Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Quldarlıq — İctimai-iqtisadi formasiya. Quldarlar sinfinin qullar sinfini istismar etməsinə əsaslanmışdı. Qullar nəinki istehsal vasitələri üzərində hakimiyyətdən məhrum idilər, onlar hətta özləri istehsalın bir şərti, "danışan əmək aləti" kimi öz ağalarına məxsus idilər. Quldarlıq quruluşu ilk sinfi antaqonist formasiyadır. Bu quruluş özünün ən yüksək inkişaf pilləsinə Qədim Yunanıstan və Qədim Romada çatmışdır. O zamanlar Yunanıstan və Roma antik fəlsəfənin və demokratiyanın ən çox inkişaf etdiyi ölkələr idi.
Buna baxmayaraq demokratiya qullara şamil edilmirdi. Nəticədə baş verən böyük üsyanlar (Qədim Romada Spartak üsyanı) və xaricdən olan müdaxilələr tezliklə quldarlığın başqa bir ictimai formasiya — Feodalizm ilə əvəz olunmasına gətirib çıxartdı.
Qul əməyi
Qul — bir insanın başqa birinin malı və mülkü olmasıdır. Başqa bir adamın malı və mülkü olan adama kölə və ya qul ; kölə sahibinə isə əfəndi və ya himayədar deyilir. Bəzi hallarda xidmətçi də kölə mənasını verərdi. Qadın kölələrə cariyə deyilir. Qədim zamanlardan bəri döyüşdə əsir düşənlər , ağır cinayət işləyənlər , borcunu ödəyə bilməyənlər, quldurlar tərəfindən qaçırılanlar qul qəbul edilir və qul bazarlarında satılırdı . Kişi qulların uşaqları da qul olardi. Nökərlərin ağalarından oğulları Yahudi və Ərəb cəmiyyətləri kimi bəzi cəmiyyətlərdə kölə qəbul edilməmişlər . Əkinçilik və ticarətlə məşğul olan bütün cəmiyyətlərdə köləliyin müxtəlif şəkillərinə rast gəlinməkdədir. Mesopotamiyada , qədim Misirdə Yunanıstanda, Romada , İslam əvvəli İran , Orta Asiya və Anadoluda yaşayan qövmlərə qul son dərəcə təbii ictimai bir fakt olaraq qəbul edilərdi.
Qul əməyinin ləğv edilməsi
İlk qanunlar İngiltərədə və ABŞ-də 19-cu əsrin ilk rübündə , 1807-ci ildə çıxarılmış , daha sonra digər Avropa dövlətləri onları izləmişdi. Avropada İngiltərədən sonra köləliyi ilk ləğv edən Osmanlıdır . Osmanlıda qul əməyi Sultan Abdülməcid dövründə 1847-ci ildə bir fərmanla qadağan edilmişdir. 1926-cı ildə Millətlər Cəmiyyəti bütün dünyada qul əməyini qadağan etmiş, daha sonra Birləşmiş Millətlər də bu hökmü qeyid etmişdir.
Qərb cəmiyyətlərində qul
Qul əməyi Orta Əsrlərin bitiminə qədər Qərb cəmiyyətinin iqtisadi və ictimai baxımdan ayrılmaz bir hissəsi olmuşdur. Qərb dünyasında feodalizmin tarix səhnəsindən çəkilərək yerini burjua iqtisadi sisteminə buraxmağa başladığı ana qədər qul əməyi əmək səmərəsinin aşağı və texniki imkanların son dərəcə məhdud olması səbəbiylə ən əhəmiyyətli istehsal vasitəsi olmuşdur. Son dərəcə ağır şərtləri sahib olan qul həyatında ancaq 19-cu əsrin sonlarından etibarən bir miqdar düzəlmə meydana gəlmişdir.
