Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Otto Han (alm. Otto Hahn; 8 mart 1879[…], Frankfurt-Mayn, Prussiya, Almaniya imperiyası – 28 iyul 1968[…], Göttingen, Aşağı Saksoniya, Qərbi Almaniya) — alman kimyaçısı, radiokimyanın pioneri, nüvə izometriyasının və uranda nüvə parçalanmasının kəşfçisi (). O, "nüvə kimyasının atası" sayılır.
| Otto Han | |
|---|---|
| alm. Otto Hahn | |
 | |
| Doğum tarixi | 8 mart 1879[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 28 iyul 1968[…](89 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | kimyaçı, universitet müəllimi[d], yazıçı-dokumentalist[d], nüvə fiziki, avtobioqraf[d] |
| Elmi dərəcəsi | |
| Üzvlüyü |
|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Uşaqlığı
Otto Han Frankfurtda şüşəçi və insiharçı Henrih Hanın ailəsində anadan olmuşdur. Otto və onun böyük qardaşları Karl, Heyner və Yulius gözəl uşaqlıq həyatı keçirmişlər. Öz nailiyyətlərinə malik olduğu novatorluq ideyaları sayəsində çatmış olan atası oğlunda arxitektorluq istedadı görürdü. Ancaq sonralar Ottonun sənaye kimyaçısı olmaq arzusunu eşidəndə o etiraz etməmişdir.
Təhsili
Klinqer-yuxarı məktəbində orta təhsilini başa vurduqdan sonra Otto Han 1897-ci ildə Marburq Universitetində kimya və minerologiya sahəsində təhsilinə başlayır. Üçüncü və dördüncü semestrini o Münhen Universitetində Adolf von Bayerin yanında keçirir. 1901-ci ildə Marbirq Universitetində üzvü kimya sahəsində yazdığı "İzoeqenolsun bromderivatı" adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək elmi dərəcə alır. Bir illik hərbi xidmətdən sonra gənc kimyaçı iki il elmi rəhbəri Teodor Tsinkenin yanında assistentlik edir.
1904-cü ildə Han ingilis dilini yaxşılaşdırmaq məqsədilə Londondakı University Collegə gedərək orada təsir qazın kəşfçisi professor Vilyam Ramzeyin yanında çalışır. 1905-ci ildə o Kanadaya gedərək McGilli Universitetində Ernest Rezerfordun yanında öz biliyini dərinləşdirir. Burada Han radioaktiv kimyəvi element olan Torium C, Radium D və Radioactiniumu kəşf edir.
Berlindəki tədqiqatları
1906-cı ildə Otto Han Almaniyaya dönərək Berlin TU-da Emil Fişerin yanında çalışmağa başlayır. Burada o öz laboratoriyasına sahib olur. Primitiv cihazların köməyi ilə Han Mesotorium I, Mesotorium II və İoniumu kəşf edir. Mesotorium I (radium 228) sonrakı illərdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, ondan əvvəl kəşf olunmuş radium 226 tibbdə geniş tətbiq tapmışdır. 28 sentyabr 1907-ci ildə o Berlində fizik Liza Meytner ilə tanış olur. Onların 30 illik birgə elmi fəaliyyəti həm də aralarında dərin dostluq münasibətləri ilə bağlı idi. 1909-cu ildə Otto Hana "geriyə radiaktiv təkanı" aşkarlamaq nəsib olur. O, Liza Meytner ilə birlikdə yeni yaratdıqları "geriyə radiaktiv təkan üsulu" ilə çoxlu sayda yeni radiaktiv substanslar kəşf edirlər. 1910-cu ildə Han professor vəzifəsini alır və 1912-ci ildən Berlin-Dalemdə, Kayzer-Vilhelm İnstitutunun radiokimya şöbəsinə rəhbərlik edir. 1928–1946-cı illərdə o həmin institutun direktoru vəzifəsində çalışmışdır. 1924-cü ildə o Prussiya elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.
1921-ci ilin fevralında Otto Han Uran Z-in kəşfi haqqında ilk xəbəri yayır. Bu nüvə izometriyasının kəşfi idi. 1936-cı ildə digər alman alimi Vayçneker bu fenomenin nəzəri əsaslarını işləyir. Bu kəşfi üçün Otto Han 1923-cü ildə Maks Plank İnstitutu tərəfindən Kimya üzrə nobel mükafatına layiq görülür.
