhesen xanin elinden almasi tarixi cemadiyul evvel 1210 13 noyabr 12 dekabr 1795 Selim xan Sekide xan olandan sonra qardasi Mehemmedhesen xanin 7 azyasli oglunu oldurtdurdu 1796 ci ilin evvellerinde Aga Mehemmed xan Qacar Irana cekildi Evezinde ise Cenubi Qafqaza simaldan General Zubovun basciligi altinda rus qosunlari yeridildi Lakin az muddet sonra ele hemin ilin sonlarinda imperatrice II Yekaterina vefat etdi onun yerine taxta cixan I Pavel ise beynelxalq veziyyetle elaqedar olaraq rus qosunlarini Cenubi Qafqazdan geri cagirdi Bundan sonra 1797 ci ilde Aga Mehemmed xan Qacar ikinci defe Cenubi Qafqaza yuruse basladi O 1 ci yurusu zamani kor etdirdiyi sabiq Seki xani Mehemmedhesen xani da ozu ile goturmusdu Melum oldugu kimi bu yurusu zamani iyun ayinda Aga Mehemmed xan Susa qalasinda oz adamlarinin sui qesdi neticesinde olduruldu Olumunden texm 1 ay evvel ise o sabiq Seki xani Mehemmedhesen xani yeniden Sekide hakimiyyete getirmisdir Bunun deqiq vaxti ise Sekide tertib olunmus maddeyi tarixde bele gosterilir Mehemmedhesen xanin Tebrizden gelmesi ve Selim xanin getmesi tarixi 12 zilqede 1211 9 may 1797 Amma diger menbelerde Mehemmedhesen xanin yalniz Aga Mehemmed xan Qacarin olumunden sonra ozu de Samaxi xani Mustafa xanin komeyi ile 2 ci defe Sekide hakimiyyete getirilmesi gosterilir ve bu da ola bilsin ki sehvdir Bundan 8 il sonra 1805 ci ilde Selim xan Samaxi xani Mustafa xanin komeyi ile qardasi Mehemmedhesen xani devirmek ve tekraren Seki xani olmaq fikrine dusur Mustafa xan ise Selim xanin teklifinden oz meqsedi ucun istifade etmek isteyirdi Rus polkovniki Karyagin terefinden 1805 ci ilin evvellerinde tertib edilmis raporta esasen raport yazilan vaxtdan bir muddet evvel Mustafa xan guya Selim xanin sifarisini yerine yetirirmis kimi Sirvan ordusu ile Seki xanliginin serhedlerine dogru hereket edib Mehemmedhesen xan da Seki ordusunu goturub vurusmaq ezmiyle evvel Mustafa xanin qarsisina vurusmaga gedib lakin sonda vurusmaq fikrinden vaz kecib ordusunu buraxib ve ozunu tekcene Mustafa xana teslim edib Mustafa xan Mehemmedhesen xani esir kimi Samaxiya gonderib Selim xana ise deyib ki ona inanmir bu sertle onu Sekide xan ede biler ki oglunu ve qizini evvelce emanet kimi ona versin Selim xan o saat Mustafa xanin telebini yerine yetirib Amma Mustafa xan ureyinde isteyirmis ki Seki xanligini ozu ele kecirsin ve buna gore de oz naiblerini gizlince Nuxa seherine gonderibmis ki seheri idare etsinler ve Mehemmedhesen xanin adindan onun butun xezinesini teleb etsinler Selim xan ise bunu ve ozunun aldadildigini bilen kimi naiblerin gonderilmesi barede Nuxadaki kor qardasi Feteli agaya xeber oture bilib Nuxa adamlari ayaga qalxib Mustafa xanin naiblerini qovublar ve Feteli agani muveqqeti xan secibler Mustafa xan nuxalilarin secimi ile razilasmaga mecbur olub ve yeni Seki xani secilmis Feteli xana mektub yazib oglunu emanet kimi Samaxiya gondereceyi teqdirde onu Seki xani kimi taniyacagini bildirib Feteli xan hemin saat oglunu Mustafa xanin yanina yollayib Bundan sonra Mustafa xan Selim xana onu Sekide xan edeceyi barede verdiyi vedinden imtina edib ve bildirib ki evezinde ona Sirvanda yaxsi bir mahal vere biler Selim xan evvelce bu teklifle razilasib lakin Mustafa xanin yanindan ayrilan kimi birbasa Nuxaya gedib ve hami terefinden o cumleden qardasi Feteli xan terefinden Seki xani kimi qebul olunub Lakin raportda yazilanlarin eksine olaraq bu hadiseler hec de 1 2 gun erzinde bas vermemisdir Bele ki Feteli xanin oglu Kerim aga Sekixanovun yazdigina gore onun atasi iki uc ay xanliq etmisdir Selim xan ise Nuxaya hec de tenteneli sekilde