İslamda qul əməyindən istifadə
İslamiyyətdən əvvəl də Ərəb Yarımadasında əsrlərdir mövcud olan qul sisteminin şəkli İslamiyyətin var olması ilə daha çox hərbi və dini bir ölçü qazanmışdır. Quran kölələrin haqq və hüququ ilə əlaqədar bir çox xüsusu açıqlığa qovuşdurub qəti hökmlərə bağlamışdır. İslamiyyət köləliyi qadağan etməmişdir. Bununla birlikdə kölə əldə etməyi çətinləşdirmiş və kölələrin azad edilməsini təşviq etmişdir. Məsələn səhvliklə bir müsəlmanı öldürən kimsənin müsəlman bir kölə azad etməsi əmr edilmişdir. Yalan yerə and içənlərə 10 yoxsulu yedirtmək və geyindirmək, yaxud da bir kölə azad etmək əmr edilmişdir. Buna gücü çatmayan isə 3 gün oruc tutması lazımlıdır . Ayrıca Məhəmməd bir hədisində belə demişdir: "Kim köləsini döyür , onun cəzası köləsini azad etməklə yerinə yetirilir " . Ayrıca Sahibindən uşağı olan bir kölə , sahibinin ölümü ilə azad vəziyyətə gəlir. İslama görə bir müsəlman sonsuz sayıda nökərə, digər bir deyişlə qadın kölələrə sahib ola bilər və Müsəlman bir kişinin bu cariyələrlə əlaqələri halal sayılar . Məsələn bir nökərin fahişəlik etməsi halında cəza olaraq nökərlərin , azad qadınlara tətbiq olunan cəzaların yarısı tətbiq olunur. İslam hüququna görə bir kölə və ya kəniz , ağasına müəyyən bir azadlıq əvəzi ödəmək şərtiylə azad qala bilər. Kölə və ya nökərin ağasına ödəniş ödəməsi ilə azad qalmasına mükatebe deyilir və Quran-ı Kərimdə Nur surəsinin 33-cü ayəsində bu xüsus qismən detaylandırılmıştır . İslamla birlikdə borc və ya zərurət səbəbiylə birini kölələşdirmək ortadan qalxmış , qul əldə etmə üsulları yalnız döyüşə indirgenmiştir .
Qula çevrilmə prosesi
Qədim zamanlardan başlayaraq, müharibədə əsir düşən əsirlər, ağır cinayət törədənlər, borclu olduğu şəxsə borcunu ödəyə bilməyənlər və Dəniz quldurluğuu ilə məşğul olan şəxslər qula çevrilirdilər. Kişi qullara üstünlük verirlirdi. Onların övladarıda qul hesab edilir və heç bir hüquqa malik deyildilər. Lakin qadın qulların övladları bəzi ölkələrdə qul sayılmırdı. Bəzi xalqlarda dini baxımdan qul anlayışı qadağan edilirdi. Ərəb xilafətində isanların qullara Qədim Yunanıstanda olduğu kimi qəddar münasibət göstərmək qadağan edilmişdir. Qədim Yunanıstanda qullardan bir çox sahələrdə istifadə edilirdi. Mülkədarlar öz təsərrüfatlarına yeni-yeni qullar əlavə etmək üçün borç daşından istifadə edirdilər. Borç daşı mülkədar tərəfindən kəndlinin torpaq sahəsinə qoyulurdu. Orada mülkədarın kəndliyə nə qədər borç verdiyi və borçun hansı müddətə qaytarılması haqqında məlumatlar göstərilirdi. Kəndlilər quraqlıq aylarında mülkədarların borçlarını ödəyə bilmir və bununla da qula çevrilirdilər. Yunan-İran müharibələri zamanı yunanlar çoxlu sayda düşməni sağ formada tutmuşdular. Tarixi məbələrdə həmin əsirlərin az bir qisminin öldürüldüyü qeyd edilirdi. Əsirlər əsasən Yunanıstanda binaların tikilməsi işlərinə cəlb edilir və ya xarici dövlətlərə satılırdı. Tarixi mənbələrdə Qədim Yunanıstanda yerləşən qul bazarları haqqında məlumat verilir. Ən böyük qul bazarlarından biri Xios adasında yerləşird. Bu bazarda gündə 10 min qul satılırdı. Qul əməyindən ən çox filiz mədənlərində, daş karxanalarında, sənətkarlıq emalatxanalarında, kənd təsərrüfatında, ev qulluqçuluğunda istifadə olunurdu. Quldarlar qulları İnsan ayaqlı adlandırırdılar.