1920-ci ildə Otto Han yeni tədqiqat sahəsi yaradır: tətbiqi radiokimya. Bu elm sahəsi ilə o ümumi kimyəvi və fiziki məsələlərin həlli ilə məşğul olur. "Applied Radiochemistry" onun ingilis dilində yazdığı kitabın sərlövhəsidir. Bu kitabda onun 1933-cü ildə Nyu-Yorkda İthaça Universitetində oxuduğu mühazirələr cəmlənmişdir.
Nüvə parçalanmasının kəşfi
Liza Meytner və assistenti Frits Ştrasmanla birlikdə Han əvvəllər italyan alimi Enriko Fermi tərəfindən 1934-cü ildə başlanmış araşdırmaları davam etdirməyə başlayır. 1938-ci ilə qədər bütün alimlər fikirləşirdilər ki, uran atomunu neytronlarla bombardman etdikdə atom nömrəsi 92-dən böyük olan element yarana bilər. 1938-ci ildə Liza Meytner Almaniyada sağçıların hakimiyyəti dövründə malik olduğu yəhudi mənşəniyə görə təhlükə altına düşdüyü üçün öncə Hollandiyaya, sonra isə İsveçə köçür.
17 dekabt 1938-ci ildə apardığı sınaqlar nəticəsində alimlər qərara gəlirlər ki, uran nüvəsi orta ağırlıqlı atomlara parçalanır. Bu nüvə parçalanmasının kəşfi idi. Han və Ştrasmanın işlərinin nəticələri 6 yanvar 1939-cu ildə "Təbiət elmləri" jurnalında çap olunur. Bu işlə sübut edilmişdir ki, uran daha kiçik elementlərə parçalanır. Bundan bir az sonra, 11 fevral 1939-cu ildə Liza Meytner və onun qohumu Otto Robert Friş nüvə parçalanmasının ilk nəzəri-eksperimental əsaslarını "Nature" jurnalında ingilis dilində çap etdirirlər.
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində Otto Han öz əməkdaşları ilə birlikdə uranın parçalanma reaksiyası üzərində işləyərək 1945-ci ilə qədər 25 yeni elementin və 100 izotopun siyahısını tərtib edir. Müharibənin sonunda o digər alman alimləri ilə birlikdə həbs olunaraq İngiltərəyə, Kembricin yaxınlığında yerləşən düşərgəyə aparılır. 1946-cı ildə onun Almaniyaya qayıtmasına icazə verilir.
Aldığı mükafatlar
1944-cü ildə İsveç krallığı Otto Hanı nüvə parçalanmasının kəşfinə görə Nobel mükafatına layiq görür. O bu mükafatın özünü yalnız müharibədən sonra 1946-cı ildə ala bilir.
Müharibədən sonrakı illərdə Otto Han Maks Plank cəmiyyətinə rəhbərlik edir, ona dünyada böyük uğur gətirir. O bu cəmiyyətə 1946–1960-cı illərdə rəhbərlik etmişdir. Müharibədən sonra Otto Han nüvə enerjisinin hərbi məqsədlər üçün istifadəsi əleyhinə çıxışlara qoşulur və bu hərəkətdə aktiv iştirak edir. Han 1955-ci ildə Maynau qətnaməsinin təşəbbüskarlarından biri olur. Bu qətnamədə o digər Nobel mukafatçıları ilə birlikdə nüvə silahının təhlükəsi haqqında xəbərdarlıq edirlər.
Otto Han dünyanın bir çox universitetlərinin fəxri doktoru seçilmişdir. O ümumilikdə 45 elmi məktəbin mükafatına layiq görülür. Bu mükafatlar arasında Almaniyanın "Xidmətlərinə görə" ordeni, Fransa Fəxri legionunun zabit adı, Papa Yohan XXIII tərəfindən Romada verilən qızıl medal və digərləri vardır. Otto Han 1958-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü seçilir. Amma o bundan imtina etmişdir.
Otto Han 28 iyul 1968-ci ildə Göttingendə vəfat etmişdir.