yox eslinde gizlince gelmis ve gece vaxti Nuxa qalasini qoruyan beylerin Feteli xana xeyaneti neticesinde xelveti qalaya daxil olmusdu Bir muddet sonra Mustafa xan Mehemmedhesen xani serbest buraxir Mehemmedhesen xan Seki xanligida hakimiyyetini berpa etmek umidile destek ucun Irana Turkiyeye Dagistana uz tutur Ona hec kimin komek etmeyeceyini basa dusende ise ruslarla danisiga baslayir Evvel kicikyasli sevimli oglunu emanet kimi Tuflise gonderir sonra ozu de Tiflise gelib Rus carina sedaqet andi icir Rus hokumeti onun tehlukesizliyine karantiya verir ve ona gundeli 5 rubl teqaud ayrilir 1814 cu ilde Seki xani Ceferqulu xanin dunyasini deyisdiyi zaman onun oglunun Seki xani teyin edilmesine qarsi Sekide bas veren igtisaslarda ruslar Mehemmedhesen xanin barmaginin olmasindan subhelenib onu evvel Xarkova bir muddet sonra ise Hesterxana gonderdiler Mehemmedhesen xan ele Hesterxanda da dunyasini deyismisdir Olumunden sonra nesi Nuxaya getirilmis ve Xan qebristanliginda defn edilmisdir AilesiXeyrennise xanim oz neslinden Huri xanim Haci Semseddinin qardasinin ya bacisinin qizi Cevahir xanim lezgi Ziba xanim islami qebul etmis ermeni Gulendam xanim islami qebul etmis yehudi Meryem xanim islami qebul etmis gurcu Sukufe xanim gurcu Badi Seba xanim gurcu Diger arvadlar Ovladlari Tuti aga Xeyrennise xanimdan Abdulla aga Medine xanim Huri xanimdan Ebdulrehman aga Cevahir xanimdan Hasim aga Fehra xanim Emine xanim Ziba xanimdan Telli xanim Sukufe xanimdan Zeyneb xanim Badi seba xanimdan Diger arvadlardan Kafiyye xanim Asiya xanim Sedri xanim IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Diger bir menbede Bu nesilden olan Hesen sultandan 1524 behs edilerken gosterilir ki Hesen bey ki ozunun ata babasi o yerde Sekide hakim idi ve sirvansah seceresindendir bax Isgender bey Turkman Tarix i alemara yi Abbasiy 1 ci cild seh 82 Tehran h s 1333 Mehemmed Hesen xan 1824 cu ilde oz mektublarinin birinde ASAKK qeyd elemisdi ki 66 yasi var ege o yasini qemeri teqvimle hesablayibsa onda onun tevellud ili miladi 1760 ci ile tesaduf etmelidir Ibrahim xan Mehemmedhesen aganin koyneyini qana bulayib Haci Ebdulqadire gondermisdir Mehemmediyye teriqetine mexsus kitabdan anonim sexsin qeleme aldigi hekayet Elyazmalari Institutu sifre B 589 10505 seh 51b 52a 2022 03 29 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Edalet Tahirzade Sekinin tarixi qaynaqlarda Baki 2005 2021 05 21 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Seki xanliginin tarixinden Kerim aga Fateh Seki xanlarinin muxteser tarixi Baki 1993 seh 13 2012 02 25 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Hicri 1199 cu il miladi 14 11 1784 cu il tarixde baslayir ve 04 11 1785 ci il tarixde sona catir Seki xanliginin tarixinden Kerim aga Fateh Seki xanlarinin muxteser tarixi seh 13 Baki 1993 2012 02 25 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Dzh M Mustafaev Severnye hanstva Azerbajdzhana i Rossiya Baku 1989 str 18 2021 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Seki xanliginin tarixinden Kerim aga Fateh Seki xanlarinin muxteser tarixi Baki 1993 seh 14 2012 02 25 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Dubrovin Nikolaj Fedorovich Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze tom IV S Peterburg 1886 str 426 427 2022 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej tom II Tiflis 1868 str 643 1291 2021 05 10 tarixinde Istifade tarixi 2012 11 20 Seki xanliginin tarixinden Kerim aga Fateh Seki xanlarinin muxteser tarixi Baki 1993 seh 15 2012 02 25 at the Wayback Machine Hemcinin baxSeki xanlarinin siyahisiXarici kecidler