İstinadlar
Mənbə
- Böyük Larousse Eksiklopediyası. 14-cü cild.(Koru-Lord)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Quldurluq ile sehv salmayin Quldarliq Ictimai iqtisadi formasiya Quldarlar sinfinin qullar sinfini istismar etmesine esaslanmisdi Qullar neinki istehsal vasiteleri uzerinde hakimiyyetden mehrum idiler onlar hetta ozleri istehsalin bir serti danisan emek aleti kimi oz agalarina mexsus idiler Quldarliq qurulusu ilk sinfi antaqonist formasiyadir Bu qurulus ozunun en yuksek inkisaf pillesine Qedim Yunanistan ve Qedim Romada catmisdir O zamanlar Yunanistan ve Roma antik felsefenin ve demokratiyanin en cox inkisaf etdiyi olkeler idi Boulanger Gustave Clarence Rudolphe The Slave Market qul bazari tablosu Buna baxmayaraq demokratiya qullara samil edilmirdi Neticede bas veren boyuk usyanlar Qedim Romada Spartak usyani ve xaricden olan mudaxileler tezlikle quldarligin basqa bir ictimai formasiya Feodalizm ile evez olunmasina getirib cixartdi Qul emeyiQul bir insanin basqa birinin mali ve mulku olmasidir Basqa bir adamin mali ve mulku olan adama kole ve ya qul kole sahibine ise efendi ve ya himayedar deyilir Bezi hallarda xidmetci de kole menasini vererdi Qadin kolelere cariye deyilir Qedim zamanlardan beri doyusde esir dusenler agir cinayet isleyenler borcunu odeye bilmeyenler quldurlar terefinden qacirilanlar qul qebul edilir ve qul bazarlarinda satilirdi Kisi qullarin usaqlari da qul olardi Nokerlerin agalarindan ogullari Yahudi ve Ereb cemiyyetleri kimi bezi cemiyyetlerde kole qebul edilmemisler Ekincilik ve ticaretle mesgul olan butun cemiyyetlerde koleliyin muxtelif sekillerine rast gelinmekdedir Mesopotamiyada qedim Misirde Yunanistanda Romada Islam evveli Iran Orta Asiya ve Anadoluda yasayan qovmlere qul son derece tebii ictimai bir fakt olaraq qebul edilerdi Qul emeyinin legv edilmesiIlk qanunlar Ingilterede ve ABS de 19 cu esrin ilk rubunde 1807 ci ilde cixarilmis daha sonra diger Avropa dovletleri onlari izlemisdi Avropada Ingiltereden sonra koleliyi ilk legv eden Osmanlidir Osmanlida qul emeyi Sultan Abdulmecid dovrunde 1847 ci ilde bir fermanla qadagan edilmisdir 1926 ci ilde Milletler Cemiyyeti butun dunyada qul emeyini qadagan etmis daha sonra Birlesmis Milletler de bu hokmu qeyid etmisdir Qerb cemiyyetlerinde qulQul emeyi Orta Esrlerin bitimine qeder Qerb cemiyyetinin iqtisadi ve ictimai baximdan ayrilmaz bir hissesi olmusdur Qerb dunyasinda feodalizmin tarix sehnesinden cekilerek yerini burjua iqtisadi sistemine buraxmaga basladigi ana qeder qul emeyi emek semeresinin asagi ve texniki imkanlarin son derece mehdud olmasi sebebiyle en ehemiyyetli istehsal vasitesi olmusdur Son derece agir sertleri sahib olan qul heyatinda ancaq 19 cu esrin sonlarindan etibaren bir miqdar duzelme meydana gelmisdir Islamda qul emeyinden istifade13 cu esr Qul bazari Yemen Islamiyyetden evvel de Ereb Yarimadasinda esrlerdir movcud olan qul sisteminin sekli Islamiyyetin var olmasi ile daha cox herbi ve dini bir olcu qazanmisdir Quran kolelerin haqq ve huququ ile elaqedar