Seçilmiş əsərləri
- Die Muttersubstanz des Actiniums, ein neues radioaktives Element von langer Lebensdauer (1918, Liza Meytner ilə birgə)
- Angewandte Radiochemie (1936)
- Von der natürlichen Umwandlung des Urans zu seiner künstlichen Zerspaltung (1948)
- Die Kettenreaktion des Urans und ihre Bedeutung (1948)
- Künstliche neue Elemente (1948)
- Die Nutzbarmachung der Energie der Atomkerne (1950)
- Vom Radiothor zur Uranspaltung. Eine wissenschaftliche Selbstbiographie (1962)
- Mein Leben (1968)
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Spence R. Otto Hahn // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Ган Отто // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- www.pas.va (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Otto Otto Han alm Otto Hahn 8 mart 1879 Frankfurt Mayn Prussiya Almaniya imperiyasi 28 iyul 1968 Gottingen Asagi Saksoniya Qerbi Almaniya alman kimyacisi radiokimyanin pioneri nuve izometriyasinin ve uranda nuve parcalanmasinin kesfcisi Nobel mukafati 1944 O nuve kimyasinin atasi sayilir Otto Hanalm Otto Hahn Dogum tarixi 8 mart 1879 1879 03 08 Dogum yeri Frankfurt Mayn Prussiya Almaniya imperiyasiVefat tarixi 28 iyul 1968 1968 07 28 89 yasinda Vefat yeri Gottingen Asagi Saksoniya Qerbi AlmaniyaTehsili Marburq Universiteti 1897 1901 Munhen Ludviq Maksimilian Universiteti Humboldt adina Berlin UniversitetiFealiyyeti kimyaci universitet muellimi d yazici dokumentalist d nuve fiziki avtobioqraf d Elmi derecesi professorUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1957 Prussiya Elmler Akademiyasi d QDR Elmler Akademiyasi d Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Isvec Kral Elmler Akademiyasi Avstriya Elmler Akademiyasi Dei Lincei Akademiyasi Papa Elmler Akademiyasi Bavariya Elmler Akademiyasi d Gottingen Elmler Akademiyasi d Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarUsaqligiOtto Han Frankfurtda suseci ve insiharci Henrih Hanin ailesinde anadan olmusdur Otto ve onun boyuk qardaslari Karl Heyner ve Yulius gozel usaqliq heyati kecirmisler Oz nailiyyetlerine malik oldugu novatorluq ideyalari sayesinde catmis olan atasi oglunda arxitektorluq istedadi gorurdu Ancaq sonralar Ottonun senaye kimyacisi olmaq arzusunu esidende o etiraz etmemisdir TehsiliKlinqer yuxari mektebinde orta tehsilini basa vurduqdan sonra Otto Han 1897 ci ilde Marburq Universitetinde kimya ve minerologiya sahesinde tehsiline baslayir Ucuncu ve dorduncu semestrini o Munhen Universitetinde Adolf von Bayerin yaninda kecirir 1901 ci ilde Marbirq Universitetinde uzvu kimya sahesinde yazdigi Izoeqenolsun bromderivati adli doktorluq dissertasiyasini mudafie ederek elmi derece alir Bir illik herbi xidmetden sonra genc kimyaci iki il elmi rehberi Teodor Tsinkenin yaninda assistentlik edir 1904 cu ilde Han ingilis dilini yaxsilasdirmaq meqsedile Londondaki University College gederek orada tesir qazin kesfcisi professor Vilyam Ramzeyin yaninda calisir 1905 ci ilde o Kanadaya gederek McGilli Universitetinde Ernest Rezerfordun yaninda oz biliyini derinlesdirir Burada Han radioaktiv kimyevi element olan Torium C Radium D ve Radioactiniumu kesf edir Berlindeki tedqiqatlariOtto Han ve Liza Meytner kimya laboratoriyasinda 1913 1906 ci ilde Otto Han Almaniyaya donerek Berlin TU da Emil Fiserin yaninda calismaga baslayir Burada o oz laboratoriyasina sahib olur Primitiv cihazlarin komeyi ile Han Mesotorium I Mesotorium II ve Ioniumu kesf edir Mesotorium I radium 228 sonraki illerde boyuk ehemiyyet kesb edir Cunki ondan evvel kesf olunmus radium 226 tibbde genis tetbiq tapmisdir 28 sentyabr 1907 ci ilde o Berlinde fizik Liza Meytner ile tanis olur Onlarin 30 illik birge elmi fealiyyeti hem de aralarinda derin dostluq munasibetleri ile bagli idi 1909 cu ilde Otto Hana geriye radiaktiv tekani askarlamaq nesib olur O Liza Meytner ile birlikde yeni yaratdiqlari geriye radiaktiv tekan usulu ile coxlu sayda yeni radiaktiv substanslar kesf edirler 1910 cu ilde Han professor vezifesini alir ve 1912 ci ilden Berlin Dalemde Kayzer Vilhelm Institutunun radiokimya sobesine rehberlik edir 1928 1946 ci illerde o hemin institutun direktoru vezifesinde calismisdir 1924 cu ilde o Prussiya elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu secilmisdir 1921 ci ilin fevralinda Otto Han Uran Z in kesfi haqqinda ilk xeberi yayir Bu nuve izometriyasinin kesfi idi 1936 ci ilde diger alman alimi Vaycneker bu fenomenin nezeri esaslarini isleyir Bu kesfi ucun Otto Han 1923 cu ilde Maks Plank Institutu terefinden Kimya uzre nobel mukafatina layiq gorulur 1920 ci ilde Otto Han yeni tedqiqat sahesi yaradir tetbiqi radiokimya Bu elm sahesi ile o umumi kimyevi ve fiziki meselelerin helli ile mesgul olur Applied Radiochemistry onun ingilis dilinde yazdigi kitabin serlovhesidir Bu kitabda onun 1933 cu ilde Nyu Yorkda Ithaca Universitetinde oxudugu muhazireler cemlenmisdir Nuve parcalanmasinin kesfiLiza Meytner ve assistenti Frits Strasmanla birlikde Han evveller italyan alimi Enriko Fermi terefinden 1934 cu ilde baslanmis arasdirmalari davam etdirmeye baslayir 1938 ci ile qeder butun alimler fikirlesirdiler ki uran atomunu neytronlarla bombardman etdikde atom nomresi 92 den boyuk olan element yarana biler 1938 ci ilde Liza Meytner Almaniyada sagcilarin hakimiyyeti dovrunde malik oldugu yehudi menseniye gore tehluke altina dusduyu ucun once Hollandiyaya sonra ise Isvece kocur 17 dekabt 1938 ci ilde apardigi sinaqlar neticesinde alimler qerara gelirler ki uran nuvesi orta agirliqli atomlara parcalanir Bu nuve parcalanmasinin kesfi idi Han ve Strasmanin islerinin neticeleri 6 yanvar 1939 cu ilde Tebiet elmleri jurnalinda cap olunur Bu isle subut edilmisdir ki uran daha kicik elementlere parcalanir Bundan bir az sonra 11 fevral 1939 cu ilde Liza Meytner ve onun qohumu Otto Robert Fris nuve parcalanmasinin ilk nezeri eksperimental esaslarini Nature jurnalinda ingilis dilinde cap etdirirler Ikinci dunya muharibesi erefesinde Otto Han oz emekdaslari ile birlikde uranin parcalanma reaksiyasi uzerinde isleyerek 1945 ci ile qeder 25 yeni elementin ve 100 izotopun siyahisini tertib edir Muharibenin sonunda o diger alman alimleri ile birlikde hebs olunaraq Ingiltereye Kembricin yaxinliginda yerlesen dusergeye aparilir 1946 ci ilde onun Almaniyaya qayitmasina icaze verilir Aldigi mukafatlar1944 cu ilde Isvec kralligi Otto Hani nuve parcalanmasinin kesfine gore Nobel mukafatina layiq gorur O bu mukafatin ozunu yalniz muharibeden sonra 1946 ci ilde ala bilir Muharibeden sonraki illerde Otto Han Maks Plank cemiyyetine rehberlik edir ona dunyada boyuk ugur getirir O bu cemiyyete 1946 1960 ci illerde rehberlik etmisdir Muharibeden sonra Otto Han nuve enerjisinin herbi meqsedler ucun istifadesi eleyhine cixislara qosulur ve bu hereketde aktiv istirak edir Han 1955 ci ilde Maynau qetnamesinin tesebbuskarlarindan biri olur Bu qetnamede o diger Nobel mukafatcilari ile birlikde nuve silahinin tehlukesi haqqinda xeberdarliq edirler Otto Han dunyanin bir cox universitetlerinin fexri doktoru secilmisdir O umumilikde 45 elmi mektebin mukafatina layiq gorulur Bu mukafatlar arasinda Almaniyanin Xidmetlerine gore ordeni Fransa Fexri legionunun zabit adi Papa Yohan XXIII terefinden Romada verilen qizil medal ve digerleri vardir Otto Han 1958 ci ilde SSRI Elmler Akademiyasinin fexri uzvu secilir Amma o bundan imtina etmisdir Otto Han 28 iyul 1968 ci ilde Gottingende vefat etmisdir Secilmis eserleriDie Muttersubstanz des Actiniums ein neues radioaktives Element von langer Lebensdauer 1918 Liza Meytner ile birge Angewandte Radiochemie 1936 Von der naturlichen Umwandlung des Urans zu seiner kunstlichen Zerspaltung 1948 Die Kettenreaktion des Urans und ihre Bedeutung 1948 Kunstliche neue Elemente 1948 Die Nutzbarmachung der Energie der Atomkerne 1950 Vom Radiothor zur Uranspaltung Eine wissenschaftliche Selbstbiographie 1962 Mein Leben 1968 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Spence R Otto Hahn Encyclopaedia Britannica ing Gan Otto Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 www pas va ing