bir cox xususu aciqliga qovusdurub qeti hokmlere baglamisdir Islamiyyet koleliyi qadagan etmemisdir Bununla birlikde kole elde etmeyi cetinlesdirmis ve kolelerin azad edilmesini tesviq etmisdir Meselen sehvlikle bir muselmani olduren kimsenin muselman bir kole azad etmesi emr edilmisdir Yalan yere and icenlere 10 yoxsulu yedirtmek ve geyindirmek yaxud da bir kole azad etmek emr edilmisdir Buna gucu catmayan ise 3 gun oruc tutmasi lazimlidir Ayrica Mehemmed bir hedisinde bele demisdir Kim kolesini doyur onun cezasi kolesini azad etmekle yerine yetirilir Ayrica Sahibinden usagi olan bir kole sahibinin olumu ile azad veziyyete gelir Islama gore bir muselman sonsuz sayida nokere diger bir deyisle qadin kolelere sahib ola biler ve Muselman bir kisinin bu cariyelerle elaqeleri halal sayilar Meselen bir nokerin fahiselik etmesi halinda ceza olaraq nokerlerin azad qadinlara tetbiq olunan cezalarin yarisi tetbiq olunur Islam huququna gore bir kole ve ya keniz agasina mueyyen bir azadliq evezi odemek sertiyle azad qala biler Kole ve ya nokerin agasina odenis odemesi ile azad qalmasina mukatebe deyilir ve Quran i Kerimde Nur suresinin 33 cu ayesinde bu xusus qismen detaylandirilmistir Islamla birlikde borc ve ya zeruret sebebiyle birini kolelesdirmek ortadan qalxmis qul elde etme usullari yalniz doyuse indirgenmistir Qula cevrilme prosesiQedim zamanlardan baslayaraq muharibede esir dusen esirler agir cinayet toredenler borclu oldugu sexse borcunu odeye bilmeyenler ve Deniz quldurluguu ile mesgul olan sexsler qula cevrilirdiler Kisi qullara ustunluk verirlirdi Onlarin ovladarida qul hesab edilir ve hec bir huquqa malik deyildiler Lakin qadin qullarin ovladlari bezi olkelerde qul sayilmirdi Bezi xalqlarda dini baximdan qul anlayisi qadagan edilirdi Ereb xilafetinde isanlarin qullara Qedim Yunanistanda oldugu kimi qeddar munasibet gostermek qadagan edilmisdir Qedim Yunanistanda qullardan bir cox sahelerde istifade edilirdi Mulkedarlar oz teserrufatlarina yeni yeni qullar elave etmek ucun borc dasindan istifade edirdiler Borc dasi mulkedar terefinden kendlinin torpaq sahesine qoyulurdu Orada mulkedarin kendliye ne qeder borc verdiyi ve borcun hansi muddete qaytarilmasi haqqinda melumatlar gosterilirdi Kendliler quraqliq aylarinda mulkedarlarin borclarini odeye bilmir ve bununla da qula cevrilirdiler Yunan Iran muharibeleri zamani yunanlar coxlu sayda dusmeni sag formada tutmusdular Tarixi mebelerde hemin esirlerin az bir qisminin oldurulduyu qeyd edilirdi Esirler esasen Yunanistanda binalarin tikilmesi islerine celb edilir ve ya xarici dovletlere satilirdi Tarixi menbelerde Qedim Yunanistanda yerlesen qul bazarlari haqqinda melumat verilir En boyuk qul bazarlarindan biri Xios adasinda yerlesird Bu bazarda gunde 10 min qul satilirdi Qul emeyinden en cox filiz medenlerinde das karxanalarinda senetkarliq emalatxanalarinda kend teserrufatinda ev qulluqculugunda istifade olunurdu Quldarlar qullari Insan ayaqli adlandirirdilar IstinadlarMenbeBoyuk Larousse Eksiklopediyasi 14 cu cild Koru Lord